„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Maria Norek

Wytwarzanie

siarki

odzyskiwanej

z

siarkowodoru

311[31].Z5.01

Poradnik dla nauczyciela

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr Urszula Ciosk-Rawluk

mgr Zbigniew Rawluk

Opracowanie redakcyjne:

mgr inż. Małgorzata Urbanowicz

Konsultacja:

dr inż. Bożena Zając

Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[31].Z5.01

„Wytwarzanie siarki odzyskiwanej z siarkowodoru” zawartej w modułowym programie
nauczania dla zawodu technik technologii chemicznej 311[31].

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Przykładowe scenariusze zajęć

7

5. Ćwiczenia

13

5.1. Odzyskiwanie siarki

13

5.1.1. Ćwiczenia

13

5.2. Przebieg procesu Clausa

16

5.2.1. Ćwiczenia

16

5.3. Instalacje dodatkowe współpracujące z instalacją Clausa

18

5.3.1. Ćwiczenia

18

5.4. Odsiarczanie gazów ziemnych lub rafineryjnych

20

5.4.1. Ćwiczenia

20

6. Ewaluacja osiągnięć ucznia

22

7. Literatura

34

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Przekazujemy Państwu Poradnik dla nauczyciela „Wytwarzanie siarki odzyskiwanej

z siarkowodoru”, który będzie pomocny w prowadzeniu zajęć dydaktycznych w szkole
kształcącej w zawodzie technik technologii chemicznej 311[31].

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne,

−

wykaz umiejętności, jakie uczeń opanuje podczas zajęć,

−

przykładowe scenariusze zajęć,

−

propozycje ćwiczeń, które mają na celu wykształcenie u uczniów umiejętności
praktycznych,

−

wykaz literatury, z jakiej uczniowie mogą korzystać podczas nauki.

Wskazane jest, aby zajęcia dydaktyczne były prowadzone różnymi metodami ze

szczególnym uwzględnieniem:

−

tekstu przewodniego,

−

metody projektów,

−

ćwiczeń praktycznych.

Formy organizacyjne pracy uczniów mogą być zróżnicowane, począwszy od

samodzielnej pracy uczniów do pracy zespołowej.
W celu sprawdzenia wiadomości i umiejętności ucznia, nauczyciel może posłużyć się
zamieszczonym w rozdziale 6 zestawem zadań testowych, zawierającym różnego rodzaju
zadania oraz przeprowadzić test praktyczny wysoko symulowany.

W tym rozdziale podano do testu:

−

plan testu w formie tabelarycznej,

−

punktację zadań,

−

propozycje norm wymagań,

−

instrukcję dla nauczyciela,

−

instrukcję dla ucznia,

−

kartę odpowiedzi,

−

zestaw zadań testowych.

Test praktyczny wysoko symulowany zawiera:

−

plan testu w formie tabelarycznej,

−

punktację zadań,

−

propozycje norm wymagań,

−

instrukcję dla nauczyciela,

−

instrukcję dla ucznia,

−

kartę pracy,

−

kartę oceny.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

311[31].Z5.01

Wytwarzanie

siarki

odzyskiwanej

z siarkowodoru

311[31].Z5.05

Wytwarzanie

sody

kalcynowanej

311[31].Z5.06

Wytwarzanie

chloru

i wodorotlenku

sodu metodą

elektrolizy

przeponowej

311[31].Z5.04

Wytwarzanie

amoniaku, kwasu

azotowego (V)

i nawozów
azotowych

311[31].Z5

Technologia wytwarzania

półproduktów i produktów

nieorganicznych

311[31].Z5.02

Wytwarzanie

kwasu

siarkowego (VI)

z siarki

311[31].Z5.03

Wytwarzanie kwasu

fosforowego (V)

oraz nawozów

fosforowych

i wieloskładnikowych

Schemat układu jednostek modułowych

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, uczeń powinien umieć:

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

posługiwać się poprawną nomenklaturą i symboliką chemiczną,

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami przemiana fizyczna i chemiczna, efekt
energetyczny reakcji, kataliza,

−

zapisywać równania reakcji chemicznych,

−

stosować nazwy, symbole i jednostki miar różnych układów,

−

określać wpływ zmian temperatury, ciśnienia i stężenia na szybkość reakcji chemicznej

i stan równowagi chemicznej,

−

charakteryzować wpływ katalizatora na przebieg reakcji chemicznej,

–

konstruować schematy ideowe z zastosowaniem typowych oznaczeń,

–

stosować technikę komputerową w sporządzaniu schematów ideowych,

–

podawać przykłady zastosowań zasad technologicznych i ich interpretację.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć:

−

uzasadnić ekologiczną i technologiczną celowość odzyskiwania siarki z gazów
rafineryjnych i gazu ziemnego w instalacjach przyzłożowych,

−

sporządzić schemat ideowy kompleksu odzyskiwania siarki,

−

określić osiągany w kompleksach odzyskiwania siarki stopień odsiarczenia gazów
ziemnych i rafineryjnych,

−

określić celowość odgazowywania ciekłej siarki z resztek siarkowodoru,

−

scharakteryzować budowę, zasady działania i obsługi aparatów i urządzeń stosowanych
w instalacjach wytwarzania siarki z siarkowodoru,

−

przewidzieć zagrożenia eksploatacyjne aparatów i urządzeń instalacji Clausa,

−

scharakteryzować specjalne środki bezpieczeństwa niezbędne w instalacjach pracujących
z toksycznym siarkowodorem,

−

określić powiązania procesów technologicznych wytwarzania siarki odzyskiwanej
z procesami przemysłu organicznego i nieorganicznego,

−

zinterpretować schemat procesu wytwarzania siarki odzyskiwanej z zastosowaniem zasad
technologicznych oraz racjonalnego wykorzystania surowców i energii,

−

ocenić wpływ parametrów procesowych na przebieg procesów technologicznych
wytwarzania siarki odzyskiwanej,

−

zestawić uproszczone bilanse materiałowe i energetyczne procesu wytwarzania siarki
odzyskiwanej,

−

zastosować zasady bhp, ochrony ppoż. oraz ochrony środowiska obowiązujące
na stanowiskach pracy.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJĘĆ

Scenariusz zajęć 1

Osoba prowadząca ……………………………………………….

Modułowy program nauczania:

Technik technologii chemicznej 311[31]

Moduł:

Technologia wytwarzania półproduktów
i produktów nieorganicznych

311[31].Z5

Jednostka modułowa:

Wytwarzanie siarki odzyskiwanej
z siarkowodoru

311[31].Z5.01

Temat: Analiza szkodliwości substancji stosowanych w procesie odzyskiwania siarki.

Cel ogólny:

kształtowanie umiejętności dokonywania analizy szkodliwych właściwości

substancji na podstawie Kart charakterystyki substancji niebezpiecznych.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń potrafi:

−

odszukać w aktualnie obowiązującym zestawie Kart charakterystyki substancji
niebezpiecznych, karty dotyczące siarkowodoru, tlenku siarki(IV) i etanoloamin,

−

wybrać informacje dotyczące właściwości toksycznych i niebezpiecznych siarkowodoru,
tlenku siarki(IV) i etanoloamin,

−

wymienić objawy zatrucia siarkowodorem, tlenkiem siarki(IV) i etanoloaminami,
udzielić pierwszej pomocy,

−

podać warunki przechowywania, dystrybucji, transportu etanoloamin i siarkowodoru,

−

zaproponować zasady bhp, ochrony ppoż. oraz ochrony środowiska obowiązujące
na stanowiskach pracy, gdzie stosowany jest siarkowodór i tlenek siarki(IV),

−

scharakteryzować specjalne środki bezpieczeństwa niezbędne w instalacjach pracujących
z toksycznym siarkowodorem.

Metody nauczania–uczenia się:

−

metoda tekstu przewodniego.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

indywidualna.

Czas: 45 minut.

Środki dydaktyczne:

−

tekst przewodni do wykonania zadania,

−

Karty charakterystyki substancji niebezpiecznych,

−

stanowisko

komputerowe

z

dostępem

do

Internetu,

strony,

np.

www.wrzesnia.com.pl/instrukcje bhp.html, www.ciop.pl/html,

Przebieg zajęć:

Zadanie dla ucznia:

Dokonaj analizy szkodliwości substancji stosowanych w procesie odzyskiwania siarki.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Tekst przewodni do wykonywania zadania

Działania

Lp.

Nazwa

etapu

nauczyciela

uczniów

1.

Informacje

-

Prezentuje informacje
zawarte w Kartach
charakterystyki substancji
niebezpiecznej i preparatu
niebezpiecznego, które
uczeń powinien
uwzględnić: toksyczność,
stężenia dopuszczalne,
drogi wchłaniania, objawy
i skutki zatrucia, pierwsza
pomoc, właściwości
niebezpieczne
(wybuchowość), znaki
ostrzegawcze.

Zapoznają się
z Kartami charakterystyki dla
etanoloamin, siarkowodoru
i ditlenku siarki.

-

Podaje uczniom sposób
oceny wykonania zadania.

2.

Planowanie

Z Kart charakterystyki substancji
niebezpiecznych dla etanoloamin,
siarkowodoru i ditlenku siarki,
wybierają informacje konieczne
do wykonania zadania, projektują
tabelę, w której zaprezentują
zebrane informacje dotyczące
toksyczności substancji
i zagrożenia z tego wynikające.

3.

Ustalenia

- Analizuje z uczniami

poprawność wyboru
informacji i trafność
sposobu prezentacji
tych informacji.

Dyskutują nad wyborem
koniecznych informacji
do wykonania zadania
i sposobem prezentowania tych
informacji.

4.

Wykonanie

- Czuwa nad prawidłowym

przebiegiem wykonywania

zadania.

Wykonują
zadanie, zapisują potrzebne
informacje.

5.

Sprawdzenie - Ocenia wykonane zadanie

zgodnie z przyjętymi
kryteriami.
- Wskazuje
nieprawidłowości
wykonania poszczególnych
czynności.

Prezentują wykonane zadanie
i sformułowane wnioski,
dokonują samooceny.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Działania

Lp.

Nazwa

etapu

nauczyciela

uczniów

6.

Analiza

Zadaje pytania uczniom:
1. Co sprawiło Ci największą
trudność przy wykonywaniu
zadania?
2. Gdzie tkwi przyczyna
wystąpienia tej trudności?

Odpowiadają na pytania.

Kryteria oceny.

Lp.

Czynności

Kryterium oceny

Punktacja

1.

Przygotowanie

Poprawne:
- wybranie informacji
i sporządzenie tabeli

2

2. Wykonanie zadania

Poprawne:
- zapisanie informacji
i dokonanie oceny
właściwości niebezpiecznych
etanoloamin, siarkowodoru
i ditlenku siarki,
- sformułowanie wniosków
dotyczących zagrożeń:
na stanowisku pracy,
podczas transportu
i w procesie produkcyjnym.

3

3
1
3

3.

Zachowanie porządku na stanowisku pracy.

1

Razem: 13

Punktacja
13 – 11 punktów – bdb
10 – 9 punktów – db
8 – 7 punktów – dst
6 punktów – dop
poniżej 6 punktów – ndst

Zakończenie zajęć

Praca domowa

Na podstawie poznanych właściwości toksycznych ditlenku siarki oceń wpływ jego

emisji na środowisko.

Sposób uzyskania informacji zwrotnej od ucznia po zakończonych zajęciach:

−

anonimowe ankiety ewaluacyjne dotyczące sposobu prowadzenia zajęć i zdobytych
umiejętności.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

Scenariusz zajęć 2

Osoba prowadząca ……………………………………………….

Modułowy program nauczania:

Technik technologii chemicznej 311[31]

Moduł:

Technologia wytwarzania półproduktów
i produktów nieorganicznych

311[31].Z5

Jednostka modułowa:

Wytwarzanie siarki odzyskiwanej
z siarkowodoru

311[31].Z5.01

Temat: Opracowanie schematu ideowego powiązań procesu technologicznego

wytwarzania siarki odzyskiwanej z procesami przemysłu organicznego
i nieorganicznego.

Cel ogólny: kształtowanie umiejętności opracowania schematu ideowego powiązań
procesu technologicznego wytwarzania siarki odzyskiwanej z innymi
procesami przemysłu chemicznego.

Po zakończeniu zajęć edukacyjnych uczeń potrafi:

−

uzasadnić ekologiczną i technologiczną celowość odzyskiwania siarki z gazów
rafineryjnych i gazu ziemnego w instalacjach przyzłożowych,

−

określić powiązania procesów technologicznych wytwarzania siarki odzyskiwanej
z procesami przemysłu organicznego i nieorganicznego,

−

wybrać informacje technologiczne niezbędne do przedstawienia ciągu procesów,

−

opracować schemat ideowy powiązań procesów technologicznych,

−

zaprezentować opracowane schematy ideowe.

Metody nauczania–uczenia się:

−

metoda projektów.

Formy organizacyjne pracy uczniów:

−

grupowa zróżnicowana.

Czas: 45 min na wprowadzenie do projektu, 45 min na prezentację projektu. Projekt będzie

wykonywany przez uczniów w czasie pozalekcyjnym w ciągu jednego miesiąca.

Środki dydaktyczne:

−

literatura z rozdz. 7,

−

czasopisma specjalistyczne np. „Przemysł Chemiczny”, „Chemik”,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu.

Przebieg zajęć:

Czynności

Lp. Fazy

przygotowania
projektu

nauczyciela

uczniów

1. Wprowadzenie

do tematu
i zasugerowanie

- podaje informacje niezbędne
do zapoznania uczniów
z problematyką powiązań

- tworzą zespoły zadaniowe.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Czynności

Lp. Fazy

przygotowania
projektu

nauczyciela

uczniów

problemów
do rozwiązania.

instalacji odsiarczania gazów
z innymi procesami przemysłu
chemicznego,
- podaje literaturę.

2. Sformułowanie

tematów
i ustalenie
zakresu
projektów.

- wyjaśnia zasadę metody
projektów,
- ustala formę projektów, czas
prezentacji i kryteria ocen,
- ustala terminy konsultacji.

- wybierają tematy przyszłych
projektów,
- opracowują plan działania.

3. Realizacja

projektów.

- odpowiada na pytania uczniów
związane z realizacją projektów,
- czuwa nad zaplanowanym
przebiegiem ich realizacji.

- studiują literaturę,
- uczestniczą w konsultacjach,
- piszą sprawozdanie,
- opracowują zebrany materiał
oraz formę prezentacji.

4. Prezentacja

projektów.

- ustala kolejność prezentacji przez
poszczególne zespoły
uczniowskie,
- prowadzi dyskusję po
przedstawieniu projektu,
- ocenia projekty, uwzględniając
opinie wypowiedziane podczas
dyskusji,
- dokonuje podsumowania
wykonanych zadań,
- zadaje pracę domową.

- prezentują swoje projekty,
- po prezentacji odpowiadają na
pytania kolegów,
- pozostali uczniowie
sporządzają notatki
z ważniejszych treści
zawartych
w projekcie,
- oceniają projekt kolegów.

Czas prezentacji projektów – każda grupa 10 min.

Forma projektów – plakat, foliogramy, prezentacja komputerowa.

Kryteria oceny

–

sposób prezentacji: poprawność językowa, technika prezentacji, komunikatywność,
wykorzystanie czasu prezentacji,

–

estetyka wykonania projektu,

–

stopień uzyskania zamierzonych celów,

–

prawidłowość treści,

–

pracowitość i zaangażowanie członków grupy.

Tematy projektów:

1. Ekologiczna i technologiczna celowość odsiarczania surowców energetycznych.
2. Odsiarczanie gazów rafineryjnych.
3. Odsiarczanie gazu ziemnego.
4. Zastosowanie siarki w produkcji kwasu siarkowego(VI).
5. Odsiarczanie gazów poprodukcyjnych w energetyce i hutnictwie.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

INSTRUKCJA DO WYKONANIA PROJEKTU

Celem

projektu

jest

opracowanie

schematu

ideowego

powiązań

procesu

technologicznego wytwarzania siarki odzyskiwanej z procesami przemysłu organicznego
i nieorganicznego.

1. Projekt będziecie realizować w trzy- lub czteroosobowych grupach w ciągu miesiąca.
2. Podzielcie się na grupy i wybierzcie lidera, który będzie odpowiadał za podział zadań w

grupie, czuwał nad prawidłowym przebiegiem pracy i informował nauczyciela o jej
postępach.

3. Wybierzcie jeden z poniższych tematów:

−

Ekologiczna i technologiczna celowość odsiarczania surowców energetycznych.

−

Odsiarczanie gazów rafineryjnych.

−

Odsiarczanie gazu ziemnego.

−

Zastosowanie siarki w produkcji kwasu siarkowego(VI).

−

Odsiarczanie gazów poprodukcyjnych w energetyce i hutnictwie.

4. Wszyscy powinniście uwzględnić następujące informacje:

−

właściwości niebezpieczne substancji występujących w produkcji i wynikające
z nich zagrożenia,

−

czystość produktów końcowych,

−

krótką ocenę efektywności ekonomicznej metod,

−

aktualne wykorzystanie w przemyśle.

5. Opracujcie dokładny plan działania.
6. Zaplanujcie, w jakiej formie zaprezentujecie zebrany materiał.
7. Przedstawcie sprawozdanie z realizacji projektu w terminie określonym w kontrakcie.

−

Sprawozdanie powinno zawierać:

−

stronę tytułową (temat i autorzy),

−

wnioski,

−

zakres obowiązków i zaangażowanie każdego z członków grupy,

−

bibliografię,

−

załączniki.

Każda grupa otrzyma 10 minut na prezentację swojego projektu.

8. Projekt będzie oceniany wg następujących kryteriów:

sposób prezentacji:

−

poprawność językowa,

−

technika prezentacji,

−

komunikatywność,

−

wykorzystanie czasu prezentacji,

−

estetyka wykonania projektu,

−

stopień uzyskania zamierzonych celów,

−

prawidłowość treści,

−

pracowitość i zaangażowanie członków grupy.

9. Ostateczna ocena uwzględniać będzie opinie uczniów podczas dyskusji nad projektem.

Życzę ciekawych rozwiązań, dobrej współpracy w grupie i jak najlepszych ocen.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

5. ĆWICZENIA

5.1. Odzyskiwanie siarki

5.1.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyszukaj i przeanalizuj dane statystyczne o aktualnej wielkości światowej produkcji

siarki odzyskiwanej.

Wskazówki do realizacji:
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wyszukać dane statystyczne o wielkości światowej produkcji siarki odzyskiwanej

w okresie dziesięciu ostatnich lat,

2) wyszukać dane statystyczne o wielkości produkcji siarki odzyskiwanej w Polsce

w okresie dziesięciu ostatnich lat,

3) wyszukać informacje o największych światowych producentach siarki odzyskiwanej,

wielkości produkcji największych instalacji odzysku siarki,

4) ustalić, gdzie w Polsce odzyskuje się siarkę z gazów zawierających siarkowodór,
5) ustalić wielkość produkcji siarki odzyskiwanej w przykładowej polskiej instalacji Clausa,
6) zaprezentować zebrane informacje,
7) ocenić wykonanie ćwiczenia.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

metoda tekstu przewodniego.

Środki dydaktyczne:

−

tekst przewodni do wykonania zadania,

−

stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,

−

roczniki statystyczne,

−

mapa gospodarcza świata,

−

mapa gospodarcza Polski,

−

czasopisma specjalistyczne: „Przemysł Chemiczny”, „Chemik”, „Gospodarka Paliwami
i Energią”,

−

literatura z rozdziału 7.

Ćwiczenie 2

Dokonaj analizy szkodliwości substancji stosowanych w procesie odzyskiwania siarki.

Wskazówki do realizacji:
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Przygotować Karty charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego dla
siarkowodoru i tlenku siarki(IV).

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) odszukać w aktualnie obowiązującym zestawie Kart charakterystyki substancji

niebezpiecznych, karty dotyczące siarkowodoru i tlenku siarki(IV),

2) wybrać informacje dotyczące właściwości toksycznych i niebezpiecznych siarkowodoru

i tlenku siarki(IV),

3) wybrać informacje o warunkach przechowywania, dystrybucji, transportu siarkowodoru

i tlenku siarki(IV),

4) ustalić zasady bhp, ochrony ppoż. oraz ochrony środowiska, obowiązujące

na stanowiskach pracy, gdzie stosowany jest siarkowodór i tlenek siarki(IV),

5) wybrać informacje o objawach zatrucia i sposobach udzielania pierwszej pomocy

osobom zatrutym siarkowodorem i tlenkiem siarki(IV),

6) zaprezentować efekty swojej pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

metoda tekstu przewodniego.

Środki dydaktyczne:

−

tekst przewodni do wykonania zadania,

−

materiał dla ucznia, punkt 4.1.1 (Poradnik dla ucznia),

−

zestaw Kart charakterystyki substancji niebezpiecznych lub stanowisko komputerowe
z dostępem do Internetu,

−

strony internetowe, np. www.wrzesnia.com.pl/instrukcje bhp.html, www.ciop.pl/html,

−

literatura z rozdziału 7 i aktualizacje.

Ćwiczenie 3

Dokonaj analizy uproszczonego schematu technologicznego instalacji absorpcyjnego

odsiarczania MEA.

Wskazówki do realizacji:
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Przygotować schemat technologiczny instalacji absorpcyjnego odsiarczania gazów
monoetanoloaminą.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) zapisać równanie reakcji zachodzącej pomiędzy MEA a siarkowodorem podczas

absorpcji,

2) podać wpływ temperatury na przebieg absorpcji siarkowodoru w roztworze

monoetanoloaminy,

3) wymienić poszczególne aparaty w instalacji absorpcyjnego odsiarczania gazów

monoetanoloaminą,

4) wymienić parametry procesu absorpcji i desorpcji,
5) ocenić wpływ parametrów na przebieg procesu technologicznego,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

6) scharakteryzować działanie absorbera i desorbera,
7) podać skład gazu odbieranego ze szczytu desorbera,
8) wymienić wady procesów etanoloaminowych,
9) podać przykłady zastosowania zasad technologicznych w procesie absorpcyjnego

odsiarczania gazów.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

metoda tekstu przewodniego.

Środki dydaktyczne:

−

tekst przewodni do wykonania zadania,

−

uproszczony schemat technologiczny instalacji absorpcyjnego odsiarczania gazów

monoetanoloaminą,

−

materiał z punktu 4.1.1 (Poradnik dla ucznia),

−

literatura z rozdziału 7.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

5.2. Przebieg procesu Clausa

5.2.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj analizy uproszczonego schematu technologicznego instalacji Clausa.

Wskazówki do realizacji:
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Przygotować uproszczony schemat technologiczny instalacji Clausa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) podać równania reakcji zachodzących w procesie odzyskiwania siarki z gazów bogatych

w siarkowodór,

2) wskazać podstawowe aparaty i urządzenia w instalacji Clausa: kocioł, reaktory,

wymienniki i skraplacze,

3) przeanalizować budowę i działanie podstawowych aparatów: kotła i jego palników,

reaktorów (pieców) z uwzględnieniem rodzaju katalizatora i temperatury,

4) podać skład gazu kierowanego do instalacji Clausa,
5) ocenić wpływ parametrów na przebieg procesu technologicznego wytwarzania siarki

odzyskiwanej w instalacji Clausa,

6) określić produkty procesu Clausa,
7) przeanalizować przebieg wytwarzania pary niskociśnieniowej w instalacji Clausa,
8) określić celowość odgazowywania ciekłej siarki z resztkami siarkowodoru,
9) podać, z jakimi innymi instalacjami współpracuje instalacja Clausa,
10) wskazać

przykłady

zastosowania

zasad

technologicznych

oraz

racjonalnego

wykorzystania surowców i energii w instalacji Clausa,

11) zaprezentować wyniki swej pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

metoda projektów.

Środki dydaktyczne:

−

uproszczony schemat technologiczny instalacji Clausa,

−

materiał z punktu 4.2.1 (Poradnik dla ucznia),

−

literatura z rozdziału 7.

Ćwiczenie 2

Dokonaj obserwacji procesu technologicznego w instalacji przemysłowej Clausa.

Wskazówki do realizacji:
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania. Zapoznać uczniów z zasadami bhp podczas wycieczki do zakładu
przemysłowego.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) obejrzeć przebieg procesu odsiarczania gazów rafineryjnych, wytwarzania siarki

odzyskiwanej w zakładzie przemysłowym,

2) poznać konstrukcję i materiały aparatów i urządzeń w ciągu technologicznym,
3) poznać sposoby kontroli i sterowania procesem odsiarczania gazów,
4) poznać przykłady procedur zachowania bezpieczeństwa eksploatacji instalacji

odsiarczania gazów,

5) poznać zasady bhp i ochrony ppoż. oraz ochrony środowiska obowiązujące

na stanowiskach pracy,

6) sporządzić sprawozdanie zawierające powyższe informacje.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

wycieczka dydaktyczna.

Środki dydaktyczne:

−

zwiedzanie zakładu odsiarczania gazów z przewodnikiem – upoważnionym
pracownikiem oddziału,

−

materiał nauczania danej jednostki modułowej Z5.01,

−

instrukcje ruchowe,

−

fragmenty instrukcji bhp,

−

fragmenty procedur zapewnienia bezpieczeństwa eksploatacji instalacji odsiarczania
gazów.

Ćwiczenie 3

Zidentyfikuj na fotografii (fot. 1) części palnika kotła Clausa.

Wskazówki do realizacji:
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Przygotować fotografie przekroju kotła Clausa.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) podać rolę palników kotła Clausa we właściwym przebiegu procesu,
2) wskazać część kotła ,w której zamontowane są palniki,
3) zidentyfikować na fotografii części palnika, przewody doprowadzające,
4) scharakteryzować konstrukcję,
5) zaprezentować ćwiczenie.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

tekstu przewodniego.

Środki dydaktyczne:

−

tekst przewodni do wykonania zadania,

−

fotografie przekroju kotła Clausa z uwidocznionym palnikiem,

−

materiał z punktu 4.2.1 (Poradnik dla ucznia),

−

literatura z rozdziału 7.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

5.3. Instalacje dodatkowe, współpracujące z instalacją Clausa

5.3.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zidentyfikuj aparaty i urządzenia na fotografiach instalacji Clausa i Sulfreen.

Wskazówki do realizacji:
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Przygotować fotografie oraz schematy ideowe i technologiczne instalacji Clausa i Sulfreen.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) wskazać na fotografiach charakterystyczne aparaty,
2) ustalić ich rolę w instalacji,
3) odnaleźć powiązania widocznych aparatów między sobą,
4) ustalić rozmieszczenie fragmentów instalacji Clausa i Sulfreen,
5) podsumować ich rolę i znaczenie,
6) zaprezentować efekty swojej pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

metoda tekstu przewodniego.

Środki dydaktyczne:

−

tekst przewodni do wykonania zadania,

−

fotografie instalacji Clausa i Sulfreen,

−

schematy ideowe i technologiczne instalacji Clausa i Sulfreen,

−

materiał p.4.2.1, 4.3.1 (Poradnik dla ucznia),

−

literatura z rozdziału 7.

Ćwiczenie 2

Sporządź bilanse materiałowe i energetyczne procesu odzyskiwania siarki.

Zadania do rozwiązania:

−

Kombinat Płocki przerabia ok. 12 mln t ropy na rok. Przyjmując, że zawartość siarki
w ropie wynosi 1,5%, oblicz, ile siarki rocznie można by otrzymać, gdyby możliwe było
jej całkowite usunięcie z ciekłych i gazowych produktów płockiej rafinerii. Ile kwasu
siarkowego(VI) można by wyprodukować z tej ilości siarki?

−

Ropa romaszkińska zawiera 1,6% siarki, z której 99% wydziela się ostatecznie
w instalacji Clausa. Oblicz, ile oleum 20% można teoretycznie otrzymać z siarki zawartej
w 1 mln t ropy.

−

Do instalacji Clausa wprowadza się gaz zawierający 80% H

2

S i 20% CO

2

. Z tego 70%

spala się do wolnej siarki, 10% do SO

2

, a 20% pozostaje jako siarkowodór. Oblicz,

ile m

3

powietrza należy doprowadzić do palnika kotła Clausa, aby zapewnić odpowiednią

ilość tlenu.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

−

W wyniku spalenia 1 kg siarki w instalacji Clausa otrzymuje się 2,17 kg pary wodnej
o temperaturze 177

°

C. Oblicz, ile węgla rocznie zaoszczędzają zakłady petrochemiczne

przerabiające 15 mln t ropy rocznie o zawartości 1,5% S, jeżeli do wytworzenia 10 kg
pary o tej samej temperaturze należy spalić 1 kg węgla kamiennego.

Wskazówki do realizacji:
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić jego zakres

i techniki wykonania.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) uważnie przeczytać treść zadania,
2) zapisać odpowiednie równania reakcji,
3) wykonać stosowne obliczenia,

4) zaprezentować efekty swojej pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

–

tekstu przewodniego.

Środki dydaktyczne:

−

tekst przewodni do wykonania zadania,

−

układ okresowy pierwiastków chemicznych,

−

kalkulator,

−

materiał p.4.1.1, 4.3.1 (Poradnik dla ucznia).

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

5.4. Odsiarczanie gazów ziemnych lub rafineryjnych

5.4.1. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Dokonaj analizy bezpieczeństwa eksploatacji instalacji Clausa.

Wskazówki do realizacji:
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien

1) wybrać odpowiednie fragmenty procedur zachowania bezpieczeństwa eksploatacji

instalacji, przygotowane przez prowadzącego zajęcia lub odnaleźć w Internecie instrukcje
i procedury dotyczące instalacji odsiarczania gazów,

2) ustalić warunki techniczne zachowania bezpieczeństwa eksploatacji instalacji

odzyskiwania siarki,

3) zaproponować zasady bhp, ochrony ppoż. oraz ochrony środowiska obowiązujące

na stanowiskach pracy.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

metoda tekstu przewodniego.

Środki dydaktyczne:

−

tekst przewodni do wykonania zadania,

−

instrukcje, procedury bezpieczeństwa eksploatacji – fragmenty lub stanowisko
komputerowe z dostępem do Internetu,

−

materiał z punktu 4.1.1, 4.4.1 (Poradnik dla ucznia),

−

literatura z rozdziału 7.

Ćwiczenie 2

Opracuj schemat ideowy powiązań procesu technologicznego wytwarzania siarki

odzyskiwanej z procesami przemysłu organicznego i nieorganicznego.

Wskazówki do realizacji:
Przed przystąpieniem do realizacji ćwiczenia nauczyciel powinien omówić zakres

i technikę wykonania ćwiczenia z uwzględnieniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Uczeń powinien:

1) uzasadnić ekologiczną i technologiczną celowość odzyskiwania siarki z gazów

rafineryjnych i gazu ziemnego w instalacjach przyzłożowych,

2) określić powiązania procesów technologicznych wytwarzania siarki odzyskiwanej

z procesami przemysłu organicznego i nieorganicznego:

−

odsiarczanie gazów rafineryjnych,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

−

odsiarczanie gazu ziemnego,

−

zastosowanie siarki w produkcji kwasu siarkowego(VI),

3) sporządzić schemat ideowy powiązań procesów technologicznych.

Zalecane metody nauczania–uczenia się:

−

metoda projektów.

Środki dydaktyczne:

−

materiał z rozdziału 4 (Poradnik dla ucznia),

−

Internet,

−

literatura z rozdziału 7.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

6. EWALUACJA OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

Przykłady narzędzi pomiaru dydaktycznego

Test do jednostki modułowej „Wytwarzanie siarki odzyskiwanej
z siarkowodoru”

Test składa się z 20 zadań, z których:

−

zadania 1, 2, 3, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 16, 17 są z poziomu podstawowego,

−

zadania 4, 13, 14, 15, 18, 19, 20 są z poziomu ponadpodstawowego.

Punktacja zadań 0 lub 1 punkt

Za każdą prawidłową odpowiedź uczeń otrzymuje 1 punkt. Za złą odpowiedź lub jej brak

uczeń otrzymuje 0 punktów.

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące oceny szkolne:
-

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 8 zadań z poziomu podstawowego,

-

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 11 zadań z poziomu podstawowego,

-

dobry – za rozwiązanie 15 zadań, w tym co najmniej 4 z poziomu ponadpodstawowego,

-

bardzo dobry – za rozwiązanie 17 zadań, w tym co najmniej 6 z poziomu

ponadpodstawowego.

Klucz odpowiedzi: 1. a, 2. c, 3. b, 4. c, 5. b, 6. a, 7. b, 8. a, 9. a, 10. c, 11. c,
12. d, 13. b, 14. d, 15. b, 16. c, 17. c, 18. a, 19. b, 20. a

Plan testu

Nr

zad.

Cel operacyjny

(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

1

Podać skrót nazwy substancji
stosowanej w absorpcji mokrej
siarkowodoru

A

P

a

2

Podać zawartość H

2

S w gazie

odbieranym z desorbera

A

P

c

3

Wskazać zakres stężeń siarkowodoru
do stosowania absorpcyjnych metod
odsiarczania mokrego

B

P

b

4

Wskazać gazy będące przyczyną strat
absorbenta w metodzie mokrej
odsiarczania

C

PP

c

5

Podać temperaturę w kolumnie
absorbera w metodzie mokrej
odsiarczania gazów

A

P

b

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Nr

zad.

Cel operacyjny

(mierzone osiągnięcia ucznia)

Kategoria

celu

Poziom

wymagań

Poprawna

odpowiedź

6

Podać ciśnienie w kolumnie
desorpcyjnej w mokrym odsiarczaniu
gazów

A

P

a

7

Podać udział siarki odzyskiwanej
w ogólnej produkcji siarki

A

P

b

8

Wskazać kierunki wykorzystania siarki

B

P

a

9

Wskazać zawartość H

2

S w gazach

opuszczających instalację Clausa

B

P

a

10 Podać temperaturę w reaktorze Clausa

A

P

c

11

Podać dopuszczalne stężenie H

2

S

w powietrzu

A

P

c

12 Podać katalizator w reaktorze Clausa

A

P

d

13

Wskazać gaz rozpuszczony w ciekłej
siarce odzyskiwanej w procesie Clausa

C

PP

b

14

Wskazać sposób rozmieszczenia
katalizatora w reaktorze Clausa

C

PP

d

15 Podać inną nazwę pieca Clausa

C

PP

b

16

Podać efektywność odsiarczania gazów
w kompleksie Claus-Sulfreen

A

P

c

17

Podać stopień odsiarczania gazów
resztkowych z procesu Clausa
w najnowszych technologiach

A

P

c

18

Podać temperaturę w reaktorze procesu
Sulfreen

C

PP

a

19

Podać sposób odbioru siarki z reaktora
Sulfreen

C

PP

b

20

Wskazać gaz, którym przedmuchuje się
instalację Clausa przed remontem

C

PP

a

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

Przebieg testowania

INSTRUKCJA DLA NAUCZYCIELA

1. Ustal z uczniami termin przeprowadzenia sprawdzianu z co najmniej jednotygodniowym

wyprzedzeniem.

2. Omów z uczniami cel stosowania pomiaru dydaktycznego.
3. Zapoznaj uczniów z rodzajem zadań podanych w zestawie oraz z zasadami punktowania.
4. Przeprowadź z uczniami próbę udzielania odpowiedzi na takie typy zadań testowych,

jakie będą w teście.

5. Omów z uczniami sposób udzielania odpowiedzi (karta odpowiedzi).
6. Zapewnij uczniom możliwość samodzielnej pracy.
7. Rozdaj uczniom zestawy zadań testowych i karty odpowiedzi, podaj czas przeznaczony

na udzielanie odpowiedzi.

8. Postaraj się stworzyć odpowiednią atmosferę podczas przeprowadzania pomiaru

dydaktycznego (rozładuj niepokój, zachęć do sprawdzenia swoich możliwości).

9. Kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu przypomnij uczniom o zbliżającym się

czasie zakończenia udzielania odpowiedzi.

10. Zbierz karty odpowiedzi oraz zestawy zadań testowych.
11. Sprawdź wyniki i wpisz do arkusza zbiorczego.
12. Przeprowadź analizę uzyskanych wyników sprawdzianu i wybierz te zadania, które

sprawiły uczniom największe trudności.

13. Ustal przyczyny trudności uczniów w opanowaniu wiadomości i umiejętności.
14. Opracuj wnioski do dalszego postępowania, mającego na celu uniknięcie niepowodzeń

dydaktycznych – niskie wyniki przeprowadzonego sprawdzianu.

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących technologii wytwarzania siarki odzyskiwanej

z siarkowodoru. Są to zadania wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest
prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi. Prawidłową odpowiedź

zaznacz X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas. Trudności mogą
przysporzyć Ci zadania: 4, 13, 19, 20, gdyż są one na poziomie trudniejszym niż
pozostałe.

8. Na rozwiązanie testu masz 60 min.

Powodzenia

Materiały dla ucznia:

-

instrukcja,

-

zestaw zadań testowych,

-

karta odpowiedzi.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. W absorpcyjnym, mokrym oczyszczaniu gazów z siarkowodoru stosuje się:

a) MEA
b) EDTA
c) WEA
d) AMD

2. Gaz odbierany ze szczytu desorbera w instalacji absorpcyjnego oczyszczania gazów

zawiera siarkowodoru:

a) do 25%
b) 30 – 50%
c) 50 – 80%
d) ok. 90%

3. Metody mokre absorpcyjne stosuje się, gdy stężenie siarkowodoru w gazie wynosi:

a) do 15 g/m

3

b) 20 – 40 g/m

3

c) 50 – 70 g/m

3

d) 80 – 90 g/m

3

4. Wadą procesów mokrego odsiarczania są straty absorbentów, spowodowane obecnością

w oczyszczanych gazach:

a) N

2

b) CH

4

c) COS
d) Olefin

5. Temperatura w kolumnie absorbera w instalacji odsiarczania metodą mokrą wynosi:

a) 10 – 20

°

C

b) 30 – 40

°

C

c) 50 – 80

°

C

d) 90 – 110

°

C

6. Ciśnienie w kolumnie desorpcyjnej w instalacji absorpcyjnego, mokrego odsiarczania

gazów wynosi:

a) 0,2 MPa
b) 0,6 MPa
c) 1,0 MPa
d) 3,0 Mpa

7. Udział siarki odzyskiwanej w ogólnej produkcji siarki (koniec XX w.) wynosi:

a) 10%
b) 25%
c) 55%
d) 75%

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

8. Siarka odzyskiwana jest głównie wykorzystywana w:

a) produkcji kwasu siarkowego(VI)
b) produkcji barwników
c) przemyśle gumowym
d) garbarstwie

9. Gazy opuszczające instalację Clausa zawierają:

a) do 1% H

2

S

b) do 3% H

2

S

c) do 5% H

2

S

d) do 7% H

2

S

10. Temperatura w reaktorze Clausa wynosi:

a) 100 – 250

°

C

b) 200 – 250

°

C

c) 300 – 350

°

C

d) 500 – 550

°

C

11. Dopuszczalne stężenie H

2

S w powietrzu wynosi:

a) 0,10 mg/m

3

b) 0,05 mg/m

3

c) 0,01 mg/m

3

e) 0,002 mg/m

3

12. Katalizator w procesie Clausa to:

a) tlenki miedzi
b) tlenki żelaza
c) tlenek glinu
d) tlenki glinu i żelaza

13. W siarce odzyskiwanej w procesie Clausa w postaci ciekłej, rozpuszczonym gazem, który

należy „odgazować”, jest:
a) O

2

b) H

2

S

c) SO

2

d) para wodna

14. Katalizator w reaktorze Clausa znajduje się:

a) w rurkach
b) na półkach
c) w warstwie fluidalnej
d) na wypełnieniu szamotowym

15. Piecem Clausa nazywany jest inaczej:

a) kocioł Clausa
b) reaktor z masą kontaktową
c) piec dopalający za reaktorem
d) część kotła, w której następuje spalanie H

2

S

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

16. Efektywność całkowitego odsiarczenia gazów w kompleksie Claus-Sulfreen wynosi:

a) 95,5%
b) 98,0%
c) 99,5%
d) 99,9%

17. Uzyskiwany stopień odsiarczenia gazów w najnowszych technologiach oczyszczania

gazów z procesu Clausa wynosi:
a) 99,5%
b) 99,7%
c) 99,9%
d) 100,0%

18. W procesie Sulfreen, gdzie przebiega uzupełniająco reakcja Clausa, utrzymuje się

temperaturę:
a) 130 – 150

°

C

b) 170 – 200

°

C

c) 250 – 275

°

C

d) 300 – 350

°

C

19. Odzyskiwana siarka z procesu Sulfreen znajduje się:

a) w gazie poreakcyjnym
b) zaadsorbowana na katalizatorze
c) wykroplona w dolnej części aparatu
d) wykroplona w górnej części aparatu

20. Przed remontem instalacji Clausa, aparaty i rurociągi są w celu zachowania

bezpieczeństwa dokładnie przedmuchiwane:
a) azotem
b) tlenem
c) powietrzem
d) dwutlenkiem węgla

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko..........................................................................................

Wytwarzanie siarki odzyskiwanej z siarkowodoru

Zakreśl poprawną odpowiedź, wpisz brakujące części zadania lub wykonaj rysunek.

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1.

a

b

c

d

2.

a

b

c

d

3.

a

b

c

d

4.

a

b

c

d

5.

a

b

c

d

6.

a

b

c

d

7.

a

b

c

d

8.

a

b

c

d

9.

a

b

c

d

10.

a

b

c

d

11.

a

b

c

d

12.

a

b

c

d

13.

a

b

c

d

14.

a

b

c

d

15.

a

b

c

d

16.

a

b

c

d

17.

a

b

c

d

18.

a

b

c

d

19.

a

b

c

d

20.

a

b

c

d

Razem:

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

Test

praktyczny

wysoko

symulowany

do

jednostki

modułowej

„Wytwarzanie siarki odzyskiwanej z siarkowodoru”

Zadanie dla ucznia:
Przedstaw znaczenie procesu wytwarzania siarki odzyskiwanej.

Plan testu

Lp.

Nazwa czynności

Liczba punktów

możliwych do

uzyskania

1.

Podanie trzech największych producentów siarki
odzyskiwanej na świecie.

3

2.

Podanie dwóch zakładów w Polsce odzyskujących siarkę
w procesie Clausa z gazów zawierających siarkowodór.

2

3.

Obliczenie ilości stęż. H

2

SO

4

(96%) wytworzonego z siarki

odzyskanej.

−

obliczenie ilości siarki w ropie naftowej,

−

obliczenie ilości siarki odzyskiwanej,

−

obliczenie ilości 100% H

2

SO

4

,

−

obliczenie ilości 96% H

2

SO

4

,

−

stosowanie odpowiednich jednostek.

5

4.

Zaprojektowanie schematu ideowego współpracy

instalacji

hydroodsiarczania

w rafinerii z instalacją Clausa.

stosowanie typowych oznaczeń (1 pkt)
podanie procesów absorpcyjnego odsiarczania (1 pkt)
podanie procesu Clausa (1 pkt)
podanie właściwej kolejności procesów (1 pkt)
podanie surowców i produktów (1 pkt)

5

5.

Podanie i interpretacja jednego przykładu zastosowania zasad
technologicznych w procesie odsiarczania gazów

2

Razem: 17

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące oceny szkolne:

17 – 15 – bardzo dobry
14 – 12 – dobry
11 – 9 – dostateczny
8 – 7 – dopuszczający

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

Instrukcja dla nauczyciela

1. Przed rozpoczęciem wykonywania zadania przez uczniów należy:

−

zapewnić warunki do samodzielnej pracy,

−

rozdać karty pracy oraz instrukcje dla ucznia,

−

odczytać uczniom przeznaczoną dla nich instrukcję oraz udzielić odpowiedzi na
pytania.

2. Podczas wykonywania zadania powinny być spełnione następujące warunki:

−

czas trwania testu 45 minut,

−

praca samodzielna, indywidualne stanowiska pracy,

−

maksymalna liczba uczniów w grupie – 16 osób,

−

wykonane zadanie uczeń opisuje w karcie pracy,

−

nauczyciel pełni rolę obserwatora,

−

kilka minut przed zakończeniem sprawdzianu nauczyciel przypomina uczniom
o zbliżającym się czasie zakończenia zadania,

−

po wykonaniu zadania uczeń oddaje kartę pracy nauczycielowi.

3. Po wykonania zadania nauczyciel:

−

wpisuje do karty oceny wyniki przeprowadzonego testowania,

−

przeprowadza analizę wyniku sprawdzianu,

−

opracowuje wnioski do dalszego postępowania, mającego na celu uniknięcie
niepowodzeń dydaktycznych.

Uczeń może otrzymać maksymalnie 17 punktów.

Instrukcja dla ucznia

Aby wykonać zadanie, powinieneś w karcie pracy:

1. Podać trzech największych producentów siarki odzyskiwanej na świecie.
2. Podać dwa zakłady w Polsce odzyskujące siarkę w procesie Clausa z gazów

zawierających siarkowodór.

3. Obliczyć ilość stęż. H

2

SO

4

(96%) wytworzonego z siarki odzyskanej:

-

obliczyć ilość siarki w ropie naftowej,

-

obliczyć ilość siarki odzyskiwanej,

-

obliczyć ilość 100% H

2

SO

4

,

-

obliczyć ilość 96% H

2

SO

4

,

-

stosować odpowiednie jednostki.

4. Zaprojektować schemat ideowy współpracy

instalacji hydroodsiarczania

w rafinerii

z instalacją Clausa.

-

stosować typowe oznaczenia,

-

podać odpowiednie procesy we właściwej kolejności,

-

podać surowce i produkty.

5. Podać i zinterpretować jeden przykład zastosowania zasad technologicznych w procesie

odsiarczania gazów.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

KARTA PRACY

Imię i nazwisko..........................................................................................

Test

praktyczny

wysoko

symulowany

do

jednostki

modułowej

„Wytwarzanie siarki odzyskiwanej z siarkowodoru”

Zadanie dla ucznia:
Przedstaw znaczenie procesu wytwarzania siarki odzyskiwanej.
Rozwiązanie zadania powinno obejmować podane poniżej elementy.

1. Najwięksi producenci siarki odzyskiwanej na świecie (zaznacz na mapce trzy przykłady).
(3 pkt.)

2. Zakłady w Polsce odzyskujące siarkę z gazów zawierających siarkowodór
produkcji instalacji Clausa (dwa przykłady). (2 pkt.)

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

3. Obliczenie ilości stęż. H

2

SO

4

(96%) wytworzonego z siarki odzyskanej. (5 pkt.)

Kombinat przerabia ok. 15 mln t ropy na rok. Przyjmując, że zawartość siarki
w ropie wynosi 1,6%, oblicz, ile siarki rocznie można by otrzymać, gdyby możliwe było jej
usunięcie z ciekłych i gazowych produktów rafinerii z wydajnością 99%. Ile kwasu
siarkowego(VI) o stężeniu 96% można by wyprodukować z tej ilości siarki?

4. Schemat ideowy

współpracy

instalacji hydroodsiarczania

w rafinerii z instalacją Clausa.

(5 pkt.)

5. Przykład i interpretacja zastosowania zasad technologicznych w procesie odsiarczania
gazów. (2 pkt.)

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

KARTA OCENY

Imię i nazwisko..........................................................................................

Test

praktyczny

wysoko

symulowany

do

jednostki

modułowej

„Wytwarzanie siarki odzyskiwanej z siarkowodoru”

Zadanie:
Przedstaw znaczenie procesu wytwarzania siarki odzyskiwanej.

Lp.

Nazwa czynności

Liczba punktów

możliwych do

uzyskania

1.

Podanie trzech największych producentów siarki
odzyskiwanej na świecie.

2.

Podanie dwóch zakładów w Polsce odzyskujących siarkę
w procesie Clausa z gazów zawierających siarkowodór.

3.

Obliczenie ilości stęż. H

2

SO

4

(96%) wytworzonego z siarki

odzyskanej.

−

obliczenie ilości siarki w ropie naftowej,

−

obliczenie ilości siarki odzyskiwanej,

−

obliczenie ilości 100% H

2

SO

4

,

−

obliczenie ilości 96% H

2

SO

4

,

−

stosowanie odpowiednich jednostek.

4.

Zaprojektowanie schematu ideowego współpracy

instalacji

hydroodsiarczania

w rafinerii z instalacją Clausa.

stosowanie typowych oznaczeń (1 pkt)
podanie procesów absorpcyjnego odsiarczania (1 pkt)
podanie procesu Clausa (1 pkt)
podanie właściwej kolejności procesów (1 pkt)
podanie surowców i produktów (1 pkt)

5.

Podanie i interpretacja jednego przykładu zastosowania zasad
technologicznych w procesie odsiarczania gazów

Razem:

Proponuje się następujące normy wymagań – uczeń otrzyma następujące oceny szkolne:

17 – 15 – bardzo dobry
14 – 12 – dobry
11 – 9 – dostateczny
8 – 7 – dopuszczający

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

7. LITERATURA

1.

Gayer R., Matysikowa Z.: Zbiór zadań z technologii chemicznej. WSiP, Warszawa 1981

2.

Grzywa E., Molenda J.: Technologia podstawowych syntez organicznych. Tom 1.

WNT, Warszawa 2000

3.

Molenda J.: Technologia chemiczna. WSiP, Warszawa 1996

4. Praca zbiorowa pod redakcją Seńczuka W.: Toksykologia. PZWL, Warszawa 1999
5.

Ryng M.: Bezpieczeństwo techniczne w przemyśle chemicznym. Poradnik. WNT,

Warszawa 1994