JC WSEZ w A
odzi
Wykład 9
Treść wykładu
Elementy erystyki, czyli sztuki prowadzenia sporów
1) Uwagi historyczne
2) Argumenty pozamerytoryczne
3) Metody erystyczne
1
JC WSEZ w A
odzi
Szczypta historii
Termin erystyka wywodzi się do gr. terminu eristikós (dosł.
kłótliwy). Terminem tym określa się sztukę prowadzenia
sporów, których celem nie jest dojście do prawdy jako
wartości nadrzędnej. Zwycięzcą sporu jest bowiem ten, kto
przekona innych do swoich poglądów, np. ośmieszając
poglądy przeciwnika lub samego przeciwnika.
Termin erystyka wprowadził do myśli nowożytnej Artur
Schopenhauer za sprawą rozprawy Erystyka, czyli sztuka
prowadzenia sporów.
W sztuce prowadzenia sporów można wyróżnić dwa
podstawowe rodzaje argumentów:
1) ad hominem, tj. argument dostosowany do danego
człowieka
2) ad personam, tj. argument skierowany do danej osoby
2
JC WSEZ w A
odzi
Argumentum ad hominem
 jest to argumentowanie pozamerytoryczne (dostosowany
do danego człowieka)
 osoba używająca tego argumentu powołuje się zwykle na
nasze, nie zawsze związane z tematem dyskusji, opinie,
zachowania, upodobania, sympatie, itp.
Przykład 1.
Pewna osoba twierdzi, że jest zwolenniczką aborcji, jej
rozmówca (przeciwnik w dyskusji) natychmiast zauważa, iż
jest ona przecież katoliczką. Jak może więc być
zwolenniczką aborcji?
Przykład 2.
Uczniowie, chcąc uniknąć sprawdzianu z religii, powołują
się na konieczność wcześniejszej wizyty w kościele
Przykład 3.
Stwierdzamy, że nasz rozmówca przegrał dyskusję, bo użył
w niej porównania czegoś do nazizmu (tzw. prawo
Godwina, które w oryginale brzmi następująco: As an
online discussion grows longer, the probability of a
comparison involving Nazis or Hitler approaches).
3
JC WSEZ w A
odzi
Argumentum ad personam
 jest to argumentowanie pozamerytoryczne (dostosowany
do danej osoby)
 osoba używająca tego argumentu powołuje się na nasze
faktyczne lub rzekome cechy fizyczne lub psychiczne
 zabieg ma z reguły na celu wytrącenie przeciwnika z
równowagi
Przykład 1.
Dana osoba wypowiada się na temat II wojny światowej.
Ktoś inny ripostuje: Jak możesz wypowiadać się na temat II
wojny światowej, skoro nie było cię jeszcze wtedy na
świecie?
Przykład 2.
Przewodniczący Komisji nie jest Europejczykiem, skąd
zatem ma wiedzieć, co jest dobre dla Europy?
Przykład 3.
To kretyn! Jak możecie mu wierzyć.
Przykład 4.
Sokratesie, twoje poglądy są tak odrażające jak twój
wygląd (jeśli wierzyć przekazom starożytnym, Sokrates nie
grzeszył urodą).
4
JC WSEZ w A
odzi
Nieuczciwy dyskutant może sięgnąć po cały arsenał
dodatkowych argumentów pozamerytorycznych, do których
należą:
Argumentum ad populum
 stosowane argumenty mają charakter populistyczny,
odwołują się do upodobań ludu
 osoba stosująca ten rodzaj argumentacji, odwołuje się do
upodobań tłumu, wykorzystuje kompleksy i uprzedzenia
słuchaczy
Przykład 1.
Słynna kiełbasa wyborcza. Argumentacja skierowana do
osób nie posiadających ugruntowanych poglądów
politycznych lub gospodarczych, np. Zbudujemy 3 miliony
mieszkań w ciągu 8 lat hasło głoszone przez liderów PiS
podczas kampanii wyborczej jesienią 2005 roku. W żadnym
wypadku nie zostanę premierem, jeśli mój brat Lech wygra
wybory prezydenckie. Byłaby to sytuacja nie do
zaakceptowania przez polskie społeczeństwo fragment
wypowiedzi Jarosława Kaczyński dla PAP (20.10.2005).
Przykład 2.
Prowokatorzy, agitatorzy i podżegacze tłumów.
5
JC WSEZ w A
odzi
Argument kija (łac. argumentum ad baculum)
 stosowane argumenty mają postać gróz
b, przybierają
formę zastraszania
 osoba stosująca ten rodzaj argumentacji, odwołuje się nie
tyle do wskazania następstw (z reguły przykrych)
akceptacji poglądów lub działań  współdyskutanta , ile
raczej do jego emocji (poprzez wywarcie presji)
Przykład 1.
Groz
by stosowane wobec dzieci. Jak jeszcze raz dostaniesz
jedynkę z matematyki, to dam Ci w skórę!
Przykład 2.
Proszę się rozejść! Ta demonstracja jest nielegalna! Jeśli
się nie rozejdziecie użyjemy siły!
Argumentum ad auditorem
 zwracamy się bezpośrednio do słuchaczy (audytorium),
ignorując obecność rozmówcy, traktujemy dyskutanta
 jak powietrze
 zaskarbiamy sobie sympatię słuchaczy, schlebiając im,
kokietując, itp.
 odwołujemy się do upodobań słuchaczy
6
JC WSEZ w A
odzi
Przykład 1.
W czasie dyskusji na temat pochodzenia człowieka,
zwolennik kreacjonizmu (poglądu, wedle którego człowiek,
Ziemia, czy w ogóle Wszechświat, stworzone zostały przez
Boga), krytykując teorię Darwina, zwraca się do słuchaczy
słowami: Czy ktoś z Państwa chciałby pochodzić od małpy?
Przykład 2.
W czasie debaty, dotyczącej konieczności podwyższenia
stawek podatku dochodowego, polityk zaczyna mówić o
kłopotach finansowych służby zdrowia, retorycznie pytając
A kto z Państwa chce czekać kilka miesięcy na wizytę u
specjalisty?
Argument niewiedzy (łac. argumentum ad ignorantiam)
 odwołujemy się do niewiedzy przeciwnika w dyskusji
 jeśli nasz rozmówca nie potrafi uzasadnić tez, które
pozostają w sprzeczności z naszymi, uznajemy to za
wystarczający powód, aby obwieścić prawdziwości
naszych tez.
Przykład.
Bóg istnieje! To oczywiste. Jeśli twierdzisz, że jest inaczej,
udowodnij, że Bóg nie istnieje.
7
JC WSEZ w A
odzi
Argument branie na litość
(łac. argumentum ad misericordiam)
 odwołujemy się w dyskusji do współczucia, litości, bądz

podobnych uczuć
 wywołujemy u naszego adwersarza poczucie winy,
wzbudzamy litość, aby w ten sposób wywrzeć na niego
wpływ (np. wymusić zmianę stanowiska w jakiejś
kwestii).
Przykład.
Kierowca popełnia wykroczenie. Zatrzymuje go
funkcjonariusz Policji, przyznaje kierowcy punkty karne i
wypisuje mandat. Kierowca próbuje nakłonić policjanta do
zmniejszenia liczby punktów karnych, argumentując, iż
uzbierał już ich na koncie dwadzieścia i może lada chwila
stracić prawo jazdy. Dodaje jednocześnie, że jest kierowcą
zawodowym i cała rodzina jest na jego utrzymaniu.
Argument odwołujący się do próżności
(łac. argumentum ad vanitatem)
 odwołujemy się do próżności naszego przeciwnika
 wygłaszamy pochlebstwa, kokietujemy, adorujemy, itp. a
to wszystko po to, aby uzyskać aprobatę głoszonych
przez nas poglądów.
8
JC WSEZ w A
odzi
Przykład 1.
Zachowanie niektórych osób podczas konferencji
naukowych...
Przykład 2.
Używanie w dyskusji fraz typu: ... jako wybitny autorytet w
tej dziedzinie, zgodzi się na pewno pan ze mną, że ..., Jesteś
osobą bystrą, zgodzisz się więc ze mną, iż ... i tu referujemy
własne stanowisko w danej dziedzinie.
Argument odwołujący się do nieśmiałości
(łac. argumentum ad verecundiam)
 wykorzystujemy brak stanowczości, nieśmiałość
naszego przeciwnika
 powołujemy się na szczególnie szanowane autorytety (w
razie potrzeby przekręcając lub nawet zafałszowując
cytaty) licząc na to, że nasz przeciwnik będzie czuł się z
tego powodu skrępowany
 możemy również próbować tryumfalnie stwierdzić, że
udowodniliśmy w dyskusji coś, co wcale z niej nie
wynikało, licząc, że przeciwnik nie będzie miał odwagi
temu zaprzeczyć.
9
JC WSEZ w A
odzi
Przykład 1.
Względnie częste (i nieuprawnione z merytorycznego
punktu widzenia) powoływanie się na autorytet Jana Pawła
II.
Przykład 2.
Słynna łacińska maksyma: Roma locuta (est) causa finita
(est).
Metody erystyczne (nie zawsze uczciwe)
1) uogólnienie poglądów przeciwnika wedle zasady:
poglądy bardziej ogólne łatwiej zaatakować
Przykład 1.
Ktoś opowiada, że był w Szwajcarii i osoba u której
mieszkał była bardzo skąpa. Rozszerzamy tę wypowiedz
,
dodając, że Szwajcarzy są z reguły skąpi.
Przykład 2.
Pewien franciszkanin został ostatnio skazany na 4 lata
więzienia za molestowanie ministranta. Rozszerzamy tę
informację dodając, że pewnie tak sprawa się ma ze
wszystkimi duchownymi.
10
JC WSEZ w A
odzi
2) Stosujemy homonimię do wybranego słowa użytego
przez naszego przeciwnika dyskusji. W ten sposób
rozszerzamy wypowiedz
tej osoby.
Przykład.
Słówko bal (jako przyjęcie i jako kłoda)
3) Przyjęcie twierdzenia wypowiedzianego w sensie
relatywnego jako wypowiedziane w sensie absolutnym (lub
zmieniamy punkt odniesienia).
Przykład 1.
Pewna kobieta stwierdza, że jej synek był dzisiaj bardzo
niegrzeczny. Inna dodaje: przecież on jest zawsze taki!
4) Podajemy zdawkowo informacje, podajemy je w sposób
rozproszony, mieszamy je z informacjami nieprawdziwymi.
A to po to, aby nasz przeciwnik nie zorientował się do
czego tak naprawdę zmierzamy. Gdy nasz przeciwnik
zaakceptuje podane informacje wyprowadzamy z nich
konkluzję, której się w ogóle nie spodziewał.
5) Zakładamy, już na początku dyskusji to, co mamy
dowieść w toku jej trwania (często wypowiadając
twierdzenie bardziej ogólne, wtedy łatwiej dowodzić
 szczegółów ).
11
JC WSEZ w A
odzi
Przykład.
Powiedzmy, że chcemy zdyskredytować astrologię.
Zakładamy więc na samym początku, że tak właściwie, to
każda tzw. wiedza ezoteryczna jest nic nie warta.
6) Zasypujemy naszego przeciwnika gradem pytań, pytania
są obszerne i nie zawsze związane z tym, o co tak naprawdę
chcemy się dowiedzieć. Nasze działanie ma na celu
dezorientacje przeciwnika, wprowadzenie mętliku. Może
przeoczy nasze błędy i braki.
7) Zachowujemy się bezczelnie względem przeciwnika. W
ten sposób wyprowadzamy go z równowagi. Człowiek
zdenerwowany nie myśli już tak precyzyjnie.
8) Zadajemy pytania w niewłaściwej kolejności. Mieszamy
kolejność przesłanek, wyprowadzonych konkluzji. A to po
to, aby nasz przeciwnik pogubił się w naszym wywodzie.
9) Ograniczyć wybór przeciwnika do proponowanej przez
nas tezy i przejaskrawionej antytezy, w myśl zasady: Szare
obok białego wydaje się czarnym, a obok czarnego wydaje
się białym.
10) Stosując w dyskusji synonimy słów, które w niej były
użyte, możemy spróbować wybrać spośród nich tylko te,
które nam odpowiadają.
12
JC WSEZ w A
odzi
11) Przedstawić przeciwnikowi jakieś prawdziwe, choć
nieoczywiste twierdzenie (np. z dziedziny, w której nasz
przeciwnik się nie do końca orientuje). Częściowo liczymy
wówczas na jego podejrzliwość. Jeśli odrzuci to
twierdzenie, pokazujemy, że nie ma racji (w ten sposób
małymi krokami dyskredytujemy go w oczach innych).
Jeśli je przyjmie, punkt dla nas: przeciwnik przyjął naszą
tezę.
12) Jeśli przeciwnik jest już bliski sukcesu, tj. widzimy, że
stosowana przez niego argumentacja obali nasze
twierdzenia, możemy spróbować zmienić temat lub
odwrócić jego uwagę.
Przykład.
Słynne: O bocian leci!
13) Możemy tak długo nie uznawać argumentacji
przeciwnika, aż ją rozszerzy, w taki sposób, że w końcu
będziemy w stanie ją obalić.
14) Jeśli znamy się na czymś bardzo dobrze, możemy użyć
stwierdzenia niezgodnego z prawdą. Zakładamy wówczas,
że słuchacze nie są zorientowani w tematyce, toteż nie
zauważą naszego zabiegu.
13
JC WSEZ w A
odzi
16) Jeśli jest się szanowanym przez słuchaczy, można np.
powiedzieć: przechodzi to moje słabe możliwości
pojmowania lub ja chyba jestem zbyt głupi, aby to
zrozumieć - w ten sposób słuchacze, którzy nas szanują,
uznają, że jest to jakiś nonsens.
17) Gdy twierdzenie przeciwnika podobne jest do jakiegoś
niepopularnego poglądu, światopoglądu, zdyskredytowanej
teorii naukowej lub herezji, możemy przyczepić takiej
osobie etykietkę, nazywając ją np. idealistą, komunistą,
terrorystą, czy nawet heretykiem (nawet w sposób
żartobliwy), itp.
18) Można zwrócić uwagę, że w teorii to wygląda to
całkiem rozsądnie, ale w praktyce wygląda to zupełnie
inaczej.
19) Możemy próbować zadać naszemu przeciwnikowi
pytanie, na które nie będzie na pewno znał odpowiedzi. W
ten sposób podważamy jego wiarygodność.
14