1

Zajęcia 4

• Współczesne spojrzenie na warunkowanie

klasyczne:

• relacja zależności (ang. contingency)
• efekt zacieniania
• efekt blokowania
• efekt nadmiernych oczekiwao
• znaczenie informacyjne bodźca
• przestrzeo warunkowania klasycznego
• teoria Rescorli-Wagnera
• zastosowanie warunkowania klasycznego w praktyce

Relacja zależności (Rescorla, 1967)

Zależnośd a skutecznośd

warunkowania

• Zależnośd między bodźcem warunkowym, a

pojawieniem się bodźca bezwarunkowego
zdeterminowana jest dwoma
prawdopodobieostwami:

– prawdopodobieostwem, że bodziec bezwarunkowy

pojawi się po wystąpieniu bodźca warunkowego
(p(US/CS))

– prawdopodobieostwem, że bodziec bezwarunkowy

wystąpi przy braku zapowiadającego go bodźca
warunkowego (p(US/noCS))

2

Zależnośd a skutecznośd

warunkowania

• Najlepsze efekty w postaci szybkiego

warunkowania: p(US/CS)=1 oraz p(US/noCS)=0

• Do warunkowania dochodzi zawsze gdy mamy

do czynienia z: p(US/CS)>p(US/noCS)

• Gdy p(US/CS)<p(US/noCS), czyli gdy mamy do

czynienia z negatywną zależnością między
bodźcami, bodziec warunkowy nabiera
znaczenia hamującego

• Gdy p(US/CS)=p(US/noCS) nie dochodzi do

warunkowania

Zależnośd to za mało, potrzebna informacyjna wartośd

bodźca: efekt zacieniania

Biologiczne determinanty zacieniania

3

Efekt blokowania (Kamin, 1968)

Teoria Rescorli-Wagnera

• opisuje w kategoriach matematycznych

przyrost siły związku między bodźcem
warunkowym i bezwarunkowym, który
następuje wraz z powtarzającymi się próbami
warunkowymi

•

Vn = K ( - Vn-1)

Vn = K ( - Vn-1)

• V jest miarą uczenia się, czyli siły związku
• n oznacza numer próby
•

Vn to przyrost siły związku następujący w

konkretnej próbie

• K odzwierciedla wyrazistośd stosowanych

bodźców (warunkowego i bezwarunkowego; w
innym ujęciu tylko warunkowego)

– im wyższe jest K tym większe będą zmiany V

zachodzące z próby na próbę. W modelu Rescorli i
Wagnera K zawiera się w przedziale od 0 do 1

4

Vn = K ( - Vn-1)

•

(lambda) to oczekiwany poziom maksymalny

wyuczenia odruchu warunkowego, wynikający
z charakterystyki zastosowanego bodźca
bezwarunkowego

• Odzwierciedla ona fakt, że różne bodźce

bezwarunkowe prowadzą do różnego poziomu
maksymalnego wyuczenia

– np. im silniejszy bodziec bezwarunkowy, tym

wyższy maksymalny poziom wyuczenia, czyli
wyższa

w omawianym wzorze

Równanie Rescorli-Wagnera

• Przedstawione równanie mówi, że

zmiana siły

związku warunkowego jest proporcjonalna do
różnicy pomiędzy asymptotyczną (maksymalną)
siłą związku, a siłą związku występującą w
poprzedniej próbie

• Wraz ze wzrostem siły związku (V) z próby na

próbę, wartośd ( -Vn-1) będzie coraz mniejsza, a
wraz z nią zmniejszad się będzie przyrost siły
związku, czyli Vn

Krzywa uczenia w warunkowaniu

klasycznym a model Rescorli-Wagra

5

Przykładowy przebieg warunkowania

•

= 100 (arbitralnie ustalona wartośd na bazie

US)

• Vn = 0 (pierwsza próba; brak warunkowania)
• Vn-1 = 0 (na razie nie było uczenia)
• k = 0,5 (arbitralna wartośd między 0 a 1)

0

50

0

20

40

60

80

100

0

1

2

3

4

5

6

7

8

As

so

ci

at

iv

e

St

re

n

g

th

(

V)

Trials

Vall

0

50

75

0

20

40

60

80

100

0

1

2

3

4

5

6

7

8

A

ss

oc

ia

ti

ve

S

tr

eng

th

(V

)

Trials

Vall

6

0

50

75

87.5

0

20

40

60

80

100

0

1

2

3

4

5

6

7

8

A

ss

o

ci

a

ti

ve

S

tr

en

g

th

(

V

)

Trials

Vall

0

50

75

87.5

93.75

0

20

40

60

80

100

0

1

2

3

4

5

6

7

8

A

ss

oc

ia

tiv

e

S

tre

n

g

th

(V

)

Trials

Vall

0

50

75

87.5

93.75

96.88

0

20

40

60

80

100

0

1

2

3

4

5

6

7

8

As

so

ci

at

ive

St

re

n

gt

h

(

V)

Trials

Vall

7

0

50

75

87.5

93.75

96.88 98.44

0

20

40

60

80

100

0

1

2

3

4

5

6

7

8

A

ss

o

ci

a

ti

ve

S

tr

en

g

th

(V

)

Trials

Vall

0

50

75

87.5

93.75

96.88 98.44 99.22

0

20

40

60

80

100

0

1

2

3

4

5

6

7

8

A

ss

oc

ia

tiv

e

S

tre

n

g

th

(V

)

Trials

Vall

0

50

75

87.5

93.75

96.88

98.44

99.22

99.61

0

20

40

60

80

100

0

1

2

3

4

5

6

7

8

As

so

ci

at

iv

e

St

re

n

g

th

(

V)

Trials

Vall

8

Hipotetyczny przebieg wygaszania

dla tych samych wartości

99.61

49.8

24.9

12.45

6.23

3.11

1.56

0

20

40

60

80

100

0

1

2

3

4

5

6

A

ss

o

ci

a

ti

v

e

S

tre

ng

th

(V

)

Trials

Extinction

Vall

Nabywanie i wygaszanie dla

k=0,5

i

dla

k=0,2

przy = 100)

0

20

40

60

80

100

120

0

1

2

3

4

5

6

7

8

Trials

Acquisition

0

20

40

60

80

100

120

0

1

2

3

4

5

6

Trials

Extinction

Teoria Rescorli i Wagnera a blokowanie

• Założenia wstępne:

– bodziec warunkowy (szum) prezentowany jest w

parze z bodźcem bezwarunkowym (szok
elektryczny) przez sześd kolejnych prób

– zastosowany bodziec warunkowy ma wyrazistośd

K=0.7

– szok elektryczny daje maksymalny pułap wyuczenia

reakcji (maksymalną siłę związku) na poziomie

=90 jednostek umownych.

• Po sześciu próbach, siła związku wyniesie około

89 jednostek

9

Teoria Rescorli i Wagnera a blokowanie

• Do stosowanego bodźca warunkowego dodamy

dodatkowy bodziec warunkowy (na przykład
światło), którego wyrazistośd jest taka sama jak
wyrazistośd stosowanego do tej pory szumu
(K=0.7)

– Vsz = Ksz ( - Vsz+św)

Vśw= Kśw ( - Vsz+św)

– Vsz=0.7(90-89)=0.7

Vśw=0.7(90-89)=0.7

– Przyrost siły związku w przypadku obu bodźców

warunkowych będzie minimalny, co praktycznie
oznacza brak warunkowania dla dodatkowego bodźca
warunkowego, czyli światła (przyrost od siły związku
wynoszącej 0 do siły związku wynoszącej 0.7)

Blokowanie a zmiana US

• Co się stanie, jeśli ten dodatkowy bodziec będzie

miał znaczenie informatywne?

– Wprowadzając dodatkowy bodziec warunkowy

podwajamy siłę szoku elektrycznego

– Oznacza to zmianę maksymalnego poziomu

wyuczenia reakcji warunkowej ( ), z 90 do, na
przykład, 150 jednostek

•

Vsz = Ksz ( - Vsz+św)

Vśw = Kśw ( - Vsz+św)

•

Vsz=0.7(150-89)=42.7

Vśw=0.7(150-89)=42.7

– Światło nie będzie blokowane

Blokowanie a zmiana US

• Jeśli dodając drugi bodziec warunkowy

zmniejszamy siłę szoku elektrycznego (np. do
poziomu =50)

•

Vsz = Ksz ( - Vsz+św)

Vśw = Kśw ( - Vsz+św)

•

Vsz=0.7(50-89)=-27.3

Vśw=0.7(50-89)=-27.3

– Wynikiem jest ujemna zmiana siły związku. Dla

pierwszego bodźca warunkowego, szumu, będzie to
oznaczało spadek siły związku z 89 do 61.7 jednostek

– W przypadku światła, dla którego analizowaliśmy

pierwszą próbę i wyjściowa siła związku wynosiła 0,
powstaje ujemna siła związku, która oznacza
powstawanie hamowania warunkowego

10

Model Rescorli-Wagnera - inne

ujęcie

• Alternatywna interpretacja (Mazur, 2006):

model jest matematycznym zobrazowaniem
koncepcji zaskoczenia

• Uczenie zajdzie jedynie, gdy obiekt zostaje

zaskoczony

, tzn.

gdy to co się dzieje jest różne

od tego, czego oczekiwał

Teoria Rescorli-Wagnera, a blokowanie – interpretacja Mazura

Efekt nadmiernych oczekiwao

11

PROCEDURY ZMIANY ZACHOWANIA Z

ZASTOSOWANIEM WARUNKOWANIA KLASYCZNEGO

• Większośd zastosowao warunkowania

klasycznego odnosi się do silnych stanów
emocjonalnych, głównie lęku, np. w przypadku
fobii.

– WARUNKOWA AWERSJA SMAKÓW (np.

chemioterapia)

– PRZECIWWARUNKOWANIE (warunkowanie

awersji, np. alkoholicy, pedofile)

– SYSTEMATYCZNE ODWRAŻLIWIANIE

(systematyczna desensytyzacja)

Systematyczne odwrażliwianie

• Hierarchia źródeł strachu
• Trening głębokiej relaksacji mięśni
• Procedura odwrażliwiania

– Zrelaksowany pacjent wyobraża sobie coś, co go

nieznacznie niepokoi, przez kilka sekund za
każdym razem

– Z każdym powtórzeniem siła strachu maleje
– Kolejne wyobrażenie związane z silniejszym lękiem
– Kontynuacja do samej góry listy źródeł strachu

• Czasem stosuje się odwrażliwianie in vivo

Przykładowe skale lęku (za: Wolpe

i Wolpe, 1999)