„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

0

MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI

Ewa Figura

Rozpoznawanie surowców włókienniczych
311[34]O1.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2005

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
mgr inż. Eugenia Popławska
mgr inż. Janina Zielińska



Opracowanie redakcyjne:
Marcin Olifirowicz

Konsultacja:
dr inż. Janusz Figurski

Korekta:
Joanna Iwanowska
Marta Pobereszko

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[34]O1.02.
Rozpoznawanie surowców włókienniczych zawartego w programie nauczania dla zawodu
technik technologii odzieży.

Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

5

3. Cele kształcenia

6

4. Materiał nauczania

7

4.1. Klasyfikacja wyrobów włókienniczych oraz czynniki decydujące o ich

właściwościach

7

4.1.1. Materiał nauczania

7

4.1.2. Pytania sprawdzające 8
4.1.3. Ćwiczenia 8
4.1.4. Sprawdzian postępów 10

4.2. Polimery włóknotwórcze

10

4.2.1. Materiał nauczania

10

4.2.2. Pytania sprawdzające 12
4.2.3. Ćwiczenia 12
4.2.4. Sprawdzian postępów 13

4.3. Klasyfikacja, właściwości fizyko-mechaniczne i chemiczne włókien

13

4.3.1. Materiał nauczania

13

4.3.2. Pytania sprawdzające 17
4.3.3. Ćwiczenia 17
4.3.4. Sprawdzian postępów 19

4.4. Włókna naturalne – właściwości fizyko-mechaniczne i chemiczne oraz

zasady identyfikacji

19

4.4.1. Materiał nauczania

19

4.4.2. Pytania sprawdzające 26
4.4.3. Ćwiczenia 26
4.4.4. Sprawdzian postępów 29

4.5. Włókna chemiczne – właściwości fizyko-mechaniczne i chemiczne oraz

zasady identyfikacji

29

4.5.1. Materiał nauczania

29

4.5.2. Pytania sprawdzające 39
4.5.3. Ćwiczenia 40
4.5.4. Sprawdzian postępów 42

4.6. Włókna ponowne i wtórne

43

4.6.1. Materiał nauczania

43

4.6.2. Pytania sprawdzające 43
4.6.3. Ćwiczenia 43
4.6.4. Sprawdzian postępów 44

5. Sprawdzian osiągnięć

45

6. Literatura

50

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten pomoże Ci w przyswajaniu wiedzy z zakresu rozróżniania wyrobów

włókienniczych, rozpoznawania i klasyfikowania surowców włókienniczych oraz określenia
ich właściwości.

Poradnik zawiera:

− wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś bez problemów mógł

korzystać z poradnika,

− cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

− materiał nauczania, czyli wiadomości dotyczące rozpoznawania surowców

włókienniczych,

− zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić, czy opanowałeś już podane treści,

− ćwiczenia, które umożliwią Ci nabycie umiejętności praktycznych,

− sprawdzian postępów,
− wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki.

W materiale nauczania zostały omówione zagadnienia dotyczące klasyfikacji wyrobów

włókienniczych, czynników decydujących o ich właściwościach, polimery włóknotwórcze,
właściwości fizyko-mechaniczne i chemiczne włókien naturalnych i chemicznych,
wiadomości dotyczące włókien ponownych i wtórnych.

Z rozdziałem Pytania możesz zapoznać się:

− przed przystąpieniem do rozdziału Materiał nauczania – poznając przy tej okazji

wymagania wynikające z treści poradnika, a po przyswojeniu wskazanych treści,
odpowiadając na te pytania, sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń,

− po zapoznaniu się z rozdziałem Materiał nauczania, aby sprawdzić stan swojej wiedzy,

która będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń.

Kolejnym etapem rozpoznawania surowców włókienniczych będzie wykonywanie

ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie i utrwalenie informacji.

Wykonując ćwiczenia przedstawione w poradniku lub zaproponowane przez nauczyciela,

poznasz właściwości surowców włókienniczych miedzy innymi na podstawie:
− dekompozycji tkanin i dzianin,
− badań właściwości fizyko-mechanicznych i chemicznych włókien.

Po wykonaniu ćwiczeń sprawdź poziom swoich postępów, rozwiązując test Sprawdzian

postępów, zamieszczony po ćwiczeniach. W tym celu:
− przeczytaj pytania i odpowiedz na nie,

− podaj odpowiedz, wstawiając X w odpowiednie miejsce,
− wpisz TAK, jeśli Twoja odpowiedź na pytanie jest prawidłowa,

− wpisz NIE, jeśli Twoja odpowiedź na pytanie jest niepoprawna.

Odpowiedzi NIE wskazują na luki w Twojej wiedzy, oznacza to, że należy powrócić do

treści, które nie są dostatecznie opanowane.

Poznanie przez Ciebie wiadomości będzie stanowić dla nauczyciela podstawę do

przeprowadzenia sprawdzianu poziomu przyswojonych wiadomości i ukształtowanych
umiejętności. W tym celu nauczyciel posłuży się Zestawem zadań testowych zawierającym
różnego rodzaju zadania. W rozdziale 5 tego poradnika jest zamieszczony Zestaw zadań
testowych, zawiera on:
− instrukcje, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzania sprawdzianu,

− przykładową kartę odpowiedzi, w której, w przeznaczonych miejscach wpisz odpowiedzi

na pytania, będzie to stanowić dla Ciebie trening przed sprawdzianem zaplanowanym
przez nauczyciela.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

Schemat układu jednostek modułowych

Moduł 311[34].O1

Podstawy włókiennictwa

311[34].O1.01

Przestrzeganie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpożarowej oraz

ochrony środowiska

311[34].O1.02

Rozpoznawanie surowców

włókienniczych

311[34].O1.03

Rozpoznawanie nitek

311[34].O1.04

Wykonywanie pomiarów

311[34].O1.05

Określanie parametrów struktury tkanin

i dzianin

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej „Rozpoznawanie

surowców włókienniczych” powinieneś umieć:

−

przewidzieć konsekwencje wynikające z naruszenia przepisów bhp,

−

zastosować odzież ochronną oraz środki ochrony osobistej,

−

zorganizować stanowiska pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

określić pojęcia: włókna, półprodukt, wyrób włókienniczy, wyrób odzieżowy,

−

scharakteryzować czynniki decydujące o właściwościach wyrobów włókienniczych,

−

określić budowę polimeru,

−

sklasyfikować polimery włóknotwórcze,

−

sklasyfikować włókna,

−

określić właściwości fizyko-mechaniczne włókien,

−

określić właściwości chemiczne włókien,

−

zorganizować stanowisko do badania surowców włókienniczych,

−

dobrać metody badań surowców włókienniczych, rozpoznać włókna pod mikroskopem,

−

przeprowadzić badania organoleptyczne włókien,

−

przeprowadzić badania chemiczne włókien,

−

określić wpływ właściwości włókien na jakość wyrobów włókienniczych,

−

scharakteryzować włókna wtórne i ponowne,

−

określić możliwości wykorzystania surowców wtórnych.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Klasyfikacja wyrobów włókienniczych oraz czynniki

decydujące o ich właściwościach

4.1.1. Materiał nauczania

Surowce włókiennicze – do surowców włókienniczych zalicza się włókna odznaczające

się dużą smukłością i takimi właściwościami, które umożliwiają ich przerób w operacjach
technologicznych na nitki, sznurki, filc, watę.

Półprodukt – forma przejściowa między surowcem, a wyrobem włókienniczym i dla

użytkownika nie stanowi jeszcze odpowiednich wartości użytkowych.

Wyrób włókienniczy – gotowy produkt uzyskany przez technologiczną przeróbkę

surowca lub półproduktu. Do wyrobów włókienniczych zalicza się między innymi: tkaniny,
dzianiny, filce, plecionki, koronki, wyroby pończosznicze, sznurki.
Wyrób odzieżowy – produkt, który powstaje wskutek przetwarzania tkanin i innych
wyrobów włókienniczych w wyników krojenia, a następnie łączenia elementów na
maszynach szwalniczych lub metodą zgrzewania. Do wyrobów odzieżowych zaliczamy
między innymi: płaszcze, garnitury, sukienki, bluzki, pościel.

Właściwości włókien i ich wpływ na właściwości wyrobów.

Włókna mogą być użytkowane jako luźna masa włókiennicza, przede wszystkim jednak

stanowią surowce do wytwarzania nitek, z których otrzymuje się różnego rodzaju płaskie
wyroby włókiennicze, np. tkaniny, dzianiny, taśmy i inne materiały odzieżowe.
Przebieg przerobu włókien na wyrób włókienniczy zależy w dużym stopniu od właściwości
fizycznych i chemicznych włókien. Właściwości te wpływają na cechy użytkowe wyrobów
włókienniczych (rys. 1).

Rys. 1. Czynniki kształtujące właściwości tkanin

Źródło: Chyrosz M. Zębowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe. WSiP, Warszawa 1995

Tkanina

wykończona

Tkanina

surowa

Nitka

Włókno

W

ła

ści

wo

ści w

łókna

Sposób prz

ędzenia

Sposób tkania

Sposób wyko

ńczenia

Właściwości użytkowe tkanin

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Niektóre właściwości fizyczne włókien dadzą się ściśle określić za pomocą pomiarów

przy użyciu odpowiednich przyrządów. Inne natomiast można badać tylko metodą
organoleptyczną, posługując się zmysłami dotyku, wzroku i powonienia. Właściwości
chemiczne włókien określa się na podstawie zachowania się ich pod wpływem działania
podwyższonej temperatury oraz wobec określonych czynników chemicznych.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie włókna zalicza się do surowców włókienniczych?
2. Co to jest półprodukt?
3. Co nazywamy wyrobem włókienniczym?
4. Jaki produkt nazywamy wyrobem odzieżowym?
5. Jakie czynniki kształtują właściwości tkanin?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj dekompozycję podstawowych wyrobów włókienniczych. Zanalizuj budowę

próbek użytych w ćwiczeniu.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać próbki i pogrupować na tkaniny i dzianiny,
2) z próbek wyciągnąć kilka nitek,
3) nitki rozłożyć na pojedyncze włókna,
4) zanalizować budowę próbek użytych w ćwiczeniu,
5) otrzymane surowce i półprodukty umieścić odpowiednio w tabeli.

Karta pracy

Wyrób włókienniczy

Półprodukt włókienniczy

Surowiec włókienniczy

Tkanina

Dzianina

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalog próbek tkanin i dzianin,

−

klej, nożyce, szpilki lub igły,

−

karta pracy.

Ćwiczenie 2

Dokonaj podziału na wyroby włókiennicze i odzieżowe.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) podzielić na dwie grupy wyroby odzieżowe i włókiennicze,
2) wyodrębnić wyroby i wpisać w odpowiednim miejscu w tabeli,

Wyrób włókienniczy Wyrób

odzieżowy

3) zaprezentować efekty swojej pracy i uzasadnić swój wybór.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

tkaniny,

−

nici,

−

bluzka damska,

−

pończochy,

−

ścierka do wycierania naczyń,

−

spodenki gimnastyczne,

−

włóczka do robienia na drutach,

−

podkoszulek bawełniany,

−

skarpetki,

−

kordonek,

−

wstążka,

−

poszewka na poduszkę.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

4.1.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) zidentyfikować surowce włókiennicze?

2) zdefiniować półprodukt?

3) zidentyfikować wyrób włókienniczy?

4) zidentyfikować wyrób odzieżowy?

5) wymienić czynniki kształtujące właściwości tkanin?

4.2 Polimery włóknotwórcze

4.2.1. Materiał nauczania

Polimery – związki wielkocząsteczkowe zbudowane z powtarzających się ugrupowań
atomów, zwanych merami, połączonych wiązaniami chemicznymi i tworzących cząsteczki
osiągające znaczne rozmiary, zwane makrocząsteczkami.

Reakcja wytwarzanie polimerów to polireakcje.

Rodzaje polireakcji:

1) Polireakcje przebiegające bez wydzielania produktów ubocznych:

polimeryzacja – reakcja łączenia się wielu jednakowych cząsteczek związku wyjściowego
(udział w reakcji bierze tylko jeden monomer),

cząsteczki monomeru makrocząsteczki polimeru

Rys. 2. Polimeryzacja

Źródło: Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. SOP, Toruń 2000

kopolimeryzacja – reakcja, w której biorą udział, co najmniej dwa różne monomery
(komery), a produkt reakcji nazywa się kopolimerem.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Rys. 3. Kopolimeryzacja

Źródło: Idryjan-Pajor J. „Materiałoznawstwo odzieżowe” SOP, Toruń 2000

2)

Polikondensacja – reakcja wytwarzania polimeru, której towarzyszy wydzielanie produktu

ubocznego (najczęściej wody), może w niej uczestniczyć jeden rodzaj monomeru lub
kilka, a produkt tej reakcji nazywa się polikondensatem.

cząsteczki monomeru polikondensat produkt

uboczny

Rys. 4. Polikondensacja

Źródło: Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. SOP, Toruń 2000

Stopień polimeryzacji – liczba merów w makrocząsteczce.

Rodzaje polimerów:

1) Polimery naturalne – występują w przyrodzie, np. celuloza, białko, sok kauczukowy,
2) Polimery syntetyczne – wytwarzane przez człowieka w drodze syntezy chemicznej.

Orientacja włókna – sposób ułożenia (uporządkowania) makrocząsteczek we włóknie.
Im wyższy jest stopień orientacji, tym włókna są wytrzymalsze na rozciąganie.

włókno o idealnej orientacji





włókno o złej orientacji

Rys. 5. Orientacja włókna

Źródło: Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. SOP, Toruń 2000

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to są polimery?
2. Która polireakcja przebiega bez wydzielania produktów ubocznych?
3. Jak nazywa się reakcja z wydzielaniem produktu ubocznego?
4. Co nazywamy orientacją włókna?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozróżnianie wyrobów włókienniczych wytworzonych z włókien, które zbudowane

są z polimerów naturalnych i syntetycznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) z katalogów próbek wybrać próbki z włókien roślinnych, zwierzęcych i syntetycznych,
2) dokonać sprawdzenia wybranych próbek metodą spalania,
3) wkleić próbki:

a) z włókien zbudowanych z celulozy,
b) z włókien zbudowanych z białka,
c) z włókien zbudowanych z polimerów syntetycznych,

4) zaprezentować wykonaną pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalog próbek z włókien zwierzęcych,

−

katalog próbek z włókien roślinnych,

−

katalog próbek z włókien syntetycznych,

−

katalog próbek z włókien sztucznych celulozowych,

−

zeszyt przedmiotowy.

Ćwiczenie 2

Rozróżnianie włókien o złej i idealnej orientacji, uzasadnij swój wybór.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z ilustracjami,
2) scharakteryzować włókna o złej orientacji i idealnej orientacji,
3) uzasadnić swój wybór.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

ilustracje z orientacją włókien.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

4.2.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie

Czy potrafisz:
1) określić, co to są polimery?

2) odróżnić polireakcje przebiegające bez wydzielania produktów

ubocznych od polireakcji przebiegających z wydzielaniem produktów

ubocznych?

3) rozróżniać włókna o złej i idealnej orientacji włókna?

4.3. Klasyfikacja, właściwości fizyko-mechaniczne i chemiczne

włókien

4.3.1. Materiał nauczania

Większość materiałów stosowanych do produkcji wyrobu odzieży jest wykonywana

z włókien.

Ze względu na pochodzenie włókna przerabiane w przemyśle odzieżowym dzieli się na

dwie zasadnicze grupy: włókna naturalne i włókna chemiczne (rys. 6). Włókna naturalne oraz
chemiczne dzieli się na: organiczne i nieorganiczne (rys. 7, 8.).

Rys. 6. Ogólna klasyfikacja włókien

Źródło: Chyrosz M. Zębowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe. WSiP, Warszawa 1995

NATURALNE

CHEMICZNE

WŁÓKNA

ORGANICZNE

NIEORGANICZNE

NIEORGANICZNE

ORGANICZNE

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Rys. 7. Klasyfikacja włókien naturalnych

Źródło: Chyrosz M. Zębowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe. WSiP, Warszawa 1995

Wełna

Owcza
Kozia
Wielbłądzia
Królika
angorskiego

Roślinne

Zwierzęce

Włókna naturalne

Organiczne

Nieorganiczne

Mineralne

Azbest

Uwłosienie
ssaków

Nasienne

Bawełna
Kapok

Łodygowe

Len
Konopie
Juta
Ramia

Liściaste

Manila
Sizal

Owocowe

Kokos

Jedwabie

Jedwab
morwowy
Jedwab
dębowy

Włos

Króliczy
Zajęczy

Sierść

Bydlęca

Włosie

Końskie

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Rys. 8. Klasyfikacja włókien chemicznych

Źródło: Chyrosz M. Zębowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe. WSiP, Warszawa 1995

Właściwości fizyko-mechaniczne włókien

Właściwości fizyczne włókien – cechy dające się zaobserwować przy pomocy zmysłów

(głównie wzroku) i zmierzyć czyli wyrazić wartościami liczbowymi posługując się
przyrządami pomiarowymi (np. mikroskopem, zrywarką, wagą analityczną,
skrętomierzem).Właściwości fizyczne określają takie cechy włókien jak: kształt, długość,
grubość, barwę.

Włókna

chemiczne

Organiczne

Nieorganiczne

Sztuczne

Syntetyczne

Celulozowe
i pochodne

wiskozowe
octanowe
miedziowe

Białkowe


kazeinowe
sojowe

poliamidow

e

polichlorowinylowe

polies

trowe

polipropylenowe

poliakrylonitrylowe

poliur

etano

we

Szklane

Metalowe

Kauczuki
naturalne

Włókna
gumowe

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Właściwości mechaniczne włókien -sposób zachowania się włókien pod wpływem
działania na nie sił zewnętrznych. Właściwości te to: wytrzymałość na rozciąganie, zdolność
do wydłużania się, sprężystość, itp. Cechy te mają duże znaczenia w procesie
technologicznym i wpływają na właściwości użytkowe wyrobów.

Kształt włókna – każdy rodzaj włókna ma charakterystyczny kształt podłużny i przekrój

poprzeczny. Kształt podłużny może być prostoliniowy, falisty itp. i można go spostrzec
gołym okiem lub przy użyciu lupy. Przekrój poprzeczny włókien może być np. kołowy,
owalny, wieloboczny, nieregularny. Dokładny kształt przekroju poprzecznego włókna
widoczny jest pod mikroskopem.
Kształt włókien ma między innymi duży wpływ na zdolność włókien do przędzenia, czyli
skręcania w nitkę tzw. przędność.

Długość włókna. Włókna o teoretycznie nieograniczonej długości nazywa się włóknami

ciągłymi. Pozostałe włókna o ograniczonej długości nazywa się włóknami odcinkowymi (ich
długość określa się w milimetrach).
Długość włókna wpływa na wytrzymałość wyrobu oraz wygląd powierzchni tkaniny.

Grubość włókna. Jeśli włókno ma przekrój poprzeczny zbliżony do koła, to grubość jego

wyraża się średnicą przekroju poprzecznego w mikrometrach (1µm = 0,001 mm). Grubość
pozostałych włókien określa się za pomocą masy liniowej w jednostkach międzynarodowego
systemu Tex.
Grubość włókna ma wpływ na grubość nitki i jej wytrzymałość. Im cieńsze włókno, tym
szlachetniejszy można uzyskać z niego wyrób.

Wytrzymałość włókien na rozciąganie jednokierunkowe lub osiowe – wielkość siły,

pod którą włókno ulega rozerwaniu. Wytrzymałość włókna jest zwykle różna na sucho
i na mokro. Wytrzymałość włókien na rozciąganie wyraża się w centyniutonach na tex
(cN/tex, 1cN = 10¯²N).
Wydłużenie włókien - włókna w czasie rozciągania zmieniają swoje wymiary:
w kierunku podłużnym wydłużają się, a w kierunku poprzecznym zwężają się. Cechę tę
nazywa się wydłużeniem przy rozrywaniu.
Rozróżnia się wydłużenie: bezwzględne (wyrażane w milimetrach) i względne (wyrażane
w procentach w stosunku do początkowej długości rozciąganego włókna). Włókna o bardzo
małym wydłużeniu są sztywne i trudno poddają się procesom przerobu.

Sprężystość włókien – zdolność powracania do pierwotnego kształtu po usunięciu

działających na nie zewnętrznych sił rozciągających, zgniatających lub ściskających, albo
układów tych sił. Włókna o dużej sprężystości są doskonałym materiałem do wyrobu
materiałów odzieżowych, które nie gniotą się i wykazują trwałość w użytkowaniu.

Gęstość objętościowa – stosunek masy do objętości, gdzie masa jest wyrażana w kg,

a objętość w m³. Rozróżnia się gęstość rzeczywistą oraz gęstość pozorną. Przy oznaczaniu
gęstości rzeczywistej włókien przyjmuje się objętość włókien po odliczeniu wolnych
przestrzeni zajętych przez powietrze. Gęstość pozorna odnosi się do włókien wraz
z przestrzeniami wypełnionymi powietrzem. Gęstość pozorna jest zawsze mniejsza
od rzeczywistej.
Izolacyjność cieplna wyrobów włókienniczych zależy od ich gęstości pozornej,
a izolacyjność cieplna samych włókien zmienia się dla różnych włókien w niewielkich
granicach i znacznie przewyższa przewodnictwo cieplne powietrza.
Duża zawartość powietrza we włóknach oraz w wyrobach wpływa na zwiększenie ich
izolacyjności cieplnej, czyli złego przewodnictwa cieplnego.
Higroskopijność włókien – zdolność pochłaniania wilgoci z otoczenia. Ilość wilgoci,
jaką może wchłonąć włókno zależy od temperatury i ilości wilgoci zawartej w otoczeniu.
Higroskopijność włókien stanowi o właściwościach higienicznych wyrobów włókienniczych.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

Odzież wykonana z włókien higroskopijnych posiada zdolność wchłaniania wilgoci
z powierzchni skóry, co jest cechą dodatnią z punktu widzenia higieny.

Zależnie od wilgotności otoczenia zmieniają się właściwości fizyko-mechaniczne

(np. masa, wytrzymałość) włókna. Zmiany niekiedy są dość duże, dlatego pomieszczenia
laboratoryjne powinny być wyposażone w urządzenia klimatyzacyjne i kontrolujące w celu
utrzymania warunków normalnych (za klimat normalny uważa się powietrze o temperaturze
20 ± 2ºC i wilgotność względnej 65 ± 2%). Przed wykonaniem badań laboratoryjnych próbki
są poddawane aklimatyzacji w celu doprowadzenia ich do stanu normalnego. Normalnym
stan wilgotności próbki nazywa się stanem równowagi, jaki uzyska ona między wilgotnością
własną a wilgotnością otoczenia w klimacie normalnym.
Inne charakterystyczne cechy fizyczne włókien to wrażenie, jakie dają przy dotyku np.
uczucie ciepła, chłodu oraz ich barwa i połysk itp.

Właściwości chemiczne włókien - zależą od substancji, z których są zbudowane.
O podstawowych właściwościach chemicznych włókien decydują:

−

odporność na działanie podwyższonej temperatury,

−

sposób palenia się,

−

odporność na działanie kwasów, zasad i środków bielących,

−

odporność na działanie czynników atmosferycznych.

Właściwości chemiczne włókien wpływają przede wszystkim na procesy technologiczne

związane z wykończeniem wyrobów, np. bieleniem, barwieniem. Wskazują na sposób prania
wyrobów włókienniczych w warunkach ich użytkowania i dozwolony zakres temperatury
podczas prania i prasowania. Znajomość właściwości chemicznych włókien pozwala na ich
odróżnienie na podstawie charakterystycznej reakcji pod wpływem odczynników
chemicznych.

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki jest podział włókien ze względu na pochodzenie?
2. Jaka jest klasyfikacja włókien naturalnych?
3. Jaka jest klasyfikacja włókien chemicznych?
4. Na co ma wpływ kształt włókien?
5. Jaki jest podział włókien ze względu na ich długość?
6. O czym decyduje grubość włókna?
7. W jaki sposób określa się długość włókien?
8. Co to są właściwości mechaniczne włókna?
9. Co to jest sprężystość włókien?
10. Co to jest gęstość włókien?
11. Od czego zależy izolacyjność cieplna wyrobów włókienniczych?
12. Co to jest higroskopijność włókna?
13. Co decyduje o podstawowych właściwościach chemicznych włókien?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zbadaj właściwości fizyko-mechaniczne włókien.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać kilka różnych włókien,

2) zbadać je, zwracając uwagę na: kształt wzdłużny włókna (pod mikroskopem), kształt

przekroju poprzecznego (pod mikroskopem), długość, sprężystość (przez ręczne

zgniatanie) wytrzymałość na rozciąganie, wrażenie przy dotyku oraz barwę,

3) przykleić próbkę wraz z opisem,

4) zaprezentować swoją pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalog włókien,

−

mikroskop z oprzyrządowaniem,

−

klej,

−

zeszyt przedmiotowy.

Ćwiczenie 2

Przeprowadź próbę spalania włókien.

Sposób wykonania ćwiczenia.

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) otrzymać od nauczyciela próbki włókien: bawełny, wełny i poliamidu,

2) przy zachowaniu szczególnej ostrożności umieścić poszczególne włókna w płomieniu

świecy,

3) zaobserwować proces spalania włókien: szybkość spalania, barwę płomienia, zapach

po zdmuchnięciu płomienia, pozostałości po spaleniu (popiół), barwa i rozkruszalność

(po ostygnięciu),

4) zapisać swoje spostrzeżenia w karcie obserwacji,

5) zaprezentować swoją pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalog włókien,

−

palnik lub świeca,

−

pęseta,

−

karta obserwacji.

Karta obserwacji

Zmiany

Włókno

Bawełna

Wełna

Poliamid

Szybkość spalania

Barwa płomienia

Zapach po
zdmuchnięciu
płomienia

Pozostałości po
spaleniu

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

4.3.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie
Czy potrafisz:
1) sklasyfikować włókna naturalne i chemiczne?

2) określić, na jakie cechy włókna wpływa jego kształt?

3) wymienić rodzaje włókien ze względu na ich długość?

4) badać organoleptycznie włókna?

5) wyjaśnić, w jaki sposób określa się grubość włókna?

6) wyjaśnić, co to jest sprężystość i gęstość włókien?

7) wyjaśnić, od czego zależy izolacyjność cieplna włókna?

4.4. Włókna naturalne – właściwości fizyko-mechaniczne

i chemiczne oraz zasady identyfikacji

4.4.1. Materiał nauczania

Włókna roślinne

Celuloza – nazywana również błonnikiem, jest podstawowym materiałem budulcowym

tkanki roślinnej. Celuloza należy do związków chemicznych nazywanych węglowodanami,
jest substancją wielkocząsteczkową (polimerem naturalnym) o wzorze sumarycznym
(

)

O

H

C

5

10

6

n

, gdzie „n” oznacza stopień polimeryzacji, czyli oznacza liczbę merów

w makrocząsteczce liczba ta waha się od 1000 do 10000) (rys. 9)

Rys. 9. Wzór cząsteczki celulozy

Źródło: Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. SOP, Toruń 2000

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Surowcami do przemysłowego otrzymywania celulozy są: drewno drzew iglastych

(świerk, sosna), włókna torebek nasiennych bawełny, konopie, słoma zbóż i trzcina. Surowce
te zawierają również inne substancje. Pozyskiwanie celulozy polega na oddzieleniu jej od
pozostałych składników. Okorowane drewno poddawane jest rozdrobnieniu, a następnie
gotowaniu pod ciśnieniem z dodatkiem odpowiednich związków chemicznych. W wyniku
gotowania następuje rozpuszczenie związków niecelulozowych, pozostała masa zostaje
oddzielona od roztworu i poddawana jest bieleniu, a następnie odwadniana i suszona. Gotowy
produkt zawiera 85 – 95 % czystej celulozy i nadaje się do dalszej przeróbki chemicznej lub
do wyrobu papieru.

Właściwości celulozy:

−

biała włóknista masa,

−

nie rozpuszcza się i nie pęcznieje w wodzie zimnej i gorącej,

−

lekko pęcznieje w roztworze wodorotlenku sodowego w podwyższonej temperaturze,

−

nie rozpuszcza się w alkoholu, rozcieńczonych kwasach i zasadach,

−

pod wpływem dłuższego działania kwasu siarkowego lub solnego następuje hydroliza

(rozpad) celulozy do cząsteczek cukru prostego,

−

rozpuszcza się pod działaniem odczynnika Schweitzera (amoniakalnego roztworu

wodorotlenku miedzi),

−

rozkłada się w enzymach.

Bawełna

Właściwości fizyko-mechaniczne bawełny:

−

kształt: wzdłużny- przypomina spiralnie skręconą wstążkę, której jeden koniec jest

zaostrzony, a drugi oderwany od ziarna, jest otwarły postrzępiony, przekrój poprzeczny-
podobny do kształtu fasoli (rys. 10),

Rys. 10. Widok włókna bawełny pod mikroskopem

Źródło: Tłumaczenie z języka niemieckiego Samek P.: Krawiectwo materiałoznawstwo. WSiP, Warszawa 1999

−

długość – od 12 do 50 mm,

−

grubość – włókna są bardzo cienkie: 100-500mtex (w dużym przybliżeniu przyjmuje się,

że ich średnia grubość wynosi 20-23 µm),

−

wydłużenie względne od 3% do 11%, na mokro nieco większe,

−

sprężystość – jest niewielka, wyroby gniotą się,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

−

izolacyjność cieplna – może być mała lub duża, zależy od rodzaju wyrobu,

−

higroskopijność – w normalnych warunkach bawełna zawiera około 7,5–8,5% wilgoci,

przy zwiększonej wilgotności powietrza może wchłonąć do 25% wody, nie sprawiając
przy dotyku wrażenia, że jest mokra; wyroby bawełniane bardzo łatwo zwilżają się,

−

wrażenie przy dotyku – miłe, miękkie, „ciepłe”,

−

barwa naturalna – zależy od odmiany bawełny: biała, kremowa, brunatnożółta,

−

połysk – tylko najlepsze gatunki włókna odznaczają się naturalnym połyskiem.

Właściwości chemiczne bawełny:

−

skład chemiczny bawełny – celuloza (90–97%), pektyny (0,5–0,7%), tłuszcze i żywice

(0,35-0,40%), popiół (0,12–0,25%), woda (7,5–8,5%),

−

sposób spalania się włókien – płomień duży, jasny, zapach palonego papieru, popiół lotny,

−

odporność na podwyższoną temperaturę – wytrzymuje długotrwałe ogrzewanie do

temperatury 160ºC, powyżej 165ºC, przy ogrzewaniu bez dostępu powietrza zachodzi
rozkładowa destylacja celulozy, temperatura prasowania 210ºC,

−

odporność na działanie zasad – zasady o średnim i dużym stężeniu w podwyższonej

temperaturze mogą zniszczyć włókno, zasady działając na zimno mogą polepszyć
właściwości bawełny (merceryzacja);
Merceryzacja – uszlachetnianie bawełny stężoną zasadą sodową, dzięki czemu: zwiększa
się wytrzymałość na rozciąganie, włókno lepiej się barwi, zwiększa się połysk, rośnie
higroskopijność, tkaniny bawełniane wykurczają się, przekrój poprzeczny włókna staje się
okrągły,

−

odporność na działanie kwasów – stężone kwasy mineralne (siarkowy, solny, fosforowy)

powoduje całkowite zniszczenie włókien w wyniku degradacji celulozy,

−

odporność na środki bielące - substancje zawierające chlor oraz woda utleniona osłabiają

włókno,

−

odporność na działanie czynników atmosferycznych - jest odporna na działanie

czynników atmosferycznych, jednak długotrwałe działanie wilgoci powoduje proces
gnilny.

Zastosowanie bawełny – największą ilość bawełny przerabia się na tkaniny odzieżowe,

bieliźniane, pościelowe. Wyrabia się dzianiny zwłaszcza bieliźniane, nici do szycia i do haftu,
tasiemki, koronki, materiały techniczne oraz materiały opatrunkowe. Bawełna jest również
przerabiana z dodatkiem włókien chemicznych i wyroby te noszą nazwę bawełnopodobnych.

Len
Właściwości fizyko-mechaniczne lnu:
– kształt – włókno wydobyte z łodygi stanowi włókno techniczne, które składa się z wielu

pęczków krótkich i cienkich włókienek elementarnych, spojonych klejem roślinnym
(pektyną). Przekrój poprzeczny włókna ma kształt zbliżony do wielokąta (rys. 11),

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Rys. 11. Widok włókna lnu pod mikroskopem

Źródło: Tłumaczenie z języka niemieckiego Samek P.: Krawiectwo materiałoznawstwo. WSiP, Warszawa 1999

−

długość włókna – technicznego 20-140cm, elementarnego 16-30 mm,

−

grubość włókna – elementarnego 7-20 µm, technicznego wielokrotnie większa od włókna

elementarnego,

−

wytrzymałość na rozciąganie – bardzo duża i wynosi 23-73 cN/tex, na mokro większa

o 10%,

−

wydłużenie względne – 1,5-4%,

−

sztywność włókien – jest cechą charakterystyczna lnu, a wynika z obecności substancji

pektynowych we włóknie technicznym,

−

sprężystość – mała, wyroby bardzo gniotą się w trakcie użytkowania,

−

izolacyjność cieplna – bardzo mała, wrażenie chłodu potęguje się po wymaglowaniu,

−

higroskopijność – w warunkach normalnych len zawiera 12% wilgoci, a przy zwiększonej

wilgotności powietrza może wchłonąć do 25% wody, nie sprawiając przy dotyku wrażenia
mokrego; wyroby lniane zwilżają się bardzo szybko,

−

barwa – od srebrzystoszarej do brunatnej (zależy od metody moczenia),

−

połysk – włókna lnu mają naturalny połysk, który można spotęgować przez maglowanie.

Kotonizacja (ubawełnianie) – proces polegający na rozłożeniu włókna technicznego,

na włókna elementarne przez usunięcie kleju łączącego te włókna za pomocą metody
chemicznej albo mechanicznej.

Właściwości chemiczne – zbliżone są do bawełny, gdyż obydwa włókna zbudowane

są z celulozy. Jednak odporność na zasady i środki bielące jest mniejsza, ponieważ związki
te mogą spowodować kotonizację włókna technicznego.

Zastosowanie lnu – z lnu wyrabia się tkaniny pościelowe, tkaniny obrusowe, ręczniki,

ściereczki do wycierania naczyń, tkaniny odzieżowe, dekoracyjne, techniczne. Wyrabia się
również nici, sznurki, sieci rybackie.

Konopie

Właściwości włókien konopnych:

− długość włókien – technicznych 1,5–2 m, elementarnych 5–55 mm,

− grubsze od włókien lnianych, mocniejsze, twardsze i sztywniejsze,
− odporne na działanie wody słodkiej i słonej,

− barwa włókien – jasnożółta, zielonkawa lub szara.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Zastosowanie konopi – z konopi wyrabia się grube i mocne tkaniny, np. żagle, namioty,
worki, plandeki, materace, jak również sznurki, liny okrętowe itp. z cienkich gatunków
można wyrabiać tkaniny pościelowe i odzieżowe.

Włókna zwierzęce

Białko – budulec włókien zwierzęcych. Białko występuje: we włóknach zwierzęcych,

mięśniach, skórze, kościach, roślinach strączkowych, mleku.

W wełnie białko występuje pod nazwą – keratyna, natomiast w jedwabiu naturalnym –

fibroina i serycyna.

Budowa białek:

−

skład chemiczny – pierwiastki podstawowe to: węgiel, tlen, azot, wodór, oprócz nich

białka mogą zawierać: siarkę, fosfor, żelazo, potas, sód.

−

białka to polimery powstałe przez polikondensację cząsteczek związków organicznych,

zwanych aminokwasami.

Właściwości białek:

−

z wodą tworzą roztwory koloidowe,

−

można je wytrącić dodając chlorku sodu (soli kuchennej),

−

ulegają ścinaniu (przechodzą w stan nierozpuszczalny) pod działaniem: podwyższonej

temperatury, alkoholu, kwasu,

−

rozpuszczają się w zasadach.

Substancje, w skład których wchodzą białka barwią się pod wpływem stężonego kwasu
azotowego na żółto. Reakcja wykrywania białek nazywana jest reakcją ksantoproteinową.

Wełna
Włókno wełny jest zbudowane z trzech warstw: naskórka (składającego się z łusek
ułożonych dachówkowo), warstwy korowej (składającej się z komórek zbudowanych
z białka), rdzenia (zawierającego substancje pigmentowe nadające wełnie naturalne
zabarwienie), (rys. 12).

Rys. 12. Budowa włókna wełny- przekrój poprzeczny

Źródło: Idryjan-Pajor J: Materiałoznawstwo odzieżowe. SOP, Toruń 2000

Ze względu na budowę wewnętrzną włókna wełniane można podzielić na włókna:

bezrdzeniowe, przejściowe (mające rdzeń przerywany albo jego ślady), rdzeniowe (mające
rdzeń ciągnący się wzdłuż całego włókna), martwe (mające bardzo gruby rdzeń, który
w przekroju poprzecznym zajmuje około 90% powierzchni przez co włókna są sztywne,
kruche, łamliwe).

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

Właściwości fizyko- mechaniczne włókna wełnianego:

−

kształt włókna – w przekroju poprzecznym włókno ma kształt zbliżony do koła, w widoku

podłużnym włókno wygięte jest wzdłuż łuków, tzw. skarbikowane (rys. 13),

Rys. 13. Włókna wełny owczej pod mikroskopem: przekrój poprzeczny okrągły, kształt podłużnu włókna

– łuski są ułożone dachówkowo

Źródło: Tłumaczenie z języka niemieckiego Samek P.: Krawiectwo materiałoznawstwo. WSiP, Warszawa 1999

−

grubość wełny – zależy od rasy owiec i wynosi od 15 do 70 µm (230–730 mtex),

−

długość- zależy od rasy owiec: wełna merynosowa ma długość 50–100 mm, wełna

cheviotowa ma długość do 400 mm,

−

wytrzymałość na rozciąganie – jest niewielka i wynosi od 9 do 18 cN/tex, wełna

zmoczona traci na wytrzymałości do 30%,

−

wydłużenie względne: na sucho wynosi do 50%, natomiast na mokro do 70%,

−

izolacyjność cieplna – doskonała ze względu na dużą zawartość powietrza, które

zatrzymuje się między łuskami naskórka,

−

sprężystość – bardzo dobra, wyroby wełniane po zgnieceniu powracają do poprzedniego

kształtu oraz wykazują dużą trwałość w użytkowaniu,

−

podatność do spilśniania – charakterystyczna cecha włókna wełnianego, które pod

wpływem tarcia, podwyższonej temperatury, wilgoci oraz środków alkalicznych skręca się
zahaczając łuskami, tworzy ubitą masę i kurczy się,

−

higroskopijność – wełna jest najbardziej higroskopijna wśród wszystkich włókien,

w warunkach normalnych zawiera ok. 17% wilgoci, a przy zwiększonej wilgotności
powietrza może wchłonąć do 50% wody, nie sprawiając przy dotyku mokrej; mimo
doskonałej higroskopijności włókna wełniane bardzo trudno zwilżają się,

−

wrażenie przy dotyku – „ciepłe” i mniej lub bardziej szorstkie,

−

barwa – zależy od rasy owiec i może być: kremowa, szara, brązowa i czarna,

−

połysk – zależy od rasy owiec.

Właściwości chemiczne wełny:

−

sposób spalania: płomień – krótki, przerywany, zapach – palonych włosów, popiół-

zwęglona kula dająca się rozetrzeć,

−

odporność na podwyższoną temperaturę – długotrwałe działanie temperaturą 100ºC

powoduje brunatnienie, a następnie rozpad włókien, gotowanie w wodzie osłabia włókna;
temperatura prasowania wynosi 160ºC,

−

odporność na działanie kwasów – włókna są odporne na działanie rozcieńczonych

kwasów nawet w podwyższonej temperaturze,

−

odporność na działanie zasad – zasady nawet rozcieńczone zwłaszcza w podwyższonej

temperaturze rozpuszczają wełnę,

−

odporność na działanie środków bielących – proces bielenia w znacznym stopniu osłabia

włókno wełny.

Zastosowanie wełny – stosuje się przede wszystkim do wyrobu tkanin i dzianin

odzieżowych oraz tkanin dekoracyjnych, dywanów, kocy, kapeluszy itp. Wyroby wełniane
produkowane z domieszką wełny noszą nazwę wełnopodobnych.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Jedwab naturalny
Właściwości fizyko-mechaniczne włókien jedwabiu naturalnego:

−

kształt włókna – włókno proste o gładkiej powierzchni, w przekroju poprzecznym pojedyncze

włókno ma kształt zbliżony do trójkąta z zaokrąglonymi wierzchołkami (rys. 14),

a

b

Rys. 14. Włókna jedwabiu surowego pod mikroskopem: a) widok podłużny (widoczne nitki fibroiny

z powłoką serycynową), b) przekrój poprzeczny włókien

Źródło: Chyrosz M. Zębowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe. WSiP, Warszawa 1995

−

długość włókna – całkowita długość włókna w kokonie wynosi ok. 3000 m, natomiast

długość włókna, które daje się odwinąć (oplot właściwy), wynosi ok. 1000-1500 m,

−

grubość – włókno jedwabiu jest najcieńszym włóknem naturalnym, którego średnia

grubość wynosi 20-32 µm (125-200 mtex),

−

wytrzymałość na rozciąganie – jest bardzo duża i wynosi 22-46 cN/tex, wytrzymałość

włókna mokrego jest nieco mniejsza,

−

wydłużalność włókna – do 26%,

−

sprężystość – bardzo duża,

−

izolacyjność cieplna – dobra, tylko trochę mniejsza niż wełny,

−

higroskopijność – w warunkach normalnych jedwab zawiera 11% wilgoci, może

wchłonąć do 30% wody nie sprawiając przy dotyku wrażenia wilgotnego.

Właściwości chemiczne – zbliżone do wełny, ponieważ obydwa włókna zbudowane

są z białek.

Promienie słoneczne osłabiają włókno. Przy dłuższym przechowywaniu jedwab „starzeje

się”, w wyniku, czego żółknie i traci na wytrzymałości.

Zastosowanie jedwabiu naturalnego – jest używany do wyrobu tkanin sukienkowych,

bluzkowych i krawatowych, chustek, apaszek, szali, nici odzieżowych do szycia i haftu, jak
również wyrabia się nici chirurgiczne, tkaniny na czasze balonów, spadochronów oraz
niektóre tkaniny techniczne.

Inne włókna z uwłosienia zwierząt:

1. Wełna kozia:

−

wełna kóz angorskich tzw. „mohair” – o białej barwie, pięknym jedwabistym połysku,
charakteryzuje się miękkością, włosach bezrdzeniowych, nie mających zdolności do
spilśniania, używana jako domieszka do wełny owczej, do wyrobu tkanin zwanych
„alpaka”, pluszów, imitacji futer oraz tkanin i dzianin typu „mohair”,

−

wełna kóz kaszmirskich – bardzo delikatna, o pięknym połysku, używana do wyrobu
chustek i szli kaszmirskich oraz cienkich tkanin sukienkowych.

2. Wełna wielbłądzia:

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

−

włókna długie grube – nie nadają się do przerobu,

−

włókna krótkie, cienkie – bardzo miękkie, lekkie, wytrzymałe na rozciąganie,
przerabia się ich zachowując jasnobrązowy naturalny kolor, stosowany do wyrobu
tkanin na płaszcze, pledy, swetry.

3. Wełna królika angorskiego – zwana „angorą”. Ten rodzaj włókien otrzymuje się przez

wyczesywanie, są one koloru białego lub jasnoszarego, o długości ok. 70 mm, puszyste,
miękkie, lekkie, sprężyste, o jedwabistym połysku. Używane jako domieszka do wełny
owczej stosowanej do produkcji dzianin.

4. Włos królika i zająca. Włókna służą do wyrobu wysoko gatunkowych filców

kapeluszowych.

5. Włosie końskie – pozyskiwane z końskich ogonów. Włókno sztywne, mocne

i jednocześnie bardzo elastyczne, używane do produkcji „włosianek” służących
w krawiectwie do usztywniania przodów.

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest celuloza?
2. Jakie są właściwości celulozy?
3. Jakie są włókna pochodzenia roślinnego?
4. Jakie są włókna pochodzenia zwierzęcego?
5. Jakie są właściwości fizyko-mechaniczne włókna bawełny?
6. Jakie są właściwości chemiczne włókna bawełny?
7. Na czym polega proces merceryzacji?
8. Jakie są właściwości fizyko-mechaniczne włókna lnu?
9. Na czym polega proces kotonizacji?
10. Jakie właściwości posiadają włókna konopne?
11. Co to są białka?
12. Jakie są właściwości białek?
13. Na czym polega reakcja ksantoproteinowa?
14. Jakie są właściwości fizyko-mechaniczne wełny?
15. Jakie są właściwości chemiczne wełny?
16. Jakie są właściwości fizyko-mechaniczne i chemiczne jedwabiu naturalnego?
17. Jakie są inne włókna z uwłosienia zwierząt?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Przeprowadzając próbę spalania, dokonaj podziału próbek tkanin wykonanych z włókien

roślinnych i zwierzęcych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać z katalogu kilka próbek włókien,
2) przy zachowaniu szczególnej ostrożności umieścić poszczególne próbki w płomieniu

świecy,

3) zaobserwować proces spalania: szybkość spalania, barwę płomienia, zapach po

zdmuchnięciu płomienia, pozostałości po spaleniu,

4) wykonać mini katalog próbek,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

5) zaprezentować swoją pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalog próbek tkanin z włókien roślinnych i zwierzęcych,

−

palnik lub świeca,

−

pęseta,

−

arkusz papieru.

Ćwiczenie 2

Określ sprężystość tkanin wykonanych z włókien roślinnych i zwierzęcych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać kilka próbek tkanin z włókien roślinnych i zwierzęcych,
2) zgnieść próbki w dłoni i określić ich sprężystość,
3) wkleić próbki i opisać swoje spostrzeżenia,
4) zaprezentować swoją pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalog próbek tkanin z włókien roślinnych i zwierzęcych,

−

karta obserwacji.

Karta obserwacji
Włókna roślinne

Włókna zwierzęce

Włókno...............................................

.........................................................................
..........................................................................

Włókno...............................................

.........................................................................
.........................................................................

Włókno...............................................

.........................................................................
.........................................................................

Włókno...............................................

.........................................................................
.........................................................................

Włókno...............................................





.........................................................................
........................................................................

Włókno...............................................





.........................................................................
.........................................................................

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Ćwiczenie 3

Na podstawie przekroju podłużnego i poprzecznego rozpoznaj rodzaj włókna.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przygotować próbki włókien i umieścić je na płytce pod mikroskopem,
2) rozpoznać rodzaj włókna,
3) zinterpretować wyniki badań.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

mikroskop z oprzyrządowaniem do identyfikacji włókien,

−

kolekcja próbek włókien naturalnych,

−

plansze z przekrojami poprzecznymi i wzdłużnymi włókien.

Ćwiczenie 4

Zbadaj działanie roztworu ługu sodowego na tkaninę wykonaną z włókien roślinnych

i zwierzęcych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać z katalogu kilka próbek,
2) przygotować próbki do badania,
3) przy zachowaniu szczególnej ostrożności, umieścić kilka kropli rozcieńczonego,

a następnie stężonego ługu sodowego na próbkach,

4) zaobserwować, jakim procesom będą podlegały próbki,
5) dokonać podziału na tkaniny wykonane z włókien roślinnych i zwierzęcych,
6) omówić procesy zachodzące podczas działania roztworu ługu sodowego na włókna

roślinne i zwierzęce, uzasadniając podział próbek.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalog próbek tkanin z włókien roślinnych i zwierzęcych,

−

pęseta,

−

roztwór ługu sodowego,

−

pipetka.

Ćwiczenie 5

Przeprowadzając reakcję ksantoproteinową rozpoznaj włókna zwierzęce.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać z katalogu kilka próbek,
2) przygotować próbki do badania,
3) przy zachowaniu szczególnej ostrożności, umieścić kilka kropli stężonego kwasu

azotowego na próbkach,

4) zaobserwować, które z próbek ulegną zabarwieniu na kolor żółty,
5) dokonać wyboru próbek wykonanych z włókien zwierzęcych,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

6) omówić procesy zachodzące podczas działania stężonego kwasu azotowego na substancję

w skład, których wchodzi białko.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalog próbek tkanin z włókien roślinnych i zwierzęcych,

−

pęseta,

−

stężony kwas azotowy,

−

pipetka.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie
Czy potrafisz:
1) określić właściwości celulozy?

2) wymienić włókna pochodzenia roślinnego i zwierzęcego?

3) omówić właściwości fizyko-mechaniczne i chemiczne bawełny?

4) omówić właściwości fizyko-mechaniczne i chemiczne lnu?

5) omówić właściwości włókna konopi?

6) wyjaśnić, na czym polega proces merceryzacji?

7) wyjaśnić, na czym polega proces kotonizacji?

8) wyjaśnić, na czym polega reakcja ksantoproteinowa?

9) omówić właściwości fizyko-mechaniczne i chemiczne wełny?

10) omówić właściwości fizyko-mechaniczne i chemiczne jedwabiu
naturalnego?

11) rozróżniać włókna roślinne i zwierzęce?

4.5. Włókna chemiczne – właściwości fizyko-mechaniczne

i chemiczne oraz zasady identyfikacji.

4.5.1. Materiał nauczania

Włókna sztuczne

Włókna sztuczne celulozowe i pochodne: włókna wiskozowe, octanowe i miedziowe.

Włókna wiskozowe – surowcami wyjściowymi do produkcji tych włókien są: celuloza
drzewna, ług sodowy i dwusiarczek węgla i woda. Schemat produkcji przedstawia rys. 15.

Arkusz celulozy zanurza się w roztworze ługu sodowego, w wyniku czego powstaje

alkaliceluloza. Odciska się ją z ługu sodowego miele i poddaje działaniu dwusiarczku węgla.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

Powstaje wtedy żółtopomarańczowy związek – ksantogenian celulozy. Na ksantat działa się
ługiem sodowym i wodą, w wyniku, czego powstaje lepka ciecz tzw. wiskoza. Wiskoza po
dokładnym przefiltrowaniu przez pewien czas dojrzewa. Następnie wiskozę wprowadza się
do maszyn przędzalniczych. Schemat tzw. przędzenia „na mokro” przedstawia rys. 16.
Wiskozę pod odpowiednim ciśnieniem przeciska się przez otwory dyszy przędzalniczej.
W dnie dyszy znajdują się małe otworki o średnicy stanowiącej setne części milimetra
(średnica otworków zależy od żądanej grubości włókna). Dysze zanurzone są w kwaśnej
kąpieli koagulującej (zestalającej). Cieniutkie strumienie wiskozy w kąpieli zestalają się
tworząc włókna i jednocześnie regeneruje się, czyli odtwarza celuloza (w wyniku reakcji
chemicznych, jakie zachodzą między kąpielą i wiskozą). Zespół włókien otrzymywany
z jednej dyszy nawija się na szpule. Włókna poddaje się rozciąganiu, płukaniu, bieleniu
i innym operacją wykończeniowym w celu nadania im określonych właściwości.

Rys. 15. Schemat produkcji włókien wiskozowych

.

Źródło: Chyrosz M. Zębowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe. WSiP, Warszawa 1995

Celuloza

Alkaliceluloza

Włókna

Wiskoza

Ksantogenian

celulozy

Ług sodowy

Dwusiarczek

węgla

Woda

Ług sodowy

Kąpiel

koagulująca

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

Włókna miedziowe – surowcem do produkcji włókien miedziowych są odpadki

bawełniane oraz celuloza drzewna. Włókna miedziowe są produkowane w coraz mniejszym
zakresie z powodu niekorzystnych właściwości fizyko-mechanicznych i chemicznych.

Rys. 16. Schemat przędzenia włókien wiskozowych: 1- roztwór wiskozy, 2 – pompa tłocząca roztwór,

3 – kąpiel koagulująca, 4 – dysza przędzalnicza, 5 – cewka nawijająca
Źródło: Chyrosz M. Zębowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe. WSiP, Warszawa 1995

Włókna octanowe – surowcem do produkcji włókien jest celuloza drzewna lub

podwłosie bawełniane. Na celulozę działa się mieszaniną złożoną z kwasu octowego,
bezwodnika kwasu octowego i kwasu siarkowego. W wyniku reakcji otrzymuje się związek
zwany acetylocelulozą, którą rozpuszcza się w acetonie. Otrzymany roztwór przeciska się
przez dysze przędzalnicze. Strumyczki roztworu wprowadza się do specjalnych komór,
w których pod wpływem gorącego powietrza następuje odparowanie rozpuszczalnika
i zestalenie włókien (tzw. formowanie „na sucho” – rys. 17).

Rys. 17. Schemat przędzenia włókien octanowych: 1- roztwór acetylocelulozy, 2 – pompa tłocząca roztwór,

3 – dysza przędzalnicza, 4 – komora z ciepłym powietrzem, gdzie następuje odparowanie rozpuszczalnika

i zestalenie włókien, 4 – skroplenie pary rozpuszczalnika, 5 – cewka nawijająca

Źródło: Chyrosz M. Zębowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe. WSiP, Warszawa 1995

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

W zależności od zastosowanych dysz przędzalniczych, włókna mogą mieć różne kształty,

w zależności od potrzeb. Dzięki temu przekroje poprzeczne włókien mogą być różne rys. 18.

Rys. 18. Przekroje poprzeczne dysz przędzalniczych i otrzymywane z nich włókna

Źródło: Tłumaczenie z języka niemieckiego Samek P.: Krawiectwo materiałoznawstwo. WSiP, Warszawa 1999

Włókna sztuczne celulozowe odcinkowe

Produkcja włókien odcinkowych zasadniczo nie różni się od produkcji włókien sztucznych
ciągłych, jedynie końcowe stadia są inne. Przy otrzymywaniu włókien odcinkowych, włókna
z szeregu dysz są łączone w jedną taśmę, następnie cięte i wykańczane. Włóknom
odcinkowym można nadawać dowolne długości, zależnie od tego, do jakich włókien
naturalnych mają być upodobnione. Produkuje się włókna bawełnopodobne i wełnopodobne.

Właściwości fizyko-mechaniczne włókien sztucznych celulozowych:
Parametry, które można dowolnie regulować w zależności od potrzeb:

−

kształt włókna – włókna ciągłe mają kształt podłużny prostoliniowy, włókna odcinkowe

typu wełny mogą być karbikowane, przekroje poprzeczne włókien są mniej lub bardziej
nieregularne,

Rys. 19. Przekroje poprzeczne włókien sztucznych celulozowych (widok pod mikroskopem),

włókna wiskozowe, b) włókna octanowe

Źródło: Chyrosz M. Zębowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe. WSiP, Warszawa 1995

−

długość włókna – może być dowolnie regulowana,

−

grubość włókna – może być dowolna zależy od wielkości otworów w dyszach,

−

barwa – otrzymywane są w kolorze prawie białym i można je barwić na dowolny kolor,

−

połysk – mają duży połysk, ale można otrzymać włókna matowe.

Właściwości fizyko-mechaniczne włókien wiskozowych klasycznych:

−

wytrzymałość włókna na rozciąganie – jest niewielka i wynosi 14 – 22cN/tex,

−

wydłużenie względne włókien – jest dość znaczne i wynosi w stanie suchym 15–35%,

w stanie mokrym wzrasta do 50%,

−

sprężystość włókien – są mało sprężyste,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

−

higroskopijność – charakteryzują się dużą higroskopijnością, w normalnych warunkach

wchłaniają 9,8%, przy 100% wilgotności powietrza 27%wody; po zmoczeniu w wodzie
kurczą się w znacznym stopniu,

−

izolacyjność cieplna – zachowują się podobnie jak wyroby z włókien naturalnych

celulozowych,

−

wrażenie przy dotyku – włókna ciągłe są przy dotyku chłodne, śliskie gładkie, natomiast

włókna odcinkowe są ciepłe, miłe, miękkie,

Właściwości chemiczne włókien wiskozowych klasycznych:

−

działalność podwyższonej temperatury – działanie podwyższonej temperatury przez długi

czas jest szkodliwe, w temperaturze 150ºC następuje obniżenie wytrzymałości włókien,
gotowanie w wodzie znacznie osłabia włókno; temperatura prasowania 120ºC

−

sposób spalania się – spala się szybko, pozostaje mało popiołu i wydziela zapach

palonego papieru,

−

działanie kwasów – nawet rozcieńczone kwasy powodują znaczne obniżenie

wytrzymałości włókien, zwłaszcza w podwyższonej temperaturze,

−

działanie zasad – rozcieńczone zasady nie powodują uszkodzenia włókien, natomiast

stężone roztwory zasad powodują pęcznienie, a nawet rozpuszczenie włókien.

Właściwości fizyko-mechaniczne włókien octanowych:

−

wytrzymałość włókna na rozciąganie – bardzo mała i wynosi 11 – 13 cN/tex,

−

wydłużenie względne włókien – jest dość znaczne i wynosi w stanie suchym 25–28%,

w stanie mokrym wzrasta do 40%,

−

sprężystość włókien – bardzo dobra,

−

higroskopijność – mała od 3% do 14%, nie kurczą się w wodzie.

Właściwości chemiczne włókien octanowych:

−

działalność podwyższonej temperatury – wykazują właściwości termoplastyczne, tzn.

w podwyższonej temperaturze miękną ( 175 – 190 ºC) i topią się (230- 250 ºC); nie tracą
wytrzymałości w wyniku gotowania w wodzie,

−

sposób spalania się – palą się i topią, tworząc zwęgloną kulę i wydzielając zapach octu,

−

działanie kwasów – aceton i kwas octowy rozpuszczają włókna,

−

działanie zasad – rozcieńczone zasady nie powodują uszkodzenia włókien.

Modyfikacja włókien sztucznych celulozowych polega na zmianie ich właściwości

w dodatkowych procesach chemicznych i technologicznych. Ma na celu polepszenie
właściwości włókien, co umożliwia szersze ich zastosowanie. Przez modyfikację otrzymano
włókna o większej wytrzymałości na rozciąganie- jedwab kordowy i włókna odcinkowe
HWM. Przykładem włókien modyfikowanych odcinkowych bawełnopodobnych są włókna
polinozowe, które charakteryzują się mniejszą kurczliwością i większą sprężystością oraz
wytrzymałością na rozciąganie niż włókna klasyczne. W Polsce produkowane są pod nazwą
Wiskona. Wytworzono również wysokokarbikowane włókna wełnopodobne o bardzo dużej
puszystości i sprężystości.

Włókna sztuczne celulozowe trzeciej generacji (typu lyocell).
Proces produkcji tych włókien jest mniej szkodliwy od produkcji klasycznych włókien
celulozowych. Włókna lyocell powstają w procesie NMMO, który polega na bezpośrednim
rozpuszczeniu miazgi celulozowej w rozpuszczalniku organicznym NMMO (tlenek N-
metylomorfoliny) i przędzenia włókna z tego roztworu. Po przejściu przez filtry

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

przędzalnicze, rozpuszczalnik jest usuwany przez przemywanie, prawie w całości
odzyskiwany i używany ponownie.
Na skalę przemysłową produkowane jest włókno lyocell pod nazwą handlową Tencel
i Newcell.
Włókna lyocell cechują się znaczną wytrzymałością na rozciąganie, przewyższającą
wytrzymałość wysokogatunkowej bawełny, zarówno w stanie suchym jak i mokrym.
Korzystnymi właściwościami tekstyliów wykonywanych z tych włókien są: stabilność
wymiarów i doskonała sorpcja barwników. Jak wszystkie włókna celulozowe, włókna lyocell
szybko i łatwo ulegają biodegradacji.

Zastosowanie włókien sztucznych celulozowych – używa się ich do produkcji tkanin

i dzianin wykonywanych całkowicie z tego tworzywa lub jako domieszki do włókien
naturalnych i syntetycznych. Wyrabia się z nich tkaniny: ubraniowe, płaszczowe,
podszewkowe, sukienkowe, dekoracyjne, dzianiny bieliźniane, jak również pasmanterię,
pończochy, koronki, nici do haftu itd.

Włókna sztuczne białkowe
Surowcem do produkcji włókien białkowych jest kazeina otrzymana z odtłuszczonego
mleka przez wytrącenie jej za pomocą kwasów. Kazeinę rozpuszcza się w rozcieńczonym
ługu sodowym, a powstały roztwór przeciska przez dysze do odpowiedniej kąpieli, w której
następuje zestalenie włókien, a następnie poddaje się je rozciąganiu i wykończeniu
(karbikowaniu, cięciu na odcinki zbliżone długością do wełny).
Wygląd zewnętrzny i niektóre właściwości włókien kazeinowych są podobne do wełny, nie
dorównują one jednak wełnie pod względem sprężystości, sczepności, izolacyjności cieplnej
i wytrzymałości na rozciąganie. Stosuje się je głównie w mieszankach z wełną, szczególnie
do produkcji filców. Produkcja włókien białkowych jest niewielka, głównie, dlatego, że
surowcem wyjściowym jest białko produktów jadalnych.

Włókna sztuczne kauczukowe

Włókna te otrzymuje się z soku różnych gatunków drzew kauczukowych tzw. lateksu,

który następnie jest przerabiany z benzyną lub dwusiarczkiem węgla na półpłynną masę.
Włókien kauczukowych używa się do dalszego przerobu, jako włókien samoistnych lub
okręcanych nitką bawełnianą lub jedwabną. Z włókien tych wyrabia się taśmy gumowe
o różnym przeznaczeniu. Wyrabia się również kauczuk syntetyczny, którego właściwości
znacznie przewyższają kauczuk naturalny.

Włókna syntetyczne

Włókna syntetyczne otrzymuje się z polimerów wytworzonych ze związków

chemicznych pochodzących m.in. z ropy naftowej, węgla kamiennego i gazu ziemnego.
Ogólna zasada otrzymywania włókien syntetycznych jest taka sama jak włókien sztucznych
W procesie tym wyróżnia się dwie zasadnicze fazy: pierwsza – wytworzenie polimeru
w postaci ciała stałego, druga – przeprowadzenie polimeru w płynną masę i uformowanie
z niej włókien, które następnie poddawane są rozciąganiu w stopniu dużo większym niż
włókna sztuczne.

Włókna syntetyczne wykazują bardzo dużą wytrzymałość na rozciąganie, dużą odporność

na tarcie, dobrą sprężystość oraz właściwości termoplastyczne (tzn. w określonej
temperaturze stają się miękkie). Dzięki właściwościom termoplastycznym wyrobom
z włókien syntetycznych można w odpowiednich warunkach podwyższonej temperatury
powietrza lub pary wodnej, nadawać pożądane formy, a następnie utrwalać je przez
ochłodzenie. W ten sposób otrzymuje się wyroby trwale zaplisowane, uformowane
pończochy, itp. Proces ten nazywa się stabilizacją termiczną. Ujemne cechy włókien

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

syntetycznych to: mała higroskopijność, zdolność do elektryzowania się, (co utrudnia
przędzenie, tkanie, dzianie, jak również „lepią się” do ciała i szybciej się brudzą), ulegają
pillingowi (zbite kuleczki włókien na zewnątrz), są też mało przewiewne

Włókna poliamidowe
Podstawowym surowcem do produkcji tych włókien są: ropa naftowa i smoła pogazowa,
z których uzyskuje się kaprolaktam. Po stopieniu i wymieszaniu z wodą w drodze
polikondensacji kaprolaktam przetwarza się w poliamid, który jest formowany i zestalony
w postaci grubej taśmy. Taśma ta jest łamana i odprowadzana do zbiornika przędzalniczego,
w którym następuje stopienie masy, a następnie przeciśnięcie przez dysze. Wychodzące
strumyczki zastygają w procesie chłodzenia, a następnie poddawane są rozciąganiu i
skręcaniu w celu uzyskania odpowiednich właściwości mechanicznych rys. 20 oraz rys. 21.

W Polsce produkowane są włókna ciągłe o nazwie handlowej Stilon i włókna odcinkowe

o nazwie Polana.

Rys. 20. Schemat produkcji włókien z poliamidu

Źródło: Chyrosz M. Zębowicz-Sułkowska E. „Materiałoznawstwo odzieżowe” WSiP, Warszawa 1995

Ropa naftowa

Smoła pogazowa

Kaprolaktam

Polikondensacja

Woda

Cięcie taśmy na płatki

Formowanie grubej taśmy

Włókna gotowe do przerobu

Poliamid

Stopienie płatków

Płyn przędzalniczy

Przędzenie

Włókna

Rozciąganie i wstępne

skręcanie

Obróbka wykończalnicza

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

Rys. 21. Schemat przędzenia włókien poliamidu: 1 – zbiornik krajanki, 2 – stapiacz rusztowy, 3 – komora

nadmuchu powietrza, 4 – komora przędzalnicza, 5 – rolki nawilżające i preparujące, 6 – szpula

Źródło: Chyrosz M. Zębowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe. WSiP, Warszawa 1995

Właściwości fizyko-mechaniczne włókien poliamidowych:

−

kształt włókna – mają zwykle przekrój poprzeczny kołowy, mogą mieć jednak przekrój

w kształcie gwiazdy lub inny, który zależy od kształtów otworów w dyszy,

−

długość włókna – może być różna, produkowane są włókna ciągłe oraz włókna

odcinkowe,

−

grubość włókna – zależy od przeznaczenia,

−

wytrzymałość włókna na rozciąganie – jest bardzo duża i wynosi dla włókien ciągłych

33–52 cN/tex, włókien odcinkowych 33–47 cN/tex, są również bardzo wytrzymałe
na ścieranie,

−

wydłużenie względne włókien – dość duże, dochodzi do 50% w stanie suchym,

−

sprężystość włókien – odznaczają się bardzo dużą sprężystością,

−

higroskopijność – wykazują małą higroskopijność, w normalnych warunkach

klimatycznych pochłaniają 2,6 - 4,5 % wilgoci,

−

izolacyjność cieplna – zależy od rodzaju wyrobu, wyroby puszyste z włókien

teksturowanych mają dość dodrą izolacyjność cieplną,

−

wrażenie przy dotyku – włókna ciągłe są chłodne przy dotyku, włókna cięte

wełnopodobne – ciepłe,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

−

barwa – otrzymuje się w kolorze prawie białym, dają się dowolnie barwić,

−

połysk – mogą być z połyskiem lub matowe,

Właściwości chemiczne włókien syntetycznych poliamidowych:

−

działanie podwyższonej temperatury – w temperaturze 200ºC topią się, miękną

w temperaturze 170ºC, natomiast długotrwałe ogrzewanie w temperaturze 100–150ºC
powoduje ich żółknięcie i osłabienie; temperatura prasowania 120ºC

−

sposób spalania się – w płomieniu palą się i topią, po usunięciu płomienia gasną, tworząc

wolno stygnącą plastyczną masę, po ostygnięciu formuje się twarda kulka, której nie
można rozetrzeć w palcach,

−

działanie kwasów – mała, zwłaszcza nieorganicznych, wytrzymałość obniża się wraz

ze wzrostem stężenia kwasów, czasu działania i temperatury,

−

działanie zasad – odporne na działanie zasad zarówno w temperaturze pokojowej jak

i podwyższonej, nawet po długim działaniu,

−

inne właściwości – wyroby z włókien

poliamidowych łatwo dają się prać w wodzie,

szybko wysychają, nie kurczą się i nie zmieniają kształtów, żółkną po dłuższym czasie
użytkowania. Działanie promieni słonecznych osłabia włókna.

Zastosowanie włókien poliamidowych – mają szerokie zastosowanie: włókno ciągłe

poliamidowe stosuje się do wyrobu cienkich pończoch damskich, tkanin na suknie i ubiory
damskie, wstążki, tasiemki, koronki itp., w dziewiarstwie stosuje się do produkcji bielizny
damskiej, koszul męskich itp., włókna odcinkowe używa się jako dodatek do włókien
naturalnych i sztucznych.

Włókna poliestrowe

Surowcem wyjściowym do produkcji włókien poliestrowych jest kwas tereftalowy

otrzymywany z ropy naftowej oraz glikol etylenowy otrzymywany z etylenu.
W Polsce produkuje się włókna ciągłe o nazwie handlowej Torlen i włókna odcinkowe
o nazwie handlowej Elana.

Właściwości fizyko-mechaniczne włókien poliestrowych:

−

kształt włókna – przekrój poprzeczny włókien jest zbliżony do koła, kształt podłużny

włókien może być prostoliniowy lub karbikowaty,

−

wytrzymałość włókna na rozciąganie – w stanie suchym i mokrym wynosi ok. 40 cN/tex,

−

wydłużenie względne włókien – włókien ciągłych wynosi 19–23%, włókien odcinkowych

36 – 42%,

−

sprężystość włókien – bardzo duża, mają one największą zdolność do zachowywania

kształtów wśród włókien naturalnych, sztucznych i syntetycznych,

−

higroskopijność – bardzo mała, w normalnych warunkach klimatycznych mogą one

wchłonąć ok. 0,4 % wilgoci,

−

izolacyjność cieplna i wrażenie przy dotyku – podobne jak włókien poliamidowych,

−

barwa i połysk – mogą być nadawane dowolnie.

Właściwości chemiczne włókien syntetycznych poliestrowych:

−

działalność podwyższonej temperatury – długotrwałe działanie temperatury 150ºC

w bardzo małym stopniu obniża wytrzymałość, miękną w temperaturze 230–240ºC, topią
się w temperaturze ok. 260ºC, temperatura prasowania 160ºC,

−

sposób spalania się – przy zetknięciu się z płomieniem zachowują się jak włókna

poliamidowe,

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

−

działanie kwasów – odporne na działanie rozcieńczonych kwasów nawet w podwyższonej

temperaturze, rozpuszczają się w niektórych stężonych kwasach, np. w kwasie
siarkowym,

−

działanie zasad – odporne na działanie roztworów o słabym i średnim stężeniu, stężone

roztwory znacznie osłabiają włókna.

−

inne właściwości – wykazują znacznie większą odporność na działanie promieni

słonecznych niż włókna poliamidowe.

Zastosowanie włókien poliestrowych – włókna ciągłe stosuje się do wytwarzania tkanin

i dzianin sukienkowych i bluzkowych, firanek, krawatów itp., włókna odcinkowe stosuje się
do wytwarzania tkanin ubraniowych (w mieszankach z wełną i bawełną), płaszczowych,
koszulowych, na odzież roboczą, itp., włókna teksturowane elastyczne oraz puszyste stosuje
się do wytwarzania dzianin bluzkowych, koszulowych, dzianin tkaninopodobnych
ubraniowych, kostiumowych, płaszczowych.

Włókna poliakrylonitrylowe

Surowcem wyjściowym do produkcji tych włókien jest związek chemiczny o nazwie

akrylonitryl. Ogólna zasada otrzymywania włókien jest podobna do produkcji poprzednich
włókien syntetycznych, jednak ze względu na to, że poliakrylonitryl rozkłada się w wysokiej
temperaturze, a nie topi, polimer poddaje się rozpuszczeniu, a włókna zestala na mokro.

Właściwości fizyko-mechaniczne włókien poliakrylonitrylowych:

−

kształt włókna – przekrój poprzeczny włókien poliakrylonitrylowych zbliżony jest do

fasoli,

−

długość i grubość włókna – może być dowolnie zmieniana, włókna te produkuje się

głównie jako odcinkowe, (w Polsce o nazwie handlowej Anilana),

−

wytrzymałość włókna na rozciąganie – mniejsza niż włókien poliamidowych

i poliestrowych, wynosi dla włókien ciągłych w stanie suchym 36–40 cN/tex, włókien
odcinkowych 18–27 cN/tex,

−

wydłużenie względne włókien – włókien ciągłych 15–18%, odcinkowych 20–30%,

−

sprężystość włókien – duża, zbliżona do włókien wełnianych,

−

higroskopijność – w porównaniu z włóknami naturalnymi niska, wilgotność w warunkach

normalnych waha się od 1 do 2%,

−

izolacyjność cieplna – dobra, wyroby są ciepłe i lekkie,

−

wrażenie przy dotyku – „ciepłe”, miękkie,

−

barwa i połysk – mogą być dowolnie nadawane.

Właściwości chemiczne włókien syntetycznych poliakrylonitrylowych:

−

działanie podwyższonej temperatury – w temperaturze 235ºC miękną, a w ok. 300ºC

ulegają rozkładowi; temperatura prasowania 120ºC; temperatura stabilizacji termicznej-
140ºC,

−

sposób spalania się – przy zetknięciu z płomieniem palą się, po wyjęciu z płomienia palą

się nadal, po spaleniu pozostaje zwęglona kula, którą można łatwo rozetrzeć,

−

działanie kwasów – bardzo odporne na działanie kwasów o średnim stężeniu nawet

w podwyższonej temperaturze, stężone kwasy powodują znaczne uszkodzenia włókien,

−

działanie zasad – odporne na działanie rozcieńczonych zasad, długotrwałe działanie

niszczy włókna,

−

inne właściwości – są odporne na działanie promieni słonecznych, wyroby z włókien

poliakrylonitrylowych podatne są na mechacenie i tworzenie pillingu.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

Zastosowanie włókien poliakrylonitrylowych – głównie produkowane są dzianiny, ale

również tkaniny: sukienkowe, dekoracyjne, drapane tkaniny kocowe, dywany, sztuczne futra.

Włókna polichlorowinylowe
Podstawowym surowcem do produkcji tych włókien są: węgiel kamienny i wapień.
Włókna polichlorowinylowe są odporne: na działanie chemikaliów, są niepalne, ale
w temperaturze 70ºC zaczynają mięknąć i kurczyć się. Włókna polichlorowinylowe
są odporne na działanie czynników atmosferycznych, posiadają dobrą izolacyjność cieplną
oraz dużą zdolność do elektryzowania się.
Zastosowanie włókien polichlorowinylowych – wykonuje się z nich płaszcze
laboratoryjne, kostiumy kąpielowe, ubrania narciarskie. Dzięki właściwością
elektrostatycznym stanowią surowiec do wyrobu bielizny przeciwreumatycznej, koców
przeciwreumatycznych, itp.

Włókna polipropylenowe
Podstawowym surowcem do produkcji włókien jest propylen (gaz).
Głównymi zaletami włókien polipropylenowych są ich doskonałe właściwości
wytrzymałościowe, lekkość i dobra odporność na chemikalia, doskonała sprężystość. Wadą
jest ich wrażliwość na podwyższoną temperaturę, niska odporność na promieniowanie
słoneczne oraz trudność barwienia.
Zastosowanie włókien polipropylenowych – z włókien ciętych produkuje się: dywany,
tkaniny meblowe, nici do szycia, z włókien ciągłych: liny, sieci, worki, węże strażackie oraz
różnego rodzaju tkaniny techniczne.

Włókna poliuretanowe
Włókna te produkuje się z poliuretanu niemodyfikowanego, wytwarzane są w postaci
ciągłej (grubych żyłek), dlatego są sztywne i stosowane wyłącznie na wyroby techniczne.
Znane są również włókna poliuretanowe elastyczne zbudowane z długich łańcuchów
polimerów syntetycznych, ich cechą charakterystyczną jest bardzo wysoka zdolność do
odkształcania się oraz powracanie do początkowych wymiarów, są odporne na światło
i chemikalia.

Najbardziej znane nazwy handlowe tych włókien to: Lycra, Dorlastan, Elastan, Glospan.

Włókna te stosuje się najczęściej w połączeniu z innymi włóknami do wytwarzania wyrobów
elastycznych, podlegających wielokrotnemu rozciąganiu. Głównie wytwarza się z nich
wyroby pończosznicze, gorseciarskie, kostiumy kąpielowe, bandaże elastyczne, koronki
i tiule, tkaniny i dzianiny przeznaczone na bieliznę, odzież sportową itp.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie surowce są używane do wytwarzania włókien wiskozowych?
2. Jakie surowce są potrzebne do wytworzenia włókien miedziowych?
3. Jakie są rodzaje odcinkowych włókien wiskozowych?
4. Jakie znasz właściwości fizyko-mechaniczne i chemiczne włókien sztucznych

celulozowych?

5. Co można osiągnąć przez modyfikację włókien odcinkowych celulozowych?
6. Jakie właściwości mają włókna sztuczne celulozowe trzeciej generacji?
7. Jakiego surowca używa się do produkcji włókien białkowych?
8. Co to jest lateks?
9. Z czego otrzymuje się włókna syntetyczne?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

10. Jakie właściwości posiadają włókna syntetyczne?
11. Z jakich surowców uzyskuje się kaprolaktam?
12. Jakimi właściwościami fizyko-mechanicznymi i chemicznymi charakteryzują się włókna

poliamidowe?

13. Jakimi właściwościami charakteryzują się włókna poliestrowe?
14. Jakimi właściwościami charakteryzują się włókna poliakrylonitrylowe?
15. Jakie są surowce potrzebne do produkcji włókien polichlorowinylowych?
16. Jakie są zalety i wady włókien polipropylenowych.

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Analiza właściwości fizyko-mechanicznych i chemicznych włókien sztucznych

i syntetycznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeanalizować wiadomości zawarte w materiale nauczania oraz Polskich Normach,
2) uzupełnić kartę pracy i usystematyzować wiadomości dotyczące właściwości fizyko-

mechanicznych i chemicznych włókien sztucznych i syntetycznych.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

podręczniki,

−

Polskie Normy,

−

karta pracy,

−

przybory do pisania.

Karta pracy

Włókna

sztuczne

Włókna syntetyczne

Właściwości

fizyko-

mechaniczne

włókna

Jednostka

celulozowe poliamidowe poliestrowe poliakrylonitrylowe

Przekrój
poprzeczny pod
mikroskopem

_

Wytrzymałość
na rozciąganie

CN/tex

Wydłużenie
względne
włókien

%

Sprężystość

_

Higroskopijność

%

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

Włókna sztuczne

Włókna syntetyczne

Właściwości

chemiczne

włókna

celulozowe poliamidowe poliestrowe

poliakrylonitrylowe

Sposób
palenia się

Odporność
na działanie
temperatury

Odporność
na działanie
kwasów

Odporność
na działanie
zasad

Ćwiczenie 2

Na podstawie przekroju poprzecznego rozpoznaj i podziel włókna na sztuczne

i syntetyczne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przygotować próbki włókien i umieścić je na płytce pod mikroskopem,
2) rozpoznać rodzaj włókna,
3) zinterpretować wyniki badań.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

mikroskop z oprzyrządowaniem do identyfikacji włókien,

−

kolekcja próbek włókien sztucznych i syntetycznych,

−

plansze z przekrojami poprzecznymi włókien.

Ćwiczenie 3

Wykonaj i opisz spalanie włókien sztucznych i syntetycznych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać próbki materiałów wykonanych z włókien sztucznych i syntetycznych,
2) przy zachowaniu szczególnej ostrożności umieścić poszczególne próbki w płomieniu

świecy,

3) zaobserwować proces spalania: szybkość spalania i zachowanie po wyjęciu z płomienia,

zapach po zdmuchnięciu płomienia, pozostałości po spaleniu,

4) wykonać mini katalog próbek,
5) zaprezentować swoją pracę.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalog próbek tkanin sztucznych i syntetycznych,

−

palnik lub świeca,

−

arkusz papieru,

−

nożyce,

−

pęseta.

Ćwiczenie 4

Zbadaj działanie rozcieńczonego ługu sodowego i rozcieńczonego kwasu solnego na

tkaninę wykonaną z włókien poliamidowych i poliestrowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać z katalogu po 2 próbki tkanin wykonanych z włókien poliamidowych

i poliestrowych,

2) przygotować próbki do badania,
3) przy zachowaniu szczególnej ostrożności, umieścić kilka kropli rozcieńczonego ługu

sodowego na próbkach,

4) przy zachowaniu szczególnej ostrożności umieść kilka kropli rozcieńczonego kwasu

solnego na próbkach,

5) zaobserwować jakim procesom będą podlegały próbki,
6) zapisać swoje spostrzeżenia,
7) zaprezentować swoją pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalog próbek tkanin z włókien poliamidowych i poliestrowych,

−

pęseta,

−

rozcieńczony roztwór ługu sodowego,

−

rozcieńczony roztwór kwasu solnego,

−

pipetka.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie
Czy potrafisz:
1) rozróżniać włókna sztuczne i syntetyczne?

2) wymienić, surowce używane do produkcji włókien wiskozowych?

3) wymienić, surowce używane do produkcji włókien miedziowych?

4) rozpoznawać właściwości fizyko-mechaniczne i chemiczne włókien
sztucznych?
5) wymienić główne surowce, z których otrzymuje się włókna syntetyczne?

6) rozpoznawać właściwości fizyko-mechaniczne i chemiczne włókien
poliamidowych?
7) rozpoznawać właściwości fizyko-mechaniczne i chemiczne włókien
poliestrowych?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

8) rozpoznawać właściwości fizyko-mechaniczne i chemiczne włókien
poliakrylonitrylowych?
9) wymienić zalety i wady włókien polipropylenowych?

4.6. Włókna ponowne i wtórne

4.6.1. Materiał nauczania

Włókna ponowne – to włókna otrzymywane z rozwłóknienia ścinków z fabryk

konfekcyjnych oraz odpadów otrzymywanych podczas przerobu surowców włókienniczych
(ścinki, tkaniny, nitki). Włókna te stanowią pełnowartościowy surowiec.

Włókna wtórne – otrzymuje się z rozwłóknionych starych szmat. Przy przerobie szmat

wełnianych, w celu usunięcia domieszek włókien celulozowych, poddaje się je procesowi
karbonizacji.

Posortowane i oczyszczone szmaty rozdrabnia się i rozwłóknia na pojedyncze włókna

w maszynach zwanych szarparkami. O przydatności szmat i odzieży do rozwłókniania
decyduje rodzaj tkaniny lub dzianiny. Szmaty z dzianiny są bardziej cennym surowcem
wtórnym ze względu na bardziej luźny skręt przędzy dziewiarskiej i luźne wiązanie.
Rozwłókniony surowiec służy do sporządzania mieszanek z innymi włóknami, np. wełną,
włóknami sztucznymi.

Włókna wtórne i ponowne uzupełniają niedobory surowcowe. Włókna wtórne stanowią

mniej wartościowy surowiec niż włókna ponowne. We włóknach wtórnych oglądanych pod
mikroskopem można zauważyć uszkodzenia zewnętrznych warstw włókna, co świadczy o ich
zużyciu. Natomiast włókna ponowne nie są zużyte i np. wełna ponowna ma właściwości
zbliżone do wełny żywej.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jaki sposób uzyskuje się włókna ponowne?
2. W jaki sposób uzyskuje się włókna wtórne?
3. Które włókna stanowią bardziej wartościowy surowiec – wtórne czy ponowne?
4. Jakie znaczenie dla ochrony środowiska ma ponowny przerób włókien?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1
Porównanie wyglądu włókien wełnianych z nie używanej tkaniny lub dzianiny oraz z tkaniny
lub dzianiny używanej.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wykonać dekompozycję próbek zawierających włókna ponowne i wtórne,
2) obejrzeć pod mikroskopem włókna ponowne i wtórne,
3) porównać i zapisać różnice.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

próbki tkanin i dzianin ponownych i wtórnych,

−

mikroskop.

Ćwiczenie 2

Analiza znaczenia dla gospodarki i ochrony środowiska stosowania surowców wtórnych?

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) po zawarciu z nauczycielem kontraktu w terminie 1 miesiąca przygotować pracę,

korzystając z multimedialnych źródeł informacji,

2) oddać w wyznaczonym terminie pracę i zaprezentować ją na forum klasy.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

zestaw komputerowy z dostępem do Internetu,

−

literatura, czasopisma.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Tak Nie
Czy potrafisz:
1) określić, w jaki sposób uzyskuje się włókna ponowne?

2) określić, w jaki sposób uzyskuje się włókna wtórne?

3) wyjaśnić, które włókna – wtórne czy ponowne, stanowią bardziej
wartościowy surowiec?
4) scharakteryzować, jakie znaczenie dla ochrony środowiska
ma ponowny przerób włókien?

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

Instrukcja dla ucznia

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 21 zadań.

−

zadania 1, 2, 3, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 15, 16, 18 to zadania wielokrotnego
wyboru i tylko jedna odpowiedź jest prawidłowa,

−

zadania 4, 14, 17, 19, 20, 21 to zadania, w których należy z podanych propozycji
odpowiednio przyporządkować odpowiedź.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi:

−

w zadaniach wielokrotnego wyboru stawiając w odpowiedniej rubryce znak X.
W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem, a następnie
ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową,

−

w zadaniach na dobieranie wpisz odpowiedź przy odpowiedniej literze (A,B,C,D).

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie tego

zadania na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci wolny czas.

Na rozwiązanie testu masz 30 minut.
Powodzenia!

Materiały dla ucznia:

−

instrukcja,

−

zestaw zadań testowych,

−

karta odpowiedzi.

Zestaw zadań testowych

1. Forma przejściowa między surowcem, a wyrobem włókienniczym i dla użytkownika nie

stanowiąca jeszcze odpowiednich wartości użytkowych to:

a) surowiec włókienniczy,
b) półprodukt,
c) wyrób włókienniczy,
d) wyrób odzieżowy.

2. Polimery, które występują w przyrodzie, np. celuloza, białko, sok kauczukowy to:

a) polimery chemiczne,
b) polimery syntetyczne,
c) polimery sztuczne,
d) polimery naturalne.

3. Właściwość mechaniczna włókien określająca zdolność pochłaniania wilgoci z otoczenia

to:

a) higroskopijność,
b) izolacyjność cieplna,
c) sprężystość włókien,
d) wytrzymałość włókien na rozciąganie.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

46

4. Przyporządkuj włókna uwzględniając zapach wydzielany podczas spalania.

a) bawełna,
b) len,
c) wełna,
d) jedwab naturalny.

A – zapach palonego papieru
B – zapach palonych włosów

5. Najmniejszą wytrzymałością na rozciąganie charakteryzuje się:

a) bawełna,
b) len,
c) wełna,
d) jedwab naturalny.

6. Surowcem wyjściowym do produkcji włókien sztucznych wiskozowych jest:

a) ropa naftowa,
b) celuloza,
c) smoła pogazowa,
d) propylen.

7. Właściwości termoplastyczne posiadają włókna:

a) syntetyczne,
b) roślinne,
c) zwierzęce,
d) sztuczne.

8. Największą higroskopijnością charakteryzują się włókna:

a) poliakrylonitrylowe,
b) poliamidowe,
c) poliestrowe,
d) celulozowe.

9. Najbardziej odporne na działanie kwasów nawet w podwyższonej temperaturze, są włókna:

a) poliakrylonitrylowe,
b) poliamidowe,
c) celulozowe,

d) poliestrowe.

10. Zdolność do pillingowania jest charakterystyczną cechą włókien:

a) kauczukowych,
b) celulozowych,
c) syntetycznych,
d) białkowych.

11. Sprężystość włókien poliestrowych jest:

a) bardzo mała,
b) mała,
c) duża,
d) bardzo duża.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

47

12. W wyniku rozwłóknienia ścinków konfekcyjnych powstają włókna:

a) mineralne,
b) ponowne,
c) sztuczne,
d) wtórne.

13. Reakcja, w której biorą udział co najmniej dwa monomery to:

a) polimeryzacja,
b) kopolimeryzacja,
c) polikondensacja,
d) orientacja włókna

14. Dobierz opis widoków wzdłużnych do odpowiednich włókien:

a) bawełna,
b) len,
c) wełna,
d) jedwab naturalny.

A – włókno proste, o gładkiej powierzchni
B – włókno z widocznymi zgrubieniami i rysami
C – włókno w kształcie spiralnie skręconej
wstążki
D – włókno pokarbikowane

15. Przekrój poprzeczny włókna bawełny zbliżony jest do:

a) koła,
b) wieloboku,
c) ziarna fasoli,
d) trójkąta

16. Proces polegający na działaniu na włókno bawełniane stężoną zasadą sodową, dzięki
czemu: zwiększa się jego wytrzymałość na rozciąganie, włókno lepiej się barwi, zwiększa się
połysk, rośnie higroskopijność, tkaniny wykurczają się, przekrój poprzeczny włókna staje się
okrągły to:

a) kotonizacja,
b) ubawełnianie,
c) polimeryzacja
d) merceryzacja.

17. Pogrupuj włókna według ich sprężystości.

a) bawełna,
b) len,
c) wełna,
d) jedwab naturalny.

A – włókna o dużej sprężystości
B – włókna o małej sprężystości

18. W celu polepszenia właściwości fizyko-mechanicznych włókna sztuczne celulozowe
poddawane są:

a) bieleniu,
b) kotonizacji,
c) modyfikacji,
d) merceryzacji.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

48

19. Przyporządkuj rodzaje włókien sztucznych do substancji (polimerów), z których są

zbudowane:

a) celuloza,
b) acetyloceluloza,
c) kazeina,
d) lateks.

A – włókna sztuczne białkowe,
B – włókna wiskozowe,
C – włókna kauczukowe,
D – włókna octanowe.

20. Przyporządkuj rodzaj włókna do przekroju poprzecznego:

a) włókna poliamidowe,
b) włókna octanowe,
c) włókna wiskozowe,
d) włókna poliestrowe.

A – nieregularny,
B – zbliżony do koła.

21. Dobierz opis spalania do odpowiednich włókien:

a) włókna sztuczne białkowe,
b) włókna octanowe,
c) włókna wiskozowe,
d) włókna syntetyczne.

A – zapach palonego papieru,
B – topienie bez charakterystycznego zapachu,
C – zapach palonego mleka,
D – zapach octu.

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

49

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko.....................................................................................................

Rozpoznawanie surowców włókienniczych 311[34].O1.02

Zakreśl poprawną odpowiedź

Nr

pytania

Odpowiedź

Punkty

1.

a b c d

2.

a b c d

3.

a b c d

4. A…..................................................................................................

B…..................................................................................................

5.

a b c d

6.

a b c d

7.

a b c d

8.

a b c d

9.

a b c d

10.

a b c d

11.

a b c d

12.

a b c d

13.

a b c d

14. A.....................................................................................................

B.....................................................................................................
C.....................................................................................................

D.....................................................................................................

15.

a b c d

16.

a b c d

17. A.....................................................................................................

B.....................................................................................................

18.

a b c d

19. A.....................................................................................................

B.....................................................................................................
C.....................................................................................................

D.....................................................................................................

20. A.....................................................................................................

B.....................................................................................................

21. A.....................................................................................................

B.....................................................................................................
C.....................................................................................................

D.....................................................................................................

Razem

„

Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

50

6. LITERATURA

1. Chyrosz M. Zębowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe. WSiP, Warszawa

1995

2. Filipiak I., Kowalczyk K.: Konfekcjonowanie dzianin. WSiP, Warszawa 1986
3. Furmańska A.: Konserwacja wyrobów włókienniczych. Część 2. WSiP, Warszawa 1985
4. Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. SOP, Toruń 2000
5. Praca zbiorowa: Materiałoznawstwo włókiennicze dla technikum. WSiP, Warszawa 1992
6. Tłumaczenie z języka niemieckiego Samek P.: Krawiectwo materiałoznawstwo. WSiP,

Warszawa 1999

7. Wereszko J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń część 1 WSiP, Warszawa

1996

8. Polskie Normy
9. Czasopisma specjalistyczne: „Przegląd włókienniczy”, „Technik włókienniczy”, „Odzież”.