OPRACOWANIE KURSU

kierownik projektu:

Joanna Opoka

metodycy:

Ilona Urbańska-Grzyb

graficy:

Urszula Tylki

informatycy:

Arkadiusz Kusznierski

Sławomir Walinowicz

Problemy pielęgnacyjne podopiecznych cierpiących na wybrane schorzenia o znaczeniu społecznym

Problemy pielęgnacyjne podopiecznych cierpiących na

wybrane schorzenia o znaczeniu społecznym

Wstęp

1. Schorzenia metaboliczne i ich skutki dla pacjenta i rodziny

2. Schorzenia narządu ruchu

3. Choroby układu krążenia

4. Choroba Alzheimera

5. Zaburzenia snu

1

Problemy pielęgnacyjne podopiecznych cierpiących na wybrane schorzenia o znaczeniu społecznym

Wstęp

Zmieniające się warunki pielęgnowania związane z postępem w medycynie i naukach

pokrewnych oraz z przemianami w społeczeństwie powodują konieczność przystosowania

do nich czynności pielęgnacyjnych. Pielęgnowanie środowiskowe i rodzinne jest działaniem

ukierunkowanym na człowieka jako jednostkę biopsychospołeczną i duchową i pomaga

ludziom w życiu w ich środowisku domowym i rodzinnym. W związku z tym zadaniem

pielęgniarki jest wykonywanie czynności wzmacniających organizm w zdrowiu, chorobie,

starości i umieraniu, wspierających naruszoną cierpieniem i bólem równowagę psychiczną.

Podejmuje ona również działania wychowawcze, przygotowujące do utrzymania zdrowia

i dobrego samopoczucia oraz rozwijające sprawność i przywracające osłabioną lub utraconą

aktywność.

Najlepszą formą opieki nad osobami przewlekle i obłożnie chorymi jest opieka realizowana

w domu przez bliskich. Ludzie starsi są bardzo przywiązani do rodziny, która jest dla nich

oparciem i zarazem optymalnym środowiskiem życia. Niestety, przemiany w kraju nie

pozostają bez wpływu na polskie rodziny. Ich zła sytuacja ekonomiczna wymaga ciągłych

przystosowań i wymusza wiele ograniczeń. Nic dziwnego, że w takiej sytuacji rodziny

opiekujące się chorą lub starszą bliską osobą napotykają na trudności.

Do podstawowych zadań pielęgniarki środowiskowej należy rozwiązywanie problemów

rodziny.

Najczęstsze problemy pielęgnacyjne:

 utrzymanie higieny osoby chorej i starszej,
 konieczność zapewnienia całodobowej opieki,
 występowanie powikłań wynikających z długiego leżenia chorej osoby,
 zobojętnienie chorego,
 komunikowanie się z chorym,
 pogodzenie opieki nad osobą bliską z opieką nad dzieckiem w rodzinie,
 odżywianie,
 uzyskanie wizyty domowej lekarza specjalisty,
 rehabilitacja w domu.

2

Problemy pielęgnacyjne podopiecznych cierpiących na wybrane schorzenia o znaczeniu społecznym

W rozwiązaniu tych problemów może pomóc pielęgniarka środowiskowa lub rodzinna,

przygotowana do tego dzięki doskonaleniu podyplomowemu, posiadająca staż zawodowy

i doświadczenie. Generalnym rozwiązaniem tych problemów byłoby zorganizowanie przy

NZOZ lub w zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych dziennych oddziałów, prowadzonych

przez pielęgniarki środowiskowe. Zapewniałyby one opiekę pielęgniarską, lekarską, w razie

potrzeby rehabilitację i usprawnianie, terapię zajęciową, kontakty z rówieśnikami. W zespole

opiekuńczym pracę znalazłyby opiekunki osób niepełnosprawnych, opiekunki dziecięce,

sanitariusze szpitalni, pielęgniarki z kwalifikacjami w zakresie opieki nad przewlekle chorymi,

terapeuci zajęciowi, pracownicy socjalni, wolontariusze. W jednym, dobrze zorganizowanym

zakładzie, posiadającym własny transport sanitarny, dział informacyjno-doradczy,

wypożyczalnię sprzętu do pielęgnowania chorych w domu, mogłyby zostać rozwiązane

problemy rodziny związane z jej wydolnością opiekuńczą nad chorą lub starszą osobą.

Oddział dzienny współpracowałby z ośrodkiem pomocy rodzinie w zakresie finansowania

rodzin ubogich. Do osób, których stan zdrowia nie pozwalałby na realizowanie opieki

dziennej, dojeżdżałby z oddziału zespół. Koordynatorem wszelkich działań opiekuńczych

i pielęgnacyjnych byłaby pielęgniarka środowiskowa lub rodzinna ze specjalizacją w tej

dziedzinie pielęgniarstwa.

3

Problemy pielęgnacyjne podopiecznych cierpiących na wybrane schorzenia o znaczeniu społecznym

1. Schorzenia metaboliczne i ich skutki dla pacjenta i rodziny

Cukrzyca jest definiowana jako zespół zaburzeń metabolicznych, które powstają w wyniku

niedoboru lub zmniejszenia działania insuliny. warunkującej przemianę cukrów, białek

i tłuszczów.

Do spalania węglowodanów potrzebne jest białko, witaminy, mikroelementy, a wśród nich

magnez. Żywienie, w którym jest za mało białka do spalania węglowodanów zmusza

organizm do spożywania większej ilości pożywienia (dla pozyskania białka, witamin,

minerałów), ale także zbyt dużej ilości cukru. Organizm uruchamia mechanizmy adaptacyjne,

w wyniku których część cukrów przetwarza na tłuszcze, oszczędzając w ten sposób białka,

witaminy i minerały. Brak insuliny powoduje nieprzepuszczalność błon komórkowych dla

glukozy, co zmniejsza zasoby energetyczne komórki i powoduje gromadzenie we krwi

glukozy, która nie jest przekształcana w wątrobie w glikogen i nie wchodzi do komórek.

W związku z tym zwiększa się stężenie glukozy we krwi.

Niedobór insuliny powoduje hiperglikemię oraz stopniowe wystąpienie zmian w układzie

naczyniowym, nerwowym, a z upływem czasu także w innych narządach.

Problemy pielęgnacyjne chorych na cukrzycę i ich rodzin:

 ograniczenia w żywieniu,
 trudności w układaniu jadłospisu z przeliczaniem produktów na jednostki chlebowe

i stosowaniem zamienników,

 monitorowanie swojego stanu zdrowia, prowadzenie zapisów i analizowanie wyników,
 wykonywanie pomiarów glikemii,
 wykonywanie wstrzyknięć insuliny,
 występowanie zgrubień i bolesności w miejscach wstrzyknięć,
 obawy przed samodzielnym modyfikowaniem dawki insuliny,
 niepokój o środki finansowe, niezbędne do leczenia cukrzycy i chorób współistniejących,

do ich monitorowania, prowadzenia rehabilitacji,

 obawa o wystąpienie powikłań pogarszających stan zdrowia,
 wysiłek fizyczny i utrzymanie sprawności.

Problemy społeczne pacjenta i jego rodziny:

 strach przed stratą pracy i ewentualną koniecznością zmiany zawodu,
 obawa przed przejściem na rentę i pogorszeniem statusu materialnego rodziny,

4

Problemy pielęgnacyjne podopiecznych cierpiących na wybrane schorzenia o znaczeniu społecznym

 utrudniony udział w spotkaniach i imprezach towarzyskich,
 ograniczone możliwości podróżowania,
 ograniczenia związane z posiadaniem prawa jazdy,
 konieczność noszenia karty i znaczka identyfikacyjnego diabetyka,
 ograniczona możliwość zawarcia małżeństwa i posiadania potomstwa,
 nałogi.

Problemy psychologiczne pacjenta i jego rodziny:

 unikanie kontaktów lub ich ograniczenie,
 niepokój o przyszłość swoją i rodziny,
 zachwianie poczucia bezpieczeństwa,
 zmienność nastroju,
 trudności w akceptacji choroby.

Strategia postępowania pielęgniarskiego obejmuje chorego i jego rodzinę i jest prowadzona

w domu pacjenta, a także w gabinecie porad pielęgniarki środowiskowej lub rodzinnej.

Strategia definiuje cele opieki nad chorym i dotyczy:

 przywrócenia zdolności do normalnego funkcjonowania i pełnienia swoich ról

społecznych,

 pomocy w uzyskaniu niezależności w życiu,
 ochrony przed pogorszeniem stanu zdrowia i doprowadzenie do samoopieki,
 utrzymania aktualnego stanu zdrowia na stałym poziomie,
 edukacji pacjenta i rodziny,
 wspierania i łagodzenia niepokoju,
 doradzania i bieżącego informowania.

Działania edukacyjne wobec podopiecznego i jego rodziny prowadzone przez pielęgniarkę

środowiskową dotyczą:

1. Wiedzy — pielęgniarka przekazuje wiadomości o chorobie, mówi, dlaczego wystąpiła,

podaje objawy, powikłania i ich przyczyny, opisuje działanie insuliny i leków

przeciwcukrzycowych, opowiada o znaczeniu i konieczności ograniczeń w żywieniu,

sposobach monitorowania swojego stanu zdrowia, sprzęcie do szybkiej diagnostyki

w warunkach domowych, znaczeniu wysiłku fizycznego i działalności stowarzyszeń

skupiających diabetyków.

2. Postawy — pielęgniarka wyrabia u chorego przekonanie o potrzebie podjęcia aktywności

w zakresie samoopieki i samokontroli, co daje mu niezależność. Współpracuje z rodziną

5

Problemy pielęgnacyjne podopiecznych cierpiących na wybrane schorzenia o znaczeniu społecznym

chorego w stopniowym dążeniu do zaakceptowania przez niego choroby — im szybciej to

nastąpi, tym szybciej pacjent będzie mógł żyć normalnie, na odpowiednim poziomie.

3. Motywacji — pielęgniarka pobudza chorego do prawidłowego działania dla zachowania

sprawności i zdrowia na stałym poziomie. Wspiera go i stara się sprawić, by konieczne

ograniczenia traktował jako coś normalnego, podobnie jak wykonywanie zabiegów

w podróży i w towarzystwie. Warunkiem jest tu umiejętność odpowiedniej organizacji

i zapewnienie sobie intymności. Należy też zachęcać chorego do utrzymywania

regularnego kontaktu z lekarzem i pielęgniarką.

4. Zachowania — pielęgniarka uczy podopiecznego wykonywania czynności związanych

z monitorowaniem swojego stanu zdrowia na bieżąco, robienia zastrzyków z insuliny lub

przyjęcia leków, informuje o potrzebie przygotowania sobie dodatkowego posiłku, nawet

w pracy, wychodzenia na basen, rower, spacery lub do ćwiczeń w domu.

Samoopieka i samokontrola to formy zachowania zdrowotnego, dzięki którym człowiek chory

działa we własnym imieniu w promocji zdrowia, zabezpieczeniu się przed chorobami, w ich

pokonywaniu i leczeniu oraz utrzymuje dobrą kondycję. Podstawą takiego działania jest

optymalny poziom wiedzy.

Samokontrola i samoopieka chorego z cukrzycą obejmują:

 przestrzeganie zaleconego sposobu żywienia w domu i poza nim,
 układanie jadłospisu z uwzględnieniem jednostek chlebowych, wartości kalorycznych

posiłków, zamienników,

 dozowanie wysiłku fizycznego rozumianego jako praca i rekreacja,
 monitorowanie swojego stanu zdrowia, oznaczanie poziomu cukru we krwi i moczu,

pomiar ciśnienia tętniczego krwi, ciepłoty stóp, masy ciała,

 prowadzenie zapisów wyników i analizowanie ich pod względem samopoczucia

i wszelkich innych zdarzeń, które mogły mieć wpływ na wartość wyników,

 podawanie insuliny zgodnie z zasadami,
 modyfikację dawki insuliny w granicach 2–8 j.m./dobę po analizie poziomu cukru,

żywienia, wysiłku fizycznego, aktualnego stanu zdrowia (np. wystąpienie gorączki,

leczenie antybiotykiem, silne zdenerwowanie),

 zabezpieczenie się przed powikłaniami poprzez samoobserwację, nielekceważenie

niepokojących objawów, regularne wizyty kontrolne, poddawanie się okresowym

badaniom kompleksowym, leczenie uzdrowiskowe,

 pielęgnowanie stóp, zwracanie uwagi na komfort chodzenia w obuwiu, dobieranie

obuwia stosownie do pory roku,

6

Problemy pielęgnacyjne podopiecznych cierpiących na wybrane schorzenia o znaczeniu społecznym

 dbanie o swoje samopoczucie, o dobry i pogodny nastrój, o witalność i pozytywny

stosunek do świata,

 noszenie przy sobie identyfikatorów (książeczka, plakietka, bransoleta na rękę).

7

Problemy pielęgnacyjne podopiecznych cierpiących na wybrane schorzenia o znaczeniu społecznym

2. Schorzenia narządu ruchu

Szkielet kostny, ruchome stawy wraz z torebkami i więzadłami, mięśnie prążkowane

i ścięgna umożliwiają poruszanie się i zachowanie postawy. Niezbędny do tego jest także

sprawnie działający układ nerwowy, dzięki któremu utrzymuje się napięcie mięśniowe.

Uszkodzenie części tych układów prowadzi do upośledzenia ruchowego lub unieruchomienia

człowieka. W tym rozdziale zostaną omówione schorzenia, które w swoim przebiegu

doprowadzają do niewydolności ruchowej i ciężkiego inwalidztwa.

Schorzenia narządu ruchu powstają w wyniku przeciążenia układu ruchu, kumulujących się

mikrourazów, urazów mechanicznych, stanów zapalnych, zaburzeń immunologicznych oraz

wad wrodzonych i genetycznych. Przyczyny te doprowadzają do powstania w różnym czasie

zmian zwyrodnieniowych i narastających objawów:

 bólu,
 ograniczenia ruchu w stawach,
 zniekształcenia w obrębie małych stawów,
 sztywności porannej,
 zaburzeń czucia, równowagi,
 zaników mięśniowych,
 skrócenia kończyny i utykania,
 zaburzeń w oddawaniu stolca i moczu.

Niewłaściwe nawyki i zachowania rekreacyjne przyspieszają zmiany inwolucyjne.

Zmniejszona aktywność ruchowa doprowadza do zaników masy i siły mięśniowej,

zmniejszenia elastyczności i wytrzymałości więzadeł, ścięgien, torebek stawowych.

Zniszczenie izolujących włókien nerwowych i upośledzenie przewodzenia bodźców

doprowadza do ciężkich zaburzeń ruchowych oraz do poważnych zaburzeń: wzroku, mowy,

zmysłu dotyku i wrażliwości na ból. W stwardnieniu rozsianym chodzenie i chwytanie są

utrudnione.

Pielęgniarka środowiskowa lub rodzinna może w swojej pracy spotkać chorych

z następującymi schorzeniami:

 choroba zwyrodnieniowa stawów biodrowych i kolanowych, po leczeniu operacyjnym,

polegającym na wszczepieniu endoprotez stawów,

 dyskopatia lędźwiowa,

8

Problemy pielęgnacyjne podopiecznych cierpiących na wybrane schorzenia o znaczeniu społecznym

 złamanie szyjki kości udowej,
 stwardnienie rozsiane,
 choroba reumatoidalna,
 artretyzm.

Problemy pielęgnacyjne chorych po operacji endoprotezoplastyki stawu biodrowego

(kolanowego):

 codzienna rehabilitacja,
 ograniczenie chodzenia,
 ograniczenie dźwigania ciężarów,
 masa ciała utrudniająca poruszanie,
 obciążanie operowanej kończyny, posługiwanie się kulami łokciowymi lub laską,
 pomoc rodziny lub innych opiekunów (sąsiadów, wolontariuszy),
 konieczność dostosowania wysokości łóżka do potrzeb chorego,
 układanie kończyn dolnych,
 przystosowanie łazienki do potrzeb chorego.

Problemy społeczne:

 ograniczone kontakty ze środowiskiem pozadomowym,
 samotność,
 trudności w prowadzeniu domu,
 możliwość wystąpienia konfliktów spowodowanych stanem zdrowia,
 ograniczenia finansowe,
 orzeczenie o stopniu niepełnosprawności.

Edukacja chorego i rodziny (lub opiekunów) obejmuje:

 prowadzenie rehabilitacji:

• zawsze na leżąco ze zgiętymi kończynami w stawie kolanowym i biodrowym, stopy na

podłożu,

• ćwiczenia wykonywane 2 razy dziennie po 30 minut — zapewniają choremu ruch,

aktywność i przywracają sprawność,

• wykonywanie ćwiczeń izometrycznych: na plecach — mięśni uda, na brzuchu —

mięśni pośladków,

• ćwiczenia stóp,
• kąpiele solankowe w wannie,

9

Problemy pielęgnacyjne podopiecznych cierpiących na wybrane schorzenia o znaczeniu społecznym

• nauczenie rodziny kontrolowania postępów w rehabilitacji,

 wyjaśnienie konieczności ograniczenia chodzenia, noszenia ciężarów i schudnięcia,
 wspieranie rodziny w zmianie organizacji życia w domu do czasu pełnego powrotu do

zdrowia i uzyskania sprawności,

 przystosowanie łóżka — musi być wysokie (50 cm), co ułatwia wstawanie; wskazane jest

podłożenie klocków pod nogi łóżka lub wersalki,

 przestrzeganie prawidłowego ułożenia kończyn dolnych:

• niekrzyżowanie kończyn,
• niezakładanie nogi na nogę,
• podczas leżenia na plecach trzymanie kończyn lekko odwiedzionych z rotacją do

wewnątrz,

• podczas leżenia na boku zdrowym (nieoperowanym) kończyna operowana zgięta

w stawach, kolano podparte poduszką lub wałkiem na wysokości biodra (w linii biodra),

• unikanie siedzenia na niskich i miękkich siedziskach,

 wyposażenie łazienki w uchwyty zapewniające bezpieczeństwo,
 bezwzględne ubieranie się chorego na siedząco, to samo dotyczy zakładania,

zawiązywania i zdejmowania butów,

 wspieranie chorego w działaniach, mobilizowanie do pracy nad sobą,
 pomaganie rodzinie w organizacji domu i sprawiedliwym podziale obowiązków wśród

domowników,

 wspieranie chorego i rodziny w wystąpieniu do Ośrodka Pomocy Rodzinie i uzyskaniu

orzeczenia o stopniu niepełnosprawności (za pośrednictwem lekarza rodzinnego),

 mobilizowanie chorego do wychodzenia z domu z kulami łokciowymi,

• zwracanie uwagi na postawę w czasie chodzenia z kulami.

Stwardnienie rozsiane to przewlekła choroba demielinizacyjna, cechująca się objawami

rozsianego uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego.

Problemy pielęgnacyjne chorego i jego rodziny:

 trudności w poruszaniu się,
 utrudnione wykonywanie codziennych czynności,
 ograniczona zdolność orientacji przestrzennej,
 trudności w komunikowaniu się,
 zakłócenia w pracy pęcherza moczowego i zaburzenia jelitowe,
 brak poczucia bezpieczeństwa,
 marznięcie stóp,

10

Problemy pielęgnacyjne podopiecznych cierpiących na wybrane schorzenia o znaczeniu społecznym

 niepokój o przyszłość, obciążenie nadmiernym stresem, wahania nastroju,
 konieczność korzystania z wózka inwalidzkiego.

Problemy społeczne podopiecznego i rodziny:

 konsekwencje choroby widoczne w życiu prywatnym i zawodowym,
 uciążliwość kontaktów społecznych,
 monotonia życia, trudności w organizacji czasu.

Pomoc pielęgniarki choremu i rodzinie obejmuje (19):

 przygotowanie chorego i rodziny do ćwiczeń koordynacji (zmniejszających przykurcze,

poprawiających możliwości ruchowe), koncentracji i automatycznego przebiegu ruchu

z udziałem terapeuty,

 zainteresowanie chorego zajęciami na pływalni,
 zaplanowanie ćwiczeń z logopedą,
 motywowanie do ogromnego wysiłku, wspieranie, podkreślanie dobrych rezultatów,

takich jak obracanie się z boku na bok, siadanie na brzegu łóżka ze spuszczonymi

nogami, chodzenie przy asekuracji lub o własnych siłach, samodzielne jedzenie,

wyraźniejsze mówienie,

 zmniejszanie przed ćwiczeniami napięcia mięśniowego u pacjentów spastycznych

poprzez okłady z zimnej wody, z lodu, hydroterapię, obciążanie rąk i nóg opaskami

z ołowianą wkładką, co pomaga znacznie zmniejszyć niekontrolowany przebieg ruchu

i drżenie kończyn — takie działanie wpływa korzystnie na wykonywanie podstawowych

czynności i ćwiczeń, wkładka musi być wykonana indywidualnie dla każdego pacjenta,

 przygotowanie do zakupienia lub wypożyczenia sprzętu pomocniczego:

• konsultacja z terapeutą,
• wybór sprzętu i zaakceptowanie przez chorego konieczności jego stosowania,
• uświadomienie choremu, że wózek inwalidzki jest środkiem i szansą na zwiększenie

aktywności i samodzielne przemieszczanie się,

 ponowne uczenie się kontrolowania zmysłu dotyku poprzez manipulację przedmiotami,

określenie ich wielkości, kształtu, struktury, rodzaju materiału, temperatury,

 wspieranie ćwiczeń lub wypoczynku muzyką pasywną,
 stosowanie treningu autogennego,
 wspieranie w realistycznym podejściu do choroby, ocenie jej stanu i przebiegu,
 pomoc w uzyskaniu środków pomocniczych stosowanych w przypadku nietrzymania

moczu,

11

Problemy pielęgnacyjne podopiecznych cierpiących na wybrane schorzenia o znaczeniu społecznym

 regulowanie pracy jelit poprzez ograniczenie spożywania wzdymających potraw i dążenie

do wyrobienia nawyku wypróżniania o stałej porze,

 omówienie z chorym, rodziną i przyjaciółmi sposobów spędzania wolnego czasu,
 wspieranie rodziny w zrozumieniu istoty choroby i pomoc w akceptacji swojej najbliższej

osoby, ale unikanie wyręczania w wykonywaniu trudnych czynności,

 namawianie rodziny do dbania o bezpieczeństwo w domu i ciepło — dosłownie

i w przenośni.

12

Problemy pielęgnacyjne podopiecznych cierpiących na wybrane schorzenia o znaczeniu społecznym

3. Choroby układu krążenia

Czynnikiem chorób układu krążenia jest miażdżyca naczyń tętniczych. Stan ten doprowadza

stopniowo do ich zwężenia i stwardnienia, między innymi w wyniku gromadzenia się

w tętnicach złogów. Miażdżyca dotyczy wszystkich naczyń tętniczych w organizmie

człowieka. Jej skutkiem jest upośledzenie czynności narządów, zwłaszcza tych, które są

szczególnie wrażliwe na niedotlenienie, należą do nich serce i mózg.

Zaburzenia naczyniowe w mózgu doprowadzają do nagłego wystąpienia objawów jego

ogniskowego uszkodzenia w drodze mechanizmu zatorowego, zakrzepowego, zatorowo-

zakrzepowego i niedokrwiennego. Przyczyną krwotoków mózgowych jest nadciśnienie

tętnicze współistniejące z miażdżycą tętnic mózgowych.

Udar to określenie nagłego wystąpienia objawów klinicznych związanych z upośledzeniem

ukrwienia i wyłączenia czynności pewnych obszarów mózgu. W przebiegu udaru występują

objawy porażenne, zaburzenia świadomości oraz zaburzenia mowy. Przy prawostronnym

porażeniu połowiczym (ognisko chorobowe w lewej półkuli mózgu) występuje afazja.

Objawem udaru jest zwrócenie gałek ocznych w stronę ogniska chorobowego, a więc

w stronę przeciwną do porażonych kończyn.

Po wypisaniu ze szpitala pacjent wraca do domu. Dla chorego i jego rodziny rozpoczyna się

nowy etap życia, podobnie jak dla chorego samotnego. W jego przypadku jest to jednak

znacznie większy problem, właśnie ze względu na samotność. Do obu tych pacjentów

pielęgniarka środowiskowa/rodzinna powinna jak najszybciej dotrzeć i rozpocząć pracę. Dla

pacjenta samotnego należy zorganizować opiekę instytucjonalną w postaci oddziału

rehabilitacyjnego, pielęgnacyjno-opiekuńczego, opieki długoterminowej, a po powrocie

zapewnić mu pomoc wolontariuszy lub zaprzyjaźnionych sąsiadów oraz opiekę pełnioną

przez opiekunki z Ośrodka Pomocy Rodzinie.

Celem opieki nad chorym w domu jest utrzymanie optymalnej sprawności i komunikacji

z chorym.

Problemy pielęgnacyjne chorego i jego rodziny:

 ochrona chorego przed wystąpieniem deficytów w zdrowiu,
 motywowanie w każdy możliwy sposób,
 wspomaganie chorego sprzętem pomocniczym,

13

Problemy pielęgnacyjne podopiecznych cierpiących na wybrane schorzenia o znaczeniu społecznym

 zapewnienie poczucia bezpieczeństwa,
 organizacja życia w domu, zastosowanie ułatwień w poruszaniu,
 wzmocnienie samodzielności i niezależności od cudzej stałej pomocy,
 utrzymanie komunikacji z chorym,
 utrzymanie higieny w sytuacji nietrzymania moczu,
 izolacja od przyjaciół i otoczenia.

Pomoc pielęgniarki obejmuje (18):

 wspieranie psychiczne chorego i jego rodziny,
 kontynuację rehabilitacji poszpitalnej (każdy ruch musi być przemyślany, żeby

niepotrzebnie nie obciążać układu krążenia),

 właściwe ułożenie chorego, częsta zmiana w celu odzyskania orientacji przestrzennej,

a także odczuwania własnego ciała,

 wykorzystanie w rehabilitacji metody Bobatha w przypadku wstawania z łóżka na stronę

chorą w sposób kontrolowany, symetrycznego siedzenia, używanie wózka inwalidzkiego

dopasowanego do indywidualnych potrzeb pacjenta,

 niedopuszczanie do sytuacji, w której chory leży w łóżku i nic wokół niego się nie dzieje,
 stosowanie zabiegów łagodzących napięcie mięśniowe: stosowanie lampy Solux,

poduszki elektrycznej (bardzo ostrożnie ze względu na istniejące zaburzenia czucia)

albo zastosowanie terapii zimnem,

 stosowanie hydroterapii domowej z kąpielami w wannie, podczas której chory wyobraża

sobie, że rusza porażonymi kończynami,

 prowadzenie ćwiczeń wrażliwości dotyku, rozpoznawanie rodzaju powierzchni (gładkiej,

szorstkiej, miękkiej, twardej, ciepłej, zimnej, okrągłej, kanciastej), przedmiotów

trójwymiarowych,

 ćwiczenie zdolności samodzielnego ubierania się (zakłócone zostało przestrzenne

rozróżnianie między częściami ciała a elementami odzieży),

 przygotowanie chorego do większej samodzielności w codziennym działaniu, rozsuwanie

zamków błyskawicznych za pomocą kółek doczepionych do zamka, zapalanie zapałki

poprzez przyklejenie pudełka do blatu taśmą klejącą,

 używanie podkładek antyślizgowych pod talerze z posiłkiem,
 wyrównanie stanu emocjonalnego i nastroju chorego poprzez zajęcia z psychologiem

(w domu lub oddziale dziennym), spokojne zachowanie rodziny i opiekunów w chwili

wybuchu agresji i płaczu, sygnalizowanie choremu, że rozumie się jego problemy,

 mówienie do chorego, danie mu do zrozumienia, że rodzina i otoczenie chcą się z nim

komunikować — używanie mowy musi stać się dla niego codziennością:

14

Problemy pielęgnacyjne podopiecznych cierpiących na wybrane schorzenia o znaczeniu społecznym

• słowne reagowanie na zachowanie chorego,
• przygotowanie tabliczki z alfabetem,
• przygotowanie karteczek z nazwami przedmiotów codziennego użytku i rozklejenie ich

na meblach w zasięgu wzroku chorego,

• prowadzenie ćwiczeń języka, ust, warg,
• ćwiczenia zdolności mówienia, odnajdywania słów, tworzenia zdań, czytania i pisania,
• pozostawienie choremu czasu na znalezienie właściwego słowa, niepospieszanie go,
• unikanie mówienia do chorego podniesionym głosem,
• przestrzeganie zasady, że z chorym rozmawia jedna osoba, a temat rozmowy nie

zmienia się często,

 utrzymanie chorego w idealnej czystości (szczególnie, gdy nie trzyma moczu — może to

być powikłanie po długotrwałym cewnikowaniu pęcherza moczowego), stosowanie

cewników zewnętrznych, podpasek chłonnych i przeciwzapachowych,

 uwzględnienie zmniejszonej aktywności fizycznej i zaburzeń defekacji w żywieniu

chorego:

• ograniczenie tłuszczów, zamiana tłuszczów zwierzęcych na roślinne

(poza masłem),

• zwiększenie ilości białka, witamin, związków mineralnych,
• podawanie świeżych owoców, warzyw, produktów mlecznych o obniżonej

kaloryczności, pieczywa z pełnego przemiału,

 zapewnienie choremu bezpieczeństwa w domu, szczególnie gdy rozpoczyna chodzenie

za pomocą sprzętu lub wózka inwalidzkiego:

• usunięcie chodników, małych dywanów,
• usunięcie progów,
• zamontowanie uchwytów ułatwiających utrzymanie pozycji pionowej,
• podnoszenie się, siadanie,

• ustawianie sprzętów i stolika przy łóżku chorego po stronie

objętej niedowładem,

 wspieranie rodziny w podjętych działaniach, tłumaczenie ich zasadności

i konieczności,

 wspieranie chorego w jego wszystkich działaniach, akceptowanie chorego, podkreślanie

jego szans na odzyskanie możliwości wykonywania wielu czynności,

 wyjaśnianie konieczności utrzymywania kontaktu z lekarzem rodzinnym i neurologiem,
 monitorowanie stanu zdrowia chorego, badanie jego sprawności i wydolności fizycznej,

okresowe badania kompleksowe,

15

Problemy pielęgnacyjne podopiecznych cierpiących na wybrane schorzenia o znaczeniu społecznym

 namawianie do udziału w rehabilitacji uzdrowiskowej,
 namawianie do utrzymywania kontaktów z otoczeniem, wychodzenia z domu,

przyjmowania u siebie przyjaciół, udziału w grach towarzyskich,

 wpojenie choremu i rodzinie zasady utrzymywania aktywności i rehabilitacji przez

całe życie.

16

Problemy pielęgnacyjne podopiecznych cierpiących na wybrane schorzenia o znaczeniu społecznym

4. Choroba Alzheimera

Wraz ze starzeniem się społeczeństw rośnie liczba chorych z zespołami otępiennymi.

Najczęstszą przyczyną otępienia jest tajemnicza, nieuleczalna choroba Alzheimera, która

niszczy dotknięte nią osoby oraz ma wpływ na ich najbliższych. Wyniszczająca,

neurodegeneracyjna choroba mózgu powoduje utratę pamięci, powolny rozpad osobowości,

zerwanie wszelkich więzi rodzinnych i przyjacielskich. Unieszczęśliwia, wpędza w stan

nieustannej frustracji i zagubienia. Jest to choroba, której nie można uniknąć ani wyleczyć,

nie można jej pokonać, zmniejszyć objawów ani doprowadzić do stanu remisji. Choroba

Alzheimera prowadzi do śmierci. Potwierdzająca chorobę diagnoza oznacza bardzo duże

zmiany dla całej rodziny.

Problemy pielęgnacyjne rodziny i chorego:

 wiedza na temat choroby — życie chorego, jego rodziny oraz opiekunów ma być tak

zorganizowane, by nie doszło do wyczerpania i sytuacji ekstremalnych,

 współpraca z opiekunami zawodowymi i wolontariuszami,
 kompetentna i skuteczna opieka, dbanie o bezpieczeństwo, zaspokojenie potrzeby

bliskości, o higienę i wygląd chorego,

 konieczność zachowania czujności rodziny wobec niezaradności, unikania ludzi, szukania

zawieruszonych przedmiotów,

 spokój i opanowanie opiekunów, powstrzymywanie się od pochopnych opinii, decyzji

i oceny sytuacji,

 wyposażenie mieszkania,
 wypełnianie czasu,
 porozumiewanie się z chorym,
 wytrzymałość fizyczna i psychiczna opiekunów — konieczność wzajemnej pomocy,
 ochrona mienia przed osobą chorą,
 świadczenia pomocy społecznej,
 grupy wsparcia.

Pomoc pielęgniarki rodzinie i choremu polega na:

 zapewnieniu choremu bezpieczeństwa:

• zlikwidowanie chodników i dywanów,
• położenie zmywalnej wykładziny,
• zlikwidowanie zamknięcia w łazience i toalecie,

17

Problemy pielęgnacyjne podopiecznych cierpiących na wybrane schorzenia o znaczeniu społecznym

• zabezpieczenie okien i drzwi balkonowych przed swobodnym otwieraniem, utrudnienie

dostępu do gniazdek, urządzeń elektrycznych i gazowych, wody, ostrych przedmiotów,

środków chemicznych, schodów, zrezygnowanie z noszenia przez chorego długich

ubrań,

• schowanie przed chorym dokumentów, pieniędzy, kluczy,

 zminimalizowanie ryzyka zabłądzenia poprzez wszycie identyfikatora w ubrania,

(szczególnie ulubione), założenie wygrawerowanej bransolety, włożenie karteczki

z adresem do kieszeni, torebki, saszetki,

 planowanie z opiekunami czynności higienicznych, których wykonywanie jest bardzo

uciążliwe,

 włączenie do systemu opieki większej liczby osób — opiekunom potrzebne jest wsparcie

rodziny, przyjaciół, grup samopomocowych: wolontariuszy i najbliższych sąsiadów.

Opiekunowie muszą zadbać o swój wypoczynek, własną kondycję i wiedzieć, kiedy

zaprzestać opieki w domu i rozpocząć opiekę instytucjonalną,

 ułatwienie choremu dotarcia do potrzebnych pomieszczeń poprzez zastosowanie tak

zwanych „podpowiadaczy”: podpisanie pomieszczeń, stosowanie nalepek, oznaczenie

kierunku odblaskowymi strzałkami, tabliczki ze zdjęciami; należy także stosować

przegródki na leki,

 dbanie o dobry nastrój chorego:

• umożliwienie mu wykonywania prostych i bezpiecznych czynności (np.: sortowanie,

składanie i układanie, sprzątanie),

• wspominanie, oglądanie i porządkowanie zdjęć,
• wspólne słuchanie muzyki, śpiewanie,
• spacery z opiekunem w znanym choremu otoczeniu,
• gry planszowe z prostymi regułami, rozrywki umysłowe i pamięciowe dostosowane do

poziomu dzieci w wieku 2–5 lat,

• kontakt z przyrodą w ogrodzie, na balkonie, ze zwierzętami, jeżeli były wcześniej

w domu i nie wywołają niepokoju chorego,

• stworzenie choremu własnego miejsca, kąta w pokoju z ulubionymi przedmiotami,

wygodnym fotelem do drzemania, poduszkami i kocem,

 unikanie nadmiernej opiekuńczości, która może ograniczać samodzielność chorego,
 przestrzeganie stałych pór posiłków, podawanie potraw w głębokich talerzach lub

w miseczkach, płynów w kubkach z dużym uchem lub w kubeczkach z lejkiem, gdy

pacjent krztusi się w czasie picia,

 przygotowanie rodziny do opieki w okresie umierania.

18

Problemy pielęgnacyjne podopiecznych cierpiących na wybrane schorzenia o znaczeniu społecznym

Pielęgniarka musi pamiętać, że człowiek cierpiący na chorobę Alzheimera jest człowiekiem

i należy go akceptować takim, jakim jest, nie krzyczeć, gdy wyrządza szkody, nie ośmieszać,

nie zapominać, że pragnie miłości, akceptacji, spokoju, bliskości, przytulania, głaskania —

tak jak dziecko. W sprzyjającej atmosferze, mimo swojej bezradności, zachowa spokój,

czego dowodem będzie uśmiech. Kiedy natomiast poczuje się zagrożony, stanie się

agresywny i może podejmować próby ucieczki, ale uspokajającym gestem i słowami „znów

będzie dobrze” przywrócimy mu spokój.

Z upływem czasu pacjent przestaje kontrolować potrzeby fizjologicznych. Początkowo zdaje

sobie sprawę z tego, co się stało i jest skrępowany, w miarę postępu choroby traci jednak

świadomość tego, co się dzieje. Obowiązkiem opiekunów jest pomoc w utrzymaniu higieny

— jest to ogromny, ale konieczny wysiłek. Chorego należy traktować jak partnera,

wykazywać zainteresowanie jego sprawami, obawami i potrzebami, spróbować wniknąć

w świat jego emocji i wyobrażeń. Zrozumienie wypowiedzi podopiecznego pozwoli

prawidłowo spełniać obowiązki wobec niego. W zamian pacjenci zaskakują swoich

opiekunów spontanicznie okazywaną wdzięcznością i prawdziwym przywiązaniem.

19

Problemy pielęgnacyjne podopiecznych cierpiących na wybrane schorzenia o znaczeniu społecznym

5. Zaburzenia snu

Sen to cykliczne zjawisko biologiczne, które sprawia, że funkcje życiowe wszystkich żywych

organizmów podlegają wahaniom wynikającym z 24-godzinnego rytmu okołodobowego

związanego z obrotem Ziemi dookoła własnej osi. Sen jest konieczny dla życia — potrzeba

snu to najbardziej elementarna potrzeba człowieka. Podczas snu organizm odpoczywa

i regeneruje się psychika. Mózg porządkuje wydarzenia z całego dnia. Wzmacnia się system

immunologiczny, zachodzi proces wzrostu i odnowy fizjologicznej. Podczas snu wydziela się

także hormon wzrostu STH, który stymuluje wzrastanie, syntezę białek, wymianę obumarłych

komórek na nowe.

Człowiek został wyposażony przez naturę w zegar biologiczny, którego tarcza jest

podzielona na dwie części: aktywność i wypoczynek. Życie człowieka zależy od

biologicznego rytmu snu i czuwania. W czasie, gdy człowiek nie śpi, jest aktywny —

podstawą tej aktywności są kontakty socjalne z innymi ludźmi. Faza pasywna natomiast,

czyli sen i wypoczynek są niezbędne do zachowania równowagi psychosocjalnej

i społecznej.

Niekorzystnie na organizm ludzki działa niedobór snu, który wywołuje:

 osłabienie koncentracji i kreatywności,
 halucynacje (po dłuższym braku snu),
 dezorientację,
 poważne zaburzenia zdrowotne.

Rytm czuwania i snu jest zgodny z rytmem światła i ciemności, dnia i nocy. Zakłócenia snu

są wynikiem przeciwstawienia się naturalnemu rytmowi biologicznemu człowieka.

Intensywne oświetlenie domów i miast spowodowało wydłużenie aktywności człowieka do

godzin wieczornych i nocnych. Sprzymierzeńcami snu nie są także:

 współczesny styl życia, w tym pośpiech, stres, konflikty,
 degradacja środowiska naturalnego,
 wzrost liczby ludności w miastach,
 ograniczony kontakt z przyrodą i wypoczynek wśród natury,
 błędy w żywieniu.

Spokojny, zdrowy, nieprzerwany sen jest dla człowieka niezwykle istotny.

20

Problemy pielęgnacyjne podopiecznych cierpiących na wybrane schorzenia o znaczeniu społecznym

Wśród czynników negatywnie wpływających na jakość i ilość snu wyróżniamy:

1) czynniki fizyczne:

• podeszły wiek,
• zły styl żywienia,
• niska aktywność fizyczna,
• schorzenia układu krążenia, przemiany materii, układu moczowego, depresja,

uzależnienia, demencja, choroba Parkinsona,

• choroby psychiczne,
• złe warunki mieszkaniowe,
• hałas i światło,
• leki moczopędne, nasercowe, cytostatyki,
• używki,

2) czynniki psychiczne:

• przedłużający się stres,
• żałoba,
• konflikty i ograniczone kontakty z ludźmi,
• problemy w pracy,

• trudności w adaptacji do nowego środowiska,
• nuda, poczucie pustki.

Podczas analizy czynników wywołujących zaburzenia snu uwagę zwraca fakt, że niektóre

z nich wynikają z celowego działania człowieka i można je całkowicie usunąć. Można także

zmniejszyć wpływy innych oraz zastosować profilaktykę.

Zaburzenia snu dzielą się na:

1) pierwotne zaburzenia ilości, jakości i pory snu:

 bezsenność,
 nadsenność,
 zaburzenia rytmu i czuwania u osób pracujących w systemie zmianowym,

2) wtórne zaburzenia snu związane z chorobami:

 psychicznymi,
 neurologicznymi,
 somatycznymi,
 jatrogennymi,

21

Problemy pielęgnacyjne podopiecznych cierpiących na wybrane schorzenia o znaczeniu społecznym

3) nieprawidłowe zjawiska okresowo występujące w czasie snu:

 lęki nocne,
 chodzenie w śnie (somnambulizm),
 koszmary senne.

Podopieczni pielęgniarki środowiskowej to osoby cierpiące na różne dolegliwości, często

unieruchomione, w podeszłym wieku. Starość i towarzyszące jej dolegliwości związane są

z bezsennymi nocami. Z wiekiem człowiekowi potrzeba mniej snu, ale jednocześnie łatwiej

go obudzić. Negatywne emocje również nie sprzyjają spokojnemu snowi. Człowiek stary

często cierpi z powodu negatywnych emocji, osamotnienia, strachu, smutku, nieporadności,

zmniejszonej aktywności.

Zadaniem pielęgniarki środowiskowej jest zebranie wywiadu i określenie deficytów

zdrowotnych oraz zdolności do samoopieki lub pomocy bliskich, sąsiadów, opiekunki.

Odwiedzając systematycznie podopiecznego, jest w stanie poprowadzić terapię bezsenności

i przygotować do tego samego pacjenta, jego rodzinę i innych opiekunów.

Pomoc pielęgniarki polega na:

1. Szukaniu środków zaradczych wspólnie z podopiecznym.

2. Przygotowaniu pokoju do spania:

 uprzątnięcie śladów dziennej aktywności,
 zmiana oświetlenia,
 wyciszenie odbiorników,
 nastawienie muzyki, której chory będzie słuchał tylko o tej porze (niech to będzie jego

kołysanka),

 wypicie filiżanki ziołowej herbatki,
 przygotowanie łóżka do snu, szczególnie ważne dla chorego leżącego.
Wypracowanie takiego rytuału pomaga wyciszyć się przed snem i należy tego spróbować.

3. Znalezieniu wspólnie z podopiecznym sposobu na pozbycie się przykrych myśli. Jednym

pomoże przywołanie przyjemnych wspomnień z różnych etapów życia, innym np.

przytulanka, z której nikomu nie wolno się śmiać. Okazanie czułości i troski, czytanie

przed snem, wcześniejsze rozmowy o problemach z kimś bliskim lub np. z pielęgniarką,

która może pomóc spojrzeć na kłopoty z innej strony — wszystko to sprawi, że codzienne

życie stanie się lżejsze.

4. Przekonaniu podopiecznego do polubienia hałasu — to jedyna możliwość w sytuacji, gdy

podopieczny mieszka przy ruchliwej ulicy, sąsiedzi głośno słuchają radia, zza ściany

22

Problemy pielęgnacyjne podopiecznych cierpiących na wybrane schorzenia o znaczeniu społecznym

dochodzą głosy domowników. Rada ta nie jest pozbawiona sensu, ponieważ tym, co

człowieka faktycznie budzi nie jest sam hałas, lecz emocjonalny stosunek do jego źródła.

Dobrym rozwiązaniem jest zaproponowanie podopiecznemu ćwiczeń w oswajaniu hałasu:

 wygodne leżenie na plecach i koncentracja na dźwiękach własnego ciała: biciu serca,

oddechu;

 nazwanie po kolei dźwięków i niemyślenie o nich;
 przeniesienie uwagi na najbliższe otoczenie i nazwanie dźwięków w pokoju (chrapanie),

w mieszkaniu (szum wody w rurach), odgłosy klatki schodowej (szum windy) itd.

Następnie powoli należy powrócić do mieszkania, pokoju, własnego ciała;

 kilkakrotne powtarzanie ćwiczeń, dzięki którym nazwane dźwięki stają się mniej

dokuczliwe.

5. Doradzeniu prowadzenia samoobserwacji, dzięki której podopieczny i opiekunowie mogą

uzyskać informacje o tym, co sprzyja bezsenności i podjąć próbę wyeliminowania błędów

i złych nawyków.

6. Zachęcaniu do optymistycznego i życzliwego stosunku do świata.

7. Wyjaśnieniu rodzinie i podopiecznemu mechanizmu działania leków nasennych,

23

Problemy pielęgnacyjne podopiecznych cierpiących na wybrane schorzenia o znaczeniu społecznym

Literatura podstawowa

1. Kazanowska-Hnatyk M., 2003: Rehabilitacja chorych po urazach narządu ruchu, Wspólne

Tematy, nr 6, s. 20–26.

2. Schiefele J., 1998: Pielęgniarstwo geriatryczne, Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner,

Wrocław.

3. Smrokowska A., 1995: Opieka nad umierającym, Tematy, nr 3, s. 26–31.

Literatura obcojęzyczna

1. Borker S, 1996: Essenreichen in der Pflege, Berlin-Wiesbaden.

2. Corr D. M., Corr C. A., 1992: Gerontologische Pflege, Bern–Góttingen.

3. Bienestein Ch., Fröhlich A., 1991: Basale Stimulation in der Pflege, Düsseldorf.

24