1

Zajęcia 5

• Warunkowanie instrumentalne

• prawo efektu Thorndike’a
• kształtowanie reakcji (shaping)
• Skinnera trójczłonowa zależnośd
• wzmocnienia pozytywne
• wzmocnienia negatywne
• kary pozytywne (bodźce awersyjne, reprymendy)
• kary negatywne (koszt reakcji, time-out)

• Porównanie warunkowania klasycznego i

instrumentalnego

• Interakcje warunkowania klasycznego i instrumentalnego

Badania Thorndike’a (1898, 1911)

• Warunkowanie instrumentalne w ujęciu Thorndike’a,

Guthrie’go, Konorskiego, Millera, to psychologia S-R

Prawo efektu (Thorndike, 1898)

• Spośród kilku reakcji wykonanych w danej

sytuacji, te, którym towarzyszy lub wkrótce po
nich występuje zadowolenie (satisfaction)
zwierzęcia, przy stałych innych czynnikach, będą
silniej połączone z tą sytuacją i gdy ona ponownie
wystąpi, jest bardziej prawdopodobne, że i one
wystąpią

• Zachowania, którym towarzyszy lub wkrótce po

nich występuje dyskomfort zwierzęcia, przy
stałych innych czynnikach, będą słabiej połączone
z tą sytuacją i gdy ona ponownie wystąpi, jest
mniej prawdopodobne, że one wystąpią

2

Prawo efektu i zachowania

zabobonne (przesądne)

• Skinner (1948): eksperyment nad

przesądnością (superstition experiment)

• Przypadkowe wzmacnianie prowadzi do utrwalenia

zachowao „przesądnych”, bo nie mających żadnego
związku z wydarzeniami środowiskowymi oprócz
styczności w czasie

Zachowania zabobonne

• Aparatura: kamera Skinnera z podajnikiem ziarna, bez krążków do

dziobania

• Obiekt badania: 8 gołębi deprywowanych pokarmowo do 75% wagi

początkowej

• Procedura: rozkład wzmocnieo FT 15s; wzmocnienie: 5s dostępu do

jedzenia

Zachowania zabobonne - wyniki

Skinnera

• 6 spośród 8 gołębi wykazywało znaczne

zmiany w zachowaniu:

• 1x Kręcenie się odwrotnie do ruchu wskazówek

zegara

• 1x Gołąb wsadzał głowę w kąty klatki
• 1x Ruch głową w górę i w dół
• 2x Wahadłowy ruch ciała (kiwanie się)
• 1x Gołąb „pozorował” dziobanie w podłogę i

„zamiatał” głową klatkę

3

Zachowania (reakcje) dodatkowe

• Staddon i Simmelhag (1971): żadne przesądy

ale

reakcje dodatkowe

(adjunctive behaviors)

– stereotypowe, wrodzone zachowania, które
nasila pojawianie się nagród

– Zachowania tymczasowe

(Interim behaviors) – na

długo przed nagrodą

• dwiczenie? czyszczenie?

– Zachowania koocowe

(Terminal behaviors) – tuż

przed nagrodą

• warunkowanie klasyczne (autoshaping)

Kształtowanie reakcji metodą

kolejnych przybliżeo

• Stosowane, gdy brak w repertuarze pożądanej formy

zachowania

• Nagradzanie zachowao zbliżonych w formie do

pożądanego

• Stopniowe zwiększanie wymagao co do podobieostwa

formy zachowao nagradzanych i zachowania
pożądanego

Kształtowanie reakcji metodą

kolejnych przybliżeo

4

Podstawy warunkowania instrumentalnego

• Funkcja: uczenie się o możliwości wywoływania

zmian w środowisku i dostosowywanie
zachowania do tych zmian, czyli efektów

• Procesy analogiczne do warunkowania

klasycznego:

– Nabywanie
– Wygaszanie
– Odrodzenie (resurgency) – powrót starego

zachowania, uprzednio wygaszonego, np. po
wygaszeniu nowej, później nauczonej (wzmacnianej)
reakcji

– Generalizacja i różnicowanie bodźca i reakcji

Warunkowanie

instrumentalne vs sprawcze

INSTRUMENTALNE

• Thorndike, Guthrie,

Konorski

• Głównie zainteresowanie

uczeniem nowych reakcji

• Wzmocnienie wzmacnia

związek bodźca z reakcją

• Reakcja instrumentem do

zdobycia nagrody

SPRAWCZE

• Skinner, Herrnstein,

Staddon, Rachlin i inni

• Głównie zainteresowanie

regulacją reakcji obecnych

• Wzmocnienie wzmacnia

reakcję je poprzedzającą

• Reakcja sprawia zmiany w

środowisku (konsekwencje);
środowisko zależy od reakcji

Podstawowe zależności sprawcze

Wzmacnianie

częstośd rośnie

Karanie

częstośd maleje

pozytywne

negatywne

pozytywne

negatywne

koszt reakcji

time out

ucieczka

unikanie

5

Podstawowe
zależności
sprawcze

Rodzaj konsekwencji

Pozytywne
bodźce
(apetytywne)

Negatywne
bodźce
(awersyjne)

Rodzaj działania

Dodanie bodźca

Wzmacnianie
pozytywne

Karanie
pozytywne

Zabranie
bodźca

Karanie
negatywne

Wzmacnianie
negatywne

Warunkowanie klasyczne

vs sprawcze

Klasyczne

• nabywanie
• wygaszanie
• samoistne odnowienie
• generalizacja i różnicowanie

bodźca

• funkcja adaptacyjna:

przewidywanie środowiska

• mięśnie gładkie i gruczoły,

ale czasem mięśnie
prążkowane (autoshaping)

Sprawcze

• nabywani
• wygaszanie
• odrodzenie
• generalizacja i różnicowanie

bodźców i reakcji

• funkcja adaptacyjna:

kształtowanie środowiska

• mięśnie prążkowane, ale

czasem mięśnie gładkie i
gruczoły (biofeedback)

Warunkowanie klasyczne i

sprawcze

Klasyczne

• reakcje wywoływane przez

bodźce

• bodziec bezwarunkowy

pojawia się bez względu na
reakcję

• biologicznie, genetycznie

zaprogramowana liczba
reakcji

• biologiczne ograniczenie w

postaci biologicznej
gotowości (biological
preparedness)

Sprawcze

• reakcje utrzymywane przez

konsekwencje

• wzmocnienie pojawia się tylko,

jeśli wykonana zostanie reakcja

• nieograniczona liczba reakcji

rozwijających się za życia, chod z
pewnymi ograniczeniami

• biologia stanowi pewne

ograniczenia (np. dryfowanie w
kierunku instynktu, instinctual
drift)

6

Współwystępowanie efektów

warunkowania klasycznego i

warunkowania sprawczego

• Autoshaping i negatywny autoshaping
• Warunkowa reakcja emocjonalna i warunkowe

tłumienie

• Inne specyficzne interakcje warunkowania

klasycznego i warunkowania sprawczego

Autoshaping i negatywny autoshaping

Autoshaping oraz
negatywny
autoshaping

7

Warunkowe tłumienie

• Zachowania sprawcze mogą byd przerywane,

utrudnione (warunkowe tłumienie -
conditioned suppression), przez odruchy
warunkowe, np. silne emocje (conditioned
emotional response, CER)

• Prezentacja bodźca warunkowego

skojarzonego z bodźcami awersyjnymi hamuje
aktualnie wykonywana reakcje sprawczą

tempo reagowania z CS

współczynnik tłumienia = ---------------------------------------

temp. r. bez CS

+

temp. r. z CS

Szczególne przypadki interakcji

• CS wywołujący reakcje emocjonalne może byd

wzmocnieniem lub karą w procedurach
warunkowania sprawczego

– jeśli jakiś dźwięk (np. słowo „Źle”!) poprzedzał

bodźce bólowe stał się CS dla lęku; gdy pojawia się,
jako konsekwencja jakiejś czynności powadzid
będzie do jej tłumienia i odczucia przykrych emocji

– jeśli jakiś bodziec (np. słowo „Dobrze”!) stał się CS

dla emocji pozytywnych, to będzie podtrzymywał
czynności prowadzące do jego wystąpienia i
towarzyszącego mu poczucia zadowolenia

Szczególne przypadki interakcji

• Warunkowanie klasyczne może zajśd przy okazji

procesu warunkowania sprawczego

– bodźce różnicujące i zachowania poprzedzające

wzmocnienie (które wywołuje np. pozytywne emocje)
mogą stad się CS dla tych emocji

• Np., gdy widok prezentu z naszym imieniem i czynnośd jego

rozpakowywania już powodują silne emocje pozytywne zanim
jeszcze zobaczymy co jest w środku (o ile w przeszłości po
rozpakowaniu prezentów czuliśmy radośd)

• Behawioralne rozumienie motywacji wewnętrznej: zachowania

poprzedzające wzmocnienie (początkowo pierwotne, potem
społeczne) i towarzyszące im pozytywne odczucia, stają się z
czasem CS dla tych emocji – później, gdy podejmujemy te
czynności odczuwamy zadowolenie

8

Konkluzja

• Całe nasze funkcjonowanie

, wszystkie nasze

reakcje zewnętrzne i wewnętrzne, kierowane jest
poprzez równolegle działające i wchodzące ze
sobą w interakcje procesy uczenia oparte o
warunkowanie klasyczne i warunkowanie
sprawcze

• Może zatem byd modyfikowane przez procedury

oparte na procesach uczenia

• Dlatego psychologia behawioralna (analiza

zachowania) jest tak optymistyczna!