WSP – Logika 22.01.2012
Wykład 7
1
Pytanie i odpowiedź
Pytał głupi mądrego: na co rozum zda się?
Mądry milczał; gdy coraz bardziej naprzykrza się,
Rzekł mu: na to sie przyda według mego zdania,
Żeby nie odpowiadać na głupie pytania.
I. Krasicki
Nie wszystko jako jednostki wiemy. W nauce też są obszary nie do końca poznane.
Dążymy do uzupełnienia naszej wiedzy subiektywnej. Nauka dąży do wiedzy
możliwie pełnej. Jako jednostki i nauka stawiamy pytania. Logiczna teoria pytań jest
przedmiotem logiki erotetycznej.
Pytania są ważnym elementem każdej działalności praktycznej. Stawia je lekarz i
biznesmen, prawnik, sędzia, urzędnik. Pytania stawia socjolog. Poprawne
sformułowanie pytania jest warunkiem koniecznym poprawnej odpowiedzi.
Budowa i rodzaje pytań
Pytanie to wyrażenie, które określa brak wiedzy, subiektywnej lub obiektywnej, i
wskazuje na dążenie do uzupełnienia tego braku.
Odpowiedz (na pytanie) to wyrażenie, którego zadaniem jest przekazanie wiedzy,
której brak stwierdzany był w pytaniu.
Takie są zasadnicze właściwe funkcje pytań i odpowiedzi. Środkami wyrażania
pytań są: szyk zdania, intonacja, użycie partykuł pytajnych. Zwykle pytania
stawiamy wykorzystując zdania pytajne. Zdanie pytajne nie jest zdaniem w sensie
logicznym. Odpowiedź jest zdaniem w sensie logicznym. Wyrażenie „Jan zapytał,
kto jest prezydentem RP” jest w sensie gramatycznym zdaniem oznajmującym.
Informuje o tym, ze Jan zadał pewne pytanie i że tym pytaniem było „kto jest
prezydentem RP?”. Wyrażenie „Jan zapytał, kto jest prezydentem RP” jest zdaniem
w sensie logicznym. Podobnie będzie w wypadku wyrażenia „biologia pyta o istotę
życia”.
Pytanie zawisłe to zdanie w sensie logicznym, które informuje o postawieniu lub
istnieniu pytania. (Przykłady zdań zawisłych: „Ania zapytała wczoraj Zosię o notatki
z fizyki.” „Mogłaś mnie zapytać wczoraj o zdanie.” „Kto pyta nie błądzi.”)
Wyrażeniem, które nadaje się na wypowiedzenie pytania, jest zdanie pytajne „kto
jest prezydentem RP?”. Pytania w sensie określonym wyżej jako stwierdzenia braku
wiedzy i dążenia do jej uzyskania, to pytania niezawisłe. (Przykłady zdań
zawisłych: „Czy Ania zapytała wczoraj Zosię o notatki z fizyki?” „Czy mogłabym
pójść dziś do kina?” „Jak trafić na dworzec?”)
WSP – Logika 22.01.2012
Wykład 7
2
Stawiając pytanie korzystamy ze zdań pytajnych. Zdania te zawierają takie
wyrażenia, jak: „kto”, „co”, „gdzie”, „dlaczego”, „czy”. Są to partykuły pytajne.
Można wypowiedzieć zdanie pytajne nie używając wprost partykuły pytajnej i
ograniczając się w języku pisanym do znaku „?”, a w mówionym do odpowiedniej
intonacji. Takie zdania pytajne są jednak równoznaczne ze zdaniami zawierającymi
partykułę pytajna. Zdanie pytajne „Jan mieszka w Warszawie?” jest równoznaczne
ze zdaniem „czy Jan mieszka w Warszawie?”.
Pytanie (wypowiedź pytajna, zdanie pytajne) – wyrażenie zbudowane z partykuły
pytajnej, zdania w sensie logicznym (ewentualnie jego części) i znaku zapytania.
Czy dzisiaj jest czwartek ?
partykuła zdanie w sensie logicznym znak
pytajna zapytania
Kto wypił moje piwo ?
partykuła część zdania w sensie logicznym znak
pytajna zapytania
Adam wypił moje piwo.
Zenek wypił moje piwo.
Jakiś ... wypił moje piwo.
x wypił moje piwo.
Dana pytania (datum quaestionis) – schemat stanowiący podstawę do skonstruowania
odpowiedzi na określone pytanie.
X – niewiadoma pytania
Zakres niewiadomej pytania – zbiór wszystkich nazw, które można podstawić za
niewiadomą pytania zgodnie z jego sensem.
WSP – Logika 22.01.2012
Wykład 7
3
Rodzaje pytań
Pytania otwarte – pytania typu „jak to się stało”; pytania dające
odpowiadającemu możliwość swobodnego konstruowania odpowiedzi.
Pytania zamknięte – pytania, które swoją budową wyznaczają schemat
odpowiedzi.
Pytanie rozstrzygnięcia – pytanie typu „czy”; stawiając tego typu pytanie
oczekuje się od osoby pytanej wybrania jednej z wykluczających się
wzajemnie odpowiedzi.
Pytanie dopełnienia – pytanie typu „który”; pytanie wymagające wstawienia
odpowiedniej nazwy w miejsce niewiadomej pytania znajdującej się w datum
quaestionis.
Założenie pytania:
Założenie pozytywne – stwierdzenie, że przynajmniej jedna właściwa
odpowiedź na dane pytanie jest prawdą.
Założenie negatywne – stwierdzenie, że przynajmniej jedna z właściwych
odpowiedzi na dane pytanie nie jest prawdą.
Pytanie właściwie postawione – pytanie, którego oba założenia są
jednocześnie prawdziwe
Pytanie sugestywne – pytanie sformułowane tak, by sprowokować odpowiadającego
do udzielenia odpowiedzi odmiennej od tej, której udzieliłby w sytuacji, gdyby w
pytaniu nie zostały przemycone pewne informacje.
WSP – Logika 22.01.2012
Wykład 7
4
Pytanie podchwytliwe – pytanie sformułowane tak, by sprowokować
odpowiadającego do udzielenia odpowiedzi sprzecznej z innymi jego
wypowiedziami lub wyjawienia czegoś, co pragnie zataić.
W telewizji (23 października 1994 r.) miała miejsce następująca rozmowa. Dziennikarz
zapytał wicemarszałka Sejmu, J.Z.:
— Czy będzie pan kandydował w wyborach prezydenckich?
Wicemarszałek J.Z. odpowiedział:
— Rozważę to pytanie, gdy władze mojej partii złożą mi taką propozycje.
Dziennikarz na to:
— Czy pan te propozycje przyjmie?
Rozmowę na ten temat zamknęła wypowiedz J.Z.:
— O, panie redaktorze, próbuje pan stosować podchwytliwe pytania, od których specjalistą
mógłbym być ja jako prawnik
Odpowiedzi!
Odpowiedź właściwa – odpowiedź skonstruowana na podstawie datum quaestionis.
W przypadku pytań dopełnienia należy w miejsce niewiadomej pytania wstawić
nazwę należącą do jej zakresu.
WSP – Logika 22.01.2012
Wykład 7
5
Odpowiedź całkowita wprost – zdanie będące odpowiedzią właściwą na dane
pytanie.
Odpowiedź całkowita niewprost – zdanie, z którego wynika odpowiedź
właściwa na dane pytanie.
Odpowiedź częściowa – zdanie na podstawie którego można wykluczyć część
z odpowiedzi właściwych.
Przykłady:
Na pytanie „W którym miesiącu rozpoczyna się rok akademicki w Wyższej Szkole
Pedagogicznej w Łodzi?” można odpowiedzieć:
1. Rok akademicki w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Łodzi rozpoczyna sie w
październiku — Jest to odpowiedz całkowita wprost.
Bądź:
2. Rok akademicki na wszystkich wyższych łódzkich uczelniach rozpoczyna się
w październiku — Jest to odpowiedz całkowita niewprost.
Z odpowiedzi tej wynika odpowiedz 1. Odpowiedzi 1 i 2 są prawdziwe. Odpowiedz
całkowita może też być fałszywa. Byłoby tak, gdyby odpowiedzieć: „rok akademicki
na wyższych łódzkich uczelniach rozpoczyna się w listopadzie.”
Na pytanie „w którym miesiącu rozpoczyna się rok akademicki w Wyższej Szkole
Pedagogicznej w Łodzi?” można odpowiedzieć:
1. Rok akademicki w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Łodzi rozpoczyna się
jesienią — Jest to odpowiedz częściowa wprost.
Bądź:
2. Rok akademicki we wszystkich łódzkich szkołach wyższych rozpoczyna się
jesienią — Jest to częściowa odpowiedz niewprost.
WSP – Logika 22.01.2012
Wykład 7
6
Praktyczne problemy stawiania pytań
Pytania są narzędziem w negocjacjach. W negocjacjach ważne jest podjęcie trzech
decyzji:
1. jakie pytania wybrać,
2. jak je formułować,
3. kiedy zadawać.
O znaczeniu formy pytania może świadczyć następująca historia.
Pewien duchowny zapytał swego przełożonego: „Czy mogę palić papierosa w
czasie modlitwy?”. Uzyskał odpowiedz negatywną. Inny duchowny zadał temu
samemu przełożonemu pytanie: „Czy mogę się modlić, kiedy palę papierosa?” Na
tak postawione pytanie ów przełożony dał odpowiedz pozytywną.
Zwykle pytaniu, nazwijmy jest pytaniem głównym, towarzyszą inne pytania,
mówimy że są to pytania dodatkowe lub że są to pytania uzupełniające. Pytania
uzupełniające zależą od odpowiedzi na pytanie główne. Oskarżonemu, który
odpowiedział „tak” na pytanie, czy przyznaje sie do zarzuconego czynu, zadaje się
pytania o motyw czynu, sposób działania itp.
Zadanie domowe!
1. Pytanie główne jest następujące: „W jakim zawodzie będziesz pracował?” Podaj
kilka pytań dodatkowych.
2. Jakie informacje zawierają pytania:
- Dlaczego twój samochód stoi pod domem twojego kolegi?
- Ile wynosi twój dodatek funkcyjny?
- Dlaczego Jan ożenił się z Zosią?