2009-12-16

1

Obciążenie
psychiczne

Obciążenie

z

Wpływ każdego czynnika, który działa na
organizm

zmieniając

jego

parametry

fizjologiczne

z

Wywołane przez wysiłek

z

Powoduje:

z

zwiększony wysiłek metaboliczny

z

Zmęczenie, spadek wydajności pracy

z

Dolegliwości,

z

Urazy, choroby i wypadki

Obciążenie

z

Biomechaniczne

z

Dynamiczne

z

Statyczne

P

hi

z

Psychiczne

Przyczyny wzrostu obciążenia
psychicznego

z

postęp

techniczny

w

zakresie

środków

wytwarzania transportu i łączności

z

prace ciężkie i uciążliwe przejmowane przez mechanizmy

z

nasycenie treścią intelektualną pracy robotników

z

wzrost zatrudnienia w sektorze usług z głównym
typem pracownika umysłowego

z

wzrost znaczenia tzw. zaplecza technicznego i
służb społeczno-ekonomicznych (działy planowania
biura konstrukcyjne itp.)

Objawy zmęczenia psychicznego

z

zmniejszenie stopnia koncentracji

z

utrudnione myślenie

z

spowolnienie i osłabienie postrzegania

z

spadek motywacji

z

zaburzenia emocjonalne (apatia lub rozdrażnienie)

z

zaburzenia emocjonalne (apatia lub rozdrażnienie)

z

nastawienie systemu nerwowego na odpoczynek (ziewanie,
senność)

z

Wzrost czasu reakcji, liczby błędów

z

spadek formy fizycznej, energii organizacyjnej

z

wzrost zachorowań, urazów i wypadków

Wpływ zmęczenia na wykonywaną
pracę

z

zwiększenie ilości błędów i braków

z

zmniejszenie

wydajności

(czasy

z

zmniejszenie

wydajności

(czasy

reakcji)

z

zwiększona absencja

z

może prowadzić do wypadków

2009-12-16

2

Istota pracy umysłowej

z

Podejmowanie decyzji na podstawie informacji

z

zewnętrznych (eksteroceptywnych)

z

wewnętrznych (prioceptywnych)

z

Etapy procesu pracy umysłowej

1.

odbiór informacji

2.

przetwarzanie informacji

3.

podjęcie decyzji .

4.

Wykonanie decyzji Æ obciążenie fizyczne

Proces pracy umysłowej

1.

odbiór informacji

2.

przetwarzanie
informacji

1.

dostrzeżenie sygnału,
wyróżnienie z tła

2.

odkodowanie
znaczenia sygnału

3.

podjęcie decyzji

4.

Wykonanie decyzji

yg

3.

hierarchizowanie
informacji

4.

podejmowanie decyzji

5.

sterowanie efektorami

Czynniki wpływające na
zmęczenie psychiczne

z

Percepcja informacji:

z

ilość

z

złożoność

z

zmienność

z

jednoznaczność

z

gdy brak jednoznacznego przyporządkowania między sygnałem
a reakcją

z

Waga

z

Rodzaj decyzji

z

w procesach wykonawczych

z

złożoność czynności

z

stopień identyfikacji czynności

Czynniki zwiększające zmęczenie
psychiczne

z

monotypowość (powtarzające się czynności)

z

monotonia (napływ tych samych informacji)

z

Czuwanie

z

konieczność

podejmowania

częstych

i

trudnych decyzji

z

precyzyjne czynności motoryczne

Metody badania

z

Obiektywne:

z

Listy kontrolne

z

liczba wysyłanych informacji w jednostce czasu - analiza
ilościowa,

z

liczba błędów - analiza jakościowa pracy,

z

czas reakcji

z

tzw. zadanie dodatkowe - miara rezerwowej zdolności do pracy

z

wyznaczanie czasu przerw w pracy

z

wyznaczanie niezawodności człowieka podczas pracy

z

Subiektywne

z

kwestionariusz japoński

z

SOWA

Aparaty pomiarowe

z

Aparat Piórkowskiego - czas
reakcji na prosty bodziec,
ocena

koncentracji

spostrzegawczości

oraz

koordynacji

wzrokowo-

ruchowej

z

Aparat krzyżowy - ocena

p

y

y

koordynacji

wzrokowo-

ruchowej

oraz

spostrzegawczości,
koncentracji

uwagi,

przerzutności uwagi , ogólnej
sprawności
psychomotorycznej

2009-12-16

3

Monotypowość

z

Powtarzalność ruchów roboczych

z

ciągłe napięcie tych samych mięśni

z

szybsze zmęczenie

z

monotonia

z

czynności,

w

których

ponad

połowę

zmiany

roboczej

wykorzystywane są te same mięśnie z częstością min. 2 razy /
min

Liczba powtórzeń

stereotypowych ruchów na

zmianę roboczą

Stopień uciążliwości

Siła >10 kg

Siła < 10 kg

Słownie

<300

301 –800

801 – 1600

>1600

<800

801-1600

1601-3200

>3200

Mały

Średni

Duży

Bardzo duży

Monotonia

z

Czynniki

z

niezmienność (jednostajność) procesu pracy

z

niezmienność warunków pracy - środowiska

z

konieczność zachowania stałego napięcia uwagi

z

stopień skomplikowania wykonywanych operacji

Ocena obciążenia informacją

z

Oceniane cechy

z

ważność

z

dokładność

z

szybkość

z

zmienność

z

Złożoność

Całkowite obciążenie psychiczne =
obciążenie informacją + monotonia

Wyznaczanie czasu przerw w
pracy (L.Pago)

SUMA – minimalny czas przerw w % czasu pracy

2009-12-16

4

z

Typ czynności

z

Stres czasowy

z

Operator

Metoda TESEO - wyznaczanie
niezawodności człowieka podczas
pracy

z

Stres zagrożenia

z

Czynniki środowiskowe

Metoda TESEO

Kwestionariusz
japoński

ocena zmęczenia na podstawie

ocena zmęczenia na podstawie
subiektywnego odczucia

Kwestionariusz japoński -
subiektywne odczucie zmęczenia

z

30 symptomów dolegliwości w trzech
grupach,

z

Samodzielna ocena stanu poprzez
udzielanie odpowiedzi na pytania

udzielanie odpowiedzi na pytania
kwestionariusza

z

Przed i po pracy

z

Postęp objawów zmęczenia

z

regeneracja

Kwestionariusz japoński - części

z

część A – dotyczy spadku aktywności

z

część B – dotyczy objawów osłabionej
motywacji

y

j

z

część C – dotyczy objawów zmęczenia

Spadek aktywności

1. Chciałbym się położyć
2. Czuję się senny
3. Mam zamęt w głowie
4. Mam zmęczone oczy
5. Czuję się ociężały

ję ę

ę

y

6.Czuję zmęczenie w nogach
7. Jestem niezręczny w ruchach
8. Stojąc czuję się niepewnie
9. Mam ciężką głowę
10. Ziewam

2009-12-16

5

Osłabiona motywacja

1. Jestem zniecierpliwiony
2.Jestem niezdecydowany
3. Nie mogę skupić uwagi
4. Jestem zobojętniały
5. Odczuwam powolność myślenia

p

y

6. Czuję się roztargniony
7. Moja uwaga jest rozproszona
8. Odczuwam niepokój
9. Męczy mnie mówienie
10. Jestem podenerwowany

Objawy zmęczenia

1. Mam zesztywniałe barki
2. Drżą mi powieki
3. Odczuwam drżenie kończyn
4. Mam „krotki oddech”
5 Odczuwam zawroty głowy

5.Odczuwam zawroty głowy
6. Boli mnie głowa
7. Mój głos staje się ochrypły
8. Odczuwam pragnienie
9. Odczuwam ból plecach
10. Czuję usztywnioną szyję

Kwestionariusz japoński - wyniki

z

Zbiorczy wskaźnik zmęczenia ABC

z

Określenie typu zmęczenia x>y>z

Metoda SOWA

Subjective

Overall

Workload

Subjective

Overall

Workload

Assesment

2. Metoda SOWA (1 z 6)

Oceniane wymiary

(1) Przenoszenie

przedmiotów

(manualne czynności transportowe)

(2) Materialne środowisko pracy
(3) Postawa i ruch ciała
(4) Wymagania umysłowe

3. Oprogramowanie

2009-12-16

6

Wyniki

4. Zalety SOWA

z

Mało czasochłonna

z

Możliwość szczegółowej analizy

z

Można ocenić jakość odpowiedzi

z

Dane z rożnych badań w jednym miejscu

z

Pozwala uniknąć żmudnych obliczeń

z

Proste oprogramowanie

z

Losowa kolejność wypełniania składników
kwestionariusza

4. Podsumowanie

Wady i ograniczenia SOWA

z

Brak możliwości odniesienia uzyskanych
wartości subiektywnych ocen do np. badanej
branży przemysłu
Ni b

i

ń t

k i

d

z

Niebezpieczeństwo

uzyskania

od

ankietowanych nieprawdziwych danych

z

Niezbędna podstawowa znajomość metody
AHP

Środki zmniejszające monotonię

z

wprowadzenie rotacji na stanowiskach pracy

z

urozmaicenie treści pracy (np. przez wprowadzenie zdań
naprzemiennych)

z

ograniczenie liczby powtórzeń czynności, częstotliwości oraz
czasu ich trwania

k l ń d t

bó

d

i

bi

t i

z

szkoleń dotyczące sposobów radzenia sobie z monotonią

z

wprowadzenie przerw w pracy

z

zaplanowanie w czasie przerw czynności wymagających od
pracownika odmiennej aktywności

z

wprowadzenie, w uzgodnieniu z pracownikami, urozmaicenia
środowiska pracy możliwego na danym stanowisku, np.
nadawanie cichej muzyki.

Środki zapobiegające stresowi

Lista dortmundzka: fragment dot.
Obciążenia psychicznego

1.

Narząd wzroku

2.

Narząd słuchu

3.

Pozostałe zmysły

4.

Wskaźniki i urządzenia sterujące

a.

Czytelność

b.

Grupowanie

c.

Umiejscowienie

d.

Dokładność i tempo

e.

Zgodność

f.

Urządzenia sterujące

2009-12-16

7

1. NARZĄD WZROKU (1/3)

A25. Czy praca wymaga intensywnego zaangażowania narządu wzroku?
A26. Czy praca wymaga dużego natężenia oświetlenia?
A27. Czy konieczne jest sztuczne oświetlenie ogólne?
A28. Czy konieczne jest sztuczne oświetlenie miejscowe?
A29. Czy tok pracy wymaga przebywania w różnorodnym oświetleniu?
A30. Czy dane wzrokowe są łatwe do odróżnienia, biorąc pod uwagę rozmaite jasności

światła dziennego, odblask itp.?

B50. Czy poziom oświetlenia jest:

przy świetle dziennym: dobry dostateczny niedostateczny

-przy świetle dziennym: dobry, dostateczny, niedostateczny,
-przy świetle sztucznym: dobry, dostateczny, niedostateczny?
B51. Czy sztuczne oświetlenie nie powoduje niepożądanych efektów migotania lub

stroboskopowych?

A31. Czy jest :duża, średnia, pozbawiona znaczenia różnica jasności (kontrastowość) miedzy

obiektami a tłem (otoczeniem)?

B52. Czy kolor, powierzchnia, lokalizacja przyrządów, maszyn i detali zapewniają

odpowiedni kontrast?

B53. Czy różnice jasności sa: małe, średnie, duże w świetle dziennym oraz w sztucznym

oświetleniu?

1. NARZĄD WZROKU (2/3)

A32. Czy istnieje możliwość olśnienia na stanowisku roboczym lub w jego

otoczeniu?

B54. Czy olśnienie może być spowodowane przez: nieosłonięte źródło

światła, odbijające światło płaszczyzny lub części maszyn, okna, inne
przyczyny?

A33. Czy istnieją specjalne wymagania pod względem spostrzegania

ó

kolorów?

B55. Czy barwy w świetle dziennym i sztucznym są właściwe również pod

względem: rodzaju pracy, pożądanego kontrastu, sygnalizacji
niebezpieczeństwa, koloru źródła światła?

A34. Czy obiekty, które mają być rozróżniane, są: bardzo małe, małe,

duże?

A35. Czy obiekty, które mają być rozróżniane, poruszają się, a jeśli tak,

to powoli czy szybko?

1. NARZĄD WZROKU (3/3)

A36. Czy rozmieszczenie przyrządów, przedmiotów pracy, urządzeń

sterujących itp. sprzyja dobremu widzeniu?

A37. Czy rozmieszczenie to powoduje konieczność akomodacji?
A38. Czy urządzenia sterujące są umieszczone w optymalnym zasięgu i

polu widzenia?

A39. Czy światła ostrzegawcze zwracają na siebie uwagę i czy są

y

g

ją

gę

y ą

umieszczone w środku pola widzenia?

A40. Czy pracownik może widzieć również otoczenie obrabianego detalu?
A41. Czy odległość od oczu jest odpowiednia?
A42. Czy niezbędne jest widzenie obuoczne?
A43. Czy pożądane jest używanie pomocy optycznych?
B56. Czy pomoce optyczne są odpowiednie pod względem: pola widzenia,

rozmiaru, ogniskowej, powiększenia?

2. NARZĄD SŁUCHU

A44. Czy praca wymaga intensywnego zaangażowania narządu słuchu?
B57. Jaki jest typ (rodzaj) sygnałów dźwiękowych?
A45. Czy zadanie wymaga porozumienia się za pomocą mowy?
A46. Czy normalne porozumiewanie się jest utrudnione poziomem hałasu

w pomieszczeniu roboczym?

w pomieszczeniu roboczym?

A47. Czy sygnały dźwiękowe mogą być łatwo wyodrębnione z normalnego

hałasu pomieszczenia?

A48. Czy praca wymaga zmniejszonego poziomu hałasu?
A49. Czy sygnały dźwiękowe o rożnym znaczeniu mogą być łatwo

odróżniane jeden od drugiego?

A5O. Czy można odróżnić sygnały dźwiękowe (jeden od drugiego) ze

względu na: czas trwania, częstotliwość, poziom głośności, układ
dźwięków?

3. POZOSTAŁE ZMYSŁY

A5l. Czy praca wymaga intensywnego zaangażowania zmysłu

dotyku?

A52. Czy różne części, gałki i narzędzia mogą być łatwo

odróżniane dotykiem?

A53. Czy różne części, gałki i narzędzia mogą być rozpoznane po

ich pozycji?

A54. Czy praca wymaga rozwiniętego zmysłu równowagi?
A55. Czy praca wymaga rozwiniętego zmysłu czucia głębokiego?
AS6. Czy praca wymaga rozwiniętego zmysłu węchu?

4. WSKAŹNIKl, URZĄDZENlA
SYGNALIZACYJNE

A57.

Czy

są

używane

zegary

(tablice

wskaźnikowe, urządzenia sygnalizacyjne)?

A58. Czy przyrządy pomiarowe są czytelne?
A59. Czy można łatwo zlokalizować każdy

przyrząd pomiarowy?

A60. Czy każdy przyrząd pomiarowy można

łatwo odróżnić jeden od drugiego?

2009-12-16

8

4 a.CZYTELNOSC

B59. Czy konieczne dane mogą być szybko odczytane ze wskaźników z zadaną

dokładnością?

B60. Czy skale mają prawidłową, łatwą w odczycie podziałkę?
B61. Czy litery, cyfry i kreski podziałkowe odpowiadają standardom pod względem

odległości, z której następuje odczyt?

B62. Czy wskazówka jest prosta i pozwala na łatwe odczytywanie liczb?
B63. Czy wskazówka jest zmontowana tak, aby paralaksa była jak najmniejsza?
B64. Czy uniknięto nadmiernych różnic w jasności miedzy wskaźnikami, tablicami

a tłem?

B65. Czy w czytelności wskaźników nie przeszkadza odblask od źródeł światła?
866. Czy uniknięto olśnienia od urządzeń sygnalizacyjnych?
B67. Czy uniknięto cieni od wskazówek, obramowań i urządzeń sterujących?
B68. Czy odległość odczytu jest ograniczona do 70cm, jeśli w czasie odczytu

używa się urządzeń sterujących?

B69. Czy wybrany układ cyfrowy podziałek minimalizuje błędy odczytu?

4b. GRUPOWANIE

B70. Czy jest możliwe pogrupowanie rożnych rodzajów wskaźników w

rożnych płaszczyznach?

B71. Czy grupy wskaźników specyficznych rodzajów mogą być rozdzielone

za pomocą rożnych pól lub kolorów?

B72. Czy podziałki skal wskaźników są identyczne tak dalece, na ile to

y p

ą

y

jest możliwe?

B73. Czy wskaźnik jest umieszczony blisko odpowiedniego urządzenia

sterującego?

B74. Czy najważniejsze i najczęściej używane przyrządy pomiarowe mają

najlepszą pozycję w normalnym polu widzenia?

B75. Czy najczęściej używane przyrządy pomiarowe są zgrupowane razem

w tym samym obszarze pola widzenia?

4c. UMIEJSCOWIENIE

B76. Czy umiejscowienie urządzeń sterujących w

podobnych maszynach i tablicach rozdzielczych
jest identycznie rozplanowane?

B77 Czy odczyt przyrządu pomiarowego nie wymaga

B77. Czy odczyt przyrządu pomiarowego nie wymaga

niepotrzebnych ruchów głowy lub ciała?

B78. Czy rozmiary tablic wskaźnikowych i urządzeń

sygnalizacyjnych są właściwe przy uwzględnieniu
pozycji

siedzącej,

zasięgu

ramion,

kierunku

patrzenia?

4d. DOKŁADNOŚĆ I TEMPO

B79. Czy dokładność przyrządów jest zgodna z zadaną dokładnością odczytu?
B80. Czy błędy są minimalizowane przez odpowiednie zaprojektowanie przyrządu?
B81. Czy opóźnienie wskazań w stosunku do zmian w układzie jest zmniejszone do

granic możliwości?

B82. Czy używane są zegary o typie dziesiętnym (bezpośredni odczyt) dla

dokładnego odczytu i uzyskania z góry założonych parametrów?

dokładnego odczytu i uzyskania z góry założonych parametrów?

B83. Czy jest używana ruchoma wskazówka do oszacowania stopnia odchylenia i

do wyrównania odchylenia?

B84. Czy wskaźnik w możliwie najprostszy sposób przekazuje zadaną informację?

Czy mogą być użyte strefy barwne zamiast cyfr lub kresek podziałkowych, jeśli
informacja ma charakter wyłącznie kontrolny?

B85. Czy jest używany sygnał ostrzegawczy, aby wskazać na defekt przyrządu

pomiarowego?

4e. ZGODNOŚĆ

B86. Czy pogrupowanie wskaźników jest zgodne z

następstwem odczytu tych wskaźników?

B87. Czy wskaźniki w prawidłowej pozycji roboczej

maj a jednakowy kierunek (poziomy lub pionowy)?

maj a jednakowy kierunek (poziomy lub pionowy)?

888. Czy ten sam kierunek ruchu wskazówki ma takie

sarno znaczenie na wszystkich wskaźnikach?

B89. Czy rozmieszczenie wskaźników na tablicach i

deskach jest takie samo, jeśli tablice i deski służą
podobnym celom?

4f. URZĄDZENIA STERUJĄCE

B90. Czy możliwe jest unikniecie wyłączników obrotowych

różniących się pozycją o 180°?

B91. Czy jest możliwe niezwłoczne spostrzeżenie, jaką sytuację

wskazuje urządzenie sterujące np. włączone -wyłączone?

B92. Czy sterująca ręka utrudnia odczyt wskaźnika?
B93. Czy jest możliwe wskazanie pozycji zerowej przez sygnał

"stop"?

B94. Czy można poprawić rozpoznawalność urządzeń sterujących

przez różnice kształtu, barwy i rozmiarów?

2009-12-16

9

Ocena obciążenia psychonerwowego
wg Borowieckiego

1.

Praca o krótkich cyklach (poniżej 90s)

2.

Monotonne i trudne zadania

3.

Zadania

wymagające

bardzo

dużej

koncentracji

4.

Praca podzielona na małe części

5.

Praca

stawiająca

duże

wymagania

emocjonalne
P

d

j

i t

i ó

11.

Częste

problemy

ze

sprzętem,

maszynami, przyrządami itp.

12.

Brak regularnych konsultacji w pracy

13.

Niemożliwa lub utrudniona regulacja
tempa pracy

14.

Utrudniona

możliwość

określenia

własnych metod pracy

15

Utrudniona

możliwość

wzajemnej

6.

Praca pod presją czasu i terminów

7.

Na wydziale są pojedyncze stanowiska

8.

Często się zdarza, że organizacja pracy
jest niewłaściwa

9.

Często się zdarza, że inne wydziały nie
są właściwie przygotowane

10.

Niedostateczne

wsparcie

innych

wydziałów

15.

Utrudniona

możliwość

wzajemnej

pomocy pracowników

16.

Niedostateczna informacja na temat
wyników pracy

17.

Brak czasu na krótkie pogawędki z
kolegami

18.

Utrudniony kontakt z przełożonym w
razie problemów

19.

Brak możliwości kontaktów w celu
przedyskutowania problemów

20.

Dużo konfliktów w pracy

Ocena:

< 4 obciążenie małe

4-11 obciążenie średnie

>11 obciążenie duże

Dziękuję za uwagę