1

Zajęcia 10

• Dokonywanie wyboru i prawo dopasowania

– Ogólne prawo dopasowania
– Poddopasowanie
– Naddopasowanie
– Skłonnośd
– Praktyczne implikacje prawa dopasowania

Jednoczesne rozkłady wzmacniania

• Generalna zasada wyboru mówi, że spośród

wielu możliwych reakcji preferowana będzie
ta, która:

– Częściej przynosi wzmocnienia
– Wymaga mniejszego wysiłku
– Dostarcza szybciej wzmocnieo
– Dostarcza większych wzmocnieo

Równoczesne rozkłady wzmacniania

2

Dokonywanie wyboru

• Wybór jest podstawowym procesem w

zachowaniu. Zdaniem Herrnsteina (1971):

“All behavior is choice behavior”

• Herrnstein, 1961 – badanie

równoczesnych

rozkładów wzmacniania

o zmiennych odstępach

czasowych (VI) u gołębi

• Proporcje reakcji dopasowały się do proporcji

otrzymanych wzmocnieo – odkryto prawo
dopasowania (ang. matching law)

Prawo dopasowania (Herrnstein, 1961)

Rzeczywiste zależności prawa dopasowania

3

Formuły prawa dopasowania

R

A

r

A

----------- = -----------

R

A

+ R

B

r

A

+ r

B

lub

R

A

r

A

------ = ------

R

B

r

B

lub

R

A

R

B

------ = ------

r

A

r

B

POWIĄZANE PRAWO DOPASOWANIA

(concatenated matching law, Baum i Rachlin,

1969)

R

A

r

A

A

A

D

B

Q

A

V

A

---- = ---- x ----- x ----- x ----- = -----

R

B

r

B

A

B

D

A

Q

B

V

B

Teorie wyjaśniające dopasowanie –

teorie molarne

• Teorie molarne odnoszą się do długofalowych

skutków reagowania

– Teoria maksymalizacji (optymalizacji) – Rachlin,

Battalio, Kagel, Green (1981)

• Zaczerpnięta z ekonomii
• Maksymalizacja (optymalizacja) użyteczności, jako

nadrzędny mechanizm regulacji zachowania
(analogicznie do adaptacjonizmu w biologii)

• Dopasowanie częstości reagowania do częstości

wzmacniania prowadzi do zoptymalizowania
zachowania i zmaksymalizowania użyteczności

4

Teorie wyjaśniające dopasowanie –

teorie molekularne

• Teorie molekularne analizują skutki reagowania w

krótkiej perspektywie czasowej

– Teoria ulepszania (melioration theory) – Herrnstein i

Vaughan (1980)

• Zwierzęta i ludzie zmieniają swoje preferencje wobec

dwóch rozkładów równoczesnych zgodnie z ostatnimi
doświadczeniami

• Aktywnośd skupia się na rozkładzie, który niedawno

przynosił wzmocnienia w bardziej korzystny sposób
(liczba wzmocnieo/czas reagowania)

• Zmiany preferencji kooczą się w momencie zrównania

się atrakcyjności obu rozkładów równoczesnych (ta
sama proporcja wzmocnieo w jednostce czasu)

Na czym polega ulepszanie?

1.

VI 1min.

VI 3min.

Podczas pierwszej godziny:

2.

30 min. tu

30 min. tam

Co daje:

60wzm./30min=120wzm./godz.

20wzm./30min.=40wzm./godz

Gołąb przenosi swoją aktywność na A. W ciągu drugiej godziny:

3.

50min. tu

10 min. tam

Co daje:

60wzm./50min.=72wzm/godz.

20wzm./10min.=120wzm./godz.

Teraz przenosi on swoją aktywność na B, a potem na A i znowu na B i na A i na B…
Miejscowe częstości wzmocnień będą jednakowe!

4.

45min. tu

15 min. tam

Co daje:

60wzm./45min.=1,33

20wzm./15min.=1,33

UZYSKANO DOPASOWANIE ZACHOWANIA (tutaj czasu poświęconego na

reagowanie) DO LICZBY WZMOCNIEŃ

T

A

r

A

45

60

---- = ----

---- = ----

T

B

r

B

15

20

Prawo dopasowania w naturze

5

Prawo dopasowania w sporcie

Ogólne prawo dopasowania

(generalised matching law, Baum 1974)

r

A

/r

B

= b(R

A

/R

B

)

S

Stosunek częstości dwóch reakcji zrównuje się ze

stosunkiem dwóch częstości otrzymywanych
wzmocnieo, przy uwzględnieniu preferencji jednej z
reakcji (b) i stopnia rozróżnialności wzmocnieo (s)

• Poddopasowanie (undermatching) – s<1
• Naddopasowanie (overmatching) – s>1
• Skłonnośd (bias) – b



1

Poddopasowanie i naddopasowanie

6

Przykład badao nad dopasowaniem: prawo

dopasowania u chomików

• Izumi Furuya, Shoko Inada i Shigeru Watanabe, Keio

University, Tokio, Japonia

„The matching law in hamsters”

International Journal of Comparative Psychology, 2, 1994

• Pytanie badawcze: czy prawo dopasowania będzie miało

zastosowanie w przypadku zwierząt, które pobieranego
pożywienia nie zjadają natychmiast („chomikują”)?

Prawo dopasowania u chomików, c.d.

• Testowany model – uogólnione prawo dopasowania

(Baum, 1974):

B1/B2 = b(r1/r2)

s

lub inaczej:

Log(B1/B2) = s * Log(r1/r2) + b

• Obiekt badao:

2 samce i 1 samica (3 sztuki) chomika w wieku 6
miesięcy, których waga utrzymywana była na poziomie
80% wagi „naturalnej”.

Prawo dopasowania u chomików, c.d.

• Aparatura:

– klatka Skinnera z dwoma dźwigniami i karmnikiem

między nimi. Pokarm stanowiły 40 mg kulki
specjalnej karmy.

• Procedura:

– Najpierw chomiki uczone były reakcji naciskania

na dźwignię.

– Potem przyzwyczajano je do rozkładu wzmocnieo

VI, powoli zwiększając jego wartośd do 30
sekund.

7

Prawo dopasowania u chomików, c.d.

– Następnie rozpoczynano procedurę równoczesnych

rozkładów wzmocnieo.

– Wprowadzano także procedurę 2s COD (change over

delay) – pokarm nie mógł pojawid się po naciśnięciu
jednej dźwigni, jeśli nie minęły dwie sekundy od
naciśnięcia drugiej dźwigni.

– Każdą parę rozkładów VI utrzymywano przez 5-7

sesji, lub dłużej, do momentu spełnienia kryterium
stabilności.

– Każda sesja trwała 30 minut.

Prawo dopasowania u chomików, c.d.

• Pary stosowanych VI i liczba sesji do stabilizacji (w nawiasach zakres

zmienności w procentach w trakcie ostatnich 3 sesji)

Chomiki – graficznie wyniki

Punkty na wykresach to średnie z
trzech ostatnich sesji dla danej
pary konkurencyjnych rozkładów
wzmocnieo.

Dla każdego chomika s było
mniejsze od 1, co oznacza

poddopasowanie

(undermatching). Jednak
wyraźne było ono tylko u
osobnika M3 (s=.52).

Generalnie zwierzęta były mniej
wrażliwe na zmiany różnicy w
częstości nagradzania naciskania
każdej dźwigni, niżby to wynikało
z prostej proporcji.

Brak

bardzo wyraźnego

skłaniania się

(bias), może z

wyjątkiem osobniczki F1 (tu
b=.22).

8

Chomiki - wnioski

• Prawo dopasowania sprawdza się u

chomików:

– Średnie s wynosiło .87, co jest podobną wartością

do stwierdzanych w innych badaniach (np. 0,84 u
137 gołębi w badaniu Bauma)

– To

poddopasowanie

jest także typową obserwacją

w badaniach prawa dopasowania

Chomiki - wnioski

• dlaczego dopasowanie sprawdza się w przypadku

„chomikowania”? Dwie możliwości:

– „chomikowanie” może byd wzmocnieniem

warunkowym, bo po „chomikowaniu” zwierzęta
uzyskują wzmocnienie pierwotne

– „chomikowanie” może byd pierwotnym,

„nagradzającym” zachowaniem dla chomików

• perspektywa wzmocnieo w ujęciu Premacka – zachowanie

„chomikowanie” wzmacnia zachowanie „naciskanie na
dźwignię” i między nimi tworzą się odpowiednie, typowe
relacje, gdy powiążemy je ze sobą tak, jak ma to miejsce w
przypadku rozkładów wzmocnieo

Prawo dopasowania dla jednej

alternatywy - hiperbola Herrnsteina

• Czy prawo dopasowania można odnieśd do

sytuacji z jednym rozkładem wzmocnieo, jedną
eksperymentalnie manipulowaną alternatywą, jak
w klasycznych badaniach Skinnera?

• Wg. Herrnstein’a: „All behavior is choice

behavior”, a więc TAK

9

Hiperbola Herrnsteina

B/(B+B

O

)=r/(r+r

O

)

B – zachowanie podtrzymywane zdefiniowanym
eksperymentalnie rozkładem wzmocnieo (VI)
r – wzmocnienia otrzymywane zgodnie z
zaprogramowanym rozkładem wzmocnieo
B

O

– zachowania podtrzymywane innymi

wzmocnieniami
r

O

– inne otrzymywane w danej sytuacji wzmocnienia

B+B

O

– stałe, „k” (łatwo zrozumied przez odwołanie się

do czasu poświęcanego tym zachowaniom)

B=kr/(r+r

O

)

Hiperbola Herrnsteina, czyli względne

prawo efektu

• Hiperbola Herrnstein’a lub względne prawo

efektu (relative law of effect):

częstośd mierzonego zachowania zależy wprost
proporcjonalnie od częstości wzmocnieo
będących konsekwencją tego zachowania
i odwrotnie proporcjonalnie od wszystkich innych
wzmocnieo otrzymywanych w danych warunkach

Trzy ważne konsekwencje

• Częstośd reakcji jest negatywnie przyspieszającą

funkcją rosnącą (malejąca kraocowa
użytecznośd) w miarę zwiększania się częstości
otrzymywanych wzmocnieo, aż do poziomu
asymptoty „k”

• To, jak szybko dochodzi się do poziomu

asymptoty zależy od dostępności innych
wzmocnieo

• Częstośd zachowania podtrzymywanego przez

określony rozkład wzmocnieo może byd
zmniejszana lub zwiększana przez regulowanie
częstości wzmocnieo płynących z innych źródeł

10

Jak to działa?

Implikacje dla psychologii organizacji

(A. Daniels (1999), „Bringing out the best in people”)

• Dodatkowe wzmocnienia niepowiązane z pracą

obniżają skoncentrowanie na pracy i osiągnięcia

• Jeśli wykonywanie pracy przynosi minimalne

wzmocnienia to nawet minimalne wzmocnienia
zewnętrzne odciągną od pracy

• Wzrost wzmocnieo dla aktywności nie

związanych z pracą musi pociągnąd za sobą
wzrost wzmocnieo związanych z pracą by
utrzymany został ten sam poziom zaangażowania
w pracę

Inne, praktyczne implikacje prawa

dopasowania

• Myerson i Hale, 1984

– Stosując rozkłady wzmocnieo interwałowe zawsze

uzyskujemy regulację zachowania zgodną z
prawem dopasowania

– W przypadku rozkładów proporcjonalnych

regulacja może się nie powieśd (behawioralne
„wszystko albo nic”)

11

• Rachlin, 1999

– Regulacja zachowania poprzez zmianę

wzmacniania jest najwydajniejsza, gdy skierowana
jest przede wszystkim na wyjściowo uboższe we
wzmocnienia zachowanie

Praktyczne implikacje prawa

dopasowania

Skuteczne wykorzystanie prawa dopasowania

(Rachlin, 1999)

• Dwa zachowania (R

A

i R

B

) przynoszące wzmocnienia

(r

A

i r

B

) w proporcji r

A

/r

B

=25/5

• Zatem, zgodnie z prawem dopasowania, czas (proporcja w

ramach godziny) poświęcany tym zachowaniom rozłoży się:
T

A

/T

B

=50/10

• Czyli dopasowanie w zakresie czasu poświęcanego obu

alternatywom polegad będzie na równaniu: 50/10=25/5=5

• Jeśli chcemy zmienid czas poświęcany któremuś z

zachowao, to największy efekt uzyskamy zmieniając
wyjściowo niższą częstośd wzmocnieo

– 25/6=4.17 (spadek o 16.6%) vs 24/5=4.8 (spadek o 4%)
– 25/4=6.25 (wzrost o 25%) vs 26/5=5.2 (wzrost o 4%)