36

5.

Lekcja piąta.

Bariery komunikacyjne.
Przyczyny konfl iktów

WPROWADZENIE

: w szkole komunikowanie się jest pod-

stawowym środkiem nauczania i wychowania, dlatego też
musimy uświadomić naszym uczniom istnienie barier komu-
nikacyjnych, które mogą zakłócać proces porozumiewania się,
a czasem nawet doprowadzać do konfl iktów.

CZAS

: 90 min.

CEL

: ukształtowanie umiejętności rozpoznawania barier,

a także unikania ich podczas rozmów i dyskusji. Umiejętne
wykorzystywanie barier w sytuacjach, gdy inni próbują naru-
szać naszą sferę prywatną. Doskonalenie umiejętności porozu-
miewania się z innymi.

MATERIAŁY

: duże arkusze papieru, białe kartki A4, mar-

kery, fl amastry, klej, taśma klejąca, kartki samoprzylepne.

METODY PRACY

: indywidualna, praca w parach, praca

w grupach, scenki, miniwykład.

PRZEBIEG ZAJĘĆ

:

Prosimy uczniów, aby jednym słowem odpowiedzieli na

pytanie: Czym jest dla mnie skuteczne porozumiewanie się
z innymi? Każdy uczestnik zapisuje swoje jedno słowo na arku-
szu papieru, który leży pośrodku sali na podłodze. Ten spis sta-
nowi swoisty katalog, pomagający nam w nawiązywaniu kon-
taktu z pozostałymi osobami w zespole, wskazując, co jest dla
nas ważne podczas porozumiewania się z innymi.

www.wsip.pl

37

Są to już kolejne zajęcia z komunikacji, zakładamy więc,

że uczniowie pewne umiejętności już nabyli. Teraz więc będziemy
się zastanawiać nad tym, co może nam przeszkadzać w rozmo-
wie, dyskusji, kontakcie z drugim człowiekiem?

Ćwiczenie pierwsze:

CO UTRUDNIA KONTAKT?

Prosimy, aby uczniowie na małych samoprzylepnych kart-

kach, w czterech, pięciu kolorach, wypisali wszystkie te prze-
szkody, które utrudniają im kontakt z innymi osobami (jedna
przeszkoda na jednej kartce). Kartki zbieramy, mieszamy i rozda-
jemy uczniom. Kolory kartek pomogły nam utworzyć cztery lub
pięć grup (liczba grup zależy od liczebności klasy). Zadaniem
grupy będzie takie uporządkowanie kartek, aby zos tały wyraźnie
wyodrębnione czynniki zewnętrzne i wewnętrzne, powodujące
zakłócenia w komunikowaniu się.

W omówieniu ważne jest zwrócenie uwagi na fakt, iż czyn-

niki zewnętrzne (takie na przykład, jak: zbyt wysoka lub niska
temperatura, głośna muzyka, głód, zbyt jasne lub zbyt ciemne
pomieszczenie) są łatwe do zauważenia, a więc i łatwiej
je wyeliminować. Trudniejsze do usunięcia są bariery – zakłó-
cenia wewnętrzne, wynikające na przykład ze zdenerwowania,
braku zaufania do rozmówcy, lęku przed podejmowaniem
decyzji, agresywnego zachowania partnera itp. Podkreślamy,
że bariery może stwarzać zarówno nadawca, jak i odbiorca.

Ćwiczenie drugie:

DLACZEGO NIE MOŻEMY SIĘ

POROZUMIEĆ?

Teraz przyjrzymy się rodzajom barier komunikacyjnych.

Zapraszamy ochotników, którzy pod naszym kierunkiem przy-
gotują i przedstawią scenki. Mają one symbolizować różne
postawy wobec partnerów.

38

Postawa pierwsza: Osądzanie
Należy do niej m.in. krytykowanie („Czy do ciebie naprawdę

nic nie dociera?”), obrażanie („To wszystko przez twoje leni-
stwo!”), szydzenie, poniżanie („A ty, jak zwykle nic mądrego
nie napisałeś”).

Ważne: treść każdej scenki ustalają sami uczniowie!
Postawa druga: Decydowanie za innych
Zdarza się na przykład wtedy, gdy rodzice zabraniają swo-

jemu dziecku bawić się z kolegą z podwórka (bo mają swoje
powody), gdy nauczyciel sam decyduje o trasie wycieczki
(bo wie lepiej) itp.

Postawa trzecia: Uciekanie od problemów rozmówcy
Zachowujemy się tak, gdy pocieszamy kolegę, któremu

zniszczono drogą kurtkę („Wszystko będzie dobrze, przynaj-
mniej tobie nic się nie stało”), pomniejszamy kłopoty innych
(„No tak, ale ty nie wiesz, co mnie spotkało…”), doradzamy
(„Najlepiej, żebyś postąpił tak…”).

Postawa czwarta: Tworzenie blokad językowych
Jeśli stosujemy kody lub szyfry językowe, które są znane

tylko wybranym osobom w grupie (naturalną barierą językową
uniemożliwiającą skuteczną komunikację z obcokrajowcem
jest nieznajomość języka, którym on się posługuje).

Każdą scenkę dokładnie omawiamy. Pytamy nadawców

i odbiorców, jak się czuli, czy było im łatwo, jakie uczucia im
towarzyszyły. Prosimy, aby także obserwatorzy wypowiedzieli
swoją opinię: jak określają postawy nadawców?

Ćwiczenie trzecie:

CZYJ TO PORTRET?

W kolejnym ćwiczeniu, korzystając z bogactwa scenek, które

oglądaliśmy przed chwilą, zastanowimy się, jakimi cechami cha-
rakteryzują się osoby tworzące bariery. Poprosimy uczniów,

www.wsip.pl

39

aby pracując w czterech grupach (dobór na zasadzie dobrowolno-
ści, z zachowaniem jednego warunku – w każdej grupie musi być
równa liczba osób lub muszą być zarówno chłopcy, jak i dziew-
czynki) opracowali grafi czny portret osoby, która stosuje bariery
w kontaktach z innymi (osądza, decyduje o innych, ucieka od pro-
blemów rozmówcy, stosuje kod językowy). Portrety przedsta-
wiane są na forum klasy. Ponieważ rozmowa o barierach może
wywołać wiele emocji, ćwiczenie to pomoże w odreagowaniu
napięcia, wyzwoli humor i pozwoli nam na bezpieczne przejść
do dalszej pracy.

Miniwykład:
Nie wystarczy mówić, o tym że w komunikowaniu się z innymi

możemy natknąć się na bariery utrudniające lub wręcz uniemoż-
liwiające porozumiewanie się. Mówimy o barierach po to,
aby znaleźć sposoby ich pokonywania. Most komunika-
cyjny to metoda, za pomocą której możemy uniknąć błędów
w porozumiewaniu się z innymi osobami. Wypowiadany komu-
nikat, który stanowi barierę komunikacyjną, jest najczęściej wyra-
zem naszej obawy lub troski, którą staramy się z jakiś powodów
ukryć. Bez delikatności, nie myśląc o tym, że możemy zranić
drugą stronę, mówimy to, co w tej chwili postrzegamy jako ważne.
Tak naprawdę zaś martwimy się o tę osobę, chcemy, aby nie spo-
tkała jej przykrość, chcemy ją za wszelką cenę ochronić. Dlatego
komunikat ukryty jest przeciwieństwem tego, co wypowiadamy
na głos. Druga strona, która stosuje most komunikacyjny, odkrywa
w naszym imieniu intencje wypowiedzi i zadając pytanie inter-
pretujące, upewnia się, że osoba, z którą rozmawia, nie ma złych
intencji, tylko niefortunnie sformułowała komunikat. Most komu-
nikacyjny wymaga dobrej woli od naszego rozmówcy i częściej
udaje się go zbudować między bliskimi osobami.

40

Spróbujmy na kilku przykładach przećwiczyć budowanie

mostu komunikacyjnego (dwa pierwsze przykłady są podane
w całości):

Treść komunikatu

stanowiącego barierę

Komunikat

ukryty

Most

komunikacyjny

Ależ ty jesteś wrażliwa!

Przecież nie
chciałam cię
dotknąć.

Czy chcesz mi powie-
dzieć, że masz chęć
mnie przeprosić?

Zabraniam spotykać ci
się z tym chłopakiem!

Boję się o ciebie.

Czy jeśli poznasz go,
będziesz mogła zgo dzić
się na te spot kania?

Na pewno nie mogłaś
lepiej napisać tej pracy?

Na twoim miejscu
nigdy nie nałożyłabym
takiej bluzki!

Nie pozwalam ci iść
na ten koncert!

To nie jest towarzy-
stwo dla takiego
głupka, jak ty.

Co robiłeś przez cały
dzień, że nawet nie
zdążyłeś pościelić
łóżka?

Za mało wiesz, żeby
dyskutować ze mną.

PODSUMOWANIE

:

Przedyskutujmy z uczniami sens budowania mostów komu-

nikacyjnych. Czy zauważyliście, że niektóre osoby zawsze
skupiają na sobie uwagę otoczenia, podczas gdy inne są igno-
rowane? Są tacy, którzy wciąż wszczynają kłótnie i awantury,
zaś inni nawet w przypadku ostrych konfl iktów są świetnymi
mediatorami. Potrafi ą rozbroić każdego. Jak to robią? Potrafi ą
budować mosty komunikacji, znają sposoby rozładowywania
napięć. My często tak bardzo jesteśmy pochłonięci własnymi
sprawami, że nie mamy czasu, by uczyć się języka innych
ludzi. Dlatego jako najważniejszą naukę z tych zajęć powinni-
śmy zapamiętać, że aby pokonać bariery, należy poznać praw-
dziwe intencje rozmówcy. Uniknąć barier możemy wtedy,
kiedy będziemy formułować jasne i jednoznaczne komuni-
katy, w których przekażemy prawdziwy sens naszych refl eksji,
uwag, obaw i przemyśleń.