© Krzysztof Klincewicz

Metody badań społecznych

(wykład 4)

Wydział Zarządzania UW

MSM-ZPSF, rok II

dr hab. Krzysztof Klincewicz

[e-mail]

© Krzysztof Klincewicz

Program zajęć

●

1) Wprowadzenie do zajęć

●

2) Podstawy metodologii nauk

społecznych

●

3) Projektowanie badań

●

4) Badania jakościowe

●

5) Badania ilościowe

●

6) Interpretacja i prezentacja danych

●

7) Test końcowy

© Krzysztof Klincewicz

Techniki badań jakościowych

●

Obserwacja

−

Nieuczestnicząca

−

Uczestnicząca

●

Wywiad

−

Standaryzowany, ustrukturalizowany

−

Swobodny/antropologiczny

●

Analiza tekstu

−

Krytyczna analiza kultury

−

Analiza retoryczna i semiotyczna

−

Historiografia

Lektura:

Kostera

rozdział 3

“Metody

badawcze”

© Krzysztof Klincewicz

Obserwacja

●

Często w połączeniu z innymi technikami -
“tło” dla wywiadów, wstępna orientacja

●

Znaczenie indywidualnych doświadczeń
badacza → wady i zalety

●

Obserwacja nieuczestnicząca – jasno
określona rola badacza, brak udziału w
badanej sytuacji społecznej

●

Obserwacja uczestnicząca – badacz
uczestnikiem badanej organizacji

●

Shadowing

(bycie cieniem) – udział w życiu

innej osoby

(por. London Business School MBA)

© Krzysztof Klincewicz

Wyzwania obserwacji

●

Orientacja antropologiczna

−

opis a ocenianie i interpretacja

−

ciekawość świata a pospieszne wnioski

−

tabula rasa czy

ekspert

−

dystans wobec sytuacji badanej -
“przybysz z kosmosu” - lub jego brak

−

insider czy outsider

●

Psychologia - zaburzenia percepcji

●

Etyka - “szpiegowanie”

●

Praktyka prowadzenia notatek

© Krzysztof Klincewicz

Wywiad

●

Wywiad – ukierunkowana rozmowa

●

Standaryzacja – zadawanie respondentom tych
samych pytań w podobnej kolejności

−

“Co sądzisz o polityku XXX?”, “Czy astrologia
może być uważana za naukę?”

●

Strukturalizacja – zadawanie pytań tak, by
uzyskać określoną strukturę odpowiedzi

−

pytanie ustrukturalizowane:

“Ile razy

dziennie myjesz zęby” → “3 razy”

−

pytanie nieustrukturalizowane:

“Jak często

myjesz zęby?” → “po każdym posiłku”, “3 razy
dziennie”, “14 razy w tygodniu”

© Krzysztof Klincewicz

Wywiady w badaniach

ilościowych i jakościowych

●

Strukturalizacja i standaryzacja –
pozwalają wykorzystać wywiad do badań
ilościowych, jak przy badaniach ankietowych
(weryfikacja hipotez)

●

Wywiad antropologiczny – swobodny,
nieustrukturalizowany i niestandaryzowany
(poszukiwanie nowych treści)

−

Wywiady swobodne często stosowane także w
badaniach pilotażowych dla lepszego zrozumienia
zagadnienia przed przygotowaniem kwestionariusza

−

Dobry badacz potrafi w swobodnej rozmowie zdobyć
wszystkie dane potrzebne także do badań
ilościowych

© Krzysztof Klincewicz

Wywiad antropologiczny

●

Celem uzyskanie jak najwięcej informacji

−

“gęsty opis” (

thick description –

Geertz)

●

Nawiązanie kontaktu z rozmówcą

−

nie wszystkie pytania są bezpośrednio przydatne
do późniejszych analiz

−

zainteresowanie różnymi aspektami życia, nie
tylko bezpośrednim tematem

●

Świadomość zainteresowań badawczych

−

ale bez gotowej listy pytań

−

“proszę mi o tym więcej opowiedzieć”

−

gotowość do zmiany tematu

−

poszukiwanie narracji

© Krzysztof Klincewicz

Wyzwania wywiadów

●

Czas rozmówcy

●

Wzajemne korzyści (opowieść a docenienie)

●

Problem anonimowości respondentów

●

Problem nagrywania wywiadu i
przygotowywania transkryptów

●

Nawiązanie kontaktu

●

Ujawnianie lub nie przedmiotu badań

●

„Przełamywanie lodów”

●

Cisza w rozmowie

●

Odchodzenie od tematu (czy to problem?)

© Krzysztof Klincewicz

Analiza tekstu

●

Tekst już istnieje, nie trzeba gromadzić
nowych danych → badania wtórne

−

te same techniki stosowane też do analizy
transkryptów wywiadów

●

Wiele różnych podejść

−

antropologiczne (krytyczna analiza
kultury, analiza retoryczna i
semiotyczna)

−

historyczne (historiografia)

−

inne (np. matematyczna analiza
zawartości, psychoanalityczne metody
projekcyjne, dekonstrukcja)

© Krzysztof Klincewicz

Krytyczna analiza kultury

●

Dotyczy badań środków przekazu

−

Poszukiwanie w tekście realiów
kulturowych

−

Założenie wpływu mediów na kulturę

●

Przykłady:

analiza romansów Harlequin,

telenowel, prasy w trakcie kampanii wyborczej,
magazynów dla menedżerów, raportów rocznych spółek
giełdowych, wewnętrznych dokumentów danej firmy

−

Jaki obraz świata społecznego jest
kształtowany przez analizowane teksty?

−

Jakie są wspólne cechy uczestników danej
kultury?

© Krzysztof Klincewicz

Analiza retoryczna i

semiotyczna

●

Analiza retoryczna

−

poszukiwanie figur retorycznych obecnych w
tekście

●

Analiza semiotyczna

−

interpretacja relacji między autorem i
czytelnikiem, wzajemnych oczekiwań i założeń;

−

interpretacja znaków nie tylko w tekstach
pisanych

●

W obu przypadkach:

−

szczególne zainteresowanie formą i strukturą
przekazu, a nie tylko przekazywaną treścią

© Krzysztof Klincewicz

Historiografia

●

Praca z tekstem jako dokumentem archiwalnym

−

umiejscowienie w czasie i realiach
kulturowych

−

konieczność kontrastowania z innymi
źródłami i weryfikacji wartości
dokumentalnej (ludzka omylność, niewiedza
lub zła wola)

−

dążenie do zgromadzenia jak największej
liczby dokumentów z różnych źródeł dla
zagwarantowania poprawności wniosków

© Krzysztof Klincewicz

Historiografia w zarządzaniu

●

Nie jest metodą antropologiczną - znaczenie
następstwa zdarzeń, zależności czasowych

−

„historia jako bumerang”

, źródło wiedzy która

może się przydać w przyszłości

●

Stosowana w teorii organizacji i
zarządzania

−

„co się wydarzyło”

- studia przypadków, historie

firm i samego zarządzania

−

zwykle nie używa się określenia

“historia”

−

specyficzne techniki – np. mikrostoria
(poszukiwanie alternatywnych interpretacji
znanych wydarzeń)

© Krzysztof Klincewicz

Wyzwania historiografii

(Topolski)

●

“Mit postępu”

- założenie, że upływowi czasu

towarzyszy poprawa warunków

●

“Mit rewolucji”

- założenie, że warunki w dwóch

różnych okresach radykalnie się różnią

●

“Mit spójności”

- dążenie do udzielenia pełnego

wyjaśnienia mimo braku danych, dla przedstawienia
pełnego obrazu zdarzeń

●

“Mit aktywizmu”

- przecenianie roli jednostek a

nie czynników sytuacyjnych

●

„Mit wzniosłości”

- tendencja do gloryfikacji

przeszłych wydarzeń, tworzenia “wielkiej historii”

© Krzysztof Klincewicz

Studia przypadków

3 zjawiska pod tą samą nazwą

1)"małe" studia przypadków wykorzystywane

na zajęciach: 1-3 strony przykładu firmy
z pytaniami dla studentów

2)"harwardzkie" studia przypadków dla

studentów: >10 stron szczegółowego opisu
firmy bez pytań

3)studium przypadku jako metoda badawcza:

dobór CELOWY a nie LOSOWY próby badawczej

© Krzysztof Klincewicz

Przygotowywanie typowego

studium przypadku

• Definiuję problem badawczy, ramę pojęciową

i szczegółowe pytania

• Wybieram firmę A
• Gromadzę dane ze źródeł ogólnodostępnych w

oparciu o ramę pojęciową

• Piszę wstępną “historię”
• Znajduję luki i problemy
• Przygotowuję pytania
• Przeprowadzam wywiady
• Piszę studium przypadku

© Krzysztof Klincewicz

Rodzaje studiów przypadków

●

Historyczne

●

Wydarzenia

●

Istotna kolejność wydarzeń

●

“Jak to było naprawdę"

●

Problemowe

●

Postawy, opinie, złożone procesy

●

Istotne zależności

• "Co Pan sądzi", "Z czego to wynika"

© Krzysztof Klincewicz

Triangulacja

1

2

3

Triangulacja =

korzystanie z różnych,

wzajemnie uzupełniających

się źródeł danych, podejść,

badaczy, ...

© Krzysztof Klincewicz

Triangulacja danych

1

2

3

Artykuły prasowe o firmie

(pisane przez dziennikarzy -

- albo przez firmę!)

Wywiady w firmie

("oficjalne"

stanowisko)

Opinie

konkurentów,

akta sądowe,

dyskusje

internetowe...

© Krzysztof Klincewicz

Triangulacja technik

1

2

3

Analiza dokumentacji

Wywiady

Analiza

statystyczna,

Obserwacja,

Inne

© Krzysztof Klincewicz

Triangulacja w pracach

badawczych

●

Gwarantuje poprawność analiz, interpretacji

i wniosków

●

Niezbędna: triangulacja danych

●

np. nie wierzę naiwnie we wszystko, co
opowiedzą mi pracownicy firmy

●

np. nie rozmawiam tylko z dyrektorem, ale
też jego podwładnymi i kolegami

●

Zalecana: triangulacja technik badawczych

© Krzysztof Klincewicz

Teoria ugruntowana

(Glaser, Strauss)

●

Nie

„teoria”

(

naukowa

) a

„technika teorii

ugruntowanej“

!!!

●

Punkt wyjścia badania:

tabula rasa

−

pytam o wszystko od początku (nie zawsze mam
sprecyzowany problem badawczy!)

−

zdobywając wiedzę, dokonuję stopniowych
podsumowań, uogólnień i wniosków

−

potem dalej je weryfikuję i uszczegóławiam (krok
po kroku)

−

stopniowo “gruntuję” moje wnioski aż do momentu,
kiedy każda kolejna sytuacja je potwierdza i nie
mam żadnych wątpliwości

−

W ten sposób tworzę „teorie”

© Krzysztof Klincewicz

Kodowanie w badaniach

jakościowych

●

Dotyczy tekstu wywiadów, dokumentów lub
notatek

●

Wybór istotnych fragmentów i przypisanie im
kodów, odpowiadających poszczególnym
tematom

−

kolorowe podkreślenia i klamry na
marginesie strony

−

zaznaczanie w programach komputerowych
(np. NVivo, ATLAS.ti)

© Krzysztof Klincewicz

Przykład kodowania

Włoszczowa

PKP

NBP

Balce-

rowicz

deficyt

konflikt

konflikt

© Krzysztof Klincewicz

Kodowanie

●

Dalsze analizy dla poszczególnych kodów -
łatwość odnalezienia fragmentu, zestawienia

−

przydatność programów komputerowych

●

Czasem też strukturalizacja tekstu –
przekształcanie w odpowiednik
kwestionariusza

−

występowanie kodu w wywiadzie – jak określona
odpowiedź w kwestionariuszu

●

Wyzwanie: przygotowanie książki kodów

−

jednoznaczne określenie, kiedy należy zastosować
dany kod, a kiedy nie

−

doskonalona w trakcie kodowania

© Krzysztof Klincewicz

Przykład książki kodów

●

„Balcerowicz” - wypowiedzi odnoszące się do
prezesa NBP Leszka Balcerowicza

●

„konflikt” - rozbieżność opinii na tematy
polityczne lub gospodarcze

●

“oskarżenie” - wypowiedż zarzucająca osobie
lub instytucji nieprawidłowe działanie

●

“łagodzenie rozbieżności” - wypowiedź
sugerująca, że nie istnieje w
rzeczywistości (znacząca) rozbieżność
między opiniami

itd.

© Krzysztof Klincewicz

Rzetelność kodowania

●

Sędziowie kompetentni – osoby niezależnie
kodujące tekst

−

dla eliminacji błędów pominięcia i
niewłaściwej klasyfikacji

−

dla zapewnienia intersubiektywnych
interpretacji

●

Współczynniki rzetelności kodowania

●

Darmowy program CDC EZ-Text: kodowanie
wywiadów standaryzowanych, porównanie dwóch
niezależnych procesów kodowania,
współczynniki rzetelności i dalsze analizy

http://www.cdc.gov/hiv/software/ez-text.htm