Pobierz cały dokument
2007 SP Kat prawo karne procesowe.pdf
Rozmiar 787,2 KB

2007 SP Kat prawo karne procesowe

background image

Szkoła  Policji  w Katowicach

 

Zakład Służby Kryminalnej

 

 
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 

Wybrane zagadnienia prawa karnego procesowego

 

Zasady procesowe 

 

 

Opracowanie: 

nadkom. mgr Piotr Górnik  

Zakład  Służby Kryminalnej 

 

 
 

 

 

 

 

 

 

 

 

S

Z

K

O

ŁA

  POL

IC

J

I

Wydawnictwo   
Szkoły Policji w Katowicach 
2007 

background image

 

2 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

background image

 

3 

 

SPIS TREŚCI 

Wstęp   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

5 

Rozdział I  
Zagadnienia wstępne dotyczące zasad prawa karnego procesowego 

§ 1. Znaczenie i pojęcie zasad procesu karnego 

 

 

 

 

 

7 

§ 2. System zasad 

 

 

 

 

 

 

 

     

 

9 

Rozdział II  
Zasady ustrojowo-organizacyjne prawa karnego procesowego 

§ 1. Zasada prawa do sądu   

 

 

 

 

 

 

 

12 

§ 2. Zasada udziału czynnika społecznego w procesie karnym 

 

 

 

13 

§ 3. Zasada niezawisłości sędziowskiej 

 

 

 

 

 

 

15 

§ 4. Zasada kolegialności sędziowskiej 

 

 

 

 

 

 

17 

§ 5. Zasada bezstronności     

 

 

 

 

 

 

 

18 

Rozdział III    
Zasady dynamiczne (ściśle procesowe) 

A. Zasady związane z wszczęciem procesu karnego 

§ 1. Zasada oficjalności (ścigania z urzędu)  

 

 

 

 

 

20 

§ 2. Zasada legalizmu 

 

 

 

 

 

 

 

 

22 

§ 3. Zasada skargowości 

 

 

 

 

 

 

 

 

25 

B. Zasady dotyczące postępowania dowodowego 

§ 1. Zasada prawdy   

 

 

 

 

 

 

 

 

26 

§ 2. Zasada bezpośredniości  

 

 

 

 

 

 

 

27 

§ 3. Zasada koncentracji materiału dowodowego 

 

 

 

 

 

29 

§ 4. Zasada swobodnej oceny dowodów 

 

 

 

 

 

 

30 

C. Zasady dotyczące formy i sposobu prowadzenia procesu 

§ 1. Zasada kontradyktoryjności 

 

 

 

 

 

 

 

31 

§ 2. Zasada jawności  

 

 

 

 

 

 

 

 

33 

§ 3. Zasada rzetelnego procesu 

 

 

 

 

 

 

 

36 

§ 4. Zasada ustności   

 

 

 

 

 

 

 

 

37 

§ 5. Zasada kontroli   

 

 

 

 

 

 

 

 

38 

D. Zasady dotyczące sytuacji prawnej oskarżonego w procesie 

§ 1. Zasada domniemania niewinności oskarżonego  

 

 

 

 

40 

§ 2. Zasada prawa do obrony oskarżonego   

 

 

 

 

 

42 

Wykaz ważniejszych skrótów 

 

 

 

 

 

 

 

45 

Bibliografia   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

47 

background image

 

4 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

background image

 

5 

 

WSTĘP

 

 

 

W  wielu  dyscyplinach  prawa,  w  tym  również  w  prawie  karnym  procesowym, 

występuje  konstrukcja  zasad.  Jak  wiadomo  proces  karny  mówi  nam  o  przewidzianym  przez 

prawo  zachowaniu  organów  państwowych  jak  i  pozostałych  uczestników,  które  zmierza  do 

wykrycia  i  ustalenia  czynu  przestępczego  i  jego  sprawcy,  wymierzenia  mu  kary  albo 

zastosowania innego środka lub do uniewinnienia oskarżonego.  

Policjanci  w  trakcie  wykonywania czynności  procesowych  muszą  przestrzegać zasad 

obowiązujących w prawie karnym procesowym. W związku z tym poznanie przez nich zasad 

procesu,  które  określają  wzorce  danego  przedmiotu  unormowania,  pozwoli  na  prawidłowy 

przebieg procesu karnego.  

W  literaturze  procesu  karnego  występuje  znaczne  zróżnicowanie  co  do  liczby 

wyodrębnionych  zasad.  Dlatego  też,  opracowując  skrypt  oparłem  się  przede  wszystkim  na 

zasadach  wyodrębnionych  przez  prof.  zw.  dra  hab.  Kazimierza  Marszała,  prof.  zw.  dra  hab. 

Stanisława  Stachowiaka  i  prof.  dra  hab.  Kazimierza  Zgryzka.  W  pracy  korzystałem  

z  literatury  najnowszej  jak  również  ze  starszych  opracowań  przedstawicieli  nauki  prawnej  

w Polsce, a także z komentarzy, orzecznictwa sądów oraz glos autorytetów prawa karnego. 

Mam  nadzieję,  że  opanowanie  i  zrozumienie  zasad  procesu  karnego  pozwoli 

policjantom  na  wykonywanie  czynności  w  sposób  pozwalający  zapewnić  prawidłowy 

przebieg procesu karnego. 

Pracę oparto o stan prawny na dzień 4 grudnia 2007 r. 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

background image

 

6 

 

background image

 

7 

 

ROZDZIAŁ I 

 

 
Zagadnienia wstępne dotyczące zasad prawa karnego procesowego 

 
§ 1. Znaczenie i pojęcie zasad procesu karnego 

 
 

Prawo  karne  jest  jedną  z  gałęzi  systemu  prawa  obowiązującego  w  państwie.                   

W  całokształcie  norm  prawa  karnego  wyróżniamy  prawo  karne  materialne,  prawo  karne 

procesowe i prawo karne wykonawcze. Prawo karne procesowe jest zespołem norm prawnych 

regulujących  postępowanie  w  sprawach  o  przestępstwa.  Dlatego  też  również  w  procesie 

karnym,  jak  i  w  innych  dyscyplinach  prawa,  występuje  konstrukcja  zasad.

1

  Ma  ona 

szczególne  znaczenie  w  prawie  procesowym  i  znajduje  to  uzasadnienie  w  historii. 

Najczęściej, w przeszłości, łączyły się one z różnego rodzaju postulatami, które były uważane 

za  najistotniejsze,  np.  w  okresie  rewolucji  francuskiej  zasadą  naczelną  była  zasada 

skargowości.

2

   

Na ważność zasad wskazują walory naukowe ich konstrukcji, które uzasadniają rolę, 

jaką mają do spełnienia obecnie.  Zasady pozwalają na uporządkowanie instytucji prawnych, 

jak  również  na  porównywanie  systemów  procesowych.  Ponadto  usprawniają  proces 

dydaktyczny porządkując i przedstawiając  je w sposób skondensowany. Jednocześnie należy 

stwierdzić,  że  za  konstruowaniem  zasad  przemawiają  względy  praktyczne,  ponieważ 

pozwalają  na  formułowanie  określonych  dyrektyw  interpretacyjnych,  jak  i  umożliwiają 

zapełnienie luk konstrukcyjnych.

3

 

Pojęcie  zasady  procesowej  nie  jest  jednoznaczne  i  określa  się  jako  naczelne  zasady, 

podstawowe zasady, dominujące zasady, ogólnoprawne zasady itd. 

W  procesie  karnym  spotykamy  się  z  rozumieniem  zasady  w  dwojakim  znaczeniu,   

czyli  zasady  w  sensie  abstrakcyjnym  i  zasady  w  sensie  konkretnym.

4

    Poprzez  znaczenie 

zasady w sensie abstrakcyjnym rozumiemy je jako określone wzorce kierowane pod adresem 

ustawodawcy  przez  przedstawicieli  nauki  lub  inne  środki  opiniotwórcze.  Zasady  te  nie  są 

związane  z  danym    systemem  prawa  karnego  procesowego  i  dlatego  też  nie  można  mówić             

o ich naruszeniu w praktyce ponieważ one nie obowiązują. Mają one jednak ważne znaczenie 

przy  tworzeniu  aktów  prawnych  z  zakresu  prawa  karnego  procesowego,  gdyż  wyznaczają 

                                                 

1

 A. Marek, Prawo karne, wyd. VII, Warszawa 2006, s. 5-7. 

2

 Por. K. Marszał, S. Stachowiak, K. Zgryzek, Proces karny, Katowice 2003, s. 41; R. Kmiecik, E. Skrętowicz, 

Proces karny. Cześć ogólna, wyd. V, Zakamycze 2006, s. 68. 

3

 Por. Tamże, s. 41-42. 

4

 Por. Tamże, s. 42-43. 

background image

 

8 

 

kierunek  działań  prawodawczych,  ponadto  ukierunkowują  proces  interpretacji  prawa,  jak 

również wskazują kierunki stosowania prawa.

5

  

Natomiast  zasady  w  sensie  konkretnym  są  to  dyrektywy  wynikające  z  określonego 

systemu  prawa  karnego  procesowego  i  mają  moc  obowiązującą,  a  więc  muszą  być 

respektowane  w  toku  stosowania  prawa.  Dlatego  też  organy  procesowe  lub  inni  uczestnicy 

procesu  muszą  stosować  się  do  zasad  w  sensie  konkretnym,  ponieważ  ich  naruszenie 

wywołuje konkretne sankcje określone w przepisach prawa karnego procesowego. Zasady te 

wynikają z obowiązujących przepisów lub są wyinterpretowane z zespołu norm.  

Należy zauważyć, że w literaturze nie ma jednolitości w zakresie wskazania kryteriów 

pozwalających  na  wyróżnienie  tych  norm  prawnych,  które  można  zaliczyć  do  zasad  prawa 

karnego  procesowego.  Dlatego  też,    w  zależności  od  tego  jakie  autor  uznaje  wartości  i  ich 

hierarchię,  takie  zasady  wyróżnia.  Z  tego  powodu  w  literaturze  spotkać  się  można  z  ich 

rozmaitością  i  różnorodnością.  Zasady  są  rozumiane  m.in.  jako  charakterystyczne  cechy 

danego procesu, które odróżniają go od innej formacji społeczno-politycznej i gospodarczej, 

jako  idee  poglądów  prawnych  lub  też  jako  normy  systemu  prawa,  które  posiadają  charakter 

zasadniczy.

6

  

Mając  na  uwadze  rozumienie  zasady  jako  normy  posiadającej  charakter  zasadniczy 

możemy wyróżnić następujące kryterium: 

1.  kryterium  hierarchicznej  nadrzędności  norm,  zgodnie  z  którym  charakter  normy 

wynika  z  jej  usytuowania  w  hierarchii  i  zasadniczy  charakter  mają  normy 

konstytucyjne, 

2.  kryterium nadrzędności treściowej danej normy w stosunku do innych, czyli będzie to 

norma będąca uzasadnieniem dla całej grupy norm, 

3.  kryterium szczególnej roli spełnianej przez daną normę w ramach konstrukcji pewnej 

instytucji, 

4.  kryterium doniosłości społecznej danej normy.

7

  

Możemy  więc  stwierdzić,  że  zasady  prawa  karnego  procesowego  stanowią  wzorce 

ukształtowania  określonego  przedmiotu  unormowania  i  mogą  być  one  postulowane  lub 

odtworzone. Wzorce postulowane są skierowane do ustawodawcy  i nie mają odchyleń od 

reguły,  natomiast  wzorce  odtworzone  to  sposób  ukształtowania  danej  instytucji                        

w systemie prawa karnego procesowego.  

                                                 

5

 Por. Z. Salomonowicz, Wstęp do prawoznawstwa, Szczytno 2000, s. 137. 

6

 Por. J. Nowacki, Z. Tobor, Wstęp do prawoznawstwa, Katowice 1996, s. 92-93. 

7

 Por. K. Marszał, S. Stachowiak, K. Zgryzek, op.cit., s. 43-44. 

background image

 

9 

 

 

Na podstawie powyższych kryteriów przez zasady należy rozumieć normy prawne 

wypowiadające  idee  będące  wyrazem  panujących  poglądów  ideologiczno-

spolecznych, które na przestrzeni rozwoju historycznego prawa procesowego ulegały 

zmianom, stanowiąc podstawowe cechy (założenia), kształtujące dany model procesu 

karnego.

8

 

Zasady  prawne  we  współczesnym  procesie  karnym  mają  bardzo  często  alternatywne 

ujęcia  stąd  wyróżniamy  zasady  przeciwstawne,  tzn.  dana  zasada  dopuszcza  istnienie 

wyjątków na rzecz zasady przeciwstawnej. Wyjątki te są dopuszczalne tylko w zakresie, 

w  jakim  je  ustawa  wyraźnie  przewiduje,  np.  procedura  karna  jest  oparta  na  zasadzie 

prawdy, jednakże niektóre przepisy ograniczają realizację tej zasady.

9

  

Zasady dzielimy na skodyfikowane i na nieskodyfikowane. Pierwsze z nich to zasady, 

które  są  sformułowane  w  osobnych  przepisach,  natomiast  drugie  są  wyinterpretowane  

z grupy przepisów. 

 

§ 2. System zasad 

 

 

Zasady  prawa  karnego  procesowego  pozostają  ze  sobą  we  współzależności  tworząc 

system  zasad.    Z  uwagi  na  różne  kryteria  służące  do  wyróżniania  zasad,  ich  system  nie  jest 

przedstawiany w sposób jednolity. W literaturze występuje znaczne zróżnicowanie co do ich 

liczby.    Wynika  to  m.in.  z  ujmowania  zasad  w  sposób  syntetyczny  lub  analityczny.  Gdy 

wszystkie składniki  normy  prawnej  i  jej  następstwa  skupiają  się  w  jednej  zasadzie mówimy                 

o zasadzie ujmowanej w sposób syntetyczny, a gdy składniki normy i jej następstwa traktuje 

się jako samodzielne zasady mówimy o zasadzie ujmowanej w sposób analityczny.  

 

W  pracy  tej  przyjęto  kryterium  ogólności,  zgodnie  z  którym  wyróżniamy  naczelne 

zasady  pierwszego  stopnia  i  naczelne  zasady  drugiego  stopnia.  Dokonując  kwalifikacji 

możemy  je  podzielić  na  zasady  ogólnoprawne  i  zasady  procesu  karnego.  Zasady 

ogólnoprawne  to  zasady  odnoszące  się  do  wszystkich  dyscyplin  prawniczych,  np.  zasada 

humanitaryzmu, natomiast zasady procesu karnego odnoszą się wyłącznie do tej gałęzi prawa.  

Zasady  prawa  karnego  procesowego  możemy  podzielić  na  zasady  ustrojowo-

organizacyjne  oraz  zasady  dynamiczne,  czyli  ściśle  procesowe.  W  dalszej  części  pracy 

zostaną omówione zasady dotyczące prawa karnego procesowego. 

 

                                                 

8

 Tamże, s. 45. 

9

 Por. R. Kmiecik, E. Skrętowicz, Proces karny część ogólna, Zakamycze 2006, s. 70. 

background image

 

10 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Rys. 1 – Podział zasad prawa karnego procesowego wg K. Marszała.

10

 

 

 

Do zasad ustrojowo-organizacyjnych zaliczamy: 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Rys. 2  – Podział zasad ustrojowo-organizacyjnych wg K. Marszała.

11

 

                                                 

10

  K. Marszał, S. Stachowiak, K. Zgryzek, op.cit., s. 47. 

11

 Tamże, s. 47. 

Zasady prawa karnego 

procesowego 

Zasady ogólnoprawne 

Zasady procesu karnego 

Zasady ustrojowo - 

organizacyjne 

Zasady dynamiczne 

(ściśle procesowe) 

Zasady ustrojowo - 

organizacyjne 

 

Zasada 

prawa do 

sądu 

Zasada 

udziału 

czynnika 

społecznego 

w procesie 

karnym 

 

Zasada 

niezawisłości 

sędziowskiej 

 

Zasada 

kolegialności 

sądu 

 

Zasada 

bezstronności 

background image

 

11 

 

 

Zasady  dynamiczne  podzielono  według  kryterium  funkcjonalności,  wyróżniając  

następujące grupy:   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Rys. 2  – Podział zasad ustrojowo-organizacyjnych wg K. Marszała.

12

 

 

                                                 

12

 Tamże, s. 47. 

Zasady dynamiczne

 

Zasady 

związane z 

wszczęciem 

procesu 

karnego

 

Zasady 

dotyczące 

postępowania 

dowodowego

 

Zasady 

dotyczące 

formy i 

sposobu 

prowadzenia 

postępowania 

Zasady 

dotyczące 

sytuacji 

prawnej 

oskarżonego  

w procesie

 

Zasada 

oficjalności 

Zasada  

prawdy 

Zasada 

kontradyktoryjności 

Zasada 

domniemania 

niewinności 

Zasada 

legalizmu 

Zasada 

skargowości 

Zasada 

bezpośredniości

 

Zasada koncentracji 

materiału 

dowodowego

 

Zasada 

swobodnej 

oceny dowodów 

Zasada  

jawności 

Zasada 

rzetelnego 

procesu 

Zasada  

ustności 

Zasada 

kontroli 

Zasada prawa 

do obrony 

background image

 

12 

 

ROZDZIAŁ II 

  
Zasady ustrojowo-organizacyjne prawa karnego procesowego 

 
§ 1. Zasada prawa do sądu 

 
 

Zasada  prawa  do  sądu  zaliczana  jest  do  zasad  ustrojowo-organizacyjnych  prawa 

karnego  procesowego  i  wynika  z  Konstytucji  RP  oraz  prawa  międzynarodowego.  Oznacza 

prawo  jednostki  do  dostępu  do  sądu,  jak  i  rozpoznanie  sprawy  przez  właściwy,  niezależny                   

i bezstronny sąd ustanowiony przez ustawę. Zasada ta dotyczy postępowania sądowego, a nie 

dotyczy postępowania przygotowawczego. 

 

Konstytucja RP zawiera przepisy w zakresie prawa do sądu.  Zgodnie z art. 45 ust. 1 

„Każdy  ma  prawo  do  sprawiedliwego  i  jawnego  rozpatrzenia  sprawy  bez  nieuzasadnionej 

zwłoki  przez  właściwy,  niezależny,  bezstronny  i  niezawisły  sąd,”  natomiast  art.  77  ust.  2 

mówi,  że  „Ustawa  nie  może  nikomu  zamykać  drogi  sądowej  dochodzenia  naruszonych 

wolności lub praw.”  

Zgodnie  z  art.  6  ust.  1  Konwencji  o  ochronie  praw  człowieka  i  podstawowych 

wolności  „Każdy  ma  prawo  do  sprawiedliwego  i  publicznego  rozpatrzenia  jego  sprawy  

w  rozsądnym  terminie  przez  niezawisły  i  bezstronny  sąd  ustanowiony  ustawą  przy 

rozstrzyganiu  o  jego  prawach  i  obowiązkach  o  charakterze  cywilnym  albo  o  zasadności 

każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej.” Natomiast z art. 14 ust. 

1 Międzynarodowego Paktu praw obywatelskich i politycznych wynika, że „Każdy ma prawo 

do  sprawiedliwego  i  publicznego  rozpatrzenia  sprawy  przez  właściwy,  niezależny                   

i  bezstronny  sąd,  ustanowiony  przez  ustawę,  przy  orzekaniu  co  do  zasadności  oskarżenia 

przeciw  niemu  w  sprawach  karnych  bądź  co  do  jego  praw  i  obowiązków  w  sprawach 

cywilnych”. 

 

Na  podstawie  wymienionych  przepisów  możemy  stwierdzić,  że  do  rozstrzygnięcia 

sprawy jednostki organ musi odpowiadać nw. kryteriom: 

-  niezawisły,  a  więc  niezależny  zarówno  od  władzy  wykonawczej  jak  i  od  stron 

postępowania.  Niezależność  od  władzy  wynika  z  art.  173  Konstytucji,  który  mówi,                 

że „Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz.”  

-  bezstronny czyli nie może identyfikować się z interesami tylko jednej strony procesowej, 

-  złożony  z  sędziów,  którzy  nie  mogą  być  odwoływani  przez  organ  nominujący  w  każdej 

chwili, 

background image

 

13 

 

-  muszą istnieć gwarancje praworządności postępowania, 

-  sąd  musi  być  ustanowiony  przez  ustawę.    Zgodnie  z  art.  175  Konstytucji  RP  „Wymiar 

sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, 

sądy  administracyjne  oraz  sądy  wojskowe.  Sąd  wyjątkowy  lub  tryb  doraźny  może  być 

ustanowiony tylko na czas wojny.”

13

 

 

§ 2. Zasada udziału czynnika społecznego w procesie karnym 

 
 

Zasada  udziału  czynnika  społecznego  w  procesie  karnym  zaliczana  jest  do  zasad 

ustrojowo-organizacyjnych  prawa  karnego  procesowego.  Zgodnie  z  art.  182  Konstytucji  RP 

„Udział  obywateli  w  sprawowaniu  wymiaru  sprawiedliwości  określa  ustawa.”.  Zasada    ta 

ponadto  jest  skodyfikowana  w  art.  3  kpk,  w  myśl  którego  „W  granicach  określonych                      

w ustawie postępowanie karne odbywa się z udziałem czynnika społecznego”. 

Zasada  udziału  czynnika  społecznego  w  procesie  karnym  nakazuje  rozstrzyganie 

indywidualnych  spraw  obywateli  z  udziałem    przedstawicieli  społeczeństwa.  W  procesie 

udział czynnika społecznego może występować w: 

- udziale w procesie podmiotów reprezentujących interes społeczny, 

- składzie organu wydającego rozstrzygnięcie, 

- dostępie obywateli do odbywanych publicznie rozpraw.

14

 

 

Udział  w  procesie  podmiotów  reprezentujących  interes  społeczny  jest  realizowany 

poprzez  instytucję  przedstawiciela  społecznego  i  mowa  o  nim  w  art.  90-91  kpk.  Zadaniem 

przedstawiciela  społecznego,  zgodnie  z  art.  90§1  kpk,  jest  obrona  interesu  społecznego  lub 

ważnego  interesu  indywidualnego,  objętego  zadaniami  statutowymi  organizacji  społecznej, 

której  jest  przedstawicielem,  w  szczególności  ochrony  wolności  i  praw  człowieka. 

Przedstawiciel  społeczny  może  działać  jedynie  w  postępowaniu  sądowym,  a  więc  nie  może 

działać w postępowaniu przygotowawczym. Zgłaszany jest przez organizację społeczną, a sąd 

dopuszcza  przedstawiciela  społecznego,  jeżeli  leży  to  w  interesie  wymiaru  sprawiedliwości. 

Po  dopuszczeniu  do  udziału  w  procesie  przedstawiciel  społeczny  może  uczestniczyć                         

w rozprawie, wypowiadać się i składać oświadczenia na piśmie.     

  Inna  forma  udziału  czynnika  społecznego  w  procesie  karnym  realizowana  jest  przez    

uczestnictwo  w  składzie  organu  wydającego  rozstrzygnięcie.  Zgodnie  z  art.  4  u.s.p.                   

„W  sprawowaniu  wymiaru  sprawiedliwości  obywatele  biorą  udział  przez  uczestnictwo 

                                                 

13

 Tamże, s. 49-50. 

14

 Tamże, s. 52. 

background image

 

14 

 

ławników  w  rozpoznawaniu  spraw  przed  sądami  w  pierwszej  instancji,  chyba  że  ustawy 

stanowią  inaczej.”    Mając  na  uwadze  to,  że  przy  rozstrzyganiu  spraw  ławnicy  mają  równe 

prawa  z  sędziami,  a  więc  stają  się  oni  sędziami  prawa  i  faktu,  nie  każdy  może  zostać 

ławnikiem.  Może nim zostać, zgodnie z art.158 u.s.p., osoba która: 

-  posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich, 

-  jest nieskazitelnego charakteru, 

-  ukończyła 30 lat, 

-  jest zatrudniona lub zamieszkuje w miejscu kandydowania co najmniej od roku, 

-  nie przekroczyła 70 lat, 

-  jest zdolna, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków ławnika, 

-  posiada co najmniej wykształcenie średnie. 

Poza  spełnieniem  powyższych  warunków  przepisy  przewidują  sytuacje,  kiedy  osoba  nie 

może zostać ławnikiem. Nie mogą ławnikami zostać: 

-  osoby zatrudnione w sądach powszechnych i innych sądach oraz w prokuraturze, 

-  osoby  wchodzące  w  skład  organów,  od  których  orzeczenia  można  żądać  skierowania 

sprawy na drogę postępowania sądowego, 

-  funkcjonariusze  Policji  oraz  inne  osoby  zajmujące  stanowiska  związane  ze  ściganiem 

przestępstw i wykroczeń, 

-  adwokaci i aplikanci adwokaccy, 

-  radcy prawni i aplikanci radcowscy, 

-  duchowni, 

-  żołnierze w czynnej służbie wojskowej, 

-  funkcjonariusze Służby Więziennej, 

-   radni gminy, której rada dokonuje wyboru ławników. 

Ponadto,  zgodnie  z  obowiązującymi  przepisami,  nie  można  być  ławnikiem  jednocześnie 

w więcej niż jednym sądzie. 

Ławników  do  sądów  okręgowych  oraz  do  sądów  rejonowych  wybierają  rady  gmin, 

których  obszar  jest  objęty  właściwością  tych  sądów  -  w  głosowaniu  tajnym.  Kadencja 

ławników  sądów  okręgowych  i  rejonowych  trwa  cztery  lata  kalendarzowe  następujące  po 

roku,  w  którym  dokonano  wyborów,  jednak  mandat  ławnika wybranego  dodatkowo  wygasa                       

z  upływem  kadencji  ogółu  ławników.    Kandydatów  na  ławników  zgłaszają  radom  gmin 

prezesi  sądów,  stowarzyszenia,  organizacje  związkowe,  organizacje  pracodawców  oraz  inne 

organizacje  zarejestrowane  na  podstawie  przepisów  prawa,  z  wyłączeniem  partii 

background image

 

15 

 

politycznych,  oraz  co  najmniej  dwudziestu  pięciu  obywateli  mających  czynne  prawo 

wyborcze, zamieszkujących stale na danym terenie. 

Ławnicy  biorą  udział  w  składach  sądu  wraz  z  sędziami  zawodowymi.  Zgodnie                      

z  art.  28  kpk  w  sprawach  o  zbrodnie  na  rozprawie  głównej  sąd  orzeka  w  składzie  jednego 

sędziego  i  dwóch  ławników.  Jedynie  ze  względu  na  szczególną  zawiłość  sprawy  sąd 

pierwszej instancji może postanowić o rozpoznaniu jej w składzie trzech sędziów. Natomiast 

w  sprawach  o  przestępstwa,  za  które  ustawa  przewiduje  karę  dożywotniego  pozbawienia 

wolności, sąd orzeka w składzie dwóch sędziów i trzech ławników.  

 

Ostatnią  z  form  udziału  czynnika  społecznego  w  procesie  karnym,  jaką  jest  dostęp 

obywateli do odbywanych publicznie rozpraw, omówiono niżej w ramach zasady jawności. 

 

Należy stwierdzić, że udział czynnika społecznego w procesie karnym z jednej strony 

zwiększa  demokratyzm  postępowania,  natomiast  z  drugiej  strony  może  wyniknąć  brak 

należytego przygotowania zawodowego u tych osób. 

 

§ 3. Zasada niezawisłości sędziowskiej 

 

  Zasada  niezawisłości  sędziowskiej  jest  jedną  z  zasad  ustrojowo-organizacyjnych 

prawa karnego procesowego i unormowanie jej znajdziemy w Konstytucji RP. Zgodnie z art. 

178  ust.  1  Konstytucji  RP  „sędziowie  w  sprawowaniu  swojego  urzędu  są  niezawiśli  

i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom”. Zasadę tę znajdziemy ponadto w art. 195 ust. 1 

Konstytucji  RP  w  odniesieniu  do  sędziów  Trybunału  Konstytucyjnego  („Sędziowie 

Trybunału  Konstytucyjnego  w  sprawowaniu  swojego  urzędu  są  niezawiśli  i  podlegają  tylko 

Konstytucji”),  oraz  w  art.  199  ust.  3  Konstytucji  RP  w  odniesieniu  do  sędziów  Trybunału 

Stanu  („Członkowie  Trybunału  Stanu  w  sprawowaniu  funkcji  sędziego  Trybunału  Stanu  są 

niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom”).  Należy zaznaczyć, że niezawisłość 

nie jest wyłącznym atrybutem sędziego. Przysługuje ona ponadto asesorom sądowym zgodnie 

z  art.  135  §  2  u.s.p.  („w  zakresie  orzekania  asesorzy  sądowi  są  niezawiśli  i  podlegają  tylko 

Konstytucji oraz ustawom”) i ławnikom zgodnie z art. 169 § 1 u.s.p. („w zakresie orzekania 

ławnicy są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji oraz ustawom”). 

  Zasada ta oznacza, że sędziowie w sprawowaniu swego urzędu orzekają na podstawie 

Konstytucji RP, ustaw oraz swojego wewnętrznego przekonania. Nikt nie może wpływać na 

sędziego  w  sprawowaniu  wymiaru  sprawiedliwości  poza  ustawodawcą.  Mając  powyższe  na 

uwadze  można  stwierdzić,  że  sędziego  nie  wiążą  instrukcje  i  wytyczne  wydawane  przez 

organy  państwowe,  natomiast  stosuje  przepisy  wykonawcze,  jeżeli  są  zgodne  z  ustawami. 

background image

 

16 

 

Dzięki  tej  zasadzie  sędziowie  posiadają  autonomię  w  sprawowaniu  swej  funkcji,  a  granice 

niezawisłości  wytycza  obowiązujące  prawo  oraz  sumienie  sędziego.  Należy  zaznaczyć,  że 

zasadą  tą  objęte  są  czynności  w  zakresie  jurysdykcji,  natomiast  nie  są  w  zakresie 

administracji sądowej. 

Niezawisłość sędziowska oznacza: 

-  zakaz  wywierania  jakiegokolwiek  wpływu  na  sędziego  co  do  kierunku  rozpoznania 

sprawy lub treści orzeczeń, które ma wydać; 

- 

niezależność  w  rozstrzyganiu  nasuwających  się  wątpliwości  dotyczących  zarówno 

faktycznego, jak i prawnego stanu sądzonej sprawy;

  

-  niezależność  w  wydawaniu  wszelkich  rozstrzygnięć  w  toku  postępowania,  jak  

i orzeczenia kończącego postępowanie; 

- 

brak  odpowiedzialności  karnej  i  dyscyplinarnej  sędziego  za  orzeczenia  wydane  zgodnie                             

z własnym sumieniem, w granicach swobodnej oceny dowodów i na podstawie przepisów 

ustawy.

15

 

W  sprawowaniu  swej  władzy  sędziego  nie  wiążą  rozstrzygnięcia  innych  sądów  poza 

wyjątkami  wynikającymi  z  przepisów  prawnych.  Zaliczamy  do  nich  następujące 

uregulowania: 

-  zgodnie  z  art.  8  kpk  sąd  karny  samodzielnie  rozstrzyga  zagadnienia  faktyczne  i  prawne                 

i  nie  jest  związany  rozstrzygnięciem  innego  sądu  lub  organu,  jednakże  rozstrzygnięcia 

kształtujące prawo lub stosunek prawny są dla sądu wiążące; 

-  zgodnie  z  art.  441  kpk  w  przypadku  przekazania  przez  sąd  odwoławczy  zagadnienia  do 

rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy jego uchwała jest w danej sprawie wiążąca, 

-  zgodnie  z  art.  442  kpk  sąd,  któremu  przekazano  sprawę  do  ponownego  rozpoznania, 

orzeka  w  granicach,  w  jakich  nastąpiło  przekazanie.  Ponadto  zapatrywania  prawne              

i  wskazania  sądu  odwoławczego  co  do  dalszego  postępowania  są  wiążące  dla  sądu, 

któremu sprawę przekazano do ponownego rozpoznania; 

-  zgodnie  z  art.    60  i  61  u.SN

 

uchwały  Sądu  Najwyższego  stanowiące  zasadę  prawną  są 

wiążące dla sądu. 

  

W  celu  realizacji  tej  zasady  przewidziane  są  przez  prawo  gwarancje  niezawisłości 

sędziowskiej, wśród której wyróżniamy gwarancje ustrojowe i gwarancje procesowe.  

Do pierwszej grupy gwarancji zaliczamy: 

                                                 

15

 Tamże, s. 55. 

background image

 

17 

 

-  odpowiedni  poziom  etyczno-moralny,  a  więc  wymaganie  od  kandydatów  na  sędziego 

nieskazitelnego charakteru, 

-  odpowiednie  przygotowanie  zawodowe,  pozwalające  na  samodzielne  prowadzenie 

procesu karnego i rozstrzyganie kwestii nasuwających się w toku postępowania, 

-  stałość  zawodu  sędziowskiego,  aby  sędzia  nie  rozpoznawał  spraw  pod  presją  obawy                  

o swoją przyszłość zawodową, 

-  niepołączalność stanowiska sędziego z innym zawodem, aby nie można było wpływać na 

sędziego z tytułu drugiego zatrudnienia lub zawodu, 

-  materialną niezależność sędziego, 

-  immunitet  sędziowski,  zapewniający  niepociąganie  go  do  odpowiedzialności  karnej  bez 

zezwolenia  właściwego  sądu  dyscyplinarnego  oraz  zapewniający  odpowiedzialność  za 

przewinienie służbowe i uchybienia godności urzędu sędziowskiego wyłącznie na drodze 

dyscyplinarnej, 

-  samorządność sędziowską, aby o obsadzie sędziego i o awansowaniu oraz o piastowaniu 

funkcji  decydowała  społeczność  sędziowska,  biorąca  pod  uwagę  przede  wszystkim  jego 

umiejętności zawodowe.

16

 

Do drugiej grupy gwarancji niezawisłości sędziowskiej zaliczamy: 

-  samodzielność jurysdykcyjną, 

-  instytucję wyłączenia sędziego, 

-  tajność narady i głosowania, 

-  kolegialność orzekania, 

-  jawność rozpraw.

17

 

 

§ 4. Zasada kolegialności sędziowskiej  

 

Zgodnie z zasadą kolegialności sędziowskiej rozstrzygnięcia powinny być wydawane 

kolegialnie.  W  procesie  karnym  spotykamy  się  z  wyjątkami  od  tej  zasady,  kiedy  to 

rozstrzygnięcia  wydawane  są  przez  jednoosobowy  skład  sądu.  Kolegialność  sędziowska 

odnosi się jedynie do sądów.  

Zasada  kolegialności  sędziowskiej  została  unormowana  w  kodeksie  postępowania 

karnego. Zgodnie z art. 28 § 2-4 kpk w sprawach o zbrodnie sąd orzeka w składzie jednego 

sędziego  i  dwóch  ławników,  a  gdy  sprawa

 

charakteryzuje  się  szczególną  zawiłością  sąd 

                                                 

16

 Tamże, s. 56. 

17

 R. Kmiecik, E. Skrętowicz, op. cit., s. 153. 

background image

 

18 

 

pierwszej  instancji  może  postanowić  o  rozpoznaniu  jej  w  składzie  trzech  sędziów.                       

W  sprawach  o  przestępstwa,  za  które  ustawa  przewiduje  karę  dożywotniego  pozbawienia 

wolności  sąd orzeka w składzie dwóch sędziów i trzech ławników. 

Natomiast  zgodnie  z  art.  29  kpk  na  rozprawie  apelacyjnej  i  kasacyjnej  sąd  orzeka                  

w  składzie  trzech  sędziów  poza  apelacją  lub  kasacją  od  wyroku  orzekającego  karę 

dożywotniego pozbawienia wolności, kiedy to sąd rozpoznaje w składzie pięciu sędziów. 

Zasada kolegialności wyrażona jest również w art. 30 kpk, zgodnie z którym na posiedzeniu, 

sąd  apelacyjny  i  Sąd  Najwyższy  orzeka  w  składzie  trzech  sędziów,  a  sąd  odwoławczy  na 

posiedzeniu orzeka w składzie trzech sędziów. 

Wyjątki od zasady umiejscowione są m.in. w: 

-  art. 28 § 1  kpk -  na rozprawie głównej sąd orzeka w składzie jednego sędziego i w takiej 

sytuacji ma prawa i obowiązki przewodniczącego, 

-  art. 30 § 1 kpk-  na posiedzeniu sąd rejonowy i sąd okręgowy orzeka jednoosobowo,  

-  art.  476  §  1  kpk  -    w  postępowaniu  uproszczonym  co  do  zasady  sąd  rozpoznaje  sprawę 

jednoosobowo i wówczas ma on prawa i obowiązki przewodniczącego, 

-  art.  517b  §  11  kpk  –  w  postępowaniu  przyśpieszonym  sąd  rejonowy  rozpoznaje  sprawę 

jednoosobowo,  a  w  postępowaniu  odwoławczym  prezes  sądu  okręgowego  może  zarządzić 

rozpoznanie sprawy jednoosobowo, jeżeli jest to uzasadnione szczególnymi okolicznościami. 

W takim przypadku sędzia ma prawa i obowiązki przewodniczącego. 

Kolegialność  sądu  pozwala  na  wszechstronniejsze  rozpoznanie  sprawy,  mniejsze 

prawdopodobieństwo niedokładności lub błędów, zwiększa jego niezawisłość jak i autorytet. 

 

§ 5. Zasada bezstronności 

 

Zasada bezstronności zaliczana jest do zasad ustrojowo-organizacyjnych prawa karnego 

procesowego i wynika z Konstytucji RP oraz prawa międzynarodowego.   

Zgodnie  z  art.  45  ust.  1  Konstytucji  RP  każdy ma  prawo  do  sprawiedliwego  i jawnego 

rozpatrzenia  sprawy  bez  nieuzasadnionej  zwłoki  przez  właściwy,  niezależny,  bezstronny                

i niezawisły sąd.  

Natomiast zgodnie z art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych 

wolności  każdy  ma  prawo  do  rozpatrzenia  sprawy  w  rozsądnym  terminie  przez  niezawisły                   

i  bezstronny  sąd.  Obowiązek  ten  ponadto  wynika  z  art.  14  ust.  1  Międzynarodowego  Paktu 

praw  obywatelskich  i  politycznych,  zgodnie  z  którym  każdy  ma  prawo  do  sprawiedliwego                   

i publicznego rozpatrzenia sprawy przez właściwy, niezależny i bezstronny sąd. 

background image

 

19 

 

Zasada  bezstronności  oznacza    obowiązek  zachowania  bezstronnego  w  stosunku  do 

sprawy  i  uczestników  procesu.    Zasada  ta  dotyczy  zarówno  sędziów,  jak  i  innych  organów 

państwowych występujących w postępowaniu. 

Bezstronność wymiaru sprawiedliwości jest podstawowym warunkiem właściwego jego 

funkcjonowania.    W  procesie  karnym  gwarancją  bezstronności  jest  instytucja  wyłączenia 

sędziego.  Ma ona zastosowanie wówczas, gdy sytuacja sędziego w danej, konkretnej sprawie 

utrudnia realizację omawianej zasady. 

Instytucja wyłączenia sędziego spełnia trzy zasadnicze funkcje: 

-  zapewnia bezstronność orzekania, 

-  utwierdza zaufanie społeczne do bezstronności sądu, 

-  pozwala na eliminacje konfliktów w sumieniu sędziego.

18

 

Kodeks postępowania karnego wyróżnia dwie formy wyłączenia sędziego: 

1)  z mocy prawa, gdy zaistnieje okoliczność określona w art. 40 kpk, tj. jeżeli: 

a)  sprawa dotyczy tego sędziego bezpośrednio, 

b)  jest małżonkiem strony lub pokrzywdzonego albo ich obrońcy, pełnomocnika lub 

przedstawiciela  ustawowego  albo  pozostaje  we  wspólnym  pożyciu  z  jedną  z  tych 

osób, 

c)  jest  krewnym  lub  powinowatym  w  linii  prostej,  a  w  linii  bocznej  aż  do  stopnia 

pomiędzy dziećmi rodzeństwa osób wymienionych w pkt ww. albo jest związany  

z jedną z tych osób węzłem przysposobienia, opieki lub kurateli, 

d)  był  świadkiem  czynu,  o  który  sprawa  się  toczy,  albo  w  tej  samej  sprawie  był 

przesłuchany w charakterze świadka lub występował jako biegły, 

e)  brał  udział  w  sprawie  jako  prokurator,  obrońca,  pełnomocnik,  przedstawiciel 

ustawowy strony, albo prowadził postępowanie przygotowawcze, 

f)  brał udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia lub wydał zaskarżone zarządzenie, 

g)  brał udział w wydaniu orzeczenia, które zostało uchylone, 

h) 

brał udział w wydaniu orzeczenia, co do którego wniesiono sprzeciw,

 

i) 

prowadził mediację,

 

j)  wydał orzeczenie objęte wnioskiem o wznowienie lub zaskarżone w trybie kasacji. 

Wymienione  powody  wyłączenia  trwają  mimo  ustania  uzasadniającego  je  małżeństwa, 

wspólnego pożycia, przysposobienia, opieki lub kurateli. 

                                                 

18

 Tamże, s. 155. 

background image

 

20 

 

2)  wyłączenie na wniosek w przypadku zaistnienia okoliczności określonych w art. 41 kpk: 

Sędzia  ulega  wyłączeniu,  jeżeli  istnieje  okoliczność  tego  rodzaju,  że  mogłaby  wywołać 

uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie. 

 
Wyłączenie  sędziego  następuje  na  żądanie  sędziego,  z  urzędu  albo  na  wniosek  strony. 

Przepisy  dotyczące  wyłączenia  sędziego,  zgodnie  z  art.  44  kpk,  dotyczą  ławników.  Ponadto 

okoliczności wyłączające sędziego z mocy prawa określone w pkt.  a) - d), f) oraz i), a także 

wyłączające  na  wniosek,  zgodnie  z  art.  47  kpk  odnoszą  się  do  prokuratora,  innych  osób 

prowadzących  postępowanie  przygotowawcze  oraz  innych  oskarżycieli  publicznych. 

Jednocześnie  osoby  te  ulegają  wyłączeniu,  jeżeli  brały  udział  w  sprawie  jako  obrońca, 

pełnomocnik, przedstawiciel społeczny albo przedstawiciel ustawowy strony. 

Odniesienie do zasady bezstronności znajdujemy również w art. 4 kpk, zgodnie, z którym 

organy prowadzące postępowanie karne są obowiązane badać oraz uwzględniać okoliczności 

przemawiające zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego. 

 

 

ROZDZIAŁ III 

 

 

Zasady dynamiczne (ściśle procesowe) 

 
A. Zasady związane z wszczęciem procesu karnego 
 
§ 1 Zasada oficjalności (ścigania z urzędu) 
 
 

Zasada  oficjalności  jest  normą  ogólną  mającą  na  celu  realizację  interesu 

ogólnospołecznego.  Zgodnie  z  nią  wszczęcie,  a  następnie  kontynuowanie  postępowania 

karnego  w  sprawie  o  przestępstwo  nie  wymaga  inicjatywy,  jak  również  współdziałania  ze 

strony pokrzywdzonego.  Czynności te wykonywane są przez organy państwa niezależnie od 

woli  lub  zachowania  się  osoby  pokrzywdzonej.  Ściganie  odbywa  się  nawet  wbrew  woli 

pokrzywdzonego.

19

  Organami państwowymi najczęściej wykonującymi czynności związane 

ze ściganiem przestępstw  są  prokurator lub Policja.  Czynności te rozpoczynają się z własnej 

inicjatywy  organów  procesowych,  jeżeli  zachodzi  uzasadnione  podejrzenie  popełnienia 

przestępstwa,  o  czym  mowa  w  art.  303  kpk

20

.  Ponadto,  zgodnie  z  art.  9  kpk,  organy 

                                                 

19

 Por. J. Grajewski, Przebieg procesu karnego, Warszawa 2005, s. 7. 

20

 Por. K. Marszał, S. Stachowiak, K. Zgryzek, op.cit., s. 60. 

background image

 

21 

 

procesowe  prowadzą  postępowanie  i  dokonują  czynności  z  urzędu,  chyba  że  muszą  być 

spełnione  określone  przez  przepisy  warunki.  Organ  procesowy  w  przypadku  uzyskania 

informacji o przestępstwie ma obowiązek ścigania z urzędu i nie może uzależnić ścigania od 

złożenia  zawiadomienia  o  przestępstwie  przez  pokrzywdzonego.  Ściganie  przestępstw  

w oparciu o zasadę oficjalności nazywamy również trybem publicznoskargowym.   

Zasada  oficjalności  ma  pewne  ograniczenia.  Występują  one  wtedy,  gdy  ściganie 

przestępstw  z  urzędu  jest  uzależnione  od  spełnienia  przewidzianego  przepisami  warunku. 

Możemy wyróżnić dwie grupy warunków: 

1)  zgodnie  z  art.  13  kpk  wymóg  uzyskania  zezwolenia  władzy  tj.  właściwego  organu 

państwowego, jeżeli ściganie uzależnione jest od jego uzyskania, np. w przypadku gdy 

osoba,  przeciwko  której  ma  się  toczyć  postępowanie  jest  objęta  immunitetem 

prokuratorskim, organem zezwalającym na ściganie jest sąd dyscyplinarny. 

2)  zgodnie  z  art.  12  kpk  wymóg  uzyskania  od  osoby  uprawnionej  wniosku  o  ściganie              

w  sprawach  o  przestępstwa  ścigane  na  wniosek.  Jest  to  uprawnienie,  w  związku  

z czym osoba ma prawo wyboru, tj.  możliwość złożenia wniosku lub nieskorzystanie 

z tej możliwości. W przypadku skorzystania z uprawnienia z chwilą złożenia wniosku 

ściganie  toczy  się  z  urzędu.  Z  chwilą  złożenia  wniosku  pokrzywdzony  nie  ma 

możliwości  prawnego  oddziaływania  na  toczący  się  proces,  chyba  że  prokurator  lub 

sąd, w zależności od etapu postępowania, wyrazi zgodę na cofnięcie wniosku. Wśród 

przestępstw ściganych na wniosek wyróżniamy: 

a)  przestępstwa  bezwzględnie  wnioskowe  -  ścigane,  niezależnie  od  osoby 

sprawcy, zawsze na wniosek, 

b)   przestępstwa  względnie  wnioskowe  -  w  zasadniczym  trybie  ścigane  są                   

z  urzędu,  natomiast  w  stosunku  do  niektórych  sprawców  przestępstw  na 

wniosek o ściganie. 

Innym  ograniczeniem  zasady  oficjalności  jest  ściganie  przestępstwa  z  oskarżenia 

prywatnego. Ten tryb ścigania charakteryzuje się tym, że w sprawach  o niektóre przestępstwa 

ściganie  następuje  z  inicjatywy  osoby  pokrzywdzonej  poprzez  wniesienie  prywatnego  aktu 

oskarżenia  i  popieranie  go  jako  oskarżyciel  prywatny.  Organy  ścigania  w  zasadzie  nie 

ingerują  w  ściganie  tego  rodzaju  przestępstw  poza  sytuacją  określoną  w  art.  60  kpk,  tj.                  

w  sprawach  o  przestępstwa  ścigane  z  oskarżenia  prywatnego  prokurator  wszczyna 

postępowanie  albo  wstępuje  do  postępowania  już  wszczętego,  jeżeli  wymaga  tego  interes 

społeczny.  Postępowanie  toczy  się  wówczas  z  urzędu,  a  pokrzywdzony,  który  przedtem 

wniósł  oskarżenie  prywatne,  korzysta  z  praw  oskarżyciela  posiłkowego.  Również  sędzia 

background image

 

22 

 

rodzinny na podstawie  art. 22 § 2 u.p.n. w sprawie o czyn ścigany z oskarżenia prywatnego 

wszczyna  postępowanie,  jeżeli  tego  wymaga  interes  społeczny  albo  wzgląd  na  wychowanie 

nieletniego lub ochronę pokrzywdzonego.

  

Wśród  ograniczeń  tej  zasady  wyróżniamy  również,  zgodnie  z  art.  12  §  3  kpk, 

dopuszczalność  cofnięcia  wniosku  o  ściganie  za  zgodą  prokuratora,  a  w  postępowaniu 

sądowym  za  zgodą  sądu  do  chwili  rozpoczęcia  przewodu  sądowego  z  wyjątkiem  spraw                 

o przestępstwo zgwałcenia określone w art. 197 kk.

21

 

 
§ 2 Zasada legalizmu 
 

Zasada  legalizmu  łączy  się  z  etapem  postępowania  przygotowawczego.  Zasada  ta 

została  uregulowana  w  art.  10  kpk.  Zgodnie  z  wymienionym  przepisem  organ  powołany  do 

ścigania  przestępstw  jest  obowiązany  do  wszczęcia  i  przeprowadzenia  postępowania 

przygotowawczego,  a  oskarżyciel  publiczny  także  do  wniesienia  i  popierania  oskarżenia                 

o  czyn  ścigany  z  urzędu.  Ponadto  za  wyjątkiem  wypadków  określonych  w  ustawie  lub  

w  prawie  międzynarodowym  nikt  nie  może  być  zwolniony  od  odpowiedzialności  za 

popełnione  przestępstwo.  Zgodnie  z  zasadą  legalizmu  sam  uprawdopodobniony  fakt 

popełnienia  przestępstwa  zobowiązuje  właściwe  organy  do  wszczęcia  i  przeprowadzenia 

postępowania.    Obowiązek  ten  zachodzi  wtedy,  gdy  ściganie  z  urzędu  jest  prawnie 

dopuszczalne i faktycznie zasadne.

22

   

Wszczęcie,  a  następnie  kontynuowanie  postępowania  karnego  następuje  niezależnie 

od  tego,  czy  ściganie  jest  w  danym  wypadku  celowe  z  punktu  widzenia  politycznego, 

ekonomicznego lub innego interesu państwa niemającego nic wspólnego z interesem wymiaru 

sprawiedliwości.  Nawet  w  przypadku  możliwości  poniesienia  przez  państwo  określonych 

szkód  materialnych  lub  moralno-politycznych  proces  karny  musi  zostać  wszczęty                            

i przeprowadzony. 

23

 

 

Przeciwieństwem  wymienionej  zasady  jest  obowiązująca  w  procesie  w  sprawach                      

o  wykroczenia  zasada  celowości,  znana  również  jako  zasada  oportunizmu.  Zgodnie  z  nią 

organy  ścigania  mają  uprawnienie  do  ścigania  sprawcy  czynu,  a  więc  w  przypadkach 

celowościowo uzasadnionych mogą zrezygnować z jego  ścigania.   

 

Obowiązujące  przepisy  procesu  karnego  opierają  się  na  zasadzie  legalizmu.    Organy 

ścigania,  w  przypadku  gdy    istnieją  faktyczne  i  prawne  przesłanki  uzasadniające  wszczęcie              

                                                 

21

 Por. R. Kmiecik, E. Skrętowicz, op. cit., s. 77. 

22

 Por. J. Grajewski, op. cit., s. 7. 

23

 Por. R. Kmiecik, E. Skrętowicz, op. cit., s. 78. 

background image

 

23 

 

a  następnie  kontynuowanie  procesu,  nie  mogą  zaniechać  ścigania  ze  względów 

celowościowych.  W  przypadku  bezzasadnej  rezygnacji  ze  ścigania  prokurator  czy  też 

funkcjonariusz  Policji  może  ponieść  odpowiedzialność  prawną  określoną  w  art.  231  kk  za 

działanie na szkodę interesu społecznego  lub  prywatnego interesu pokrzywdzonej jednostki 

poprzez niedopełnienie obowiązku ustawowego.  

W kpk znajdują się przepisy, które zawierają procesowe gwarancje zasady legalizmu, do 

których zaliczamy art. 305 kpk i art. 307 kpk. Zgodnie z pierwszym z nich organ powołany 

do 

prowadzenia 

postępowania 

przygotowawczego 

niezwłocznie 

po 

otrzymaniu 

zawiadomienia  o  przestępstwie  jest  obowiązany  wydać  postanowienie  o  wszczęciu  bądź                

o  odmowie  wszczęcia  postępowania.  Jeżeli  zachodzi  potrzeba,  można  zażądać  uzupełnienia                

w  wyznaczonym  terminie  danych  zawartych  w  zawiadomieniu  o  przestępstwie  lub  dokonać 

sprawdzenia  faktów  w  tym  zakresie.  W  tym  wypadku  postanowienie  o  wszczęciu 

postępowania  albo  o  odmowie  wszczęcia  należy  wydać  najpóźniej  w  terminie  30  dni  od 

otrzymania  zawiadomienia.  Postanowienie  o  wszczęciu  śledztwa  wydaje  prokurator, 

natomiast postanowienie o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu śledztwa wydaje prokurator 

albo Policja. Gdy postanowienie wydaje  Policja musi je zatwierdzić prokurator. O wszczęciu, 

odmowie  wszczęcia  albo  o  umorzeniu  śledztwa  zawiadamia  się  osobę  lub  instytucję 

państwową,  samorządową  lub  społeczną,  która  złożyła  zawiadomienie  o  przestępstwie,  oraz 

ujawnionego  pokrzywdzonego,  a  o  umorzeniu  także  podejrzanego  -  z  pouczeniem                        

o przysługujących im uprawnieniach. 

Z  omawianą  zasadą  łączy  się  obowiązek  zawiadomienia  o  przestępstwie  i  możemy 

rozróżnić: 

-  obowiązek  prawny  obywateli  wynikający  z  art.  240  kk  -  zgodnie  z  nim  każda  osoba 

mająca  wiarygodną  wiadomość  o  karalnym  przygotowaniu,  usiłowaniu  lub  dokonaniu 

przestępstw określonych w art. 118, 127, 128, 130, 134, 140, 148, 163, 166 lub 252 kk ma 

obowiązek  zawiadomienia  o  przestępstwie  organ  ścigania.  W  przypadku  niewykonania 

tego obowiązku przewidziana jest odpowiedzialność karna takiej osoby; 

-  społeczny  obowiązek  zawiadomienia  o  przestępstwie  wynikający  z  art.  304  §  1  kpk  – 

każdy  dowiedziawszy  się  o  popełnieniu  przestępstwa  ściganego  z  urzędu  ma  społeczny 

obowiązek  zawiadomić  o  tym  prokuratora  lub  Policję.  Niewykonanie  powyższego 

obowiązku  nie  rodzi  jednak  konsekwencji  prawno-karnych,  a  podlega  jedynie  ocenie                

w sferze moralnej; 

-  prawny  obowiązek  zawiadomienia  o  przestępstwie  przez  instytucje  państwowe                           

i  samorządowe  wynikający  z  art.  304  §  2  kpk  -  instytucje  państwowe  i  samorządowe, 

background image

 

24 

 

które  w  związku  ze  swą  działalnością  dowiedziały  się  o  popełnieniu  przestępstwa 

ściganego  z  urzędu,  są  obowiązane  niezwłocznie  zawiadomić  o  tym  prokuratora  lub 

Policję  oraz  przedsięwziąć  niezbędne  czynności  do  czasu  przybycia  organu  powołanego 

do  ścigania  przestępstw  lub  do  czasu  wydania  przez  ten  organ  stosownego  zarządzenia, 

aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów przestępstwa. 

Ponadto 

dla 

prawidłowej 

realizacji 

zasady 

legalizacji 

w 

postępowaniu 

przygotowawczym  kontrolą  objęto  decyzje,  które  tamują  sprawowanie  przez  sądy  wymiaru 

sprawiedliwości  m.in.  możliwość  zażalenia  do  sądu  na  postanowienie  o  umorzeniu 

postępowania lub na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania.

24

 

 

Od zasady legalizmu przepisy kpk przewidują wyjątki i zaliczamy do nich: 

-  art.  11  §  1  kpk  -  postępowanie  w  sprawie  o  występek,  zagrożony  karą  pozbawienia 

wolności  do  lat  5,  można  umorzyć,  jeżeli  orzeczenie  wobec  oskarżonego  kary  byłoby 

oczywiście niecelowe ze względu na rodzaj i wysokość kary prawomocnie orzeczonej za 

inne przestępstwo, a interes pokrzywdzonego temu się nie sprzeciwia; 

-  art.  11  §  2 kpk  –  możliwość  zawieszenia  postępowania  jeżeli  kara  za  inne  przestępstwo 

nie  została  prawomocnie  orzeczona.  Zawieszone  postępowanie  należy  umorzyć  albo 

podjąć  przed  upływem  3  miesięcy  od  uprawomocnienia  się  orzeczenia  w  sprawie                     

o występek zagrożony karą pozbawienia wolności do lat 5; 

-  art. 11 § 3 kpk – postępowanie umorzone na podstawie art. 11 § 1 kpk można wznowić                 

w  wypadku  uchylenia  lub  istotnej  zmiany  treści  prawomocnego  wyroku,  z  powodu 

którego zostało ono umorzone; 

-  art.  336  §  1  kpk  -  jeżeli  spełnione  są  przesłanki  uzasadniające  warunkowe  umorzenie 

postępowania,  prokurator  może  zamiast  aktu  oskarżenia  sporządzić  i  skierować  do  sądu 

wniosek o takie umorzenie;

25

 

-  art. 9 u.o.ś.k. –  prokurator wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania przeciwko 

podejrzanemu,  któremu  nadano  status  świadka  koronnego,  w  ciągu  14  dni  od  dnia 

uprawomocnienia  się  orzeczenia  kończącego  postępowanie  przeciwko  tym  sprawcom, 

których  udział  w  przestępstwie  świadek  koronny  ujawnił  oraz  przeciwko  którym 

zeznawał; 

-  art. 21 § 2 u.p.n. – sędzia rodzinny nie wszczyna postępowania, a wszczęte umarza, jeżeli 

okoliczności  sprawy  nie  dają  podstawy  do  jego  wszczęcia  lub  prowadzenia  albo  gdy 

                                                 

24

 Por. K. Marszał, S. Stachowiak, K. Zgryzek, op.cit., s. 66. 

25

 Por. R. Kmiecik, E. Skrętowicz, op. cit., s. 81-82. 

background image

 

25 

 

orzeczenie  środków  wychowawczych  lub  poprawczych  jest  niecelowe,  w  szczególności 

ze względu na orzeczone już środki w innej sprawie.

26

 

 

§ 3 Zasada skargowości 

 

Zasada skargowości występuje w postępowaniu sądowym i została skodyfikowana w art. 

14  §  1  kpk.  Zgodnie    z  nim  wszczęcie  postępowania  sądowego  następuje  na  żądanie 

uprawnionego  oskarżyciela  lub  innego  uprawnionego  podmiotu.  Żądanie  uprawnionego 

podmiotu  stanowi  warunek  wszczęcia  i  prowadzenia  postępowania  sądowego  oraz 

rozstrzygania sprawy przez sąd.   

Jedną z kluczowych czynności jest skarga, którą w zależności od rodzaju postępowania 

możemy podzielić na: 

-  zasadnicze  -  warunkujące  integralne  postępowanie  zasadnicze,  które  inaugurują 

postępowanie  sądowe.  Zaliczyć  możemy  wszystkie  formy  aktu  oskarżenia  jak  również 

czynności będące surogatem aktu oskarżenia; 

-  etapowe  –  warunkujące  odpowiedni  etap  postępowania  sądowego  tj.  m.in.  skarga 

apelacyjna, skarga kasacyjna; 

-  incydentalne  –  inaugurujące  odpowiednie  postępowanie  w  związku  z    wydaniem 

incydentalnej decyzji, np. zażalenie w przedmiocie tymczasowego aresztowania.

27

 

 

Skarga karna spełnia kilka funkcji gwarancyjnych, tj.: 

-  funkcja  inicjująca  –  wniesienie  skargi  jest  czynnością  inicjującą  postępowanie  sądowe 

poprzez  same  jej  złożenie.  W  skardze  oskarżyciel  domaga  się  rozpoznania  sprawy                     

o  przestępstwo  przeciwko  osobie.  Jednocześnie  umożliwia  ona  oskarżonemu  podjęcie 

obrony;  

-   funkcja informacyjna – na podstawie skargi oskarżony otrzymuje  informacje o co jest 

oskarżony oraz na jakiej podstawie dowodowej oparte jest oskarżenie. W związku z tymi 

informacjami  może  on,  zgodnie  z  art.  339  §  3  pkt  2  kpk,  domagać  się  umorzenia 

postępowania  karnego  bez  wyznaczania  rozprawy  głównej  w  przypadku  oczywistej 

bezpodstawności faktycznej skargi; 

-  funkcja  ograniczenia  ram  wyrokowania  (przedmiotowa)  –  skarga  karna  wyznacza 

ramy  przedmiotowo-podmiotowe  wyrokowania,  a  więc  określa  zakres  rozpoznania 

                                                 

26

 Por. K. Marszał, S. Stachowiak, K. Zgryzek, op.cit., s. 67. 

27

 Tamże, s. 69. 

background image

 

26 

 

sprawy. Sąd może rozpoznawać sprawę tylko w stosunku do czynu opisanego w skardze                

i tylko w stosunku do oskarżonego. Sąd może zmienić jedynie kwalifikację prawną czynu 

po  uprzedzeniu  o  tym  oskarżonego,  jednak  nie  może  przypisać  oskarżonemu  w  wyroku 

innego  czynu  niż  czyn  zarzucany  w  skardze.  Wyjątkiem  jest  tzw.  tryb  wpadkowy                       

i  zgodnie  z  art.  398  §  1  kpk  może  nastąpić  rozszerzenie  przedmiotowe  za  zgodą 

oskarżonego,  natomiast  nie  może  on  rozszerzyć  postępowania  pod  względem 

podmiotowym 

28

. 

 

 

B. Zasady dotyczące postępowania dowodowego 
 

§ 1 Zasada prawdy 

 

  Zasada prawdy często jest nazywana zasadą prawdy materialnej i odnosi się wyłącznie 

do  stanu  faktycznego  sprawy,  natomiast  nie  odnosi  się  do  stosowania  przepisów  prawnych. 

Jest  ona  adresowana  do  organów  procesowych  i  została  uregulowana  w  art.  2  §  2  kpk. 

Zgodnie  z  nim  podstawę  wszelkich  rozstrzygnięć  powinny  stanowić  prawdziwe  ustalenia 

faktyczne,  a  więc  wszystkie  podejmowane  i  wydawane  w  postępowaniu  decyzje  winny 

opierać  się  na  ustaleniach  faktycznych  zgodnych  z  rzeczywistym  stanem  rzeczy.  Organ 

procesowy        w  trakcie  prowadzenia  procesu  powinien  zmierzać  do  poznania  obiektywnego 

stanu lub zachowania poznając fakty i zależności między nimi. Są one obowiązane badać oraz 

uwzględniać  okoliczności  przemawiające  zarówno  na  korzyść,  jak  i  na  niekorzyść 

oskarżonego (podejrzanego). 

  

Zdarzają się sytuacje, że organ procesowy na podstawie materiału dowodowego, toku 

rozumowania  oraz  ustaleń  faktycznych  nie  potrafi  ustalić  prawdziwości  danego  zdarzenia.            

W  takim  przypadku  wysuwa  się  dyrektywę  pomocniczą  w  postaci  postulatu,  aby  oznaczone 

ustalenia faktyczne były udowodnione. Następuje to wówczas, gdy są spełnione jednocześnie 

następujące  warunki: 

-  warunek  obiektywny,  co  oznacza  obiektywną  przekonywalność  dowodów,  aby 

przeprowadzone  w  sprawie  dowody  miały  taką  siłę  obiektywną  (dawały  taki  stopień 

prawdopodobieństwa), iż na ich podstawie każdy zwyczajnie myślący człowiek powinien 

nabrać przekonania o prawdziwości poczynionych ustaleń faktycznych; 

                                                 

28

 Por. R. Kmiecik, E. Skrętowicz, op. cit. s. 86. 

background image

 

27 

 

-  warunek  subiektywny  –  jako  całkowite  wewnętrzne  przekonanie  organu 

rozstrzygającego o prawdziwości ustalenia faktycznego, będącego podstawą tej decyzji.

29

 

Organ procesowy wydając wyrok skazujący powinien opierać się na podstawie ustaleń 

w  pełni  przekonywalnych  o  winie  oskarżonego,  a  uniewinniający  gdy  niewinność 

oskarżonego została udowodniona lub nie została udowodniona ani jego wina ani niewinność. 

W  celu  realizacji  zasady  prawdy  organ  procesowy  ma  obowiązek  czynnego  udziału                      

w poszukiwaniu, wprowadzaniu i przeprowadzaniu dowodów zmierzających do wyjaśnienia 

wszystkich  istotnych  okoliczności  sprawy  niezależnie  od  zachowania  stron.  Obowiązek 

dowodzenia  przez  organy  procesowe  wynika    z  przepisów  kpk,  a  wszystkie  wątpliwości, 

których nie udało się wyjaśnić rozstrzyga się na korzyść oskarżonego (podejrzanego). Należy 

pamiętać,  że  realizacja  tej  zasady    nie  może  następować  za  wszelką  cenę,  a  więc  nie  jest 

możliwe  dowodzenie  za  pomocą  faktów  uzyskanych  z  nielegalnych  źródeł  lub  w  sposób 

nielegalny.    Przepisy  prawa  procesowego  zawierają  uregulowania  utrudniające  możliwość 

korzystania  z  niektórych  źródeł  dowodowych,  np.  zakazy  dowodzenia.    Zakazy  obejmują  te 

sytuacje, kiedy z mocy przepisów wyłączone zostaje dowodzenie oznaczonej tezy dowodowej 

albo  dowodzenie  za  pomocą  określonego  dowodu  ogólnie  dopuszczalnego.  Zakazy 

dowodzenia  za  pomocą  określonego  dowodu  obowiązują  tylko  w  zakresie,  w  jakim  zostały 

wyraźnie  ustanowione  z  mocy  obowiązujących  przepisów.  Wśród  zakazów  można 

wyodrębnić  dwie  grupy,  a  mianowicie  zakazy  dowodzenia  za  pomocą  określonego  dowodu              

o  charakterze  bezwzględnym  i  względnym,  np.  zakaz  przesłuchania  w  charakterze  świadka 

duchownego, co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi. 

 

§ 2 Zasada bezpośredniości 

 
 

Zasada    bezpośredniości  jest  zasadą  umożliwiającą  realizację  zasady  prawdy.  Jest  to 

norma  ogólna,  w  myśl  której  sąd  rozpoznający  sprawę  co  do  meritum  podczas  rozprawy 

głównej powinien: 

-  przeprowadzić wszelkie dowody w sposób zapewniający bezpośredni kontakt sądu i stron 

ze źródłem dowodu; 

-  ograniczać  możliwość  skorzystania  ze  źródeł  dowodowych  pochodnych  wyłącznie  do 

sytuacji,  w  których  kontakt  ze  źródłem  pierwotnym  okaże  się  niemożliwy  lub  znacznie 

utrudniony.

30

 

                                                 

29

 K. Marszał, S. Stachowiak, K. Zgryzek, op.cit., s. 77. 

30

 R. Kmiecik, E. Skrętowicz, op. cit. s. 111. 

background image

 

28 

 

Omawiana zasada  wyrażana jest poprzez różne dyrektywy: 

1.  sąd powinien   opierać swoje ustalenia na dowodach przeprowadzanych na rozprawie. 

Pozwala to na aktywne uczestnictwo stron w postępowaniu dowodowym. Została ona 

skodyfikowana  w  art.  410  kpk,  zgodnie  z  którym  podstawę  wyroku  może  stanowić 

tylko całokształt okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej; 

2.  dowody  powinny  być  przeprowadzone  bezpośrednio  przed  sądem  orzekającym                

w  danej  sprawie.  Pozwala  to  sądowi  na  zgromadzenie  wrażeń  umożliwiających 

właściwą ocenę przeprowadzonych dowodów; 

3.  organ  kierujący  procesem  powinien  korzystać  przede  wszystkim  z  dowodów 

pierwotnych  nie  odrzucając  dowodów  pochodnych.  Dowód  pierwotny  to  środek 

dowodowy,  którego  nie  oddzielają  od  faktu  będącego  przedmiotem  dowodu  żadne 

pośredniczące w przekazywaniu informacji dodatkowe źródła dowodowe, np. świadek 

który  widział  zdarzenie  przestępne.  Natomiast,  gdy  wystąpiły  dodatkowe  źródła 

dowodowe,  to  mamy  do  czynienia  z  dowodem  wtórnym,  np.  świadek  zeznający                  

o  zdarzeniu  przestępnym,  o  którym  dowiedział  się  od  „naocznego”  świadka  a  nie 

widział 

go 

naocznie. 

Przy 

dowodach 

pierwotnych 

istnieje 

mniejsze 

prawdopodobieństwo powstania zniekształceń niż przy dowodach pochodnych.

31

 

 

Przepisy  kpk  przewidują  wyjątki  od  zasady  bezpośredniości.  Do  wyjątków  możemy 

zaliczyć m.in.: 

-  art.  391  kpk  -  jeżeli  świadek  bezpodstawnie  odmawia  zeznań,  zeznaje  odmiennie  niż 

poprzednio  albo  oświadczy,  że  pewnych  okoliczności  nie  pamięta,  albo  przebywa  za 

granicą  lub  nie  można  mu  było  doręczyć  wezwania,  albo  nie  stawił  się  z  powodu 

niedających  się  usunąć  przeszkód  lub  prezes  sądu  zaniechał  wezwania  świadka  na 

podstawie  art.  333  §  2  kpk,  a  także  wtedy,  gdy  świadek  zmarł,  wolno  odczytywać                   

w  odpowiednim  zakresie  protokoły  złożonych  poprzednio  przez  niego  zeznań                        

w  postępowaniu  przygotowawczym  lub  przed  sądem  w  tej  lub  innej  sprawie  albo  

w innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę; 

-  art.  389  kpk  -  jeżeli  oskarżony  odmawia  wyjaśnień  lub  wyjaśnia  odmiennie  niż 

poprzednio  albo  oświadcza,  że  pewnych  okoliczności  nie  pamięta,  wolno  na  rozprawie 

odczytywać  tylko  w  odpowiednim  zakresie  protokoły  jego  wyjaśnień  złożonych 

poprzednio  w  charakterze  oskarżonego  w  tej  lub  innej  sprawie  w  postępowaniu 

                                                 

31

 K. Marszał, S. Stachowiak, K. Zgryzek, op.cit., s. 78-79. 

background image

 

29 

 

przygotowawczym  lub  przed  sądem  albo  w  innym  postępowaniu  przewidzianym  przez 

ustawę; 

-  organ  kontrolny  dokonując  weryfikacji  zaskarżonej  decyzji  opiera  się  na  materiałach 

znajdujących  się  w  aktach  sprawy  i  poza  przypadkami  wyjątkowymi  nie  przeprowadza 

dowodów bezpośrednio.

32

   

 

§ 3 Zasada koncentracji materiału dowodowego 

 

 

Zasada  koncentracji  materiału  dowodowego  nie  należy  do  zasad  skodyfikowanych. 

Odniesienie  do  niej  możemy  znaleźć    w  art.  297  §  1  pkt.  5  kpk,  zgodnie  z  którym  jednym                     

z  celów  postępowania  przygotowawczego  jest  zebranie,  zabezpieczenie  i  utrwalenie 

dowodów dla sądu tak, aby rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło na pierwszej rozprawie głównej. 

Ponadto  przepisy  wyrażające  postulat  szybkości  postępowania  oraz  skupienia  wszystkich 

czynności  w  możliwie  najkrótszym  czasie  znajdują  się    w  dziale  I  kpk  wśród  przepisów 

normujących inne zasady procesowe, np. przy instytucji zawieszenia postępowania. Zgodnie 

z  omawianą  zasadą    proces  powinien  stanowić  zwarty  ciąg  czynności  bez  zbędnej  zwłoki, 

skupiający  środki  dowodowe  wokół  przedmiotu  procesu.  Organ  procesowy  powinien 

zakończyć postępowanie w terminie jak najkrótszym i orzekać na podstawie całego materiału 

dowodowego.  Koncentracja  materiału  dowodowego  jest  osiągana  za  pomocą  koncepcji 

dyskrecjonalnej sędziego tzn., że sąd może uwzględniać fakty i dowody, których strony mimo 

możliwości nie przytoczyły od razu.

33

   

 

W  ramach  tej  zasady  obowiązuje  ponadto  od  momentu  rozpoczęcia  rozprawy 

dyrektywa  w  postaci  zasady  ciągłości  rozprawy.  Sąd  powinien  skoncentrować  wszystkie 

przewidziane  przez  kodeks  czynności  procesowe  tak,  aby  bez  zbędnej  zwłoki  na  pierwszej 

rozprawie  wydać  wyrok  co  do  przedmiotu  procesu,  o  czym  mowa  w  art.  366  kpk.  Przepisy 

kpk, poza zawieszeniem postępowania karnego, tylko w niektórych przypadkach przewidują 

dopuszczalność  naruszenia  ciągłości  toku  procesowego  karnego  na etapie rozprawy  głównej  

i są to wypadki ujawnienia się przyczyn uzasadniających m.in.: 

-  odroczenie rozprawy (np. z powodu niestawiennictwa oskarżonego), 

-  przerwę (do 35 dni) w rozprawie (dla wypoczynku lub dla sprowadzenia dowodu), 

-  odroczenie  wydania  wyroku  (do  7  dni),  jeżeli  sprawa  jest  zawiła  lub  z  innych  ważnych 

powodów.

34

  

                                                 

32

 Tamże, s. 79. 

33

 Tamże, s. 80. 

34

 Por. R. Kmiecik, E. Skrętowicz, op. cit., s. 129. 

background image

 

30 

 

Ponadto  przepisy  wprowadzające  postępowanie  przyśpieszone  pozwalają  na 

jednorazową przerwę w rozprawie trwającą nie dłużej niż 14 dni. 

Innym z wymogów w zakresie ciągłości rozprawy jest niezmienność składu sądzącego 

do  chwili  wydania  orzeczenia.  Prezes  sądu  może  wyznaczyć  sędziego  dodatkowego  do 

rozprawy,  jeżeli  istnieje  prawdopodobieństwo,  że  będzie  ona  trwać  przez  dłuższy  czas.  

W  razie  potrzeby  można  wyznaczyć  dwóch  sędziów  dodatkowych  i  wówczas  wskazana  jest 

kolejność,  w  której  będą  oni  wstępować  do  udziału  w  naradzie  i  głosowaniu.  Sędzia 

dodatkowy  bierze  udział  w  naradzie  i  głosowaniu,  jeżeli  jeden  z  sędziów  nie  może 

uczestniczyć w składzie sądu. 

 

§ 4 Zasada swobodnej oceny dowodów 

 
  

Zasada swobodnej oceny dowodów jest zasadą skodyfikowaną. Kierowana jest ona do 

każdego  organu  prowadzącego  postępowanie  i  została  uregulowana  w  art.  7  kpk.    Według 

wskazanego  przepisu  organy  postępowania  kształtują  swe  przekonanie  na  podstawie 

wszystkich  przeprowadzonych  dowodów,  ocenianych  swobodnie  z  uwzględnieniem  zasad 

prawidłowego  rozumowania  oraz  wskazań  wiedzy  i  doświadczenia  życiowego.  Swobodnej 

ocenie  nie  mogą  być  poddane  dowody  uzyskane  w  sposób  niedopuszczalny  jak  również 

przeprowadzone  z  naruszeniem  gwarancji  praw  oskarżonego  (podejrzanego).  Zasada  nie 

dotyczy  oceny  prawnej,  ale  wyłącznie  przekonywalności  dowodu  jako  argumentu 

uzasadniającego tezę dowodową.  

Przy  swobodnej  ocenie  dowodów  można  mówić  o  ocenie  apriorycznej                                  

i  aposteriorycznej.  Ocena  aprioryczna  to  wstępna  ocena  dowodu  dokonywana  przez  organ 

kierujący  procesem  m.in.  pod  względem  prawnej  jego  dopuszczalności,  natomiast 

aposterioryczna  to  ocena  dowodów  już  przeprowadzonych.  Pozytywna  ocena  przydatności 

dowodu  warunkuje  przeprowadzenie  go  na  rozprawie,  ale  nie  ma  wpływu  na  ocenę 

aposterioryczną. O ocenie ostatecznej dowodu decyduje sąd i  na podstawie art. 170 § 4 kpk,  

nawet oddalenie wniosku dowodowego nie stanowi przeszkody dla ponownej oceny i uznania 

go z przydatny nawet gdy nie ujawniły się nowe okoliczności. 

Przy  stosowaniu  zasady  swobodnej  oceny  dowodów  organ  procesowy  jest  związany 

trzema  czynnikami  tj.  przeprowadzonymi  dowodami  ocenianymi  swobodnie,  wskazaniami 

wiedzy  i  doświadczenia  życiowego  oraz  zasadami  prawidłowego  rozumowania.  Ocena 

dowodów  następuje  poprzez  zespół  operacji  logicznych,  tj.  wnioskowanie,  dowodzenie, 

background image

 

31 

 

sprawdzenie  i  tłumaczenie,    w  wyniku  których  sąd  selekcjonuje  dowody  z  punktu  widzenia 

ich autentyczności i wiarygodności po to, aby dokonać ustaleń faktycznych.

35

 

Wydając  wyrok  sąd  musi  pamiętać,  że  jego  podstawę  może  stanowić  tylko  całokształt 

okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej. Dlatego przedmiotem oceny mogą być 

objęte  wyłącznie  dowody  ujawnione  na  rozprawie,  a  więc  nie  mogą  być  objęte  dowody  nie 

przeprowadzone  na  niej.  Jednocześnie  przedmiotem  oceny  powinny  być  wszystkie  dowody 

ujawnione na rozprawie.  

Dokonana przez organ ocena dowodów wykazywana jest w uzasadnieniu orzeczenia, 

w którym wskazane są, jakie fakty sąd uznał za udowodnione lub nie udowodnione, na jakich 

w tej mierze oparł się dowodach i dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych (art. 424 § 1 pkt 

1  kpk).  Na  podstawie  powyższego  można  stwierdzić,  że  sąd  może  jednym  środkom 

dowodowym  dać  wiarę  a  innym  nie,  jednakże  ma  obowiązek  należycie,  logicznie                              

i  przekonywująco  uzasadnić  wybór.  Orzecznictwo  Sądu  Najwyższego  wskazuje,  że  sąd 

odwoławczy,  przekazując  sprawę  do  ponownego  rozpoznania,  nie  jest  uprawniony  do 

sugerowania sądowi rozpoznającemu ponownie sprawę oceny dowodów.

36

 

 

C. Zasady dotyczące formy i sposobu prowadzenia procesu 
 

§ 1 Zasada kontradyktoryjności 

 

 

Zasada  kontradyktoryjności  stanowi  normę  ogólną,  zgodnie  z  którą  postępowanie 

powinno  przebiegać  tak,  aby  zapewnić  stronom  pozostającym  w  sporze  równouprawnienie,                   

a  więc  pełną  możliwość  swobodnego  przedstawienia  sądowi  przeciwstawnych  racji  oraz 

argumentów dowodowych i prawnych dotyczących spornych kwestii.  

 

Omawiana zasada zakłada istnienie trójpodmiotowego procesu, do którego zaliczamy: 

-  stronę czynną (oskarżyciel, powód), 

-  stronę bierną (oskarżony), 

-  bezstronny sąd, który rozstrzyga spór. 

Wśród uprawnień stron w postępowaniu można wyróżnić: 

-  uczestniczenie w czynnościach postępowania. Jest ono ściśle związane z zasadą jawności 

omówioną w dalszej części; 

-  uprawnienie  do  zadawania  pytań  i  składania  oświadczeń.  Strony  uczestnicząc                           

w  czynnościach  dowodowych  mogą  zachowywać  się  czynnie,  a    więc  zadawać  pytania 

                                                 

35

 Tamże, s. 105. 

36

 K. Marszał, S. Stachowiak, K. Zgryzek, op.cit., s. 84. 

background image

 

32 

 

osobowym  źródłom  dowodowym  jak  i  składać  odpowiednie  oświadczenie  po 

przeprowadzeniu dowodu;  

-  uprawnienie  do  składania  wniosków,  w  tym  dowodowych,  które  są  rozstrzygane  przez 

organ prowadzący proces; 

-  strony  są  uprawnione  do  korzystania  z  pomocy  osoby  mającej  odpowiednie 

przygotowanie  zawodowe  do  występowania  przed  sądem.  Zgodnie  z  przepisami  kpk 

oskarżony  (podejrzany)  ma  prawo  mieć  obrońcę,  natomiast  pokrzywdzony,  oskarżyciel 

posiłkowy,  oskarżyciel  prywatny,  powód  cywilny  i  osoba  niebędąca  stroną  może 

korzystać z pomocy pełnomocnika; 

-  strony mają uprawnienie do zaskarżania zapadłych decyzji procesowych.

37

   

 

Przeciwieństwem  zasady  kontradyktoryjności  jest  zasada  śledcza,  która  zakłada 

skupienie  w  ręku  sądu  wszystkich  funkcji  procesowych  i  wyklucza  konieczność  istnienia 

stron procesowych. W postępowaniu przygotowawczym możemy zauważyć przewagę zasady 

śledczej nad kontradyktoryjności. W szczególności występuje to w postępowaniu w sprawach 

o  przestępstwo  ścigane  z  urzędu.  Pokrzywdzony  nie  ma  żadnego  wpływu  na  wszczęcie                     

i  przebieg  postępowania,  ponieważ  proces  toczy  się  z  urzędu.  Ponadto  w  postępowaniu 

przygotowawczym  podejrzany  ma  ograniczone  możliwości  prowadzenia  sporów  ze  swym 

przeciwnikiem  procesowym,  jakim  jest  prokurator.  Prokurator  prowadzi  postępowanie 

według  założeń  procesu  inkwizycyjnego.  Przepisy  kpk  zapewniają  podejrzanemu  m.in. 

uczestnictwo  w  niepowtarzalnych  czynnościach,  jak  również  prawo  do  składania  wniosków 

dowodowych,  zaskarżania  decyzji  oraz  innych  czynności  naruszających  jego  prawa.  

Niemniej jednak w tym stadium procesu podejrzany może podejmować obronę w warunkach 

kontradyktoryjności  mając  za  przeciwników  procesowych  pokrzywdzonego,  jego 

pełnomocnika oraz organy procesowe.

38

 

Jedną z form realizacji omawianej zasady jest również porozumienie stron, które może 

mieć miejsce w postępowaniu przygotowawczym jak również w postępowaniu sądowym. Do 

tego  celu  służy  postępowanie  mediacyjne  (art.  23a  kpk),  możliwość  wydania  wyroku  na 

posiedzeniu  bez  potrzeby  prowadzenia  rozprawy  (art.  335  kpk),  jak  i  możliwość  złożenia 

wniosku  oskarżonego  o  skazanie  go  bez  potrzeby  dalszego  prowadzenia  sprawy  (art.  387 

kpk). 

 

                                                 

37

 Tamże, s. 86. 

38

 Por. R. Kmiecik, E. Skrętowicz, op. cit., s. 94-96. 

background image

 

33 

 

§ 2 Zasada jawności 

 

Unormowanie zasady jawności znajdziemy w Konstytucji RP jak i w ratyfikowanych 

umowach  międzynarodowych.  Zgodnie  z  art.  45  Konstytucji  RP  „Każdy  ma  prawo  do 

sprawiedliwego  i  jawnego  rozpatrzenia  sprawy  bez  uzasadnionej  zwłoki  przez  właściwy, 

niezależny, bezstronny i niezawisły sąd”.  

Natomiast  z  art.  6  ust.  1  Konwencji  o  ochronie  praw  człowieka  i  podstawowych 

wolności  wynika, że „Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego 

sprawy  w  rozsądnym  terminie  przez  niezawisły  i  bezstronny  sąd  ustanowiony  ustawą  przy 

rozstrzyganiu  o  jego  prawach  i  obowiązkach  o  charakterze  cywilnym  albo  o  zasadności 

każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko niemu sprawie karnej.” Natomiast  art. 14 ust. 1 

Międzynarodowego  Paktu  praw  obywatelskich  i  politycznych  mówi  o  tym,  że  „Każdy  ma 

prawo  do  sprawiedliwego  i  publicznego  rozpatrzenia  sprawy  przez  właściwy,  niezależny                      

i  bezstronny  sąd,  ustanowiony  przez  ustawę,  przy  orzekaniu  co  do  zasadności  oskarżenia 

przeciw  niemu  w  sprawach  karnych  bądź  co  do  jego  praw  i  obowiązków  w  sprawach 

cywilnych”. 

 

Omawianą zasadę możemy rozpatrywać w następujących aspektach jawności: 

1.  zewnętrznej,  zwanej  również  jako  zasady  publiczności  –  sprawa  powinna  być 

rozpoznawana  na  rozprawie  sądowej  w  sposób  publiczny  tj.  dostępny  dla  publiczności. 

Spełnia  ona  m.in.  funkcję  wychowawczego  oddziaływania  wymiaru  sprawiedliwości  na 

społeczeństwo,  funkcję  kontroli  społecznej  nad  działalnością  organów  wymiaru 

sprawiedliwości. Jednocześnie wpływa na: 

- 

podniesienie  poziomu  pracy  organów  procesowych,  zmuszając  je  do  ścisłego 

przestrzegania form procesowych i zachowania obiektywizmu, 

- 

podniesienie poziomu wystąpień uczestników procesu, 

- 

zapobieganie naciskom, jakie mogą być wywierane na uczestników procesu, 

- 

wzrost  zaufania  społeczeństwa  do  organów  wymiaru  sprawiedliwości  i  ich 

autorytetu, 

- 

podniesienie poziomu świadomości i kultury prawnej społeczeństwa.

39

 

Jawność rozprawy nie oznacza, że każdy może być obecny na rozprawie. Oprócz osób 

biorących  udział  w  postępowaniu  mogą  być  obecne  tylko  osoby  pełnoletnie,  nie  uzbrojone. 

Jednakże przewodniczący może zezwolić na obecność na rozprawie małoletnim oraz osobom 

obowiązanym do noszenia broni. Nie mogą być jednak obecne na rozprawie osoby znajdujące 

                                                 

39

 J. Grajewski, op. cit., s. 161. 

background image

 

34 

 

się  w  stanie  nie  licującym  z  powagą  sądu.  Ponadto  sąd  może  zezwolić  przedstawicielom 

radia,  telewizji,  filmu  i  prasy  na  dokonywanie  za  pomocą  aparatury  utrwaleń  obrazu                        

i  dźwięku  z  przebiegu  rozprawy,  gdy  uzasadniony  interes  społeczny  za  tym  przemawia, 

dokonywanie  tych  czynności  nie  będzie  utrudniać  prowadzenia  rozprawy,  a  ważny  interes 

uczestnika postępowania temu się nie sprzeciwia. 

Konstytucja  oraz  przepisy  kpk  przewidują  wyjątki  od  zasady  jawności.  Zakres 

dopuszczalnych ograniczeń został określony w art. 45 § 2 Konstytucji RP i może nastąpić ze 

względu  na  moralność,  bezpieczeństwo  państwa  i  porządek  publiczny  oraz  ze  względu  na 

ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Jednakże wyrok ogłaszany 

jest  publicznie.  Natomiast  przepisy  dotyczące  procesu  karnego    przewidują  następujące 

wyłączenia omawianej zasady: 

a) obligatoryjnie tajność całej rozprawy przewiduje się: 

- zgodnie z art. 359 pkt 1 kpk  - w wypadku wniosku prokuratora o umorzenie postępowania        

z powodu niepoczytalności sprawcy i zastosowanie środka zabezpieczającego, 

-  zgodnie  z  art.  359  pkt  2  kpk  –  w  sprawie  o  pomówienie  lub  znieważenie,  chyba                      

że pokrzywdzony złoży wniosek  aby rozprawa odbyła się jawnie, 

-  art.  53  §  1  u.p.n.  –  w  postępowaniu  poprawczym,  chyba  że  jawność  rozprawy  jest 

uzasadniona ze względów wychowawczych, 

b) obligatoryjnie sąd wyłącza jawność całej lub części rozprawy jeżeli: 

-  zgodnie  z  art.  art.  360    §1  kpk,  mogłaby  wywołać  zakłócenie  spokoju  publicznego, 

obrażać dobre obyczaje, ujawnić okoliczności, które ze względu na ważny interes państwa 

powinny być zachowane w tajemnicy lub naruszyć ważny interes prywatny, 

-  zgodnie z art. art. 360  §2 kpk, gdy osoba składająca wniosek o ściganie tego zażąda, 

-  zgodnie z art. 393 § 4 kpk w razie odczytywania zeznań świadka incognito; 

c) fakultatywność wyłączenia jawności całej lub części rozprawy zachodzi: 

-  zgodnie  z  art.  360  §  3  kpk,  jeżeli  choć  jeden  z  oskarżonych  jest  nieletni  lub  na  czas 

przesłuchania świadka, który nie ukończył 15 lat, 

-  zgodnie z art. 13 u.o.ś.k., jeżeli świadek koronny złożył wniosek o wyłączenie jawności 

rozprawy na czas jego przesłuchania, 

-  w związku z przesłuchaniem w charakterze świadka lub biegłego osoby zwolnionej przez 

organ przełożony z obowiązku zachowania tajemnicy służbowej (art. 179 § 1 kpk w zw.            

z  art.  181  §1  kpk)  lub  zwolnionej  przez  sąd  od  obowiązku  zachowania  tajemnicy 

służbowej lub tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji (art. 180 § 1 kpk 

w zw. z art. 181 §1 kpk), 

background image

 

35 

 

-  zgodnie z art. 183 § 2 kpk na żądanie świadka, jeżeli treść jego zeznań mogłaby narazić 

na hańbę jego lub osobę dla niego najbliższą, 

-  zgodnie  z  art.  226  k.p.k  w  razie  potrzeby  ujawnienia  dokumentów  zawierających 

tajemnicę państwową, służbową lub zawodową.

40

 

Ponadto narada sądu jest zawsze tajnym etapem procesu, jak również zasada jawności 

zewnętrznej nie ma zastosowania w postępowaniu przygotowawczym. 

 

2.  wewnętrznej  –  oznacza  jawność  wobec  stron  czyli  prawo  do  informacji  o  treści 

podejmowanych  czynności  procesowych  oraz  prawo  do  udziału  w  czynnościach 

podejmowanych  w  toku  postępowania  karnego.  W  porównaniu  z  jawnością  zewnętrzną 

jest  ona  szersza,  ponieważ  zgodnie  z  art.  390  §  1  kpk  oskarżony  ma  prawo  być  obecny 

przy  wszystkich  czynnościach  postępowania  dowodowego.  Tym  samym  jawność 

wewnętrzna  nie  może  być  wyłączona  podczas  rozprawy  w  przypadkach,  w  jakich 

następuje  wyłączenie  jawności  zewnętrznej.  Zgodnie  z  przepisami  kpk  oskarżony 

wyjątkowo: 

-  może  być  wydalony  z  sali  rozpraw,  jeżeli  oskarżony  pomimo  upomnienia  go  przez 

przewodniczącego  zachowuje  się  nadal  w  sposób  zakłócający  porządek  rozprawy  lub 

godzący w powagę sądu (art. 375 § 1 kpk), 

-  opuszcza  salę  sądową  na  czas  przesłuchania  danej  osoby,  gdy  należy  się  obawiać,  że 

obecność oskarżonego mogłaby oddziaływać krępująco na wyjaśnienia współoskarżonego 

albo na zeznania świadka lub biegłego (art. 390 § 2 kpk).

41

  

Natomiast  w  postępowaniu  przygotowawczym  jawność  wewnętrzna  jest  ograniczona  

i to względem podejrzanego jak i pokrzywdzonego. Do przejawów jawności w postępowaniu 

przygotowawczym możemy m.in. zaliczyć: 

-  zgodnie  z  art.  315  §  2  k.p.k,  prawo  do  uczestnictwa  w  czynnościach  śledczych                        

i  dochodzeniowych  przeprowadzanych  z  ich  inicjatywy,  chyba  że  sprowadzenie 

podejrzanego pozbawionego wolności spowodowałoby poważne trudności, 

-  zgodnie z art. 316 § 1 kpk, możliwość udziału w czynnościach, jeżeli czynności śledztwa 

lub dochodzenia nie będzie można powtórzyć na rozprawie i nie występuje obawa utraty 

lub zniekształcenia dowodu w skutek zwłoki, 

-  zgodnie  z  art.  317  kpk,  strony,  a  obrońcę  lub  pełnomocnika,  gdy  są  już  w  sprawie 

ustanowieni,  należy  także  na  żądanie  dopuścić  do  udziału  w  innych  czynnościach 

                                                 

40

  Tamże,  s.  165  oraz  M.  Czajka,  A.  Światłowski,  Prawo  w  diagramach.  Kodeks  Postępowania  karnego, 

Bielsko-Biała 2005, s. 133-134. 

41

 K. Marszał, S. Stachowiak, K. Zgryzek, op.cit., s. 90-91. 

background image

 

36 

 

śledztwa.  W  szczególnie  uzasadnionym  wypadku  prokurator  może  postanowieniem 

odmówić  dopuszczenia  do  udziału  w  czynności  ze  względu  na  ważny  interes  śledztwa 

albo  odmówić  sprowadzenia  oskarżonego  pozbawionego  wolności,  gdy  spowodowałoby 

to poważne trudności, 

-  zgodnie  z  art.  318  kpk,  gdy  dopuszczono  dowód  z  opinii  biegłych  albo  instytucji 

naukowej lub specjalistycznej, podejrzanemu i jego obrońcy oraz pokrzywdzonemu i jego 

pełnomocnikowi  doręcza  się  postanowienie  o  dopuszczeniu  tego  dowodu  i  zezwala  na 

wzięcie udziału w przesłuchaniu biegłych oraz na zapoznanie się z opinią, jeżeli złożona 

została  na  piśmie.  Podejrzanego  pozbawionego  wolności  nie  sprowadza  się,  gdy 

spowodowałoby to poważne trudności. 

 

§ 3 Zasada rzetelnego procesu 

 

 

Zasada rzetelnego procesu, określana również jako zasada lojalności, uregulowana jest  

w  art.  45  Konstytucji  RP  jak  również  wynika  z  art.  6  ust.  1  Konwencji  o  ochronie  praw 

człowieka  i  podstawowych  wolności  oraz  art.  14  ust.  1  Międzynarodowego  Paktu  praw 

obywatelskich  i  politycznych,  które  omówiono  w  ramach  omawiania  zasady  jawności. 

Pojęcie  rzetelnego  procesu  obejmuje  m.in.  takie  cechy  procedury  jak  niezawisłość                          

i  bezstronność  sądu,  publiczność  rozprawy  sądowej,  prawo  do  informacji  o  rodzaju                         

i przyczynie oskarżenia, gwarancję nieprzymuszenia do składania wyjaśnień przeciwko sobie 

lub do przyznania się do winy.

42

  

Zasada  ta  osłabia  w  pewnym  stopniu  negatywne 

konsekwencje  nieznajomości  prawa  przez  uczestników  postępowania.  Zasada  rzetelności 

procesu oznacza konieczność: 

-  zachowania równości stron co zostało omówione w ramach zasady kontradyktoryjności, 

-  zapewnienia oskarżonemu prawa do obrony oraz posiadania tłumacza, jeśli oskarżony nie 

zna  języka,  w  którym  odbywa  się  rozprawa.  Prawo  oskarżonego  do  obrony  omówiono                

w ramach zasady prawa do obrony, 

-  zachowania lojalności organów procesowych wobec uczestników postępowania karnego, 

w tym także wobec oskarżonego, 

-  rozstrzygnięcia sprawy w rozsądnym terminie.

43

 

 

                                                 

42

 Por. R. Kmiecik, E. Skrętowicz, op. cit. s. 135. 

43

 K. Marszał, S. Stachowiak, K. Zgryzek, op.cit., s. 94. 

background image

 

37 

 

Zachowanie lojalności organów procesowych wobec uczestników postępowania karnego 

to zakaz wprowadzania w błąd w jakikolwiek sposób uczestników procesu. Z drugiej strony 

to  obowiązek  udzielania  informacji  nie  tylko  w  przypadkach  wyraźnie  wskazanych  przez 

przepisy,  ale  także  w  przypadku,  gdy  to  może  mieć  znaczenie  procesowe  dla  uczestników 

procesu,  a  z  którego  znaczenia  nie  zdają  sobie  sprawy.  Wynika  to  z  art.  16  kpk,  zgodnie                  

z  którym,  jeżeli  organ  prowadzący  postępowanie  jest  obowiązany  pouczyć  uczestników 

postępowania o ciążących obowiązkach i o przysługujących im uprawnieniach, brak takiego 

pouczenia  lub  mylne  pouczenie  nie  może  wywoływać  ujemnych  skutków  procesowych  dla 

uczestnika  postępowania  lub  innej  osoby,  której  to  dotyczy.  Ponadto  organ  prowadzący 

postępowanie  powinien  w  miarę  potrzeby  udzielać  uczestnikom  postępowania  informacji                 

o  ciążących  obowiązkach  i  o  przysługujących  im  uprawnieniach  także  w  wypadkach,  gdy 

ustawa  wyraźnie  takiego  obowiązku  nie  stanowi.  W  razie  braku  takiego  pouczenia,  gdy                 

w  świetle  okoliczności  sprawy  było  ono  nieodzowne,  albo  mylnego  pouczenia,  nie  może 

wywołać  ujemnych  skutków  procesowych  dla  uczestnika  postępowania  lub  innej  osoby, 

której to dotyczy. 

Omawiana zasada oznacza również konieczność rozstrzygnięcia sprawy w rozsądnym 

terminie,  czyli  aby  proces  nie  był  przewlekany  i  stwarzał  dla  oskarżonego  możliwości 

zrehabilitowania się. W literaturze często jest określana jako zasada szybkości postępowania. 

Kodeks  postępowania    karnego  przewiduje  liczne  instytucje  procesowe  przeciwdziałające 

nieuzasadnionej przewlekłości postępowania, a należy do nich zwłaszcza instytucja terminów 

procesowych. Pomocnym w tym są również instytucje procesowe upraszczające formy i tryb 

postępowania  karnego,  np.  postępowanie  karne  szczególne.  Oczywiście  sąd  nie  powinien 

stosować  fakultatywnych  uproszczeń  w  zakresie  postępowania  dowodowego  w  przypadku 

gdyby mogłyby być zagrożone prawa oskarżonego. 

44

 

 

§ 4 Zasada ustności 

 

Zasada ustności jest zasadą skodyfikowaną w art. 365 kpk, w myśl którego rozprawa 

odbywa  się  ustnie,  a  więc  czynności  procesowe  muszą  mieć  formę  ustnej  wypowiedzi 

procesowych  osób  uczestniczących  w  postępowaniu.    Realizowana  jest  ona  przez  cały 

przebieg  postępowania  dowodowego  (rozprawy  głównej,  apelacyjnej  lub  kasacyjnej). 

                                                 

44

 Por. R. Kmiecik, E. Skrętowicz, op. cit. s. 143-144. 

background image

 

38 

 

Omawiana  zasada  jest  jedną  z  gwarancji  jawności,  rozumianej  jako  warunek  uznania  faktu 

lub dowodu za podstawę faktyczną rozstrzygnięcia.

45

 

Z  uwagi  na  to,  że  czynności  ustne  wymagają  utrwalenia,  zastosowanie  ma  postulat 

pisemności  czynności  procesowych.  Utrwalenie  ma  znaczenie  w  sytuacji,  gdy  chodzi                     

o  precyzję  myśli  i  utrwalenia  wypowiedzi,  co  pozwala  na  ich  kontrolę  w  każdym  czasie, 

nawet po jego dłuższym upływie.

46

 Jednakże dominujący charakter ma ustna forma czynności 

procesowych,  a  jej  utrwalenie  ma  charakter  uzupełniający  i  niejako  dowodowy.  Zasada 

ustności  nie  wyklucza  możliwości  dokonania  niektórych  czynności  w  innej  formie,                        

w  szczególności  pisemnej,  np.  z  rozprawy  w  formie  protokołu.  W  przypadku  rozbieżności 

między  pisemną  a  ogłoszoną  ustnie  treścią  wyroku    jest  on  wadliwy  i  stanowi  bezwzględną 

przyczynę  odwoławczą.  Należy  pamiętać,  że  zgodnie  z  art.  174  kpk  dowodu  z  wyjaśnień 

oskarżonego lub z zeznań świadka nie wolno zastępować treścią pism, zapisków lub notatek 

urzędowych. 

  Od  zasady  ustności  istnieje  wyjątek  określony  w  art.  394  §  2  kpk,  w  myśl  którego 

protokoły i dokumenty podlegające odczytaniu na rozprawie można uznać bez ich odczytania 

za ujawnione w całości lub w części. Należy jednak je odczytać, jeżeli którakolwiek ze stron 

o  to  wnosi.  Ma  to  na  celu  spowodowanie  większej  szybkości  i  oszczędności  procesowej 

jednakże  wyjątek  ten  nie  powinien  być  nadużywany,  jako  sprzeczny  z  podstawowymi 

zasadami przeprowadzania dowodów.

47

 

 

§ 5 Zasada kontroli 

 

Zasada  kontroli  uregulowana  jest  w  przepisie  art.  78  Konstytucji  RP,  zgodnie  z  którym 

każda  ze  stron  poza  wyjątkami  ustawowymi  ma  prawo  do  zaskarżenia  orzeczeń  i  decyzji 

wydanych  w  pierwszej  instancji.  Ponadto  zgodnie  z  art.  176  ust.  1  Konstytucji  RP 

postępowanie  sądowe  jest  co  najmniej  dwuinstancyjne.  Uregulowania  dotyczące  kontroli 

znajdujemy  również  w  prawie  międzynarodowym.  Art.  14  pkt  5  Międzynarodowego  Paktu 

praw obywatelskich i politycznych stwierdza, że „.... każda osoba skazana za przestępstwo ma 

prawo  odwołania  się  do  sądu  wyższej  instalacji  w  celu  ponownego  rozpatrzenia  orzeczenia              

o  winie  i  karze  zgodnie  z  ustawą.”    Natomiast  z  art.  ust.  1  i  2  Protokołu  Siódmego  do 

Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonego 22.11.1984 

r. wynika, że: 

                                                 

45

 Tamże, s. 127 -128. 

46

 Por. K. Marszał, S. Stachowiak, K. Zgryzek, op.cit., s. 96-97. 

47

 Por. R. Kmiecik, E. Skrętowicz, op. cit. s. 128. 

background image

 

39 

 

-  każdy,  kto  został  uznany  przez  sąd  za  winnego  popełnienia  przestępstwa,  ma  prawo  do 

rozpatrzenia  przez  sąd  wyższej  instancji  jego  sprawy  tak  w  przedmiocie  orzeczenia                     

o  winie,  jaki  i  co  do  kary.  Korzystanie  z  tego  prawa,  a  także  jego  podstawy,  reguluje 

ustawa, 

-  wyjątki  od  tego  prawa  mogą  być  stosowane  w  przypadkach  drobnych  przestępstw, 

określonych  w  ustawie,  lub  w  przypadkach  gdy  dana  osoba  była  sądzona  w  pierwszej 

instancji przez sąd najwyższy albo została uznana za winą w wyniku zaskarżenia wyroku 

uniewinniającego sądu pierwszej instancji.

48

 

Kontrola spełnia funkcję: 

-  prewencyjną,  sprzyjającą  poprawności  działania  organu  procesowego  ponieważ  wie,  że 

w  ramach  możliwej  kontroli  mogą  zostać  stwierdzone  wady  i  błędy  w  zakresie 

dokonywanych  czynności  lub  decyzji,  co  może  spowodować  uchylenie  lub  zmienienie 

albo orzeczenie decyzji lub innej czynności, 

-  korekcyjną, polegająca na tym, że stwierdzone w wyniku kontroli wadliwe czynności lub 

decyzje najczęściej zostają powtórzone lub uzupełnione.

49

 

W ramach dokonywanej kontroli możemy wyróżnić: 

a) kontrolę ściśle procesową, która jest dokonywana przez instancję odwoławczą w zakresie 

przestrzegania  prawa,  prawidłowych  ustaleń  faktycznych  i  zastosowanych  skutków.                   

W  zależności  od  stadium  postępowania  i  rodzaju  środka  zaskarżenia  możemy  wyróżnić 

następujące instytucje odwoławcze: 

-  organy  wyższego  rzędu,  jeżeli  umiejscowione  są  w  obrębie  tego  samego  układu 

ustrojowo-organizacyjnego, np. art. 25 § 2 kpk, 

-  organy będące ogniwami tej samej jednostki w sensie ustrojowo-organizacyjnym, np. art. 

426 §3 kpk, 

-  organy umiejscowione w ramach odrębnych układów ustrojowo-organizacyjnych, np. art. 

293 § 2 kpk, 

-  instancje  odwoławcze,  które  wprawdzie  są  organami  umiejscowionymi  w  odrębnych 

układach  ustrojowo-organizacyjnych,  jednakże    działają  w  ramach  tego  samego  toku 

instancji w danej sprawie, np. art. 306 § 1 i 2 w zw. z art. 329 § 1 kpk 

b)  kontrolę  administracyjno-nadzorczą,  sprawowaną  przez  Ministra  Sprawiedliwości  oraz 

prezesów  poszczególnych  sądów,  dotyczącą  działalności  administracyjnej  sądów  bez 

możliwości wkroczenia w zakres objęty niezawisłością sędziego.

50

 

                                                 

48

 J. Grajewski, op. cit., s. 249. 

49

 Por. K. Marszał, S. Stachowiak, K. Zgryzek, op.cit., s. 97. 

background image

 

40 

 

 

Z  realizacją  zasady  kontroli  mamy  do  czynienia  również  w  postępowaniu 

przygotowawczym, o czym mowa w art. 326 kpk, na podstawie którego prokurator sprawuje 

nadzór nad postępowaniem przygotowawczym w zakresie, w jakim go sam nie prowadzi. Jest 

obowiązany czuwać nad prawidłowym i sprawnym przebiegiem całego nadzorowanego przez 

siebie postępowania. Z tytułu sprawowanego nadzoru prokurator może w szczególności: 

1)  zaznajamiać  się  z  zamierzeniami  prowadzącego  postępowanie,  wskazywać  kierunki 

postępowania oraz wydawać co do tego zarządzenia, 

2)  żądać przedstawienia sobie materiałów zbieranych w toku postępowania, 

3)  uczestniczyć  w  czynnościach  dokonywanych  przez  prowadzących  postępowanie, 

osobiście je przeprowadzać albo przejąć sprawę do swego prowadzenia, 

4)  wydawać  postanowienia,  zarządzenia  lub  polecenia  oraz  zmieniać  i  uchylać 

postanowienia i zarządzenia wydane przez prowadzącego postępowanie. 

W razie niewykonania przez organ nie będący prokuratorem postanowienia, zarządzenia lub 

polecenia  wydanego  przez  prokuratora  sprawującego  nadzór,  na  jego  żądanie  przełożony 

funkcjonariusza  wszczyna  postępowanie  służbowe;  o  wyniku  postępowania  informuje  się 

prokuratora. 

 
D. Zasady dotyczące sytuacji prawnej oskarżonego w procesie 
 

§ 1 Zasada domniemania niewinności oskarżonego 

 

Zasada  domniemania  niewinności  oskarżonego jest  zasadą określoną  w  art.  42  ust. 3 

Konstytucji  RP  i  w  myśl  niego  „każdego  uważa  się  za  niewinnego,  dopóki  jego  wina  nie 

zostanie  stwierdzona  prawomocnym  wyrokiem  sądu.”    Ponadto  omawiana  zasada  została 

wyrażona  w  art.  6  ust.  2  Konwencji  o  ochronie  praw  człowieka  i  podstawowych  wolności, 

która  również  stwierdza,  że    „każdego  oskarżonego  o  popełnienie  czynu  zagrożonego  karą 

uważa  się  za  niewinnego  do  czasu  udowodnienia  mu  winy  zgodnie  z  ustawą.”  Została  ona 

również  skodyfikowana  w  art.  5  §  1  kpk  stwierdzając,  że  „Oskarżonego  uważa  się  za 

niewinnego,  dopóki  wina  jego  nie  zostanie  udowodniona  i  stwierdzona  prawomocnym 

wyrokiem.” 

Na  podstawie  powyższego  możemy  stwierdzić,  że  omawiana  zasada  obowiązuje  od 

wszczęcia  procesu  karnego  i  nakazuje  traktować  oskarżonego  (podejrzanego)  jako 

niewinnego,  póki  jego  wina  nie  zostanie  udowodniona  i  stwierdzona  prawomocnym 

wyrokiem.  Wyłączenie  zasady  następuje  nie  w  momencie  wydawania  wyroku 

                                                                                                                                                         

50

 Por. J. Grajewski, op. cit., s. 249-250 oraz K. Marszał, S. Stachowiak, K. Zgryzek, op.cit., s. 98-99. 

background image

 

41 

 

stwierdzającego  winę  oskarżonego,  lecz  od  momentu  uprawomocnienia  się  orzeczenia. 

Dotyczy to również wyroku warunkowo umarzającego postępowanie karne, ponieważ w razie 

spełnienia  przesłanek  określonych  w  art.  66  kk,  sąd  na  posiedzeniu  warunkowo  umarza 

postępowanie wyrokiem, w którym stwierdzona jest wina oskarżonego.

51

  Należy zaznaczyć, 

że  w  przypadku  uchylenia  orzeczenia  w  ramach  nadzwyczajnych  środków  kontroli 

odwoławczej, zasada domniemania niewinności obowiązuje w dalszym ciągu.   

  Domniemanie niewinności działa: 

-  wewnątrz  procesu  karnego  i  polega  na  tym,  że  oskarżony  (podejrzany)  ma  być 

traktowany  jako  osoba  niewinna  w  każdym  etapie  procesu,  aż  do  uprawomocnienia  się 

wyroku skazującego, 

-  na  zewnątrz  procesu  karnego  i  polega  na  oddziaływaniu  omawianej  zasady  na  każdą 

osobę,  instytucję  i  organizację  w  taki  sposób,  że  do  czasu  uprawomocnienia  się  wyroku 

skazującego  oskarżony  (podejrzany)  nie  może  być  traktowany  przez  nie  jako  winny. 

Odnosi  się  to  również  do  wydawnictw  prasowych  i  pozostałych  środków  masowego 

przekazu.

52

 

Zasada  domniemania  niewinności  oskarżonego  wywołuje  konsekwencje  procesowe  i  do 

nich zaliczamy: 

-  badanie  winy  oskarżonego  (podejrzanego)  powinno  odbywać  się  w  sposób  obiektywny. 

Powinno  być  realizowane  niezależnie  od  obciążającego  materiału  dowodowego  jak                     

i wewnętrznego przekonania organu procesowego. Skazanie oskarżonego może nastąpić, 

gdy  zebrane  dowody  bez  wątpienia  pozwalają  ustalić  jego  winę,  a  orzeczenie  skazujące 

musi być zasadne, a ustalenie winy przekonywujące; 

-  reguła  wynikająca  z  art.  5  §2  kpk,  zgodnie  z  którą  nie  dające  się  usunąć  wątpliwości 

rozstrzyga  się  na  korzyść  oskarżonego.  Są  to  takie  wątpliwości  które  pozostają                           

i  utrzymują  się,  pomimo  wyczerpania  inicjatywy  dowodowej  i  przeprowadzenia 

wszystkich  dostępnych  dowodów  w  trybie  przewidzianym  przez  przepisy  procesowe.              

W razie istnienia takich wątpliwości wybiera się określoną wersję, która dla oskarżonego 

przedstawia się najkorzystniej; 

-  obowiązek  dowodzenia  przez  organy  procesowe.  Oskarżony  (podejrzany)  nie  ponosi 

konsekwencji,  jeżeli  nie  udowodni,  że  popełnił  przestępstwa,  ponieważ  na  oskarżycielu 

ciąży  materialny  ciężar  udowodnienia  winy.  Konsekwencją  nieudowodnienia  lub 

niemożności  udowodnienia  faktu  przestępstwa  będzie  wyrok  uniewinniający.  Ponadto 

                                                 

51

 M. Czajka, A. Światłowski, op. cit., s. 131-132. 

52

 K. Marszał, S. Stachowiak, K. Zgryzek, op.cit., s. 102. 

background image

 

42 

 

brak  aktywności  oskarżonego  w  zakresie  odpierania  zarzutów  oskarżenia  nie  stanowi 

okoliczności potwierdzającej jego winę; 

-  stosowanie tylko takich ograniczeń swobody wobec oskarżonego, które są konieczne do 

prowadzenia  procesu.  Stosowanie  środków  zapobiegawczych  jest  ustawowym 

ograniczeniem zasady domniemania niewinności oskarżonego.

53

 

 

§ 2 Zasada prawa do obrony oskarżonego 

 

Zasada prawa do obrony  oskarżonego jest zasadą określoną w art. 42 ust. 2 Konstytucji 

RP i w myśl niego „Każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do 

obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub 

na  zasadach  określonych  w  ustawie  korzystać  z  obrońcy  z  urzędu.”  Została  ona  również 

skodyfikowana  w  art.  6  kpk,  zgodnie,  z  którym  oskarżonemu  (podejrzanemu)  przysługuje 

prawo do obrony, w tym prawo do korzystania z pomocy obrońcy, o czym należy go pouczyć. 

Ponadto  omawiana  zasada  została wyrażona  w  art.  6  ust.  2  Konwencji o  ochronie praw 

człowieka  i  podstawowych  wolności,  która  również  stwierdza,  że  „każdy  oskarżony                       

o popełnienie czynu zagrożonego karą ma, co najmniej prawo do: 

a)  niezwłocznego  otrzymania  szczegółowej  informacji  w  języku  dla  niego  zrozumiałym    

o istocie i przyczynie skierowanego przeciwko niemu oskarżenia; 

b) posiadania odpowiedniego czasu i możliwości do przygotowania obrony; 

c)  bronienia  się  osobiście  lub  przez  ustanowionego  przez  siebie  obrońcę,  a  jeśli  nie  ma 

wystarczających  środków  na  pokrycie  kosztów  obrony  -  do  bezpłatnego  korzystania  

z  pomocy  obrońcy  wyznaczonego  z  urzędu,  gdy  wymaga  tego  dobro  wymiaru 

sprawiedliwości; 

d) przesłuchania  lub  spowodowania  przesłuchania  świadków  oskarżenia  oraz  żądania 

obecności  i  przesłuchania  świadków  obrony  na  takich  samych  warunkach  jak 

świadków oskarżenia; 

e)  korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie rozumie lub nie mówi językiem 

używanym w sądzie.  

 

Prawo do obrony obejmuje wszelkie czynności podejmowane w interesie skarżonego 

(podejrzanego),  które  zmierzają  do  odparcia  oskarżenia  lub  oddalenia  roszczenia  cywilno-

                                                 

53

 Por. J. Grajewski, op. cit., s. 102-104 oraz K. Marszał, S. Stachowiak, K. Zgryzek, op.cit., s. 103-106. 

background image

 

43 

 

prawnego  albo  odpowiedniego  zmniejszenia  jego  odpowiedzialności,  jak  i  do  zmniejszenia 

wszelkich uciążliwości procesowych.

54

  

 

Do zakresu prawa do obrony należą: 

1)  możliwość  podejmowania  całego  szeregu  czynności  przez  samego  oskarżonego.                   

W zakresie tym możemy wyodrębnić: 

a)    uprawnienia  przysługujące  jako  stronie  procesowej.  Możemy  tu  wyróżnić  prawo  do 

inicjatywy  dowodowej,  uczestnictwa  w  czynnościach  dowodowych,  zaskarżanie 

decyzji procesowych, do informacji procesowej; 

b)  uprawnienia  przysługujące  wyłącznie  oskarżonemu  (podejrzanemu).  Wyróżnić 

możemy  w  ramach  tych  uprawnień  prawo  do  milczenia,    niedostarczania  dowodów 

przeciwko sobie; 

2)  prawo  do  korzystania  z  pomocy  obrońcy  (obrona  formalna).  W  zakresie 

korzystania z pomocy obrońcy występuje obrona: 

a) nieobowiązkowa, gdzie oskarżony (podejrzany), zgodnie z art. 77 kpk, nie może mieć 

jednocześnie  więcej  niż  trzech  obrońców  ustanowionych  przez  niego  z  wyboru  lub 

obrońcę  z  urzędu,  jeżeli  w  sposób  należyty  wykaże,  że  nie  jest  w  stanie  ponieść 

kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny; 

b) obowiązkowa, kiedy przepisy wymagają posiadania przez oskarżonego (podejrzanego) 

obrońcę i odbywania czynności z jego udziałem.  Oskarżony może posiadać obrońcę     

z  wyboru,  a  gdy  nie  ma  obrońcy  z  wyboru,  prezes  sądu  właściwego  do  rozpoznania 

sprawy wyznacza mu obrońcę z urzędu. Posiadanie obrońcy jest obowiązkowe: 

-  zgodnie  z  art.  79  §  1  kpk,  gdy  jest  nieletni,  jest  głuchy,  niemy  lub  niewidomy  lub 

zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności. Niepoczytalność ustalana 

jest  według  metody  mieszanej,  psychiatryczno-psychologicznej,  uwzględniającej 

zarówno  źródła  niepoczytalności,  jak  i  jej  następstwa.  Jeżeli  w  toku  postępowania 

biegli  lekarze  psychiatrzy  stwierdzą,  że  poczytalność  oskarżonego  zarówno  w  chwili 

popełnienia  zarzucanego  mu  czynu,  jak  i  w  czasie  postępowania  nie  budzi 

wątpliwości,  udział  obrońcy  w  dalszym  postępowaniu  nie  jest  obowiązkowy.  Prezes 

sądu, a na rozprawie sąd, może wówczas cofnąć wyznaczenie obrońcy.

55

 

-  zgodnie z art. 79 § 2 kpk, gdy sąd uzna to za niezbędne ze względu na okoliczności 

utrudniające obronę, 

                                                 

54

 K. Marszał, S. Stachowiak, K. Zgryzek, op.cit., s. 106. 

55

  E.  Blaski,  M.  Czyż,  P.  Jędrusiak,  A.  Karabowicz,  E.  Kawulok,  M.  Kula,  P.  Kuziak,  A.  Margańska,  B. 

Mroczkowska, Prawo karne, Zakamycze 2005, s. 119. 

background image

 

44 

 

-  zgodnie  z  art.  80  kpk,  oskarżony  musi  mieć  obrońcę  w  postępowaniu  przed  sądem 

okręgowym  jako  sądem  pierwszej  instancji,  jeżeli  zarzucono  mu  zbrodnię  lub  jest 

pozbawiony  wolności.  W  takim  wypadku  udział  obrońcy  w  rozprawie  głównej  jest 

obowiązkowy, a w rozprawie apelacyjnej i kasacyjnej, jeżeli prezes sądu lub sąd uzna 

to za konieczne, 

-  zgodnie z art. 517i § 1 kpk, w postępowaniu przyśpieszonym przed sądem oskarżony 

musi  mieć  obrońcę.  Udział  jego  jest  obowiązkowy  w  rozprawie  oraz  w  tych 

posiedzeniach, w których obowiązkowy jest udział oskarżonego zgodnie z art. 79 § 3 

kpk. 

3)  obowiązek  dokonywania  przez  organy  procesowe  czynności  także  na  korzyść   

oskarżonego. Wyróżniamy tutaj : 

-  obowiązek  wynikający  z  art.  4  kpk,  zgodnie  z  którym  organy  prowadzące 

postępowanie  karne  są  obowiązane  badać  oraz  uwzględniać  okoliczności 

przemawiające zarówno na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego, 

-  prawo  wynikające  z  art.  425  §  4  kpk,  zgodnie  z  którym  oskarżyciel  publiczny  ma 

prawo wnieść środek odwoławczy także na korzyść oskarżonego.

56

 

 

 

 

 

                                                 

56

 Tamże, s. 106-108 oraz J. Grajewski, op. cit., s. 131-133. 

background image

 

45 

 

Wykaz skrótów 

 

art. 

 

 

 

artykuł 

Dz. U.  

 

 

Dziennik Ustaw 

Konstytucja RP 

 

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r. 

kk 

 

 

 

Kodeks karny z 1997 r. 

kpk 

 

 

 

Kodeks postępowania karnego z 1997 r. 

pkt 

 

 

 

punkt, punktu 

s. 

 

 

 

strona 

u.o.ś.k.  

 

 

Ustawa o świadku koronnym z 1997 r. 

u.p.n.   

 

 

Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich z 1982 r. 

u.SN   

 

 

Ustawa o Sądzie Najwyższym z 2002 r. 

u.s.p.   

 

 

Prawo o ustroju sądów powszechnych z 2001 r. 

ust. 

 

 

 

ustęp

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

background image

 

46 

 

background image

 

47 

 

BIBLIOGRAFIA 

 

Źródła normatywne 
 

1.  Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z  dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U.97.78.483 ze 

sprost.). 

2.  Konwencja  o  ochronie  praw  człowieka  i  podstawowych  wolności  z  dnia  4  listopada 

1950 r., (Dz.U.93.61.284 ze zm. i uzup.). 

3.  Międzynarodowy  pakt  praw  obywatelskich  i  politycznych  z  dnia  19  grudnia  1966  r. 

(Dz.U.77.38.167). 

4.  Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich z dnia 26 października 1982 r. (tekst 

jedn. Dz.U. 2002.11.109 ze zm.). 

5.  Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. 1997.88.553 ze zm.). 

6.  Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. 1997.78.473 

ze zm.). 

7.  Ustawa z dnia 25 czerwca 1997 r. o świadku koronnym (Dz.U. 1997.114.738 ze zm.). 

8.  Ustawa  z  dnia  27  lipca  2001  r.  Prawo  o  ustroju  sądów  powszechnych  (Dz.U. 

01.98.1070 ze zm.). 

9.  Ustawa z 23.11.2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. 2002.240.2052 ze zm.). 

 

Literatura 
 

1.  E.  Blaski,  M.  Czyż,  P.  Jędrusiak,  A.  Karabowicz,  E.  Kawulok,  M.  Kula,  P.  Kuziak,                     

A. Margańska, B. Mroczkowska, Prawo karne, pod red. E. Blaski, Zakamycze 2005. 

2.  M.  Czajka,  A.  Światłowski,  Prawo  w  diagramach.  Kodeks  Postępowania  karnego, 

Bielsko-Biała 2005. 

3.  J. Grajewski, Przebieg procesu karnego, Warszawa 2005. 

4.  R. Kmiecik, E. Skrętowicz, Proces karny. Część ogólna, wyd. V, Zakamycze 2006. 

5.  A. Marek, Prawo karne, wyd. VII, Warszawa 2006. 

6.  K. Marszał, S. Stachowiak, K. Zgryzek, Proces karny, pod red. K. Marszał, Katowice 

2003. 

7.  J. Nowacki, Z. Tobor, Wstęp do prawoznawstwa, Katowice 1996. 

8.  Z. Salamonowicz, Wstęp do prawoznawstwa, Szczytno 2000. 

9.  Pismo Dyrektora Biura Kryminalnego KGP Ads -  621/07 z dnia 06 marca 2007 roku. 

Wskazówki  dla  policjantów  wykonujących  zadania  w  postępowaniu  przyspieszonym              

w sprawach karnych.  

Pobierz cały dokument
2007 SP Kat prawo karne procesowe.pdf
Rozmiar 787,2 KB
Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
ŚP-karne, prawo karne procesowe
prawo karne procesowe b, rok 1
12+, Administracja-notatki WSPol, Prawo karne procesowe
Prawo Karne Procesowe Opracowanie
Prawo karne procesowe
5. postepowanie odwoławcze, prawo karne procesowe
PROCES sciaga, Administracja-notatki WSPol, Prawo karne procesowe
3. Konspekt prawo karne procesowe, ochrona osób i mienia, Blok prawny, Sktyp z prawa karnego, admini
KPK zm., prawo karne procesowe
2. środki przymusu, prawo karne procesowe
prawo karne procesowe g, rok 1
Prawo+karne+procesowe, prawo karne procesowe
prawo karne procesowe, prawo, Materiały, Prawo karne procesowe
2010 SP Kat prawo cywilne cz III
13.post.sąd I, Prawo karne procesowe
prawo karne procesowe z, rok 1
prawo karne proceseowe
Prawo karne procesowe ze schematem notatki
Prawo karne procesowe Testy(1)

więcej podobnych podstron

Kontakt | Polityka prywatności