1. SPOŁECZEŃSTWO TRANSGRESYJNE

20.02.2010 ♣ zjazd I

Opracowanie na podstawie: wykład dr. Jana Burzyńskiego

MAKROSTRUKTURY ♣ WYKŁADY

dr Jan Burzyński

Stron

a

1

S P O Ł E C Z E Ń S T W O T R A N S G R E S Y J N E

J Ó Z E F K O Z I E L E C K I

Twórcą koncepcji transgresyjnej jest Józef Kozielecki, który określa transgresję jako zjawisko polegające na

tym, że człowiek intencjonalnie wychodzi poza to czym jest i co posiada.

S P O Ł E C Z E Ń S T W O T R A N S G R E S Y J N E

Współczesne społeczeństwo jest wielkim systemem, nadgrupą trwającą w długim czasie historycznym.

Cechuje się pewnym stopniem dynamiki (podejście charakterystyczne dla III socjologii, np. teoria stawania
się społeczeństwa). Fundamentalnym składnikiem takiego systemu jest kultura – konglomerat, zespół

wartości i norm akceptowanych przez dane społeczeństwo.

K O N C E P C J A 3 C Z A S Ó W F . B R A U D E L A



k r ó t k i



c y k l i c z n y



d ł u g i e g o t r w a n i a

Fernand Braudel – autor koncepcji trzech czasów historii:



czas krótki – odnosi się przede wszystkim do wydarzeń politycznych,



czas cykliczny – odnosi się przede wszystkim do cykli ekonomicznych,



czas długiego trwania – charakterystyczny dla przemian społeczeństwa oraz dziejów cywilizacji.

K O N C E P C J A A K T Y W I S T Y C Z N A

Kozielecki przyjmuje aktywistyczną perspektywę społeczeństwa, w której jednostki i grupy są aktorami,
sprawcami zmiany społecznej, ponieważ podejmują działania normalne i innowacyjne. Społeczeństwo

aktywistyczne jest czymś więcej niż całością składającą się z jednostek. Jest ono zdolne do samoorganizacji i
samoregulacji, tworzenia nowych jakościowo zjawisk.

3 W Y M I A R Y S P O Ł E C Z E Ń S T W A



s t o p i e ń z ł o ż o n o ś c i



s t o p i e ń d y n a m i k i



s t o p i e ń n i e p e w n o ś c i

W społeczeństwie Kozielecki wyróżnia 3 istotne wymiary, ważne przy analizie społeczeństwa
transgresyjnego:



stopień złożoności – wraz z rozwojem cywilizacji wzrasta liniowo komplikacja społeczeństw
współczesnych, złożoność zachodzi na 3 poziomach: mikro, mezo i makro;



stopień dynamiki – zmienność, ruchliwość;



stopień niepewności – ryzyko, cecha charakterystyczna naszych czasów.

D Y N A M I K A

Współczesne społeczeństwo cechuje się pewnym stopniem dynamiki – owa zmienność, ruchliwość bywa
różnie interpretowana.



Wg Piotra Sztompki wielkie systemy podlegają nieustannie różnicowaniu, komplikowaniu struktury i funkcji
dzięki działaniom i zdarzeniom jednostkowym i zbiorowym. Zdarzenie to wypadkowa funkcjonowania

struktury społecznej w trybie aktualizacji i w trybie podmiotu. Wypadkową jest praxis – praktyka, jedyna
rzeczywistość dostępna socjologom.



Anthony Giddens natomiast mówił o stapianiu się struktury z podmiotem.



Sztompka nie sprowadza struktury do działania, ale mówi o tworzeniu nowej jakości. Dynamika u Sztompki

to najważniejszy wymiar życia społecznego. Kozielecki nie podziela tego poglądu, przyjmuje bardziej
umiarkowane stanowisko.

2 S F E R Y S P O Ł E C Z E Ń S T W A



s k r y s t a l i z o w a n a



p ł y n n a

Kozielecki wyróżnia w społeczeństwie 2 sfery, które poruszają się z różną dynamiką:



sfera skrystalizowana – należą do niej instytucje publiczne (organa państwowe, stowarzyszenia,

dzieła kultury zwłaszcza symbolicznej) odporne na zmiany, opisywane przez długie trwanie;

1. SPOŁECZEŃSTWO TRANSGRESYJNE

20.02.2010 ♣ zjazd I

Opracowanie na podstawie: wykład dr. Jana Burzyńskiego

MAKROSTRUKTURY ♣ WYKŁADY

dr Jan Burzyński

Stron

a

2



sfera płynna – opisywana przy większej prędkości, tu następują szybkie zmiany, tendencje

wzrostowe i spadkowe (np. technika – telefony komórkowe i komputery, gospodarka – przykład
Doliny Krzemowej, medycyna, nauka, kultura – nowe trendy w literaturze, filmie i teatrze).

T Y P Y D Z I A Ł A Ń

( p o d z i a ł z e w z g l ę d u n a r o d z a j m o t y w a c j i )



p r o a k t y w n e



r e a k t y w n e

Stopień dynamiki społecznej zależy od wielu czynników, wśród których najważniejszym jest nastawienie

jednostek i grup:



działania proaktywne – działania motywowane przez czynniki wewnętrzne, regulowane przez

pozytywne emocje (np. radość, duma). Ich celem jest innowacja, ekspansja, rozwój. Wynikają z

potrzeb jednostek i instytucji, które te działania podejmują.



działania reaktywne – działania, których podłoże stanowią emocje negatywne. Polegają na

reagowaniu na pojawiające się zadania. Są motywowane głównie przez czynniki egzogenne (np.
antycypowane sankcje).

S P O Ł E C Z E Ń S T W O O B Y W A T E L S K I E O P A R T E N A I D E I

P O D M I O T O W E J A K T Y W N O Ś C I

T Y P Y D Z I A Ł A Ń

( p o d z i a ł z e w z g l ę d u n a d y n a m i k ę )



n o r m a l n e



t r a n s g r e s y j n e

Działania normalne zw. czynnościami ochronnymi, zachowawczymi to codzienne, rutynowe, nawykowe

działania, które pozwalają zdobyć wartości niezbędne do utrzymania homeostazy (wewnętrznej
równowagi). Zaspokajają podstawowe potrzeby, które w piramidzie Maslova stanowią potrzeby

fizjologiczne i bezpieczeństwa (np. produkcja w fabryce samochodów, wizyta u lekarza). Dominują w sferze
produkcji, usług, bezpieczeństwa, religii. Cechuje je niski poziom niepewności i ryzyka oraz powtarzalność.

Są one umiejscowione w czasie cyklicznym (np. kino, płacenie podatków, wakacje). Działania normalne
występują również w innych sferach, takich jak sztuka czy nauka.

T R A N S G R E S J A



Termin pochodzi z geologii/geografii, gdzie oznacza zalewanie obszarów lądowych przez morze. Został

przeniesiony do nauk humanistycznych i społecznych.



Jest podstawowym pojęciem w teorii Kozieleckiego. Oznacza jednostkowe lub zbiorowe działanie twórcze,

innowacyjne i ekspansywne, które przekracza dotychczasowe granice ludzkich osiągnięć materialnych,

symbolicznych, społecznych i kulturowych. Wykonując je, człowiek wychodzi poza swoje ograniczone
możliwości, tworzy nowe wartości i realizuje nowe interesy (np. działania związane z opanowaniem sił

przyrody, dzieła sztuki, technologie, projektowanie reform gospodarczych – przykład Balcerowicza).



W dziele pt. Ludzie teraźniejsi a cywilizacja przyszłości Florian Znaniecki przedstawił cztery typy osobowości

społecznej: człowiek dobrze wychowany, człowiek pracy, człowiek zabawy i człowiek zboczeniec
(nadnormalny i podnormalny). Ludzie nadnormalni wpisują się w teorię transgresji.

D Z I A Ł A N I A T R A N S G R E S Y J N E

Działania transgresyjne to działania nowe, które wykonuje się w częściowo lub zupełnie nieznanej

przestrzeni (np. eksploracja kosmosu). Należą do problemów źle określonych lub niedookreślonych, ich cele
bywają rozmyte, nie wiadomo dokąd zmierzają. Rozwiązują je często uczeni, menedżerowie czy politycy.

Poziom ryzyka i niepewności w działaniach transgresyjnych jest wysoki.
Te działania kolonizują przyszłość (Anthony Giddens). Ich cele są odległe w czasie.

W odróżnieniu od działań normalnych, przekraczanie granic w transgresji jest uruchamiane przez

motywacje wewnętrzne.

K O N W E N C J O N A L I Z A C J A

Proces następujący po działaniu transgresyjnym, który powoduje, że staje się ono działaniem normalnym.

1. SPOŁECZEŃSTWO TRANSGRESYJNE

20.02.2010 ♣ zjazd I

Opracowanie na podstawie: wykład dr. Jana Burzyńskiego

MAKROSTRUKTURY ♣ WYKŁADY

dr Jan Burzyński

Stron

a

3

D I A L E K T Y K A W S P Ó Ł C Z E S N O Ś C I



Współczesne społeczeństwo jest nie tylko społeczeństwem ryzyka (hamulec zmian), ale również transgresji

(działania motywowane naszą potrzebą).



Współczesna rzeczywistość jest dialektyką (twórczą syntezą) działań transgresyjnych (teza) i ryzykownych

(antyteza).