1

Zajęcia 8

• Bodźcowa kontrola zachowania

– bodźce kontrolujące
– bodźce różnicujące
– zróżnicowane reagowanie
– bodźce wygaszeniowe
– fading (stopniowe zanikanie)
– kontrast behawioralny
– łaocuchy reakcji

Bodźce kontrolujące

• Bodziec, który kontroluje zachowanie, czyli tak

zwany bodziec kontrolujący (ang. controlling
stimulus, S) zmienia prawdopodobieostwo
wystąpienia reakcji instrumentalnej

• Częstośd występowania reakcji sprawczej w

obecności tego bodźca jest większa lub mniejsza
niż w wypadku braku bodźca kontrolującego w
środowisku

• Wyróżnia się dwa typy bodźców kontrolujących:

• bodźce różnicujące, S

D

• bodźce wygaszeniowe, S

D

Bodźce kontrolujące

• Kiedy w środowisku obecny jest

bodziec

różnicujący (S

D

)

– prawdopodobieostwo

wystąpienia danego zachowania rośnie

• Kiedy w środowisku pojawia się

bodziec

wygaszeniowy (S

D

)

– prawdopodobieostwo

wystąpienia tego zachowania spada

2

Różnicowanie i generalizacja

• Uczenie różnicowania to poznawanie, kiedy

lub jaka czynnośd przynosi efekty a kiedy
(jaka) - nie

• Jest to proces rozpoczynający się od zjawiska

generalizacji: jednostka podejmuje
różnorodne działania niezależnie od sytuacji,
w jakiej się znajduje

Generalizacja w praktyce

• Termin „generalizacja” odnosi się do sytuacji,

w której zmiany w zachowaniu
modyfikowanym są

– trwałe w czasie
– pojawiają się w różnych środowiskach
– pojawiają się w obecności różnych osób
– rozszerzają się na wiele pokrewnych zachowao

Uzyskiwanie generalizacji

• Gdy uczone zachowanie jest przydatne na co

dzieo generalizacja może wystąpid
spontanicznie

• Gdy wykonywanie nauczonej czynności jest

wzmacniające samo w sobie również
uzyskujemy spontaniczną generalizację

• Jednak nie zawsze tak się dzieje...

3

Uzyskiwanie generalizacji

• Ujawnianie się zachowania w różnych

środowiskach uzyskujemy ucząc zachowania w
różnych środowiskach i przez różne osoby

• Utrzymywanie się zachowania po za sytuacją

uczenia uzyskujemy, gdy uczymy zachowao
wzmacnianych przez środowisko naturalne

• Utrzymywanie się zachowao w środowisku

naturalnym będzie funkcją uzyskanego
dostępu do większej liczby wzmocnieo w
środowisku naturalnym

Badania nad różnicowaniem

• Eksperymentalne badania nad różnicowaniem

przebiegają najczęściej według dwóch
procedur:

– sukcesywnej prezentacji bodźców różnicujących
– symultanicznej prezentacji bodźców różnicujących

• Najczęściej stosuje się procedurę wzmacniania

różnicującego, prowadzącą do zróżnicowanego
reagowania (zróżnicowanych reakcji;
różnicowania reakcji)

Efekty zróżnicowanego wzmacniania

S

D

S

Δ

Czas

Sumaryczna
liczba
reakcji

4

Fading (stopniowe zanikanie)

• Stopniowe zmniejszanie siły bodźca

kontrolującego zachowanie

• Np. wycofywanie podpowiedzi

• Także: stopniowe przenoszenie kontroli

zachowania z jednego bodźca na inny

• Wyjściowy bodziec kontrolujący i planowany bodziec

kontrolujący prezentowane są jednocześnie

• Obecnośd wyjściowego bodźca spowoduje pojawienie się

reakcji pod obecnośd planowanego bodźca kontrolującego

Klasy bodźców (pojęcia)

• Klasa bodźców to grupa bodźców posiadających wspólne

cechy

• Klasa bodźców w analizie zachowania jest tożsama z

terminem „pojęcie”

• Uczenie pojęd polega na wzmacnianiu ich lub karaniu w

obecności bodźców z jednej klasy i wygaszanie ich lub
zezwalanie na wznowienie pod obecnośd bodźców z
innej klasy

• Kontrola zachowania przez pojęcia zademonstrowana

zostaje, gdy zachowanie pojawia sie częściej w obecności
bodźców z jednej klasy, a rzadziej w obecności bodźców z
innej klasy

5

6

7

8

9

Kontrast behawioralny (ang. behavioral contrast)

• Zjawisko występujące w badaniach z wykorzystaniem

wielokrotnych rozkładów wzmocnieo

Pozytywny kontrast behawioralny

• Pozytywny kontrast behawioralny

polega na

wzroście częstości reakcji w niezmienionych
warunkach i spadku częstości reakcji w zmienionej
części wielokrotnego rozkładu wzmocnieo

Czerwone
VI 1 min
Zielone
VI 1 min

Czerwone
VI 1 min

Zielone
VI 2 min

Częstość
reakcji

10

Negatywny kontrast behawioralny

• Negatywny kontrast behawioralny

oznacza

spadek częstości reakcji w niezmienionej części i
wzrost częstości reakcji w zmienionej części
wielokrotnego rozkładu wzmocnieo

Czerwone
VI 1 min
Zielone
VI 1 min

Czerwone
VI 30 sek.

Zielone
VI 1 min

Częstość
reakcji

Kontrast

behawioralny

11

Łaocuchy reakcji

(łaocuchy behawioralne)

• Sekwencje bodźców i reakcji
• W zasadzie każde zachowanie jest sekwencją

wielu ruchów (reakcji)

• Reakcje wywołują zmiany w środowisku

(wewnętrznym i zewnętrznym), które są:

– Wzmocnieniem warunkowym dla

poprzedzającego je zachowania

– Bodźcem różnicującym (S

D

)dla kolejnej reakcji

Działanie łaocuchów reakcji

• Najsilniejszym zachowaniem w łaocuchu

jest ostatnie – poprzedza zasadnicze
wzmocnienie (pierwotne)

• Jeśli chcemy przerwad łaocuch –

najlepiej działad jak najwcześniej

• Łaocuch może rozpatrywad z punktu

widzenia zasad Premacka: możliwośd
wykonania kolejnej reakcji jest
wzmocnieniem dla poprzedniej reakcji,
która tę możliwośd stworzyła

Typy łaocuchów reakcji

• Łaocuchy homogeniczne

– zachowania mają tę

samą formę

• Łaocuchy heterogeniczne

– kolejne zachowania

mają różną formę

12

Analiza zadania (ang. task analysis)

• Rozwijanie łaocuchów reakcji poprzedza

analiza zadania

• Analiza zadania polega na przeanalizowaniu

złożonego zachowania i wyodrębnienia z niego
zachowao składowych (ang. component
responses) oraz kolejnych bodźców
różnicujących

• Analiza musi byd odpowiednio szczegółowa,

nic nie należy zakładad na wyrost

Rozwijanie łaocuchów zachowao

• Uczenie od początku: zaczyna się od

pierwszej reakcji w łaocuchu, a kooczy się
na ostatnim – poprzedzającym
wzmocnienie pierwotne

• Uczenie od kooca: zaczyna się od ostatniego

zachowania, a potem dodawane są
następne

• Uczenie przez zaprezentowanie całości:

łaocuch uczony jest jako jedna całośd

Uczenie łaocucha metodą „od

początku” (ang. forward chain)

• Uczenie pierwszych ogniw łaocucha, potem

następnych, aż ostatnie ogniwo zostaje
nauczone

13

Zach.

Podnieś

widelec

S

R

Widelec

w ręce

Zach.

Włóż widelec

do ziemniaków

S

r

/S

D

Widelec w

ziemniakach

Zach.

Podnieś
widelec

S

r

/S

D

Widelec w

górze

S

D

Widok

ziemniaków

Zach.

Włóż

ziemniaki

do ust

Najpierw uczymy tego
ogniwa

Potem
uczymy tego
ogniwa

Tworzenie łańcucha „od poczatku”

Uczenie łaocucha metodą „od

kooca” (ang. backward chaining)

• Najpierw uczymy zachowania bezpośrednio

poprzedzającego wzmocnienie pierwotne,
czyli ostatniego w łaocuchu

• Następnie uczymy kolejnych zachowao, coraz

bliżej początku łaocucha

14

Uczenie łaocucha w całości

• Demonstrowany jest łaocuch reakcji w całości

(zastosowanie modelowania)

• Czasem mogą stosowane byd podpowiedzi

(werbalne, manualne) i instrukcje (werbalne,
graficzne)