Czy politycy sa˛ bezkarni, czyli

o odpowiedzialnos´ci politycznej,

konstytucyjnej i karnej polityko´w

W systemie demokracji parlamentarnej władze˛, w imieniu narodu, sprawuja˛ jego reprezentanci.

Dla stabilnos´ci demokracji musza˛byc´chronieni prawem. Inaczej — i takie przykłady zna historia —

w walce politycznej moz˙na by posłuz˙yc´sie˛ np. fikcyjnymi zarzutami prawnymi. Ale taka ochrona —

immunitet — grozi wykorzystywaniem uprzywilejowanej pozycji do ucieczki przed sprawiedliwo-

s´cia˛. Na czym polega odpowiedzialnos´c´ polityczna, karna i konstytucyjna polityko´w? Oto pytania,

na kto´re uczniowie szukaja˛ odpowiedzi w trakcie tych zaje˛c´.

Cele

Po zaje˛ciach uczniowie powinni umiec´:

✓

wyjas´nic´ poje˛cie mandatu wolnego i impera-

tywnego;

✓

okres´lic´ istote˛ odpowiedzialnos´ci politycznej

i przedstawic´ procedury zwia˛zane z jej stoso-

waniem;

✓

wytłumaczyc´, na czym polega problem odpo-

wiedzialnos´ci konstytucyjnej;

✓

wskazac´ zalez˙nos´ci mie˛dzy stosowaniem pro-

cedur przewidzianych prawem a układem sił

politycznych w parlamencie.

S

´ rodki dydaktyczne

1. Tekst „Kogo reprezentuje parlamentarzysta?”.
2. Tekst „Immunitet parlamentarzysty”.
3. „Podziały polityczne w Sejmie” — informacja

do c´wiczenia decyzyjnego.

4. Tekst „Kontrolna funkcja Sejmu”.
5. Opis procedury dotycza˛cej odpowiedzialnos´ci

konstytucyjnej.

6. Tekst „Odpowiedzialnos´c´ konstytucyjna”.

Przebieg zaje˛c´

1. Popros´ wybranego ucznia o wyjas´nienie, co

oznacza termin demokracja przedstawicielska. Za-

pytaj klase˛, jaka jest rola posło´w w takim syste-

mie. Niech uczniowie postaraja˛ sie˛ wytłumaczyc´,

na czym polega ro´z˙nica w pojmowaniu posło´w

jako reprezentanto´w okres´lonego okre˛gu, a wie˛c

okres´lonej grupy wyborco´w, i posło´w jako repre-

zentanto´w całego narodu. Zapytaj, czy posłowie

moga˛ robic´, co chca˛, czy sa˛ zupełnie bezkarni,

czy tez˙ ponosza˛jaka˛s´odpowiedzialnos´c´ za swoje

działania i czyny. Odpowiedzi ucznio´w powinny

us´wiadomic´ klasie, z˙e problem ten jest bardzo

skomplikowany, poniewaz˙ moz˙na mo´wic´ tutaj

zaro´wno o odpowiedzialnos´ci karnej, odpowie-

dzialnos´ci politycznej — czyli o utracie poparcia

ze strony wyborco´w, jak i konstytucyjnej — tj. od-

powiedzialnos´ci prawnej za naruszenie konstytu-

cji lub innych ustaw przez wysokich urze˛dniko´w

pan´stwowych.

2. Polec´uczniom, aby dobrali sie˛ w pary i przeczy-

tali materiał pomocniczy nr 1: jeden uczen´ cze˛s´c´

pos´wie˛cona˛ mandatowi wolnemu, drugi impera-

tywnemu, a potem nawzajem wyjas´nili sobie te

poje˛cia. Naste˛pnie popros´ kilku ucznio´w o po-

ro´wnanie PRL-owskiego i obecnego systemu po-

litycznego z punktu widzenia pozycji parlamen-

tarzysty.

Po uzyskaniu poprawnych odpowiedzi zapros´

ucznio´w do dyskusji na temat wpływu wyborco´w

na działania parlamentarzysto´w we wspo´łczesnej

Polsce. Czy ogranicza sie˛ on tylko do moz˙liwo-

s´ci udziału w wyborach? Popros´o sprecyzowanie

poje˛c´ odpowiedzialnos´ci karnej i politycznej par-

lamentarzysto´w.

3. Powiedz uczniom, aby wyjas´nili poje˛cie immu-

nitetu wia˛z˙a˛ce sie˛ z odpowiedzialnos´cia˛ karna˛.

Zapisz odpowiedzi na tablicy. Polec´ zapoznanie

sie˛ z materiałem pomocniczym nr 2 i poro´wnanie

swojej wiedzy z informacjami zawartymi w tek-

s´cie. Zwro´c´uwage˛ na wpływ opinii publicznej na

zmiane˛ stanowiska posło´w w sprawie pozbawie-

nia immunitetu Ireneusza Sekuły. Czy uczniowie

uwaz˙aja˛ te˛ decyzje˛ Sejmu za słuszna˛? Opowiedz

uczniom o sporze, jaki poprzedził uchwalenie no-

wej konstytucji — niekto´re siły polityczne po-

stulowały ograniczenie zasady immunitetu, tak

aby nie obejmował on odpowiedzialnos´ci kar-

nej parlamentarzysto´w za przeste˛pstwa pospo-

lite, lecz jedynie za czyny wia˛z˙a˛ce sie˛ z działal-

nos´cia˛polityczna˛. Poprawke˛ w tym duchu zgłosił

takz˙e prezydent. Zgromadzenie Narodowe zde-

cydowało sie˛ jednak na jej odrzucenie. Do pomy-

słu ograniczenia immunitetu jedynie do czynno-

s´ci wia˛z˙a˛cych sie˛ z wykonywaniem mandatu po-

sła/senatora powro´ciła koalicja AWS–UW po wy-

graniu wyboro´w w 1997 r. Szybko jednak okazało

sie˛, z˙e wobec kategorycznego sprzeciwu opozy-

cji (SLD i PSL) pro´ba zmiany konstytucji nie ma

szans powodzenia.

173

4. Podziel klase˛ na szes´c´ zespoło´w i rozdaj

uczniom materiał pomocniczy nr 3 „Podziały po-

lityczne w Sejmie” zawieraja˛cy (inny dla kaz˙-

dej z grup) opis sytuacji politycznej w fikcyj-

nym polskim Sejmie. Naste˛pnie popros´ uczest-

niko´w o zapoznanie sie˛ z materiałem pomocni-

czym „Kontrolna funkcja Sejmu”. Na podstawie

otrzymanych danych zespoły opracowuja˛ moz˙-

liwa˛ w okres´lonej sytuacji politycznej taktyke˛

działan´ opozycji. Po prezentacji wyniko´w pracy

wszystkich grup zaproponuj dyskusje˛ na temat

skutecznos´ci kontroli parlamentu (opozycji parla-

mentarnej) nad działaniami rza˛du. Zapiszcie na

tablicy kro´tkie wnioski o odpowiedzialnos´ci poli-

tycznej na polskiej scenie z˙ycia publicznego.

5. Wyjas´nij, z˙e ostatnia cze˛s´c´ zaje˛c´ pos´wie˛cona

be˛dzie odpowiedzialnos´ci konstytucyjnej. Popros´

uczno´w o podanie przykłado´w wysokich urze˛d-

niko´w pan´stwowych, przeciwko kto´rym toczyło

sie˛ w ostatnich latach poste˛powanie przed Try-

bunałem Stanu. Trybunał rozpatrywał — uznaja˛c

wine˛ cze˛s´ci oskarz˙onych — sprawe˛ tzw. afery al-

koholowej, oskarz˙enia dotyczyły złamania przez

niekto´rych ministro´w w rza˛dach Mieczysława

Rakowskiego i Tadeusza Mazowieckiego o´wcze-

snych przepiso´w prawa — gło´wnie celnego —

przez co gwałtownie wzro´sł import alkoholu,

w efekcie czego wielkie straty ponio´sł Skarb Pan´-

stwa. W paz´dzierniku 1996 r. Sejm umorzył po-

ste˛powanie wobec członko´w Rady Pan´stwa PRL,

kto´rych cze˛s´c´ posło´w chciała postawic´ przed Try-

bunałem Stanu za wprowadzenie stanu wojen-

nego w 1981 r. z naruszeniem o´wczesnej konstytu-

cji. Po wyborach parlamentarnych w 1997 r. partie

postsolidarnos´ciowe rozwaz˙ały wznowienie tej

sprawy. Teraz rozdaj grupom materiał pomocni-

czy nr 5. Uprzedz´ucznio´w, z˙e w teks´cie znajduja˛

sie˛ błe˛dy. Uczniowie maja˛ poprawic´ je na pod-

stawie tekstu „Odpowiedzialnos´c´ konstytucyjna”

(materiał pomocniczy nr 6). Cze˛s´c´ zespoło´w ana-

lizuje kwestie˛ odpowiedzialnos´ci konstytucyjnej

ministra, a cze˛s´c´ uprawnienia prezydenta.

Po zrelacjonowaniu wyniko´w pracy zapropo-

nuj kro´tka˛ dyskusje˛ na temat trybu wnioskowa-

nia w sprawach odpowiedzialnos´ci konstytucyj-

nej. Popros´ tez˙ o wyjas´nienie, jakie kary moz˙e

wymierzac´ Trybunał Stanu.

6. Zaje˛cia moz˙e zakon´czyc´ dyskusja „Czy poli-

tycy w Polsce sa˛ naprawde˛ bezkarni?”, w kto´rej

uczniowie moga˛ wykorzystac´ nie tylko zdobyte

na zaje˛ciach informacje, ale i wiedze˛ uzyskana˛

ze s´rodko´w masowego przekazu. Musisz zadbac´

o to, by wymiana zdan´ miała charakter meryto-

ryczny i nie przybrała formy jałowych narzekan´

na niskie morale i całkowita˛ bezkarnos´c´ elit poli-

tycznych w Polsce.

Poje˛cia i terminy

•

mandat wolny

•

mandat imperatywny

•

od-

powiedzialnos´c´ karna

•

odpowiedzialnos´c´ poli-

tyczna

•

odpowiedzialnos´c´ konstytucyjna

•

im-

munitet

•

wotum nieufnos´ci

•

interpelacja

MATERIAŁ POMOCNICZY NR 1

Kogo reprezentuje polski parlamentarzysta?

Konstytucja RP mo´wi, z˙e poseł/senator jest przedstawicielem narodu, a nie jedynie miesz-

kan´co´w (wyborco´w) okre˛gu wyborczego, w kto´rym został wybrany. Nie wia˛z˙a˛ go z˙adne in-
strukcje wyborco´w, w trakcie kadencji nie moz˙e byc´ przez nich odwołany. Tak wie˛c w Polsce
obowia˛zuje zasada mandatu wolnego.

Poseł/senator składaja˛c s´lubowanie jest obowia˛zany przestrzegac´ ustawy o wykonywaniu

mandatu posła i senatora (z 1996 r.), kto´ra mo´wi, z˙e w wykonywaniu swego mandatu wi-
nien kierowac´ sie˛ dobrem narodu. Podstawowym obowia˛zkiem parlamentarzysty jest udział
w pracach parlamentu; regulaminy Sejmu i Senatu przewiduja˛ kary za niedopełnianie tego
obowia˛zku (np. niewypłacenie cze˛s´ci diety poselskiej). Parlamentarzysta przyjmuje wnioski,
postulaty, opinie wyborco´w m.in. na spotkaniach z wyborcami. Nie jest jednak prawnie zo-
bowia˛zany do ich realizacji. Na pocza˛tku i pod koniec swojej kadencji składa os´wiadczenie
o swoim stanie maja˛tkowym.

Wyborcy moga˛nie aprobowac´działan´ swojego reprezentanta, ale jedynym sposobem „roz-

liczenia” jest odmowa poparcia w kolejnej elekcji. Oczywis´cie, moga˛ tez˙ pro´bowac´ wpływac´
na pogla˛dy posła, organizuja˛c demonstracje, protesty, wiece, pisza˛c listy, petycje itp. Nie jest to
droga skazana na niepowodzenie, bo poseł — jes´li chce byc´ wybrany na naste˛pna˛kadencje˛ —
be˛dzie starał sie˛ w miare˛ moz˙nos´ci nie zraz˙ac´ sobie potencjalnych wyborco´w.

174

Przeciwien´stwem zasady mandatu wolnego jest tzw. mandat imperatywny (zwia˛zany),

znany np. w tradycji parlamentarnej Rzeczypospolitej szlacheckiej. W mys´l tej koncepcji poseł

reprezentuje jedynie swoich wyborco´w, moz˙e otrzymywac´ od nich instrukcje dotycza˛ce gło-

sowania, z realizacji kto´rych jest „rozliczany”. Zasada mandatu imperatywnego przewiduje

moz˙liwos´c´ odwołania posła przez wyborco´w.

W czasach PRL-u powoływano sie˛ na zasade˛ mandatu zwia˛zanego; istniały regulacje

prawne umoz˙liwiaja˛ce odwołanie posła przez wyborco´w. Ordynacja wyborcza do Sejmu PRL

z 1985 roku przewidywała naste˛puja˛cy tryb odwołania posła, „kto´ry poste˛powaniem swoim

narusza godnos´c´poselska˛lub uchyla sie˛ od wykonywania obowia˛zko´w poselskich albo w inny

sposo´b zawio´dł zaufanie wyborco´w”. Z wnioskiem o odwołanie posła mogli wysta˛pic´ miesz-

kan´cy okre˛gu wyborczego, wojewo´dzkie władze organizacji-sygnatariusza Patriotycznego Ru-

chu Odrodzenia Narodowego (organizacji kontrolowanej przez partie˛ komunistyczna˛), kto´ra

wysune˛ła kandydature˛ posła, lub Rada Krajowa PRON; dla waz˙nos´ci wniosku niezbe˛dne było

poparcie 10% wyborco´w w okre˛gu. Wniosek o odwołanie posła rozpatrywał Sejm, kto´ry mo´gł

zdecydowac´ o głosowaniu w tej sprawie. Gdy wie˛kszos´c´ biora˛cych udział w głosowaniu wy-

powiedziała sie˛ za odwołaniem, poseł tracił mandat. Powyz˙sza procedura nie była w praktyce

stosowana — niepokornych posło´w starano sie˛ nakłaniac´ do „wspo´łpracy” ba˛dz´ usta˛pienia

droga˛ nieformalnych nacisko´w.

MATERIAŁ POMOCNICZY NR 2

Immunitet parlamentarzysty

Parlamentarzysto´w chroni immunitet. Dzie˛ki temu nie moga˛ byc´ pocia˛gnie˛ci do odpo-

wiedzialnos´ci karnej za działania wynikaja˛ce z wykonywania mandatu (Art. 105 konstytu-

cji). W przypadku popełnienia przez parlamentarzyste˛ przeste˛pstwa pospolitego aresztowa-

nie ba˛dz´ pocia˛gnie˛cie go do odpowiedzialnos´ci karnej wymaga zgody Sejmu lub Senatu na

uchylenie immunitetu, wyraz˙onej wie˛kszos´cia˛

2

⁄

3

głoso´w przy obecnos´ci co najmniej połowy

wszystkich posło´w/senatoro´w. Zgodnie z konstytucja˛ parlamentarzysta moz˙e sam zrzec sie˛

immunitetu, jez˙eli uznaje stawiane mu zarzuty za uzasadnione ba˛dz´ chce oczys´cic´ sie˛ z nich

przed sa˛dem.

Sprawa posła Sekuły

W styczniu 1995 roku prokurator generalny Włodzimierz Cimoszewicz skierował do Sejmu

wniosek o uchylenie immunitetu poselskiego szefa Gło´wnego Urze˛du Ceł, posła Sojuszu Le-

wicy Demokratycznej z Sosnowca Ireneusza Sekuły. Sekułe˛ oskarz˙ono o działanie na szkode˛

własnej spo´łki Polnippon, przywłaszczenie jej maja˛tku i pos´wiadczenie nieprawdy; Sekuła

zapłacił pienie˛dzmi z kredytu uzyskanego dla Polnipponu długi innej spo´łki, kto´rej był wspo´ł-

włas´cicielem.

Wiosna˛ sprawa „intereso´w” prezesa Sekuły stała sie˛ dos´c´ głos´na. Szefowi GUC zarzucano

mie˛dzy innymi nierozliczenie 2,5 mld starych złotych kredytu dla Polnipponu (pienia˛dze za-

miast na konto spo´łki wpłyne˛ły na prywatne konto jej szefa), łamanie ustawy antykorupcyjnej,

pos´wiadczenie na poselskim blankiecie za osobe˛ zamieszana˛ w afere˛ we˛glowa˛ (chodziło o ok.

7 mld zł). W tej sytuacji premier Oleksy odwołał Sekułe˛ ze stanowiska prezesa GUC.

W maju sprawa posła Sekuły trafiła pod obrady sejmowej komisji regulaminowej. Przed

komisja˛ Sekuła zabiegał o nieuchylanie immunitetu. Koalicyjni (SLD, PSL) członkowie komisji

uznali, z˙e sprawa Sekuły (rozpatrywana przez sa˛d) moz˙e byc´ wykorzystana „dla celo´w po-

litycznych w zwia˛zku z kampania˛ wyborcza˛” (prezydencka˛); posłowie opozycji optowali za

uchyleniem immunitetu dla wyjas´nienia niejasnos´ci zwia˛zanych z działalnos´cia˛Sekuły. Komi-

sja odrzuciła wniosek prokuratora o uchylenie immunitetu byłego szefa GUC.

Pod koniec czerwca były prokurator generalny skierował do klubu SLD list z apelem o wy-

raz˙enie zgody na uchylenie immunitetu posła Sekuły. Cimoszewicz stwierdził, z˙e s´ledztwo

prokuratury było prowadzone kompetentnie, a immunitet nie oznacza „przyzwolenia na na-

ruszanie prawa ani tez˙ nie jest zasłona˛, za kto´ra˛moz˙na skrywac´ sie˛ przed odpowiedzialnos´cia˛

za takie naruszenie”. Sam obwiniony przekonywał swych partyjnych kolego´w, z˙e zarzuty

175

pod jego adresem sa˛ wynikiem politycznej nagonki. Sejm odrzucił głosami koalicji wniosek

o przedstawienie informacji prokuratora generalnego dotycza˛cej stanu s´ledztwa w sprawie

Polnipponu.

30 czerwca Sejm rozpatrywał dwa wnioski prokuratora generalnego o uchylenie immuni-

tetu; wnioski głosowano oddzielnie. Pierwszy z nich zarzucał Sekule pore˛czenie weksla innej

firmy bez z˙adnego uzasadnienia ekonomicznego. Nie spłacony kredyt obcia˛z˙ył konto Polnip-

ponu. Za uchyleniem immunitetu głosowało 145 posło´w, przeciw 108, 70 wstrzymało sie˛ od

głosu; przyje˛cie wniosku wymagało zgody

2

⁄

3

obecnych, w tym przypadku 216 posło´w. Drugi

zarzut dotyczył przekazania pienie˛dzy spo´łki na rzecz innej firmy, co było działaniem na szkode˛

Polnipponu.

Za uchyleniem immunitetu opowiedziało sie˛ 150 posło´w (w tym 6 z SLD i 43 z PSL),

przeciw 90, wstrzymało sie˛ od głosu 84.

Wynik głosowania poruszył opinie˛ publiczna˛, kto´ra sprawe˛ immunitetu posła Sekuły po-

cze˛ła traktowac´ jako oznake˛ arogancji koalicji rza˛dowej, gotowej bronic´ swych partyjnych

kolego´w za wszelka˛ cene˛. W efekcie Sojusz Lewicy Demokratycznej zadeklarował, z˙e poprze

nowy wniosek o uchylenie immunitetu Ireneusza Sekuły. Wniosek taki istotnie został złoz˙ony

— tym razem prokuratura zarzuciła posłowi SLD, iz˙ naraził skarb pan´stwa na strate˛ dziesie˛-

ciu miliardo´w starych złotych. Sekuła jako prezes GUC podpisał ze spo´łka˛ Universal wste˛pna˛

umowe˛ o kupnie i zagospodarowaniu budynku po dawnych zakładach im. Ro´z˙y Luksemburg.

Tytułem zaliczki za prace projektowe Universal dostał 20 mld starych złotych. Prokurator uznał,

z˙e suma ta została zawyz˙ona az˙ o połowe˛.

W głosowaniu, kto´re odbyło sie˛ w Sejmie 8.11.1996 r., za wnioskiem o uchylenie immunitetu

Ireneusza Sekuły opowiedziało sie˛ 346 posło´w. Przeciwko uchyleniu było 4 posło´w, od głosu

wstrzymało sie˛ 11 posło´w. Tym samym immunitet został ostatecznie uchylony.

MATERIAŁ POMOCNICZY NR 3

Podziały polityczne w Sejmie — instrukcja do c´wiczenia decyzyjnego

W Sejmie powstało pie˛c´ klubo´w: a) centroprawica — 200 posło´w, b) postkomunistyczna

lewica — 160 posło´w, c) liberałowie — 60 posło´w, d) ludowcy — 30 posło´w, e) prawica —

5 posło´w. Prezydent i Sejm powołali rza˛d koalicyjny (a + c), kto´ry dysponuje poparciem

260 posło´w.

Opozycja jest podzielona. Ro´z˙nice programowe i spory personalne utrudniaja˛jej stworzenie

spo´jnego bloku.

Klub postkomunistycznej lewicy krytykuje centroprawice˛, ale pro´buje „wyłuskac´” z koalicji

rza˛dowej liberało´w. W wielu kwestiach wspo´łpracuje tez˙ z ludowcami.

Klub ludowco´w krytykuje działania rza˛du, bardzo krytycznie odnosi sie˛ szczego´lnie do

programu gospodarczego liberało´w. Czasem daje jednak do zrozumienia, z˙e byłby skłonny do

nawia˛zania bliz˙szej wspo´łpracy z centroprawica˛, a nawet do wejs´cia z nia˛ w koalicje˛. Na razie

bez specjalnych oporo´w wspo´łpracuje z postkomunistami.

Klub prawicy krytykuje rza˛d — a zwłaszcza liberało´w. Jednak za swego gło´wnego przeciw-

nika uwaz˙a postkomunistyczna˛lewice˛. W wielu sprawach politycznych potrafi dogadywac´sie˛

z ludowcami, a takz˙e z centroprawica˛.

Grupa 1 — opozycja atakuje rza˛dowa˛polityke˛podatkowa˛, z˙a˛daja˛c niz˙szych podatko´w; koalicja

rza˛dowa działa zgodnie.

Grupa 2 — opozycja atakuje rza˛dowe projekty reformy administracyjnej. Opozycja jest podzie-

lona co do tego, jaki powinien byc´nowy ustro´j administracyjny kraju, jednak zgodnie odrzuca

wariant rza˛dowy. Moz˙e liczyc´ na poparcie sporej grupy posło´w koalicyjnych (zaro´wno z cen-

troprawicy, jak i liberało´w), kto´rzy takz˙e kontestuja˛ rza˛dowe plany.

Grupa 3 — opozycja krytykuje polityke˛ socjalna˛ rza˛du. Działania opozycji sa˛ wyja˛tkowo

zgodne; cze˛s´c´ centroprawicy jest skłonna poprzec´ opozycje˛.

176

Grupa 4 — projekt uchwały pote˛piaja˛cej ustro´j komunistyczny zaproponowany przez centro-

prawice˛ jest ostro krytykowany przez postkomunisto´w. Z˙yczliwie odnosza˛ sie˛ don´ natomiast

ludowcy. Dla prawicy tekst uchwały jest zbyt łagodny, a dla liberało´w zbyt radykalny.

Grupa 5 — w trakcie debaty nad budz˙etem opozycja zgodnie krytykuje rza˛d. Zdaniem nie-

kto´rych posło´w centroprawicy projekt rza˛dowy nie uwzgle˛dnia wielu istotnych potrzeb spo-

łecznych. Niekto´rzy liberałowie z kolei uwaz˙aja˛, z˙e planowany deficyt budz˙etowy jest zbyt

wysoki.

Grupa 6 — ustawa lustracyjna cieszy sie˛ poparciem centroprawicy i wie˛kszos´ci liberało´w. Po-

zytywny stosunek do lustracji maja˛ takz˙e ludowcy. Dla prawicy projekt jest niedostatecznie

radykalny, bo nie zakłada zakazu pełnienia funkcji pan´stwowych przez osoby, kto´re wspo´łpra-

cowały z tajna˛ policja˛. Postkomunis´ci kategorycznie odrzucaja˛ projekt rza˛dowy i proponuja˛

lustracje˛ bardziej ograniczona˛, pomijaja˛ca˛ wspo´łpracowniko´w wywiadu i kontrwywiadu.

MATERIAŁ POMOCNICZY NR 4

Kontrolna funkcja Sejmu

Drugim, obok stanowienia prawa, istotnym zadaniem Sejmu jest kontrolowanie poczynan´

władzy wykonawczej (Sejm uczestniczy w powoływaniu rza˛du). Posłowie dysponuja˛kilkoma

instrumentami, dzie˛ki kto´rym moga˛ wpływac´ na kierunki i sposoby prowadzonej przez rza˛d

polityki.

Kardynalna˛ zasada˛ systemu rza˛do´w parlamentarno-gabinetowych, a taki system obowia˛-

zuje w Rzeczypospolitej, jest odpowiedzialnos´c´ polityczna rza˛du (gabinetu) przed parlamen-

tem; rza˛d działa w ramach przyzwolenia (poparcia) wie˛kszos´ci parlamentarnej. Kiedy zgodne

z prawem decyzje ministra czy całego gabinetu nie zyskuja˛ aprobaty posło´w, parlament moz˙e

doprowadzic´ do usta˛pienia urze˛dniko´w, kto´rzy utracili poparcie wie˛kszos´ci parlamentarnej.

Jedna˛ z form biez˙a˛cej kontroli działan´ rza˛du jest interpelacja poselska.

•

Konstytucja RP: Art. 115.1. Prezes Rady Ministro´w i pozostali członkowie Rady Ministro´w

maja˛ obowia˛zek udzielenia odpowiedzi na interpelacje i zapytania poselskie w cia˛gu 21 dni.

2. Prezes Rady Ministro´w i pozostali członkowie Rady Ministro´w maja˛ obowia˛zek udzielenia

odpowiedzi w sprawach biez˙a˛cych na kaz˙dym posiedzeniu Sejmu.

Posłowie moga˛na posiedzeniach plenarnych i w trakcie prac komisji sejmowych poddawac´

ocenie działania rza˛du, z˙a˛dac´ informacji i wyjas´nien´ w najrozmaitszych sprawach (istotnych

dla kraju), czynic´ polityke˛ władz przedmiotem debaty parlamentarnej. Szczego´lna˛ okazja do

całos´ciowych debat o sprawach kraju jest dyskusja nad budz˙etem.

Ustalone przez parlament dochody i wydatki budz˙etowe stanowia˛jasne granice, w obre˛bie

kto´rych działa rza˛d; nieprzyznanie funduszy, np. na zbrojenia, w proponowanej przez rza˛d

wysokos´ci zmusza gabinet do zmiany polityki obronnej. Po wykonaniu budz˙etu parlament

ocenia zgodnos´c´ działan´ rza˛du z uchwalonym budz˙etem.

•

Konstytucja RP: Art. 226.1. Rada Ministro´w w cia˛gu 5 miesie˛cy od zakon´czenia roku budz˙eto-

wego przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budz˙etowej wraz z informacja˛

o stanie zadłuz˙enia pan´stwa. 2. Sejm rozpatruje przedłoz˙one sprawozdanie i po zapoznaniu

sie˛ z opinia˛Najwyz˙szej Izby Kontroli podejmuje, w cia˛gu 90 dni od dnia przedłoz˙enia Sejmowi

sprawozdania, uchwałe˛ o udzieleniu lub o odmowie udzielenia Radzie Ministro´w absoluto-

rium.

Najbardziej radykalna˛ forma˛ kontroli rza˛du jest złoz˙enie wniosku o wotum nieufnos´ci dla

ministra ba˛dz´całego gabinetu.

•

Konstytucja RP: Art. 158.1. Sejm wyraz˙a Radzie Ministro´w wotum nieufnos´ci wie˛kszos´cia˛

ustawowej liczby posło´w na wniosek zgłoszony przez co najmniej 46 posło´w i wskazuja˛cy

imiennie kandydata na Prezesa Rady Ministro´w. Jez˙eli uchwała została przyje˛ta przez Sejm,

Prezydent Rzeczypospolitej przyjmuje dymisje˛ Rady Ministro´w i powołuje wybranego przez

Sejm nowego Prezesa Rady Ministro´w, a na jego wniosek pozostałych członko´w Rady Mini-

177

stro´w oraz odbiera od nich przysie˛ge˛. 2. Wniosek o podje˛cie uchwały, o kto´rej mowa w ust. 1,

moz˙e byc´ poddany pod głosowanie nie wczes´niej niz˙ po upływie 7 dni od dnia jego zgłosze-

nia. Powto´rny wniosek moz˙e byc´ zgłoszony nie wczes´niej niz˙ po upływie 3 miesie˛cy od dnia

zgłoszenia poprzedniego wniosku. Powto´rny wniosek moz˙e byc´ zgłoszony przed upływem

3 miesie˛cy, jez˙eli wysta˛pi z nim co najmniej 115 posło´w.

•

Art. 159.1. Sejm moz˙e wyrazic´ ministrowi wotum nieufnos´ci. Wniosek o wyraz˙enie wotum

nieufnos´ci moz˙e byc´ zgłoszony przez co najmniej 69 posło´w. Przepis art. 158 ust. 2 stosuje sie˛

odpowiednio. 2. Prezydent Rzeczypospolitej odwołuje ministra, kto´remu Sejm wyraził wotum

nieufnos´ci wie˛kszos´cia˛ głoso´w ustawowej liczby posło´w.

MATERIAŁ POMOCNICZY NR 5

Przed Trybunałem Stanu

Uwaga! Poniz˙szy opis procedury zawiera błe˛dy i opuszczenia.

MATERIAŁ POMOCNICZY NR 6

Odpowiedzialnos´c´ konstytucyjna

W skład Trybunału Stanu wchodza˛: przewodnicza˛cy, 2 zaste˛pco´w i 16 członko´w wybiera-

nych przez Sejm spoza grona posło´w i senatoro´w na okres trwania kadencji Sejmu. Zaste˛pcy

przewodnicza˛cego Trybunału oraz co najmniej połowa członko´w Trybunału Stanu powinni

posiadac´ kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska se˛dziego. Przewodnicza˛cym Try-

bunału Stanu jest I prezes Sa˛du Najwyz˙szego.

Trybunał jest kompetentny w rozstrzyganiu spraw zwia˛zanych z odpowiedzialnos´cia˛ kon-

stytucyjna˛(prawna˛) najwyz˙szych urze˛dniko´w pan´stwowych. Orzeka on o odpowiedzialnos´ci

prezydenta, członko´w rza˛du i innych prominentnych urze˛dniko´w za czyny popełnione w cza-

sie urze˛dowania, kto´re nie stanowia˛c przeste˛pstwa naruszyły konstytucje˛ lub inne ustawy.

W przypadku, gdy skarz˙one czyny maja˛ znamiona przeste˛pstwa, Trybunał be˛dzie orzekał

ro´wniez˙ w zakresie odpowiedzialnos´ci karnej. Kiedy Trybunał uzna wine˛ oskarz˙onego, moz˙e

stwierdzic´ wine˛ i odsta˛pic´ od wymierzania kary lub kare˛ wymierzyc´, np. orzec zakaz piasto-

wania funkcji publicznych, utrate˛ praw wyborczych, odznaczen´; gdy orzeka jako sa˛d karny,

moz˙e wymierzyc´ kary przewidziane w kodeksie karnym.

Obowia˛zuje naste˛puja˛ca kolejnos´c´ w sprawie odpowiedzialnos´ci konstytucyjnej:

a) etap parlamentarny — grupa 115 posło´w (w przypadku zamiaru pocia˛gnie˛cia prezydenta

do odpowiedzialnos´ci konstytucyjnej 140 członko´w Zgromadzenia Narodowego) składa

wniosek wste˛pny o pocia˛gnie˛cie osoby „X” do odpowiedzialnos´ci konstytucyjnej. Prezy-

dium Sejmu kieruje wniosek do Komisji Odpowiedzialnos´ci Konstytucyjnej. Komisja, po

przeprowadzeniu poste˛powania dowodowego — działa ona jak komisja s´ledcza (przesłu-

chuje s´wiadko´w i obwinionego, bada dokumenty itp.) — przedstawia Sejmowi sprawoz-

178

danie z prac i podejmuje uchwałe˛ o wysta˛pieniu do Sejmu z wnioskiem o postawienie

osoby „X” przed Trybunał Stanu lub o umorzenie poste˛powania. Naste˛pnie Sejm podej-

muje uchwałe˛ o pocia˛gnie˛ciu do odpowiedzialnos´ci konstytucyjnej lub o umorzeniu po-

ste˛powania (wie˛kszos´cia˛

3

⁄

5

ustawowej liczby posło´w; w przypadku prezydenta decyzje˛

podejmuje Zgromadzenie Narodowe

2

⁄

3

głoso´w ustawowej liczby swoich członko´w). Gdy

sprawe˛ kieruje do Trybunału, Sejm wyznacza ze swego grona dwo´ch oskarz˙ycieli.

b) etap jurysdykcyjny — marszałek Sejmu przesyła przewodnicza˛cemu Trybunału uchwałe˛

Sejmu w sprawie osoby „X” i uchwałe˛ Komisji Odpowiedzialnos´ci Konstytucyjnej, kto´ra jest

aktem oskarz˙enia. Trybunał rozpatruje sprawe˛ na posiedzeniu i na rozprawie, kto´ra stanowi

najwaz˙niejsza˛ cze˛s´c´ poste˛powania. Poste˛powanie przed Trybunałem jest dwuinstancyjne:

w pierwszej instancji w sprawie orzeka 5 se˛dzio´w, w drugiej, gdy oskarz˙ony odwoła sie˛ od

wyroku, Trybunał w składzie 7 se˛dzio´w, przy czym 5 se˛dzio´w orzekaja˛cych w pierwszej

instancji nie uczestniczy w rozprawie.

179