Materiały do wykładu z przedmiotu Rachunkowość dr Elżbieta Wysłocka
Literatura
1. J. Chluska, Podstawy rachunkowości, WWZPCz, Częstochowa 2010.
2. Rachunkowość. Zasady prowadzenia po przystąpieniu do Unii Europejskiej. Część I, pod red. T.
Kiziukiewicz, Wydawnictwo Ekspert, Wrocław 2007.
Definicja rachunkowości
Rachunkowość jest to formalny system identyfikowania, pomiaru, klasyfikowania, rejestrowania
transakcji przedsiębiorstw, przeznaczony do dostarczania, po odpowiednim przetworzeniu, informacji
umożliwiających zaspokojenie potrzeb licznych użytkowników.
Podmiot gospodarczy  sfera mikroekonomiczna
WIERZYCIEL
WA
AŚCICIEL
KLIENCI
AKCJONARIUSZ
PODMIOT
WA
ADZA
ZARZ
D
GOSPODARC
LOKALNA
ZY
INSTYTUCJE PRACOWNICY
CENTRALNE
ZWI
ZKI
ZAWODOWE
Podstawa prawna
Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. (Dz. U. Nr 121, poz. 591) wielokrotnie zmieniana,
ostatnio we wrześniu 2009 r. (tekst jednolity Dz. U. z 2009 r. Nr 152)
Międzynarodowe Standardy Rachunkowości (MSR) są  wzorcem określającym zasady, metody i
procedury stosowane w rachunkowości dla rozwiązania określonego problemu i mają na celu
harmonizację reguł rachunkowości w poszczególnych krajach
Zakres przedmiotowy ustawy o rachunkowości
Ustawa określa zasady rachunkowości oraz tryb badania sprawozdań finansowych przez biegłych
rewidentów (Art. 1)
Przedmiot rachunkowości
Za przedmiot rachunkowości uznaje się występujące w jednostkach gospodarczych zjawiska i procesy
gospodarcze związane z ruchem i finansowaniem środków. Dla liczbowego odzwierciedlenia tych
zjawisk rachunkowość stosuje specyficzne dla niej metody i zasady.
Podmiotami rachunkowości są wszystkie jednostki prowadzące rachunkowość - bez względu na to,
jakie procesy gospodarcze w nich następują.
Przepisom ustawy o rachunkowości podlegają osoby prawne, a także osoby fizyczne prowadzące
działalność gospodarczą na własny rachunek i spółki cywilne osób fizycznych, jeżeli ich przychody
netto ze sprzedaży produktów, usług i towarów oraz przychody finansowe za poprzedni rok
obrotowy osiągnęły równowartość w walucie polskiej 1 200 000 euro.
1
Materiały do wykładu z przedmiotu Rachunkowość dr Elżbieta Wysłocka
Zadania rachunkowości
GROMADZENIE DANYCH
Dokumenty księgowe
Urządzenia ewidencyjne
PRZETWARZANIE DANYCH
Operacje arytmetyczne
i logiczne
PREZENTACJA INFORMACJI
Zestawienia informacji
(sprawozdawczość finansowa)
Funkcje rachunkowości
Rachunkowość spełnia w stosunku do podmiotu gospodarczego następujące funkcje:
q� informacyjną,
q� kontroli wewnętrznej,
q� sprawozdawczości,
q� analityczno-interpretacyjną,
q� statystyczną.
Struktura rachunkowości
Tradycyjnie wyróżnia się następujące elementy składowe rachunkowości
F� księgowość
F� rachunek kosztów i wyników
F� sprawozdawczość finansową
F� analizę sprawozdań finansowych.
Biorąc pod uwagę funkcje rachunkowości i odbiorców jej produktów można ją podzielić na:
q� rachunkowość finansowa
q� rachunkowość zarządcza
rachunkowość finansowa rachunkowość zarządcza
2
Materiały do wykładu z przedmiotu Rachunkowość dr Elżbieta Wysłocka
Cechy rachunkowości finansowej
�� informacje dostarczane przez rachunkowość finansową są skierowane głównie do odbiorców
zewnętrznych,
�� oparta jest na rachunku retrospektywnym (ex-post),
�� znormalizowana (oparta na przepisach ustawy o rachunkowości)
Cechy rachunkowości zarządczej
�� informacje dostarczane przez rachunkowość zarządczą są przeznaczone wyłącznie dla
użytkowników wewnętrznych
�� oparta jest na rachunku prospektywnym (ex-ante)
�� nie podlega uregulowaniom prawnym
Zasada ciągłości i kontynuacji działania
�� Zasada ciągłości polega na tym, że zasady (politykę) rachunkowości należy stosować w sposób
ciągły (art. 5 ust. 1)
�� Przy stosowaniu przyjętych zasad (polityki) rachunkowości przyjmuje się założenie, że jednostka
będzie kontynuowała w dającej się przewidzieć przyszłości w nie zmniejszonym w istotnie zakresie
(art. 5 ust. 2)
Zasada memoriału i współmierności
�� Zasada memoriałowa postanawia, że w księgach rachunkowych jednostki należy ująć wszystkie
osiągnięte przychody i obciążające ją koszty związane z tymi przychodami dotyczące danego roku
obrotowego niezależnie od terminu ich zapłaty. (art. 6 ust. 1 i 2)
Zasada ostrożnej wyceny
�� Zasada ostrożnej wyceny postanawia, że poszczególne składniki aktywów i pasywów wycenia się
stosując rzeczywiście poniesione na ich nabycie lub wytworzenie ceny (koszty) z zachowaniem
koniecznej ostrożności. (art. 7 ust.1)
�� Wartość poszczególnych składników aktywów i pasywów, przychodów i kosztów, zysków i strat,
ustala się oddzielnie (zakaz kompensat) (art. 7 ust.3)
Zasada istotności
�� Zasada istotności nakłada na kierowników jednostek obowiązek dokonywania wyboru rozwiązań
dopuszczonych ustawą i dostosowania ich do potrzeb jednostki, obowiązek zapewnienia
wyodrębnienia w zakładowej rachunkowości wszystkich istotnych zdarzeń niezbędnych dla oceny
sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowego z uwzględnieniem zasady ostrożnej
wyceny. (art. 8 ust. 1 )
Bilans majątkowy jest statycznym spojrzeniem na majątek jednostki gospodarczej.
Bilans majątkowy jest zestawieniem środków gospodarczych (aktywów) i z
ródeł jego pochodzenia
(pasywów) sporządzonym na określony dzień (zwany dniem bilansowym) w ściśle określonej formie
Zasoby niezbędne do prowadzenia działalności gospodarczej
Metoda bilansowa
rzeczowy punkt widzenia finansowy punkt widzenia
y
ródła pochodzenia
majątek=aktywa
majątku=pasywa
- trwałe
- kapitał własny
- obrotowe
Aktywa
- zobowiazania (kapitał obcy)
3
Materiały do wykładu z przedmiotu Rachunkowość dr Elżbieta Wysłocka
A. Aktywa trwałe
Wartości niematerialne i prawne
Rzeczowe aktywa trwałe
Należności długoterminowe
Inwestycje długoterminowe
Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe
B. Aktywa obrotowe
Zapasy
Należności krótkoterminowe
Inwestycje krótkoterminowe
Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe
Aktywa razem
Kapitały
Kapitał własny to z
ródło finansowania majątku i działalności przedsiębiorstwa, pochodzące z wkładów
wspólników oraz z reinwestowanych przez wspólników zysków z działalności spółki. Drugim z
ródłem
finansowania majątku przedsiębiorstwa są kapitały obce, czyli dług (np. kredyt, leasing, czy
wyemitowane papiery dłużne, jak np. obligacje)
Forma prawna Kapitał podstawowy Kapitał zapasowy
przedsiębiorstwa (Fundusz powierzony) (Fundusze wypracowane)
Przedsiębiorstwa
Fundusz założycielski Fundusz przedsiębiorstwa
państwowe, komunalne
Spółki kapitałowe
akcyjna Kapitał zakładowy- 100 000 zł Kapitał zapasowy
z ograniczoną rezerwowy
odpowiedzialnością Kapitał zakładowy - 5 000 zł
Spółdzielnie
Kapitał udziałowy Kapitał zasobowy
Spółki cywilne, jawne,
Kapitał wspólników
partnerskie, komandytowe,
Wkład właściciela
osoby fizyczne
PASYWA
A. Kapitał (fundusz) własny
I. Kapitał (fundusz) podstawowy
II. Należne wpłaty na kapitał podstawowy (-)
III. Udziały (akcje) własne (-)
IV. Kapitał (fundusz) zapasowy
V. Kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny
VI. Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe
VII. Zysk (strata) z lat ubiegłych
VIII. Zysk (strata) netto
IX. Odpisy z zysku netto w ciągu roku obrotowego (-)
B. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania
I. Rezerwy na zobowiązania
II. Zobowiązania długoterminowe
III. Zobowiązania krótkoterminowe
IV. Rozliczenia międzyokresowe
4
Materiały do wykładu z przedmiotu Rachunkowość dr Elżbieta Wysłocka
Pasywa razem
Bilans jako podstawowe sprawozdanie musi spełniać następujące wymogi formalne:
�� określenie nazwy, adresu, numeru statystycznego (regonu) jednostki gospodarczej
sporządzającej bilans,
�� określenie daty bilansowej,
�� podział składników bilansu na aktywa i pasywa,
�� - wyszczególnienie przedmiotowe i określenie wartości poszczególnych grup aktywów i
pasywów,
�� określenie sum końcowych bilansu,
�� data i miejsce sporządzenia bilansu,
�� podpis osoby, której powierzono prowadzenie ksiąg rachunkowych,
�� podpis kierownika jednostki gospodarczej.
Bilans powinien charakteryzować się następującymi, istotnymi cechami:
�� zupełność,
�� rzetelność,
�� sprawdzalność,
�� ciągłość,
�� przejrzystość.
Kategorie cen
Cena zakupu=cena należna dostawcy (bez podatku VAT)
Cena nabycia=cena zakupu + koszty zakupu  rabaty, upusty
Koszty wytworzenia=koszty bezpośrednie produkcji+uzasadnione koszty pośrednie
Cena sprzedaży netto= Cena sprzedaży (bez podatku VAT)- rabaty, upusty, podatek
akcyzowy+należna dotacja przedmiotowa
Wartość godziwa=kwota za jaką dany składnik aktywów może zostać wymieniony, a zobowiązanie
uregulowane na warunkach transakcji rynkowej
Pojęcie i klasyfikacja operacji gospodarczych
Przedmiotem zainteresowania rachunkowości są jedynie te czynności i zjawiska gospodarcze,
które wywołują określone zmiany w stanie posiadanych zasobów (środków) oraz w stanie z
ródeł ich
finansowania. Czynności te, muszą być wyrażone w jednostkach pieniężnych.
Kryteria podziału operacji gospodarczych
Rodzaje operacji według kryterium czasu
Podział ten, dotyczy systematyki według okresów sprawozdawczych:
operacje gospodarcze danego dnia,
operacje gospodarcze w ciągu danego miesiąca, operacje gospodarcze w ciągu roku, operacje
gospodarcze w różnych innych interwałach czasowych.
Podział operacji według sposobu powstania
jednorazowe np. jednorazowy zakup lub sprzedaż jakiegoś produktu,
procesowe - gdy stanowią proces ciągły (ciągłe zużywanie się środków trwałych w procesie
produkcyjnym).
Podział operacji według kryterium zależności od przedsiębiorstwa
zależne (wartość produkcji, zakup usług),
niezależne (zobowiązania podatkowe).
Podział operacji według kryterium wpływu na rozrachunki z partnerami gospodarczymi
wewnętrzne (nie wywierają wpływu na rozrachunki, np. wydanie materiałów do produkcji, przejęcie
wyrobów gotowych z hali do magazynu),
zewnętrzne (zmieniają stan rozrachunków z otoczeniem, np. sprzedaż towarów na kredyt kupiecki,
uregulowania kredytu bankowego).
5
Materiały do wykładu z przedmiotu Rachunkowość dr Elżbieta Wysłocka
według faz procesu gospodarczego - operacje zaopatrzenia, produkcji, sprzedaży.
Podział operacji według kryterium charakteru zmian w kapitałach i aktywach przedsiębiorstwa
Bilansowe
Wynikowe
Podstawowe równanie bilansowe
Ła=Łp
Bilansowe operacje gospodarcze z punktu widzenia mikroekonomicznego dzieli się ze względu
na ich wpływ na zmiany stanu majątkowego podmiotu gospodarczego na 4 typy.
Typy bilansowych operacji gospodarczych
A=P
I. operacje aktywne: A+Z-Z=P
suma bilansowa nie zmienia się
II. operacje pasywne: A=P+Z-Z
suma bilansowa nie zmienia się
III. operacje aktywno-pasywne zwiększające sumę bilansową: A+Z=P+Z
suma bilansowa zwiększa się o Z
IV. operacje aktywno-pasywne zmniejszające sumę bilansową: A-Z=P-Z
suma bilansowa zmniejsza się o Z
Podstawowe równanie bilansowe
Ła=Łp
Przedmiotem zainteresowania rachunkowości są jedynie te czynności i zjawiska gospodarcze, które
wywołują określone zmiany w stanie posiadanych zasobów (środków) oraz w stanie z
ródeł ich
finansowania. Czynności te, muszą być wyrażone w jednostkach pieniężnych.
Operacje gospodarcze z punktu widzenia mikroekonomicznego dzieli się ze względu na ich wpływ na
zmiany stanu majątkowego podmiotu gospodarczego na 4 typy.
Typy operacji (zdarzeń) gospodarczych
I. A+Z-Z=P suma bilansowa pozostaje bez zmian
II. A=P+Z-Z suma bilansowa pozostaje bez zmian
III. A+Z=P+Z suma bilansowa zwiększa się o wartość zdarzenia Z
IV. A-Z=P-Z suma bilansowa zmniejsza się o wartość zdarzenia Z
Pojęcie i znaczenie dokumentacji
Udowodnienie zapisów w księgach rachunkowych
Każda operacja gospodarcza powodująca zmianę aktywów
i pasywów, przychodów i kosztów związanych z ich osiągnięciem oraz zmianę wyniku finansowego -
zgodnie z zasadą dokumentowania zapisów księgowych - powinna być potwierdzona wiarygodnym
dowodem stwierdzającym jej dokonanie.
Cechy dowodów księgowych
�� określenie rodzaju dowodu i jego numer identyfikacyjny;
�� określenie stron uczestniczących w zdarzeniu;
�� datę dokonania operacji, a gdy dowód został sporządzony pod inną datą - także datę sporządzenia
dowodu;
�� opis operacji oraz jej wartość, a jeżeli to możliwe, określenie tej operacji w jednostkach naturalnych;
�� podpis wystawcy dowodu oraz osoby, której wydano lub od której przyjęto składniki majątkowe;
�� stwierdzenie zakwalifikowania dowodu do ujęcia w księgach rachunkowych.
Rodzaje dowodów księgowych
- zewnętrzne obce,
- zewnętrzne własne,
6
Materiały do wykładu z przedmiotu Rachunkowość dr Elżbieta Wysłocka
- zewnętrzne,
Ustawa w art. 20, ust. 3 zalicza do dowodów księgowych także dowody, które nie wynikają
bezpośrednio z operacji gospodarczych. Są to dowody:
- zbiorcze,
- korygujące,
- zastępcze,
- rozliczeniowe.
Poprawianie błędów w dowodach księgowych
Dane zawarte w dowodach księgowych nie powinny zawierać błędów rachunkowych. Nie mogą być
one również zamazywane, przerabiane lub usuwane w sposób uniemożliwiający odczytanie
poprzednich danych.
Błędy w dowodach księgowych zewnętrznych obcych i własnych można korygować jedynie przez
wysłanie kontrahentowi odpowiedniego dokumentu zawierającego sprostowanie wraz ze stosownym
uzasadnieniem.
Błędy w dowodach wewnętrznych mogą być poprawiane przez skreślenie błędnej treści lub kwoty, z
utrzymaniem czytelności skreślonych wyrażeń lub liczb, wpisanie treści poprawnej i daty poprawki
oraz złożenie podpisu osoby do tego upoważnionej. Nie można poprawiać pojedynczych liter lub
cyfr.
Kontrola dokumentów
Dowody powinny być sprawdzone pod względem:
�� merytorycznym,
��formalnym,
��rachunkowym.
Obieg dowodów księgowych
Przez obieg dowodów księgowych należy rozumieć ich przechodzenie przez różne komórki
organizacyjne podmiotu gospodarczego od momentu ich wpływu lub od momentu ich sporządzenia,
aż do momentu ich księgowania i złożenia w archiwum.
Przechowywanie dokumentów księgowych
Dowody księgowe i dokumenty inwentaryzacyjne przechowuje się w siedzibie zarządu lub oddziału
(zakładu) jednostki w oryginalnej postaci, w ustalonym porządku dostosowanym do sposobu
prowadzenia ksiąg rachunkowych, w podziale na miesiące, w sposób pozwalający na łatwe
odszukanie.
Ustawa wyznacza również okresy przechowywania dowodów księgowych. Art. 74 stanowi, że zbiory
dokumentacji księgowej przechowuje się w większości co najmniej przez 5 lat licząc od początku
roku następującego po roku obrotowym, którego dane zbiory dotyczą
Pojęcie konta Ogólne zasady ewidencji na kontach
Rodzaje kont
Konta Konta
bilansowe wynikowe
Konta Konta Konta Konta
aktywne pasywne kosztów, przychodów,
strat zysków
7
Materiały do wykładu z przedmiotu Rachunkowość dr Elżbieta Wysłocka
Konto jest to specyficzne dla rachunkowości urządzenie ewidencyjne, które służy do bieżącego
ujmowania operacji gospodarczych w wyrażeniu pieniężnym.
Każde konto posiada następujące elementy:
1. nazwa konta
2. strony konta
Konto - forma tabelaryczna
Wn Nazwa konta Ma
Data Numer Treść Kwota Data Numer Treść Kwota
dowodu dowodu
Konto teowe
Wn (lub Debet) Nazwa konta Ma (lub Kredyt)
Konto aktywów
Wn (lub Debet) Konto aktywów Ma (lub Kredyt)
1. Stany początkowe
1. Operacje
2. Operacje
zmniejszające stan
zwiększające stan
konta (-)
konta (+)
Konto pasywów
Wn (lub Debet) Konto pasywów Ma (lub Kredyt)
1. Stany początkowe
1. Operacje
2. Operacje
zmniejszające stan
zwiększające stan
konta (-)
konta (+)
Interpretacja charakteru zapisu księgowego
Zapisy księgowe
po stronie Wn po stronie Ma
to inaczej: to inaczej:
obciążenie konta lub -uznanie konta lub
-zapisanie w ciężar konta lub -zapisanie na dobro konta lub
-księgowanie po stronie (Wn) (Debet) lub -księgowanie po stronie (Ma)
-debetowanie konta (Ct) lub
-kredytowanie konta
8
Materiały do wykładu z przedmiotu Rachunkowość dr Elżbieta Wysłocka
Obroty i saldo konta
Obroty konta to łączna suma zapisów operacji gospodarczych na jednej stronie danego