WYBRANE ASPEKTY W OKRESIE OD URODZENIA

DO UZYSKANIA DOJRZAŁOŚCI PŁCIOWEJ – CZ. I

Streszczenie

Abstract

Prawidłowa opieka oraz żywienie szczeniąt i kociąt od urodzenia do
osiągnięcia dojrzałości hodowlanej decyduje o zdrowiu, zdolności
użytkowej i płodności osobników dorosłych. W tym okresie życia
szczeniąt i kociąt często popełnia się wiele błędów żywieniowych.
Błędów tych nie można już później praktycznie naprawić. Dlatego
niniejsza praca prezentuje ważniejsze zagadnienia związane
z optymalnym żywieniem i odchowem szczeniąt i kociąt na po-
szczególnych etapach ich rozwoju. W pracy szczególną uwagę
zwrócono na żywienie osobników osieroconych i odsadzonych.
Prezentujemy również najczęściej występujące zaburzenia w od-
żywianiu rosnących szczeniąt i kociąt.

Proper care and feeding puppies and kittens straight from birth till
reproductive maturity condition health and reproductive performan-
ce of adult animals. In these periods of puppies’ and kittens’ life
many nutritional mistakes are often made – and later it is virtually
impossible to correct them. Hence this paper presents the most
important aspects connected with feeding and rearing of puppies
and kittens. The authors focus on feeding orphaned and weaned
animals. They also present most frequently occurring nutritional
disorders of growing puppies and kittens.

Słowa kluczowe

Key words

szczenięta, kocięta, żywienie, zaburzenia żywieniowe

puppies, kittens, nutrition, nutritional disorders

nad kociętami i szczeniętami

Żywienie i opieka

hodowlana

28

EONATOLOGIA

N

WETERYNARIA

W PRAK TY CE

MAJ-CZERWIEC • 3/2006

O

KRES

ŻYCIA

SZCZENIĄT

I

KOCIĄT

OD

URODZENIA

DO

ODSADZENIA

OD

MATKI

Nowo narodzone, zdrowe szczenię
lub kocię po znalezieniu brodawki gru-
czołu sutkowego matki zaczyna natych-
miast ssać. Młode cechują się pełnym
wigoru, aktywnym odruchem ssania.
Ślepe oseski poszukują sutków mat-
ki, kierując się przy tym bodźcami ter-
micznymi i zapachowymi (feromony),
(1). Hodowca powinien umożliwić ose-
skom jak najszybsze, jeszcze w trakcie
trwania porodu, odnalezienie broda-
wek sutkowych i w miarę potrzeby
pomagać w tym sztukom słabym. Ab-
solutnie niezbędne jest dopilnowanie
przez hodowcę, aby siara wydziela-
na w czasie pierwszych 24-48 godzin
znalazła się w przewodzie pokarmo-
wym osesków, dopóki nie posiadają
one zdolności do trawienia białka (2).
Należy tak postępować, ponieważ łoży-
sko suki tylko w minimalnym stopniu
umożliwia przenikanie białek odpor-
nościowych do płodów w macicy (3).
Siara zawiera przeciwciała i związki

pada okres dużych przyrostów masy
ciała młodych. Mleko suki jest niewy-
starczające dla prawidłowego rozwoju
ich organizmów, co z kolei wiąże się
z wymogiem podawania szczeniętom
dodatkowej, łatwo przyswajalnej karmy
stałej, obok mleka matki (1).

Na nieadekwatne odżywianie spo-

wodowane niską jakością mleka matki
wskazuje ciągły płacz, skomlenie, niska
aktywność ruchowa oraz mniejsza niż
przewiduje norma dla danej rasy masa
ciała młodych. W przypadku, gdy zdro-
we szczenięta i kocięta nie przybierają
na wadze w sposób właściwy, o czym
najlepiej informuje codzienne ważenie
kontrolne (fot. 3), należy rozpocząć do-
karmianie młodych pokarmem innym
niż mleko ich matki. Szczenię powinno
przybierać od 2 do 4 g na dobę na 1 kg
oczekiwanej masy osobnika dorosłe-
go danej rasy. Np. jeżeli osobniki do-
rosłe tej rasy ważą 15 kg, to szczenięta
powinny przybierać od 30 do 60 g na
dobę w ciągu pierwszych pięciu mie-
sięcy życia. Kocięta, które nie przybie-
rają na wadze od 10 do 15 g dziennie,

przeczyszczające umożliwiające usu-
nięcie smółki. Oseski wchłaniają prze-
ciwciała z siary matek przez pierwsze
24-36 godzin (1), (fot. 1).

Zdrowe szczenięta i kocięta w pierw-

szych dwóch tygodniach powinny tylko
ssać i spać. W pierwszych dniach ży-
cia oseski ssą matkę z częstotliwością
6-12 razy na dobę, spożywając średnio
15 ml mleka suki na 100 g masy ciała (1).
Z wiekiem ssą coraz rzadziej, w 2. tygo-
dniu życia ośmiokrotnie, od 4. tygodnia
sześciokrotnie, a pod koniec 6. tygodnia
pięciokrotnie w ciągu doby (Donath, cyt.
za 2), (fot. 2a, 2b).

Dobrze odżywiana i znajdująca się

w dobrym stanie zdrowia matka za-
spokaja zapotrzebowanie młodych na
składniki pokarmowe do 3.-4. tygo-
dnia życia szczeniąt i 4. tygodnia życia
kociąt. Mleko suki jest optymalnym
pokarmem do 2.-4. tygodnia życia ose-
sków. Produkcja mleka u suki spada
około 5. tygodnia po porodzie, a szcze-
nięta zaczynają być wtedy przez sukę
rzadziej i na krótszy okres dopuszcza-
ne do ssania (4). W tym czasie przy-

dr n. wet. Wiesław Bielas, lek. wet. Marta Siemieniuch

Katedra i Klinika Rozrodu Chorób Przeżuwaczy i Ochrony Zdrowia Zwierząt
Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Akademii Rolniczej we Wrocławiu

WETERYNARIA

W PRAK TY CE

NEONATOLOGIA

29

MAJ-CZERWIEC • 3/2006

płaczą, są niespokojne, słabe, apatyczne
– świadczą swoim zachowaniem, iż są
niedożywione przez kocicę.

Szczenięta i kocięta można dożywiać

zarówno przy pomocy suchych karm
przemysłowych (fot. 4), jak i pożywienia
przygotowywanego w warunkach domo-
wych. W przypadku szczeniąt przecho-
dzenie z mleka matki na pokarm stały
powinno przebiegać stopniowo, począw-
szy od trzeciego tygodnia u ras miniatu-
rowych, a od czwartego tygodnia u ras
dużych. W razie potrzeby można do-
karmiać młode, gdy otworzą oczy (2, 4).
Na początku dokarmiania szczeniąt do-
datkową karmę zadaje się raz dzien-
nie, stopniowo zwiększając podaż, aż do
4-5 razy dziennie pod koniec czwarte-
go tygodnia życia. Szczenięta powinny
otrzymywać w tym czasie papkę w skła-
dzie: 3 części wody plus 2 części karmy
puszkowanej dla ich grupy wiekowej.
Papkę należy umieszczać w płytkich na-
czyniach, zachęcając młode do jedzenia.
Gdy szczenięta nauczą się chłeptać pap-
kę, należy całkowicie zaprzestać rozrze-
dzania karmy puszkowej wodą. Opiekun

szczeniąt może zachęcać je do jedzenia,
przystawiając lub wkładając karmę do
pyszczków (4).

Karmę stałą można podawać w for-

mie gotowanego i rozdrobnionego mięsa
chudego, twarogu, żółtka jaja, gotowa-
nych płatków owsianych lub preparatów
mlekozastępczych. Dokarmianie rozpo-
czyna się od umieszczenia małych ilo-
ści pokarmu przed pyszczkiem leżącego
oseska (1).

Sawosz rekomenduje dokarmianie

szczeniąt w trzecim, czwartym tygodniu
najpierw mlekiem zastępczym, a na-
stępnie mięsem i pokarmami stałymi
w zależności od liczby zwierząt w mio-
cie i kondycji matki, pamiętając, iż do
ósmego tygodnia życia szczenięta sła-
biej wykorzystują pokarmy węglowo-
danowe (5).

Christiansen zaleca dodatkowe dokar-

mianie szczeniąt od czwartego tygodnia
życia, pokarmem w formie mieszaniny
mleka krowiego i rozdrobnionego mięsa
z żółtkiem jaja kurzego. Masa tego pokar-
mu powinna początkowo wynosić 2 g na
dobę i stopniowo wzrastać (3).

Kocięta zachęca się do jedzenia do-

datkowego pokarmu w wieku 4 tygodni.
W tym czasie w płytkich pojemnikach
można podawać papkę z dobrej karmy
komercyjnej dla małych kociąt w skła-
dzie: 1 część karmy suchej plus 3 części
mleka lub 2 części karmy z puszki, roz-
mieszanej z 1 częścią mleka. Hodowca
może zachęcać młode do jedzenia mie-
szanki przez dotykanie ich pyszczkami
papki lub delikatne umieszczenie palca
zanurzonego w karmie w mordce zwie-
rzęcia. Gdy kocię zaczyna jeść pokar-
my podawane przez hodowcę, należy
stopniowo odstawiać mleko, aż mło-
de będzie mogło jeść tylko samą su-
chą karmę bez potrzeby jej specjalnego
rozrzedzania.

Według Hoskinsa dokarmianie kociąt

mięsem i resztkami jedzenia domowego
jest niewskazane, gdyż powoduje rozbi-
lansownie diety oraz niedobory lub nad-
miary pewnych składników i substancji
w organizmach rosnących kociąt. Mleko
krowie jest dla kociąt bardzo dobre i za-
zwyczaj nie powoduje rozstroju przewodu
pokarmowego w formie biegunek (4).

Fot. 1

Fot. 2a

Fot. 2b

Fot. 3

Fot. 4

30

EONATOLOGIA

N

WETERYNARIA

W PRAK TY CE

MAJ-CZERWIEC • 3/2006

Ż

YWIENIE

ODSADZONYCH

SZCZENIĄT

I

KOCIĄT

Szczenięta i kocięta powinny być cał-
kowicie odseparowane od matki, gdy
są w stanie samodzielnie jeść. Szcze-
nięta można odsadzać od matki wieku
od 7 do 12 tygodni, najczęściej następuje
to w wieku 8 tygodni, chociaż niektórzy
hodowcy czynią to w wieku 5-7 tygodni
(1, 2, 5, 6, 7). Wcześniejsze odsadzanie,
przed 6. tygodniem, powoduje proble-
my behawioralne w życiu dorosłych
osobników, dlatego najlepiej odsadzać
w wieku co najmniej 6 tygodni, przy
bliskim kontakcie z człowiekiem. Waż-
ne jest, aby szczenię kupione przez no-
wego właściciela było karmione w ten
sam sposób przez pierwsze 7-14 dni.
Przez ten czas stopniowo przestawia-
my szczenię na żywienie docelowe (8).
W żywieniu odsadzonych szczeniąt i ko-
ciąt należy stosować tylko komponen-
ty o optymalnej strawności i wysokiej
wartości biologicznej (8). Oznaką tole-
rowania nowej karmy jest konsystencja
kału, który nie powinien być wodnisty
ani spieniony (2, 6).

Już w początkowym okresie odsadzenia

szczeniąt dokarmianie musi zaspokajać
całkowite zapotrzebowanie na energię,
składniki pokarmowe i związki biolo-
giczne czynne. Po odsadzeniu szczenię
wykazuje bardzo duże zapotrzebowanie
na te składniki diety – równe potrzebom
bytowym dwóch dorosłych psów danej
rasy (2, 8, 9).

Po odsadzeniu szczenięta powin-

ny otrzymywać karmę dobrej jakości,
o stałych porach, przy ciągłym, pełnym
dostępie do czystej, świeżej wody (2).
Szczenięta powinny początkowo dosta-
wać dzienną dawkę pokarmu podzieloną
na 5 porcji. W 3. miesiącu zmniejsza się
częstotliwość karmień do 4, a w 5. mie-
siącu do 3. Szczenięta powyżej 7. mie-
siąca życia zaleca się karmić dwukrotnie
w ciągu dnia (8). Hoskins proponuje, aby
od odsadzenia do 6. miesiąca życia (do
12. miesiąca u ras olbrzymich) szczenięta
były karmione co najmniej 3 razy dzien-
nie w regularnych odstępach czasowych,
zawsze o stałej porze (4). W żywieniu od-
sadzonych szczeniąt niektórzy zalecają
raczej nieznaczne niedokarmianie niż
przekarmienie. Ponadto proponuje się,
aby stały pokarm w miseczkach dostęp-
ny był tylko w określonych porach kar-
mienia, przez 20 minut, a nie przez cały
dzień (4), (fot. 5).

Karma dla odsadzonych szczeniąt i ko-

ciąt powinna zawierać 80% składników
strawnych, w tym: 25% białek (kocięta
35%), 7% tłuszczu (kocięta 17%), 3850
kcal energii na 1 kg masy ciała (kocięta
3960 kcal), mniej niż 5% włókna, 1-1,8%
wapnia, 0,8-1,6% fosforu, z większą za-
wartością wapnia niż fosforu. Dlatego
w przypadku żywienia szczeniąt tylko
komercyjną karmą przemysłową po-
dawanie dodatkowych porcji mięsa lub
resztek pokarmowych jest wysoce nie-
wskazane, ponieważ może doprowadzić

jednocześnie zarówno do niedoborów,
jak i do nadmiarów pewnych składników
w organizmie (4).

Zapotrzebowanie na energię w pierw-

szej i drugiej połowie wzrostu organizmu
po odsadzeniu u szczeniąt ras małych,
średnich i olbrzymich wynosi odpo-
wiednio: 260 i 200 kcal/kg 0,75; 335 i 250
kcal/kg 0,75 oraz 370 i 300 kcal/kg 0,75.
Obliczając zapotrzebowanie szczeniąt na
energię metaboliczną stosujemy potę-
gowanie przez 0,75. Zapotrzebowanie to
oblicza się ze wzoru 100 × W 0,75, gdzie
W jest masą ciała psa wyrażoną w kilo-
gramach (8).

Gotowe karmy dla szczeniąt do 3 mie-

siąca oznaczone są typem „puppy”, po-
wyżej 3 miesiąca oznaczone zaś typem
„junior”. Szczenięta żywione wyłącznie
karmą przemysłową nie wykazują nie-
doborów żywieniowych, dlatego wysoce
niewskazane jest podawanie im dodatko-
wych pokarmów i odżywek mineralno-
-witaminowych (8).

W żywieniu odsadzonych szczeniąt

dietą domową, od 8 tygodnia życia stosuje
się w 2/3 mięso i w 1/3 składniki roślin-
ne. Z mięs preferuje się drobiowe, cielęce
i wołowe, wymieszane z gotowaną kaszą,
makaronem i ryżem. Ryby, szczególnie
morskie oraz karpie, należy skarmiać
po uprzednim przegotowaniu. Należy
pamiętać o podawaniu 1 raz w tygodniu
ściętego żółtka jaja kurzego. Maksymalne
wzbogacanie mieszanki tłuszczem zwie-
rzęcym oraz olejem roślinnym nie powin-

Fot. 5

Fot. 6

Fot. 8

Fot. 7

32

EONATOLOGIA

N

WETERYNARIA

W PRAK TY CE

MAJ-CZERWIEC • 3/2006

no przekraczać łyżki deserowej na 0,5 kg
posiłku. Psom rosnącym należy dostar-
czać aminokwasy egzogenne, takie jak:
arginina, histydyna, lizyna, izoleucuna,
walina, tryptofan oraz metionina. Nale-
ży pamiętać, iż podawanie w tym czasie
mleka krowiego usposabia do wystą-
pienia biegunki u szczeniąt, kasza jęcz-
mienna doprowadza zaś do wzdęć (fot. 6).
Zmielone i ugotowane skorupki jaj są
idealnym źródłem wapnia. Należy pamię-
tać również o dodawaniu do pożywienia
mieszanki wapniowo-fosforanowej i pre-
paratów mineralno-witaminowych (8).
Resztki obiadowe, takie jak sosy, wędli-
ny, słodycze, żółty ser, groch, soja i owoce
cytrusowe, zawierają czynniki antyżywie-
niowe, np. alergeny. 30 g gorzkiej czeko-
lady może wywołać śmiertelne zatrucie
3-kilogramowego psa ze względu na za-
wartość teobrominy. Mięso zawiera zbyt
dużo fosforu w stosunku do wapnia, dla-
tego błędem jest podawanie szczeniakom
nadmiernej jego ilości (fot. 7), (8).

Prawidłowe żywienie odsadzonych

szczeniąt jest bardzo istotne, ponieważ
błędów żywieniowych tego okresu życia
psów nie można już później praktycznie
naprawić. Błędy w żywieniu szczeniąt
odbijają się w szczególności na zdolno-
ści użytkowej oraz płodności osobników
dojrzałych (2, 6, 9).

Podsumowując, w żywieniu szczeniąt

odsadzonych rekomenduje się ogranicza-
nie dostępności do dobrej karmy tylko do
określonego okresu czasu, podawanie tyl-

ko pełnowartościowej karmy dla szczeniąt
rosnących w zależności od ich rasy oraz
masy oraz unikanie dodatkowego poda-
wania substancji czynnych, takich jak wi-
taminy, makro- i mikroelementy (4).

Podobnie, jak w przypadku szczeniąt,

również kocięta po odłączeniu od matki,
które najczęściej ma miejsce w 8. tygo-
dniu, należy żywić przez około 1-2 ty-
godni pokarmem stosowanym przed
odsadzeniem. Przejście na nową dietę
powinno być stopniowe i trwać do 2 ty-
godni (7). Małe kocięta powinny być kar-
mione co najmniej 5 razy dziennie, od
4. miesiąca można liczbę posiłków ogra-
niczyć do 3. Karmy przemysłowe uzna-
nych firm są zazwyczaj zbilansowane pod
względem składników pokarmowych
oraz energii i mogą stanowić dla kociąt
pokarm pełnoporcjowy.

Dieta domowa powinna być zbilanso-

wana tak, aby pokryć zapotrzebowanie
kota na wszystkie niezbędne składniki
oraz energię. Rosnące koty w porów-
naniu do psów wykazują większe zapo-
trzebowanie na argininę, lizynę, taurynę
i około dwukrotnie większe na metioninę
i cystynę. Kocięta mogą spożywać białko
o wysokiej dla nich wartości biologicznej
w formie surowego mięsa wołowego, cie-
lęcego, baraniny i jagnięciny oraz białka
jaj. Mięso drobiowe i królicze oraz ryby
mogą być stosowane jedynie po uprzed-
nim ugotowaniu (7).

U odsadzonych kociąt praktycznie nie

notuje się problemów z nadmiernym

wzrostem organizmu spowodowanym
przekarmieniem. Zdecydowana więk-
szość kociąt nie posiada wilczego ape-
tytu oraz nie należy do tzw. „niejadków”.
Kocięta posiadające nieograniczony do-
stęp do pożywienia z reguły nie przeja-
dają się, tylko spożywają karmę co kilka
godzin (fot. 8), (4). Jednak również u ko-
ciąt rosnących można doprowadzić do
otyłości przez przesadną troskliwość
hodowców, nadmierną koncentrację
dodatków smakowo-zapachowych, biał-
ka i/lub energii w karmie, jak również
przez podawanie jednego posiłku dzien-
nie dla kilku kociąt trzymanych w gru-
pie (7). Dlatego w tym okresie życia
można stosować żywienie „do woli” na
zasadzie stałego dostępu kociąt do po-
żywienia tylko w wybranych sytuacjach
oraz, tak jak i w przypadku szczeniąt,
należy unikać dodatkowego dodawania
do posiłków pełnoporcjowych witamin
i związków mineralnych (4).

‰

Piśmiennictwo zostanie opublikowane

wraz z II częścią rtykułu.

dr n. wet. Wiesław Bielas

Katedra i Klinika

Rozrodu, Chorób Przeżuwaczy

i Ochrony Zdrowia Zwierząt

Wydziału Medycyny Weterynaryjnej AR

we Wrocławiu

50-366 Wrocław, pl. Grunwaldzki 49

e-mail: [e-mail]

Fot. 9