REPUBLIKA FEDERALNA NIEMIEC

I. Ewolucja systemu politycznego
1. Od Związku Reńskiego do Cesarstwa Niemieckiego



początki obecnego systemu politycznego Niemiec sięgają 1806 roku - na gruzach rozbitej przez
Napoleona Rzeszy Niemieckiej powstał Związek Reński



stanowił luźną konfederacja niepodległych państw niemieckich uznających protektorat
Napoleona



dziewięć lat później, na kongresie wiedeńskim, powołano do życia Związek Niemiecki,
obejmujący wszystkie państwa niemieckie, pod przewodnictwem Austrii



jego egzystencja zakończyła się na skutek wojny prusko-austriackiej, która wybuchła w 1866
roku, w której wyniku państwa północnoniemieckie pod przewodnictwem Prus utworzyły
Związek Północnoniemiecki



w 1871 roku, po zwycięskiej wojnie z Francją, udało się przyciągnąć do Związku południowe
państwa katolickie i utworzyć Cesarstwo Niemieckie



składało się ono z 25 państw związkowych, które dominowały w Cesarstwie nad innymi
państwami niemieckimi



państwa członkowskie zachowały swoich władców, którzy razem stanowili suwerenną substancję
państwa, z cesarzem jako przewodniczącym tego grona



władzę ustawodawczą pełnił Reichstag (pol. Sejm Rzeszy) i Rada Związku oraz na szczeblu
lokalnym Landtagi (pol. Sejmy Krajowe) państw członkowskich

2. Republika Weimarska



w 1918 roku, m.in. na skutek niepowodzeń podczas I wojny światowej i wzrostu nastrojów
rewolucyjnych nastąpił upadek monarchii



31 lipca 1919 r. proklamowano powstanie republiki niemieckiej (Republiki Weimerskiej)



11 sierpnia 1919 roku Prezydent Rzeszy Friedrich Ebert podpisał nową konstytucję, popartą przez
Socjaldemokratyczną Partię Niemiec, Niemiecką Partię Centrum i Niemiecką Partię
Demokratyczną. Przeciwni byli członkowie Narodowo-Niemieckiej Partii Ludowej, Niemieckiej
Partii Ludowej i Niezależnej Socjaldemokratycznej Partii Niemiec



Konstytucja weszła w życie 14 sierpnia 1919 roku, zawierając następujące postanowienia:



uznanie za suwerena władzy w państwie całego narodu niemieckiego w miejsce głów państw
związkowych



nadanie państwu niemieckiemu charakteru związkowego



wprowadzenie zasady trójpodziału władz



izba wyższa – Rada Rzeszy, w której skład wchodzili delegaci poszczególnych krajów
związkowych, jej przewodniczącym był kanclerz



izba niższa – Izba Rzeszy , w której zasiadali posłowie wybierani w wyborach powszechnych;
wydawała ustawy, kontrolowała rząd itp.



prezydent – wybierany w głosowaniu powszechnym przez naród (w takiej samej drodze mógł
być również przez naród odwołany ze stanowiska), mianował kanclerza, a na jego wniosek
także ministrów, jedną z jego kompetencji było rozwiązywanie Reichstagu w określonych
przypadkach i zarządzanie przeprowadzania referendum, akty rządowe wymagały dla swojej
ważności podpisu prezydenta; pierwszym prezydentem został Friedrich Ebert,



kanclerz – powoływany przez prezydenta, któremu przedstawiał wnioski o nominację na
stanowiska ministerialne dla konkretnych osób, określał kierunki polityki rządu, za której
prowadzenie ponosił polityczną odpowiedzialność przed parlamentem.



okres Republiki Weimarskiej zakończył się wraz z dojściem Adolfa Hitlera do władzy w 1933 roku



okres jego rządów to faktyczne odejście od jakichkolwiek demokratycznych zasad w
funkcjonowaniu państwa mimo zachowania pozorów praworządności

3. Okres po II wojnie światowej



8 maja 1945 r. Niemcy nazistowskie skapitulowały, a kraj został podzielony na strefy okupacyjne;
władzę sprawowała w tym okresie Sojusznicza Rada Kontroli z siedzibą w Berlinie, w której skład
wchodzili komendanci wojskowi mocarstw alianckich; zdecydowała ona m.in. o rozwiązaniu
państwa pruskiego, zaś na jego terenach utworzono nowe państewka niemieckie, co stanowiło
jedynie rozwiązanie tymczasowe



w czerwcu 1948 r. miała miejsce narada w Londynie, podczas której państwa zachodnie odrzuciły
propozycję ZSRR, zmierzającą do utworzenia jednego rządu ogólno niemieckiego; stało się jasne,
iż Niemcy zostaną podzielone na dwa odrębne państwa, które dostaną się w różne strefy
wpływów



sprzeczne koncepcje zachodnich aliantów co do przyszłego charakteru Niemiec jako państwa lub
luźnej federacji, a także partykularne interesy głównych stronnictw politycznych doprowadziły
ostatecznie do powstania zrębów obecnego ustroju państwa



8 maja 1949 r. gotowy był projekt konstytucji Niemiec Zachodnich, który opracowywała Rada
Parlamentarna



Konstytucja weszła w życie 23 maja 1949 roku, jej istnienie nie implikowało jednak pełnej
suwerenności państwa – pełnia władzy leżała wciąż w rękach Wysokiej Komisji Alianckiej



dopiero w 1951 roku RFN nawiązała samodzielne stosunki dyplomatyczne, a wkrótce potem
została przyjęta do Unii Zachodnioeuropejskiej i NATO; 17 maja 1968 RFN stała się państwem
całkowicie suwerennym a w 1973 roku została przyjęta do ONZ

4. Zjednoczenie Niemiec



po latach "zimnej wojny", wzrost niewydolności gospodarczej i politycznej Związku Radzieckiego
wymusił na kierownictwie KPZR wprowadzenie w drugiej połowie lat 80. pewnych reform



przywódca ZSRR Michaił Gorbaczow ogłosił okres tak zwanej pieriestrojki, zmiany polityczne w
ZSRR szybko wpłynęły na rozwój tłumionych dotychczas ruchów demokratycznych i
niepodległościowych w podporządkowanych mu państwach europejskich



masowe demonstracje w NRD przeciwko rządom Ericha Honeckera zwane „demonstracjami
poniedziałkowymi” doprowadziły do jego rezygnacji w październiku 1989 roku; nowy rząd zniósł
9 listopada 1989 roku ograniczenia w podróżowaniu do RFN; na wieść o nowych przepisach
obywatele NRD ruszyli natychmiast masowo na granicę; służby graniczne nie potrafiąc
zapanować nad rozwojem sytuacji zdecydowały się ustąpić i otworzyć granice; Niemcy z obu
państw jeszcze tej samej nocy przystąpili do spontanicznego burzenia muru berlińskiego



w listopadzie 1989 roku kanclerz RFN Helmut Kohl ogłosił 10 punktowy plan zjednoczenia a 18
marca 1990 r. odbyły się ostatnie wybory do Izby Ludowej NRD; 17 czerwca 1990 r. dokonała ona
zasadniczej zmiany charakteru państwa, upodabniając je do RFN; w lipcu tego samego roku
wszedł w życie układ o unii walutowej, zaś po serii tzw. konferencji 2+4 zawarto 12 września
1990 w Moskwie porozumienia pomiędzy RFN a NRD oraz byłymi mocarstwami alianckimi (USA,

Francją, ZSRR oraz Wielką Brytanią) regulujące sprawy zagraniczne i kształt granic nowego
państwa



31 sierpnia 1990 r. podpisano w Berlinie układ między obydwoma państwami niemieckimi o
ustanowieniu jedności kraju, który to wszedł w życie 3 października tego samego roku; dzień ten
stał się świętem państwowym, obchodzonym jako Dzień Jedności

II. Konstytucja i zasady ustrojowe



Republika Federalna Niemiec to demokratyczna republika federalna z jedynym w swoim rodzaju
systemem kanclersko-parlamentarnym



Niemcy są dobrowolną federacją 16 krajów związkowych zwanych landami; każdy kraj związkowy
posiada swój własny rząd i parlament , które posiadają szerokie kompetencje w tworzeniu prawa
i sprawowaniu władzy wykonawczej



stolicą federalną Niemiec jest Berlin, mieszczą się tam organy ustawodawcze oraz większość
ministerstw (pozostałe są w Bonn)



najwyższe organy sądownicze mają siedzibę poza Berlinem, w Karlsruhe i Lipsku, co odpowiada
decentralistycznemu modelowi państwa niemieckiego oraz obrazuje niezawisłość trzeciej władzy

1. Konstytucja



została uchwalona 23 maja 1949 roku



Ustawa Zasadnicza miała być aktem tymczasowym (stąd jej taka, a nie inna nazwa) – jednak
obowiązuje do dnia dzisiejszego



na treść i rozwiązania prawno-ustrojowe zawarte w konstytucji wpływ miały następujące
czynniki:



niemiecka tradycja ustrojowa



przywiązanie do silnej władzy wykonawczej



negatywne doświadczenia rozwiązań ustrojowych Republiki Weimarskiej



okres III Rzeszy



niechęć do partii politycznych i organów przedstawicielskich



dyrektywy zachodnich mocarstw okupacyjnych



powyższe czynniki przyczyniły się do stworzenia wysoce zracjonalizowanego porządku
konstytucyjnego, którego rozwiązania mają zapobiegać ewentualnym konfliktom politycznym



konstytucja niemiecka ma charakter sztywny – jej trwałość gwarantowana jest utrudnionym
trybem zmiany (tryb normalny – do zmiany przepisów konstytucyjnych niezbędne jest większość
2/3 głosów zarówno w Bundestagu, jak i w Bundesracie; tryb pośredni – przy ratyfikowaniu
umów międzynarodowych wystarcza deklaracja parlamentu, iż nie stoją one w sprzeczności z
ustawą zasadniczą; w przypadku jednak, gdy tak przyjęte umowy zawierają przepisy sprzeczne z
konstytucją, wówczas ich postanowienia nowelizują odpowiednie przepisy konstytucyjne)

2. Zasady ustrojowe



zasady ustrojowe państwa niemieckiego znalazły swoje umocowanie w przepisach konstytucji;
ich szczególny charakter potwierdzony został poprzez zapisy o niedopuszczalności ich zniesienia
lub zmian



do zasad tych należą:



zasada zwierzchnictwa narodu – według zapisów konstytucyjnych władza państwowa

pochodzi od narodu, który jest suwerenem; naród sprawuje władzę uczestnicząc w wyborach
a pośrednio poprzez organy władzy państwowej; naród działa poprzez państwo i jego organy,
natomiast władza państwowa zobligowana jest do respektowania zwierzchniej woli narodu



zasada demokracji przedstawicielskiej – w Niemczech obywatel może wyrażać swoją wolą

na szczeblu federalnym jedynie przez reprezentantów wybieranych w demokratycznych
wyborach; konstytucja konsekwentnie przyjmuje zasadę reprezentacji odrzucając wszelkie
formy demokracji bezpośredniej (forma referendum przewidziana jest jedynie dla zmiany
granic między krajami związkowymi)



zasada podziału władz – zinstytucjonalizowane powiązanie władzy ustawodawczej,

wykonawczej i sądowniczej nie narusza stanu ich wzajemnej równowagi; zasada podziału
władz znalazła rozwiązanie w formie rządów parlamentarno-gabinetowych w wersji
kanclerskiej; podział władz opiera się na ich organizacyjnym i funkcjonalnym powiązaniu,
które umożliwia ich współdziałanie i równoważenie, a nie na ich separacji; każda z władz ma
ściśle określoną pozycję ustrojową oraz zakres działania



zasada socjalnego państwa prawnego – stanowi powiązanie zasady państwa prawa oraz

państwa socjalnego; w pierwszym przypadku oznacza to przyjęcie: 1) prymatu prawa w
regulowaniu stosunków społecznych, 2) związanie wszystkich organów normami prawa, 3)
prymatu ustawy w systemie prawnym, 4) sądowej kontroli praworządnego działania
wszystkich organów państwowych; natomiast zasada państwa socjalnego stanowi
urzeczywistnienie koncepcji „państwa dobrobytu”, która przewiduje dla jej realizacji
ingerencję państwa w gospodarkę wolnorynkową oraz objęcie pomocą państwa jednostek i
grup społecznych znajdujących się w najgorszej sytuacji materialnej;



zasada federalizmu – stanowi jedną z najważniejszych zasad ustrojowych państwa

niemieckiego; wprowadza podział władzy pomiędzy Federację i kraje związkowe z
domniemaniem kompetencji działającej na rzecz krajów związkowych (kraje mają
konstytucyjnie zagwarantowane te uprawnienia, które wyraźnie nie są przypisywane
Federacji); wszystkie kraje związkowe posiadają swoje konstytucje (oparte na założeniach
ustawy zasadniczej), własne organy państwowe (parlament, rząd, sądownictwo) oraz własną
reprezentację na szczeblu federalnym (Bundesrat); z drugiej strony kraje związkowe nie mają
prawa wypowiedzenia udziału federacji, a na straży federalizmu stoi Federalny Trybunał
Konstytucyjny

III. Władza ustawodawcza – Parlament



parlament niemiecki składa się z dwóch izb: Parlamentu Związkowego (Bundestag) i Rady
Związkowej (Bundesrat); Bundestag stanowi ogólnofederalny organ przedstawicielski, natomiast
Bundesrat stanowi reprezentację rządów krajowych



na parlamencie koncentruje się cala demokratyczna legitymizacja – co stanowi wyraz odejścia od
demokracji plebiscytowej i przyjęcia modelu demokracji reprezentatywnej

1. Bundestag - Parlament Związkowy



odgrywa decydującą rolę w procesie stanowienia prawa, wytyczania zasad polityki państwa oraz
kontroli działalności rządu federalnego, co czyni z niego pierwszoplanowy organ w federalnym
aparacie władzy



jego silna pozycja ustrojowa wynika m.in. z faktu, iż Bundestag jest jedynym spośród najwyższych
organów państwa, którego członkowie wybierani są bezpośrednio przez naród



kadencja Bundestagu trwa 4 lata

1.1. Sposób wyboru



do Bundestagu obowiązuje mieszany system wyborczy: połowa deputowanych wybierana jest w
jednomandatowych okręgach wyborczych za pomocą systemu większościowego (większość
względna); druga połowa rozdzielana jest na szczeblu krajów zgodnie z regułami systemu
proporcjonalnego



każdy wyborca dysponuje dwiema kartami do głosowania: pierwszy głos wyborca oddaje na
jednego z kandydatów figurujących imiennie na liście ustalonej dla każdego z okręgów
wyborczych; drugi głos oddaje na jedną z list partyjnych, zgłoszonych w danym kraju
związkowym według systemu uporządkowanej listy bez możliwości wyboru;



w celu przeciwdziałania rozdrobnieniu w parlamencie obowiązuje 5% klauzula zaporowa (partie,
które nie zdobyły 5% ogólnej liczby głosów „drugich”, nie są uwzględniane przy podziale
mandatów z partyjnych list krajowych)



system wyborczy przewiduje również tzw. mandaty nadwyżkowe – uzyskuje je partia, która
zdobędzie w wyborach więcej „głosów pierwszych” niż „głosów drugich” i wprowadzi więcej
swoich kandydatów „jednomandatowych” niż proporcjonalnie wynikałoby to z liczby głosów
oddanych na jej listę krajową

1.2. Organy i sposób funkcjonowania



przewodniczący – wybierany jest na okres całej kadencji; zwyczajowo reprezentuje najsilniejszą
frakcję w parlamencie; przewodniczący jest najwyższym reprezentantem Bundestagu na
zewnątrz, kieruje jego obradami i pracami



prezydium – formalnie stanowi najważniejsze gremium parlamentu, jednak w praktyce nie ma
większych kompetencji ani znaczenia; prezydium tworzy przewodniczący i jego zastępcy



rada seniorów – ma szczególne znaczenie; składa się z przewodniczącego Bundestagu, jego
zastępców oraz n23 członków delegowanych przez frakcje parlamentarne; rada seniorów
stanowi forum uzgodnień międzyfrakcyjnych we wszystkich istotniejszych kwestiach; do zadań
rady seniorów należy:



udzielanie pomocy przewodniczącemu parlamentu w wykonywaniu jego zadań



uzgadnianie propozycji co do liczby i rodzajów komisji parlamentarnych oraz obsady

stanowisk ich przewodniczących



uzgadnianie porządku dziennego posiedzeń plenarnych oraz sposobu rozpatrywania punktów

porządku dziennego



komisje parlamentarne – ogniskuje się w nich merytoryczna praca parlamentu; w Bundestagu

funkcjonują następujące rodzaje komisji:



komisje stałe – wybierane na całą kadencję, oparte na specjalizacji zadań; w większości mają
charakter resortowy



komisje nadzwyczajne, ankietowe, śledcze – powoływane są do rozpatrywania określonych
zagadnień wycinkowych



Komisja Wspólna – składa się z 2/3 członków Bundestagu i 1/3 członków Bundesratu; jej
pracami kieruje przewodniczący Bundestagu

1.3. Funkcje i kompetencje



funkcja ustawodawcza – stanowi podstawową domenę parlamentu; inicjatywa uchwalenia

określonej ustawy może wyjść od Rządu Federalnego, powstać w środowisku deputowanych do
Bundestagu lub nadejść z Bundesratu (rządowe projekty ustaw rozpatrywane są wstępnie przez
Bundesrat; projekty Bundesratu opiniowane są przez rząd; inicjatywa deputowanych Bundestagu
jest wnoszona do przewodniczącego izby przez frakcję parlamentarną lub przez liczbę posłów
niezbędną do utworzenia frakcji [5% ustawowej liczby deputowanych]); rozpatrywanie
projektów ustaw przez Bundestag odbywa się w trzech czytaniach:



pierwsze czytanie - uzasadnienie wniesienia projektu oraz skierowanie go pod obrady do
odpowiednich komisji, w których następuje merytoryczna praca nad projektem;
wypracowane przez komisje zmiany przedkładane są pod obrady plenarnego posiedzenia
izby



drugie czytanie – następują oddzielne głosowania nad poszczególnymi punktami projektu; w
tym momencie każdy deputowany może wnosić propozycje zmian



trzecie czytanie – uchwalenie ustawy zwykłą większością głosów



uchwalona ustawa przekazywana jest do Bundesratu



funkcja kreacji innych organów państwowych – wybór kanclerza federalnego; wybór połowy

składu Federalnego Trybunału Konstytucyjnego; współudział w wyborze prezydenta federalnego;
współudział w powoływaniu sądów najwyższych



funkcja kontrolna – wypełniana jest za pomocą różnorodnych środków; większość

parlamentarna, z której tworzony jest rząd zazwyczaj korzysta z konstruktywnego wotum
nieufności, prawa żądania obecności, prawa żądania informacji, prawa żądania wysłuchania;
natomiast mniejszość parlamentarna posługuje się w swoich działaniach kontrolnych
interpelacjami, zapytaniami oraz komisją śledczą; centralnym punktem funkcji kontrolnej jest
prawo budżetowe Bundestagu – w rokrocznej ustawie budżetowej; Bundestag określa
przychody i rozchody państwa, federalny minister finansów jest zobowiązany do przedłożenia
parlamentowi sprawozdania; debaty nad budżetem są bez wątpienia punktem szczytowym
rocznego cyklu posiedzeń, jednakże w przypadku wszystkich sporów na plenum Bundestagu
zasadą jest to, że polityka rządu podlega kontroli i musi znaleźć usprawiedliwienie przed
parlamentem; funkcję kontrolną wobec rządu Bundestag spełnia również poprzez pełnomocnika
ds. sił zbrojnych; otrzymuje on od Bundestagu zadanie sprawowania kontroli parlamentarnej
nad siłami zbrojnymi, informuje parlament o stanie Bundeswehry i interweniuje w przypadku
naruszenia praw podstawowych

2. Bundesrat – Rada Związkowa



wyraża swoim składem osobowym federalny charakter terytorialnej struktury państwa



liczy 68 członków



członkowie Bundesratu dysponują tzw. mandatem imperatywnym – deputowani mają prawny

obowiązek głosowania z treścią instrukcji udzielonej przez rząd krajowy, a głosy jednego kraju
muszą być oddane jednolicie dla ich ważności



za pośrednictwem Bundesratu rządy krajów związkowych zachowują możliwość wpływania na

proces legislacyjny i działalność administracji na szczeblu federalnym oraz w sprawach
dotyczących Unii Europejskiej



nie jest organem kadencyjnym – zmiany w jego składzie są konsekwencją wyborów w krajach

związkowych

2.1. Sposób wyłaniania członków



członkowie izby nie pochodzą z wyborów powszechnych



członkowie izby są jednocześnie członkami rządów krajowych, które ich mianują i odwołują

2.2. Organy i sposób funkcjonowania



przewodniczący – wybierany jest na okres jednego roku; stanowisko to kolejno obejmowane jest

przez premierów poszczególnych rządów krajów związkowych (począwszy od kraju największego
a skończywszy na kraju najmniejszym); do kompetencji przewodniczącego należy:



zwoływanie posiedzeń Bundesratu i ustalanie bieżącego porządku obrad



kierowanie posiedzeniami plenarnymi



sprawowanie władzy porządkowej w gmachu izby



zastępowanie prezydenta federalnego w przypadku gdy ten nie może pełnić swojego urzędu



prezydium – tworzy przewodniczący i trzech wiceprzewodniczących; jego zadaniem jest

decydowanie o wewnętrznych sprawach izby oraz organizacja toku jej pracy;



stała rada doradcza – pełni funkcję podobną do rady seniorów w Bundestagu; stanowi

najważniejszy organ Bundesratu; do jego kompetencji i zadań należy:



przygotowywanie toku prac izby – uzgodnienia porządku dziennego posiedzeń i sposobu

obradowania



utrzymywanie współpracy i wymiana informacji z rządem federalnym – dlatego też jego

posiedzenia odbywają zazwyczaj po posiedzeniach gabinetu



komisje – w nich koncentruje się merytoryczna praca Bundesratu; w izbie funkcjonują komisje

stałe (mające charakter resortowy) oraz nadzwyczajne

2.3. Funkcje i kompetencje



ustawodawcza – ma, w porównaniu do Bundestagu, dość ograniczony charakter:



ustawy wymagające zatwierdzenia przez Bundesrat nie dochodzą do skutki bez jego zgody



w przypadku pozostałych ustaw, Bundesrat może wnieść sprzeciw, który może zostać

przełamany ponowną uchwałą Bundestagu przyjętą większością ustawowej liczby
deputowanych (jeśli sprzeciw Bundesratu został przyjęty większością 2/3 głosów, to
Bundestag musi odrzucić ten sprzeciw również większością 2/3)



kontrolna – wykonywana jest poprzez następujące instrumenty:



obowiązek bieżącego informowania Bundesratu o stanie spraw przez rząd federalny



żądanie obecności członków rządu federalnego na obradach plenarnych lub komisji



prawo członków Bundesratu do zadawania pytań członkom gabinetu, którzy mają obowiązek

odpowiedzi na nie

IV. Prezydent federalny



posiada charakterystyczną pozycję dla systemu parlamentarno-gabinetowego



nie może łączyć swojego stanowiska z członkowstwem w rządzie oraz ogranie ustawodawczym

czy innym płatnym urzędem



z chwilą objęcia urzędu rezygnuje z członkowstwa w partii politycznej

1. Sposób wyboru



wyboru prezydenta dokonuje Zgromadzenie Federalne, bez wcześniejszej dyskusji nad

kandydatami; w skład Zgromadzenia wchodzą:



członkowie Bundestagu



w tej samej liczbie osoby wybrane w wyborach proporcjonalnych przez organy

przedstawicielskie poszczególnych krajów związkowych



prezydentem zostaje kandydat, który otrzyma bezwzględną większość głosów; jeśli w dwóch

głosowaniach żaden kandydat nie uzyska bezwzględnej większości głosów – w głosowaniu
trzecim wyboru dokuje się większością względną



prezydent wybierany jest na pięcioletnią kadencję

2. Funkcje i kompetencje



prezydent federalny pełni funkcję bezstronnego i apolitycznego arbitra; jest symbolem władzy

państwowej i reprezentantem państwa niemieckiego



prezydent federalny:



reprezentuje państwo na zewnątrz



podpisuje ustawy i zarządza ich ogłoszenie w Federalny Dzienniku Ustaw (prezydent posiada

również prawo weta ustawodawczego – w praktyce jednak korzysta z tego prawa niezmiernie
rzadko)



zawiera umowy z innymi państwami



wysyła i przyjmuje przedstawicieli dyplomatycznych



mianuje i odwołuje najwyższych urzędników państwowych, m.in. sędziów związkowych



wskazuje kandydata na kanclerza



na wniosek rządu rozwiązuje parlament, gdy postawiony przez kanclerza wniosek o wotum

zaufania zostanie odrzucony



na wniosek rządu wprowadza ustawodawczy stan wyjątkowy



posiada prawo łaski



działalność prezydenta poddana jest kontrasygnacie

*

kanclerza lub właściwego ministra



spod kontrasygnaty są wyłączone:



mianowanie i odwoływania kanclerza



rozwiązanie parlamentu (w przypadku gdy parlament nie jest w stanie wybrać kanclerza

bezwzględną większością głosów a prezydent nie wyraża zgody na mianowanie kanclerza
mniejszości)



postawienie żądania kanclerzowi pełnienia funkcji do wyboru jego następcy

3. Odpowiedzialność



prezydent nie ponosi odpowiedzialności przed parlamentem



w razie naruszenia ustawy zasadniczej lub innej ustawy związkowej ponosi odpowiedzialność

konstytucyjną (rozstrzygnięcie należy do Federalnego Trybunału Konstytucyjnego)

V. Rząd i kanclerz federalny



w systemie politycznym Niemiec rząd, a w szczególności kanclerz posiada wzmocnioną pozycję

posiadając decydujący głos we wszystkich ważniejszych sprawach państwowych



rząd federalny składa się z kanclerza federalnego i ministrów federalnych

*

Kontrasygnata – dodatkowe podpisanie aktu prawnego (ustawy bądź rozporządzenia) przez drugą osobę, potwierdzające

jego ważność i przenoszące pełną odpowiedzialność polityczną i prawną na podpisującego; w systemie rządów
parlamentarno-gabinetowych oznacza najczęściej podpisanie aktu urzędowego wydanego przez głowę państwa dodatkowo
przez premiera lub ministra odpowiedniego resortu

1. Sposób wyboru



kandydata desygnuje prezydent, musi go zaakceptować parlament bezwzględną większością

głosów,



jeżeli kandydat prezydenta nie uzyska wymaganej większości głosów, prawo nominacji

przechodzi na parlament, który desygnuje własnego kandydata, którego musi wybrać również
większością bezwzględną,



jeżeli w ciągu 14 dni nie dokona wyboru kanclerza większością bezwzględną, może przystąpić do

wyboru zwykłą większością (tzw. kanclerz mniejszości); wówczas jednak kandydatura musi zostać
poparta przez minimum 1/4 ogólnej liczby głosów



prezydent nie może odmówić mianowania kanclerza wybranego bezwzględną większością

głosów, natomiast jeżeli został wybrany większością zwykłą, wtedy prezydent może albo go
mianować, albo rozwiązać parlament i zarządzić nowe wybory

2. Funkcje i kompetencje kanclerza:



prawo określania składu rządu (ani prezydent ani parlament nie ma jakiegokolwiek

instytucjonalnego wpływu na dobór ministrów przez kanclerza)



kierowanie pracami rządu – określanie wytycznych jego polityki i ponoszenie za nią

odpowiedzialności



działalność rządu opiera się na trzech, następujących zasadach:



politycznego kierownictwa kanclerza



ograniczonej samodzielności ministrów



ograniczonej kolegialności



kanclerz może również zgłosić do Prezydenta Federalnego wniosek o ogłoszenie stanu wyższej
konieczności ustawodawczej (swoista forma zastąpienia systemu parlamentarnego
parlamentarnym rządem prezydenta i kanclerza); zgodę na to musi wyrazić również Bundesrat;
podczas jego trwania, każdy rządowy projekt ustawy odrzucony przez Bundestag, może być po
uzyskaniu zgody Bundesratu uznany za obowiązujące prawo; wyjątkiem jest zmiana konstytucji.
Ustawodawczy stan wyjątkowy może trwać maksymalnie 6 miesięcy i może być ogłoszony tylko
raz przez danego kanclerza

3. Odpowiedzialność



na osobie kanclerza skoncentrowana jest pełnia odpowiedzialności parlamentarnej za całokształt

działania organów rządowych, co znajduje wyraz w szczególnej formie konstruktywnego wotum
nieufności, które jednocześnie świadczy o silnej pozycji kanclerza w systemie politycznym:



parlament może wyrazić kanclerzowi wotum nieufności tylko w przypadku, kiedy

jednocześnie dokona wyboru jego następcy, za pomocą bezwzględnej większości głosów;
jeżeli taka większość nie może się ukonstytuować, wówczas albo prezydent rozwiązuje
parlament i rozpisuje nowe wybory, albo udziela poparcia kanclerzowi mniejszości i mianuje
go; parlament nie może wyrazić wotum nieufności wobec pojedynczego ministra, ale od razu
wobec całego rządu (tzw. en bloc).



kanclerz może także wykorzystywać instytucję wotum zaufania; szef rządu zwraca się z

wnioskiem o udzielenie mu wotum zaufania, mogąc połączyć go z projektem ustawy lub innego
aktu prawnego; wniosek musi zostać przyjęty bezwzględną większością głosów, w przeciwnym

wypadku rząd upada, a parlament musi wybrać nowego kanclerza lub przynajmniej kanclerza
mniejszości, aby liczyć na to, że prezydent nie zdecyduje się na jego rozwiązanie

VI. System partyjny



należy do systemów stabilnych



stabilizacja systemu wynika m.in. z czynników instytucjonalnych i ekonomicznych, do których
należą:



pięcioprocentowa klauzula zaporowa w wyborach parlamentarnych (5%)



silne poparcie wielkich partii ze strony wpływowych grup interesu



względnie stabilny i osiągające efekty rozwój ekonomicznych od początku państwowości RFN



w Niemczech dokonana została instytucjonalizacja prawna (konstytucyjna i ustawowa) partii
politycznych; polega ona na szerokiej regulacji prawnej podstawowych zasad funkcjonowania
partii, m.in.:



zadań i celów



stosunku do państwa i jego organów



wewnętrznej struktury organizacyjnej



kwestii finansowania ze strony państwa



publicznej kontroli źródeł pochodzenia i użycia partyjnych środków finansowych oraz stanu

majątkowego partii

1. Najważniejsze partie polityczne w Niemczech



Niemiecka chadecja-CDU (Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna) - powstała formalnie po 1945

roku, mimo że jej korzenie sięgają II połowy XIX wieku.; założona przez polityków byłej Partii
Centrum sprawowała władzę przez pierwsze 24 lata po zakończeniu II wojny światowej;
pierwszym przywódcą i kanclerzem z tego ugrupowania był Konrad Adenauer, równie ważnym
politykiem CDU był Helmut Kohl, który sprawował urząd kanclerza w latach 1982-1998; program
CDU jest konserwatywny w kwestiach społecznych oraz socjaliberalny jeśli chodzi o gospodarkę;
partia odwołuje się do wartości chrześcijańskich w życiu człowieka; CDU na szczeblu federalnym
tworzy koalicje z CSU - oba ugrupowania określa się wtedy jako „Unię”



CSU (Unia Chrześcijańsko-Społeczna) – powstała w 1946 roku jako następczyni Bawarskiej Unii

Ludowej; statutowo CSU działa tylko na obszarze Bawarii, gdzie na mocy umowy CDU nie
posiada swoich struktur partyjnych i nie stanowi w ten sposób politycznej konkurencji w tym
landzie; CSU jest partią, która odwołuje się do wartości chrześcijańskich w swoim programie a w
kwestiach społeczno-obyczajowych jest ugrupowaniem konserwatywnym i często bardziej
radykalnym od bliźniaczej CDU



Socjaldemokraci z SPD (Socjaldemokratyczna Partia Niemiec) - powstała w II połowie XIX wieku

jako ugrupowanie nawiązujące do poglądów marksistowskich; program partii ewoluował, a jego
nazwa zmieniała się wielokrotnie; po delegalizacji przez nazistów w latach 30-tych członkowie
ugrupowania trafili do obozów koncentracyjnych lub wyemigrowali do państw koalicji
antyhitlerowskiej; reaktywowana SPD po II wojnie światowej działała we wszystkich czterech
strefach okupacyjnych; W RFN tworzyła opozycję programową wobec CDU/CSU; w końcu lat
pięćdziesiątych SPD odrzuciła jednoznacznie postulaty marksistowskie przekształcając się w
nowoczesną partię socjaldemokratyczną o szerokiej bazie społecznej; parta za czasów tzw.
„wielkiej koalicji” oraz podczas rządów z FDP (kanclerzami byli politycy SPD W. Brandt oraz H. -
1969-1982 Schmidt) przeformułowała swoją politykę zagraniczną doprowadzając do normalizacji

oraz nawiązania stosunków politycznych z państwami bloku wschodniego; SPD do władzy wróciła
dopiero w 1998 roku, gdy utworzyła rząd koalicyjny z Zielonymi pod kierownictwem kanclerza
Gerharda Schrödera; Obecnie partia prezentuje program liberalny w kwestiach społeczno-
obyczajowych oraz socjalliberalny odnośnie gospodarki



Liberałowie z FDP (Wolna Partia Demokratyczna) –powstała w 1948 roku i jest najbardziej

liberalnym ugrupowaniem parlamentarnym w Niemczech; FDP wielokrotnie była partią
koalicyjną, zarówno dla SPD jak i CDU; program tej partii ukierunkowany jest na wcielenie w życie
gospodarcze założeń liberalnych; celami jest tworzenie nowych miejsc pracy oraz polepszenie
klimatu inwestycyjnego a środkami dla ich osiągnięcia ma być deregulacja gospodarki,
zmniejszenie biurokracji oraz przeprowadzenie prywatyzacji gospodarki.



Partia Zielonych – powstała w 1980 roku jako pokłosie ruchów społecznych oraz ekologicznych;

Związek 90 to z kolei ruch społeczny utworzony w 1989 roku w byłej NRD, walczący o prawa
człowieka; po zjednoczeniu Niemiec oba ruchy połączyły się tworząc właśnie Związek 90/Zieloni;
jego program kładzie nacisk na ekologiczne konsekwencje działań człowieka, stanowi postulat
efektywniejszego wykorzystania surowców naturalnych oraz stworzenie nowego - ekologicznego
społeczeństwa; Związek 90/Zieloni są naturalnymi koalicjantami SPD, z którymi współrządzili w
latach 1998-2005

V REPUBLIKA FRANCUSKA

I. Ewolucja systemu politycznego – rys historyczny



państwo francuskie, ze względu na przebiegające w jej historii szybkie i wielokrotne ewolucje
form polityczno-ustrojowych, nazywana jest laboratorium form ustrojowych



od końca XVIII wieku obowiązywało w niej 15 konstytucji, wprowadzających: monarchię
parlamentarną, dyktaturę jednostki, rządy komitetowe, republikę prezydencką, republikę
dyrektorialną, republikę półprezydencką

1. 1791-1799 (okres Rewolucji Francuskiej)



kres istnienia monarchii absolutnej oraz feudalizmu we Francji nastąpił w 1789 r. w momencie
ogłoszenia się przez Stany Generalne

*

Zgromadzeniem Narodowym;



ważnym krokiem mającym wpływ na system polityczny we Francji było podpisanie 26 sierpnia
1789 r. – Deklaracji praw człowieka i obywatela, która zawierała postulaty dotyczące człowieka
jako najważniejszej istoty oraz jej praw i obowiązków jako obywatela państwa



w 1791 r. podpisano konstutuantę wprowadzającą podstawy państwa konstytucyjnego, w
którym w miejsce suwerennego króla, podmiotem suwerenności stała się konstytucja



dokument ten przewidywał także reformy administracyjne i sądowe



na przeprowadzenie planowanych zmian nie zgadzał się jednak Ludwik XVI, co w rezultacie
blokowało możliwość wprowadzenia zmian w państwie



dnia 3 września 1791 r. podpisano konstytucję wprowadzającą między innymi:



suwerenność narodu



trójpodział władz



legislatywę oddano w ręce jednoizbowego zgromadzenia

*

historyczna nazwa reprezentantów szlachty i mieszczaństwa



jeśli chodzi o władzę ustawodawczą: wprowadzono wybory pośrednie, dwustopniowe i

dwuletnie, wprowadzono także cenzus majątkowy i wieku, natomiast prawa wyborcze
posiadali mężczyźni powyżej 25 lat, płacący podatek bezpośredni oraz elektorzy wybierani na
zgromadzeniach pierwiastkowych



w 1792 r. król został jednak zawieszony w sprawowaniu swoich obowiązków, a kilka miesięcy
później Konwent narodowy podjął uchwałę o zniesieniu monarchii



okres pierwszej republiki Francuskiej określa się na dzień 22 września 1792 r., czyli zniesienie
monarchii i ogłoszenie nowej konstytucji



w 1792 r. pojawiają się dwa ugrupowania - żyrandystów proklamujących ustrój republikański
oraz postulujących wprowadzenie reform, a z drugiej strony jakobinów, którzy rok później w
wyniku zamachu przejmują władzę



rządy jakobinów charakteryzowały się wszechobecnym terrorem, który utrzymał się do 1794 r.
kiedy to władzę przejęła pięcioosobowa grupa tzw. Dyrektoriat;



główne cechy systemu wprowadzonego przez Dyrektoriat:



władza w rękach konwentu



Konstytucja dyrektorialna – ustrój konstytucyjny



pełne prawa obywatelskie posiadali tylko płatnicy podatku bezpośredniego



wybory pośrednie (poprzez tzw. elektorów)



elektorami mogli być tylko obywatele z wysokimi cenzusami majątkowymi



ciało ustawodawcze- bikameralne – Rada Pięciuset (inicjatywa ustawodawcza) i Rada

Starszych (przyjęcie bądź odrzucenie projektu



władza wykonawcza – dyrektoriat



rządy dyrektoriatu trwały do 1799, czyli do zamachu stanu przeprowadzonego przez Napoleona
Bonaparte

2. Rządy Napoleona Bonaparte – I Cesarstwo (1799-1814)



za rządów Napoleona dokonane zostały następujące zmiany w systemie politycznym:



przekształcenie republiki konsularnej w dziedziczne cesarstwo



fasada demokracji przykrywająca rządy dyktatorskie



udział obywateli w rządzeniu państwem poprzez listy zaufania



legislatywa w rękach Trybunału – 100 członków



organ ustawodawczy – 500 członków- przyjmowanie lub odrzucanie projektów



Rada Stanu – opracowywanie projektów ustaw i funkcja sądu administracyjnego



Senat zachowawczy – 80 członków dożywotnich – stróż konstytucji



Egzekutywa – 3 konsulów, władza wykonawcza, inicjatywa ustawodawcza, mianowanie

senatorów



wprowadzenie dożywotniego konsulatu z prawem do wyznaczania następcy



okres zwany Cezaryzem lub Bonapartyzmem, władza leżąca w rękach jednostki Napoleona I,
opierająca się na zasadzie demokratycznej suwerenności narodu, podporządkowanie senatu
cesarzowi



w 1802 r. utworzenie Rady Prywatnej, oraz szerzenie likwidacji feudalizmu w Europie środkowo-
wschodniej

3. Monarchia Ograniczona



w 1814 r. nastąpiła abdykacja Napoleona oraz powołanie na tron Ludwika XVIII; podpisano kartę
konstytucyjną, która wprowadzała tzw. porządek wiedeński



przejęto niektóre postulaty angielskiej monarchii konstytucyjnej:



władza opierała sie na elicie arystokratycznej i mieszczańskiej



uważano, że monarcha jako najwyższy zwierzchnik pochodzi „ z bożej łaski” i jest suwerenem



Król, czyli monarcha jest: dziedziczny, nieodpowiedzialny politycznie, spełnia funkcję czwartej

władzy, jest czynnikiem neutralnym, pośredniczy między organami władzy, reguluje i ustala
ich działalność



władzę wykonawczą sprawowali ministrowie tworzący rząd



ministrowie posiadali inicjatywę ustawodawczą oraz mieli prawo wydawania ordonansów, a

także prawo do zwoływania i rozwiązywania parlamentu



władzę ustawodawczą powierzono Izbie Parów (dożywotni, dziedziczni parowie) oraz Izbie

Deputowanych (wybory na 5 lat, bezpośrednie i cenzusowe); obie Izby oddzielnie
dyskutowały nad projektami



projekty wymagały aprobaty monarchy



okres trwania tej monarchii zakończył się wraz z usunięciem z tronu Karola X w wyniku rewolucji
lipcowej 1830 roku

4. Monarchia Parlamentarna (1830-1848)



po rewolucji Lipcowej tron objął Ludwik Filip Orleański z linii Burbonów



nastąpiło wówczas podpisanie karty konstytucyjnej, w której:



wprowadzono zmiany na korzyść mieszczaństwa



uznanie narodu jako suwerena



zdemokratyzowanie ordynacji wyborczej



pozbawieni króla prawa do wydawania ordonansów



przyznanie prawo inicjatywy ustawodawczej obu Izbom



ze względu na liberalizm ekonomiczny i brak wpływu społeczeństwa na rządy w 1848 r.,
wybuchła francuska wiosna ludów, w wyniku której nastąpiło zlikwidowanie monarchii i
ustanowienie republiki

5. II Republika (1848-1852)



podpisanie konstytucji wprowadzającej:



demokratyczny charakter państwa



wolność, równość, braterstwo, ochronę pracy, własności i porządku publicznego



prawa socjalne: prawo do pracy, opieki społecznej, bezpłatnej nauki.



wprowadzono trójpodział władzy:



władza ustawodawcza – jednoizbowe zgromadzenie, demokratyczne wybory – z wyłączeniem

kobiet



władza wykonawcza – prezydent, wybierany na okres 4 lat, posiadający możliwość zgłoszenia

veta zawieszającego, jednak w nieznacznym stopniu; wprowadzono odpowiedzialność
konstytucyjną prezydenta wraz z ministrami,



prezydentem został bratanek Napoleona, jednak wyłonione Zgromadzenie Narodowe podjęło
dążenie do przywrócenia cesarstwa we Francji



w 1851 r. nastąpił zamach stanu i rozwiązanie zgromadzenia, a w 1852 r. Ludwik Napoleon,
ówczesny prezydent, zostaje cesarzem i ponownie Francja z republiki staje się cesarstwem

6. II Cesarstwo (1852-1871)



władza ustawodawcza przechodzi do Rady Stanu (opracowywanie projektów) oraz Senatu
(badanie zgodności ustaw z konstytucją, prawo interpretowania i zmiany konstytucji)



okres drugiego cesarstwa dzieli się na dwa etapy :



pierwszy: do lat 60 – rządy autorytarne (fasadowa monarchia parlamentarna), próba

wprowadzenia nowej konstytucji, w której władza cesarza ograniczona ma być na rzecz
parlamentu, Senat ma być drugą izbą i nastąpić ma demokratyzacja ustroju.



Drugi: po klęsce z Prusami detronizacja dynastii Bonapartych, powołanie Rządu Obrony

Narodowej i tym samym definitywny koniec monarchii

7. III Republika (1871-1940)



ustrój państwa stanowił kompromis między zwolennikami monarchii parlamentarnej a
republikanami



konstytucja przyjęta w 1875 roku ustanowiła system parlamentarny oparty na równowadze
między władzą ustawodawczą (dwuizbowy parlament: Izba Deputowanych i Senat) a władzą
wykonawczą (urząd prezydenta i Rady Ministrów)



w praktyce to jednak parlament posiadał przewagę w sprawowaniu władzy (często zmieniające
się rządy koalicyjne, wielość partii w parlamencie)



rola prezydenta uległa ograniczeniu poprzez nie wykorzystywanie uprawnień przyznanych mu
przez konstytucję



ustrój III Republiki cechowały:



wszechwładza (dominacja) parlamentu



wyraźny podział na lewicę i prawicę



niestabilność rządów, w których dominowały partie centrum

8. IV Republika (1946-1958)



nowa konstytucja została przyjęta w referendum 13 października 1946 roku



zachowana została nadrzędność parlamentu



przyjęto dwuizbową strukturę parlamentu (Zgromadzenie Narodowe i Rada Republiki)



wzmocniono pozycję prezydenta oraz premiera



ustrój IV Republiki cechowały:



nadmierny zakres uprawnień parlamentu



rozbicie partyjne w parlamencie (wynikające m.in. z proporcjonalnego systemu wyborczego)



niezdolność parlamentu do wyłaniania stabilnych rządów



słaba pozycja prezydenta i rządu



częste zmiany gabinetów

9. V Republika (1958 – do dziś)

II. Konstytucja i zasady ustrojowe
1. Konstytucja



opracowana została bez udziału parlamentu, w „zaciszu gabinetów”, z wyłączeniem zasady
jawności; projekt konstytucji nie był poddawany debatom parlamentarnym, ani konsultacjom
politycznym



projekt został przyjęty w referendum 28 września 1958 ogromną większością głosów (79%) i
prolongowany 4 października tego samego roku



konstytucja jest aktem lakonicznym i mało precyzyjnym, co daje możliwość różnorodnej
interpretacji jej treści – stosownie do aktualnej sytuacji politycznej



konstytucja jest aktem sztywnym – jej zmiana wymaga zgody obu izb parlamentu i zatwierdzenia
przez referendum lub większości 3/5 połączonych izb parlamentu obradujących wspólnie jako
Kongres



według zapisów konstytucji system polityczny Francji można określić jako mieszany, pośredni
między parlamentem a prezydenckim czyli semiprezydencki

2. Zasady konstytucyjne (ustrojowe)



konstytucja francuska przyjęła następujące zasady ustrojowe:



suwerenności ludu wykonywaną przez swych przedstawicieli oraz w drodze referendum



arbitrażu prezydenckiego i dominującej roli prezydenta



maksymalnego uniezależnienia rządu od parlamentu



unitarnej struktury państwa



dwuizbowości parlamentu



pozaparlamentarnej kontroli konstytucyjności ustaw, wykonywanej przez Radę Konstytucyjną



republikańskiej formy państwa, która jest zasadą niezmienialną (nie może być przedmiotem

zmiany konstytucji)



nieprecyzyjność zapisów konstytucyjnych pozwala w praktyce na realizację dwóch,
podstawowych modeli władzy:



model hegemonii (dominacji i supremacji prezydenta) – ma miejsce, gdy prezydent oraz

większość parlamentarna w Zgromadzeniu Narodowym pochodzą z tej samej opcji
politycznej; w takiej sytuacji prezydent staje się głównym ośrodkiem władzy, rzeczywistym
dysponentem większości i szefem rządu



model koabitacji – czyli wspólnego sprawowania władzy przez prezydenta i rząd wyłonionego

przez większość w Zgromadzeniu Narodowym; ma miejsce, gdy prezydent i większość
parlamentarna reprezentuje różne opcje polityczne; wówczas rola prezydenta zostaje
ograniczona do konstytucyjnych kompetencji, natomiast wzmocnieniu ulega rola premiera i
rządu

III. Głowa państwa – prezydent
1. Pozycja ustrojowo-polityczna



konstytucja francuska czyni z prezydenta zwornika systemu, w którego rękach ześrodkowana
została władza państwowa



prezydent czuwa nad przestrzeganiem konstytucji, regularnym funkcjonowaniem władz
publicznych; jest gwarantem niepodległości narodu, integralności terytorium państwa i
przestrzegania traktatów



jest on rzeczywistym szefem władzy wykonawczej, przewodniczy posiedzeniom rządu i podpisuje
akty prawne podejmowane przez rząd



silna pozycja prezydenta kształtowana jest przez następujące czynniki:



dominującą pozycję prawno-konstytucyjną – wynika ona z powszechnego wyboru głowy

państwa oraz szerokiego wachlarza uprawnień



sprzyjającą sytuację polityczną – zachodzi w sytuacji, gdy prezydent jest szefem

parlamentarno-rządowej większości



tradycję polityczną – składają się na nią precedensy konstytucyjne stworzone przez

prezydenta de Gaulle’a, które ukształtowały późniejszą praktykę polityczną

2. Sposób wyboru



prezydent wybierany jest w wyborach powszechnych i bezpośrednich na pięcioletnią kadencję



prezydent wybierany jest bezwzględną większością głosów w dwóch turach (jeżeli w pierwszej
turze żaden z kandydatów nie otrzyma bezwzględnej większości, wówczas do drugiej tury
przechodzi dwóch kandydatów z największą liczbą głosów)

3. Kompetencje i uprawnienia



kompetencje prezydenta są bardzo szerokie i podzielić je można, na te, które wymagają
kontrasygnaty premiera (lub właściwego ministra) oraz na te, której jej nie wymagają



uprawnienia wymagające kontrasygnaty to:



reprezentowanie państwa w stosunkach międzynarodowych – prowadzenie rozmów i

ratyfikowanie umów międzynarodowych; mianowanie ambasadorów, akredytowanie
przedstawicieli innych państw



promulgacja

*

ustaw



żądanie od parlamentu ponownej debaty nad projektem ustawy (weto ustawodawcze)



zwoływanie i zamykanie nadzwyczajnych sesji parlamentu



mianowanie i dymisjonowanie ministrów



podpisywanie aktów prawnych Rady Ministrów (ordonansów i dekretów)



prawo łaski



mianowanie członków Najwyższej Rady Sądownictwa i jej przewodniczenie



sprawowanie najwyższego zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi; przewodniczenie

najwyższym radom i komitetom obrony narodowej



dokonywanie nominacji na stanowiska cywilne i wojskowe



inicjatywa nt. zmiany konstytucji



przewodniczenie posiedzeniom rządu (ustalanie ich daty i porządku obrad)



uprawnienia osobiste, nie wymagające kontrasygnaty to:



mianowanie premiera w sytuacji, gdy większość parlamentarna jest z tej samej opcji

politycznej co on – wówczas prezydent może powołać wybraną przez siebie osobę; w sytuacji
koabitacji prezydent przy mianowaniu premiera musi wziąć pod uwagę wolę większości
parlamentarnej – wówczas premierem mianuje lidera większości parlamentarnej



odwołanie się do społeczeństwa w drodze referendum (prezydent może zarządzić

referendum w sprawie każdego projektu dotyczącego organizacji władz publicznych,
wyrażenia zgody na umowy między Francją a członkami UE oraz ratyfikacji umów
międzynarodowych)



rozwiązanie Zgromadzenia Narodowego



kierowanie orędzi do parlamentu



mianowanie trzech członków Rady Konstytucyjnej (w tym jej przewodniczącego)



występowanie z wnioskiem do Rady Konstytucyjnej o zbadanie zgodności ustaw z konstytucją



prezydent może również dysponować pełnią władzy ustawodawczej i wykonawczej w sytuacji,
którą uzna osobiście za kryzysową dla państwa; zastosowanie tego uprawnienia prezydenckiego
uzależnione zostało od następujących okoliczności:



bezpośredniego zagrożenia państwa lub jego instytucji; zagrożenia niepodległości,

integralności terytorium lub obowiązku wykonania umowy międzynarodowej

*

Promulgacja - ogłoszenie każdego aktu normatywnego. Sensu stricto jest to jedynie ogłoszenie ustawy

zarządzone przez głowę państwa, czym w ramach swoich kompetencji potwierdza, że ustawę uchwalono
zgodnie z przepisami konstytucji oraz poleca wszystkim adresatom jej stosowanie



przerwania regularnego funkcjonowania konstytucyjnych władz publicznych

4. Odpowiedzialność



prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem



praktyka konstytucyjna ukształtowała zasadę odpowiedzialności prezydenta przed narodem



od roku 2007 istnieje możliwość usunięcia prezydenta ze stanowiska – w przypadku gdy dopuści
się czynów jawnie niezgodnych z pełnionym urzędem – o pozbawieniu urzędu decyduje Wysoki
Trybunał większością 3/5 głosów

IV. Rząd



rząd jest organem, który określa i prowadzi politykę narodu



w ramach rządu szczególną pozycję sprawuje premier, który określany jest jako główny pomocnik
prezydenta i wyposażony w szereg konstytucyjnych uprawnień



w sytuacji supremacji prezydenta – rząd jest faktycznie odpowiedzialny przed prezydentem; w
sytuacji koabitacji – rząd jest odpowiedzialny tylko przed parlamentem



członków rządu obowiązuje zasada niepołączalności ich funkcji z mandatem parlamentarnym

1. Sposób powoływania i skład



rząd powoływany jest przez głowę państwa; mianowanie premiera jest osobistym uprawnieniem
prezydenta, natomiast ministrów prezydent powołuje na wniosek premiera



w skład rządu wchodzą:



premier



ministrowie stanu – tytuł ten stanowi przede wszystkim wyróżnienie honorowe, np. dla

byłych premierów lub innych zasłużonych polityków; ministrów stanu powołuje się w celu
zagwarantowania równowagi politycznej pomiędzy partiami w koalicji rządowej lub frakcjami
wewnątrz partii rządzącej; ministrowie ci mogą kierować resortami.



ministrowie (resortowi i delegowani) – formalnie są sobie równi, działają przy premierze lub

innych ministrach.



sekretarze stanu – pomagają premierowi lun ministrom w wykonywaniu ich funkcji,

pozostając jednocześnie pod ich kontrolą



posiedzeniom

rządu

przewodniczy

prezydent

(w

razie

nieobecności

prezydenta,

przewodniczącym jest premier, jednak za każdorazowym upoważnieniem prezydenta oraz przy
ustalonym porządku obrad)

2. Kompetencje



kompetencje rządu są określone szeroko i mało precyzyjnie – w szczególności zadaniem rządu
jest opracowanie programu działania, a następnie, po zatwierdzeniu przez parlament, jego
realizacja



kompetencje premiera i rządu splatają się ze sobą, i nie można ich w praktyce oddzielić;
kompetencje te można podzielić na wykonawcze i prawodawcze



do kompetencji wykonawczych premiera należy:



kierowanie działalnością rządu



zapewnienie wykonywania ustaw



przedstawianie prezydentowi wniosków dotyczących powoływania i odwoływania ministrów



mianowanie funkcjonariuszy cywilnych i wojskowych, z wyjątkiem stanowisk zastrzeżonych

dla prezydenta



prawo zastępowania prezydenta w Radzie Obrony Narodowej oraz w przewodniczeniu

posiedzeniom rządu



do kompetencji o charakterze prawodawczym należy:



sprawowanie władzy reglamentacyjnej (realizacja samoistnej działalności normatywnej

rządu)



wpływ na działalność ustawodawczą parlamentu – prawo inicjatywy ustawodawczej,

inicjatywa powołania komisji mieszanej w przypadku zaistnienia rozbieżności między
stanowiskami obu izb



prawo wystąpienia do Rady Konstytucyjnej z wnioskiem o zbadanie konstytucyjności ustaw

zwykłych i umów międzynarodowych

V. Parlament



we Francji parlament jest dwuizbowy i składa się ze Zgromadzenia Narodowego oraz Senatu



z założenia obie izby parlamentu we Francji mają być równoważne, jednak w rzeczywistości
Zgromadzenie Narodowe ma przewagę nad Senatem; w razie sporu między Zgromadzeniem
Narodowym i Senatem powoływana jest komisja parytetowa, która w razie nie rozwiązania
sprawy zwraca się do Zgromadzenia Narodowego o podjęcie ostatecznej decyzji; Zgromadzenie
Narodowe ma również monopol na rozpoczęcie dyskusji nad budżetem; na uchwalenie ustawy
ma 40 dni (Senat ma na to 20 dni)



pozycja parlamentu została osłabiona poprzez następujące czynniki:



ograniczenie funkcji ustawodawczej



zmniejszenie środków kontroli nad rządem



ograniczenie kształtowania przez izby własnej organizacji wewnętrznej



szerokie możliwości oddziaływania przez rząd na prace parlamentu



ograniczenie kompetencji parlamentu w wykonywaniu funkcji ustawodawczej, poprzez
ingerencję rządu w proces ustawodawczy, został osiągnięty poprzez następujące instrumenty:



dyskusja parlamentarna nad rządowym projektem ustawy jest prowadzona nad tekstem

przedłożonym przez rząd, a nie nad sprawozdaniem komisji



po otwarciu debaty rząd może sprzeciwić się rozpatrzeniu każdej poprawki, która nie została

wcześniej zgłoszona komisji



głosowanie blokowe – na wniosek rządu izba przeprowadza tylko jedno głosowanie nad

całością lub częścią projektu obejmującego wyłącznie poprawki zgłoszone lub zaakceptowane
przez rząd



tryb uchwalania budżetu – jeśli parlament nie uchwali budżetu w ciągu 70 dni, rząd może

wprowadzić go w życie w formie ordonansu



postawienie przez premiera kwestii zaufania w związku z rządowym projektem ustawy (tzw.

przyjmowanie ustaw bez głosowania) – premier może związać wniosek o wotum zaufania z
głosowaniem nad projektem ustawy: jeżeli w przeciągu 24 godzin nie wpłynie wniosek
przeciwny (o wotum nieufności), wówczas projekt ustawy jest przyjęty automatycznie, bez
głosowania

2. Sposób wyboru członków Zgromadzenia Narodowego



Zgromadzenie Narodowego to izba niższa francuskiego parlamentu – liczy 577 deputowanych
wybieranych w głosowaniu powszechnym i bezpośrednim na 5-letnią kadencję



wybory przeprowadzane są w systemie większościowym, w dwóch turach, w okręgach
jednomandatowych:



warunkiem uzyskania mandatu w pierwszej turze jest zdobycie przez kandydata

bezwzględnej większości głosów



w drugiej turze biorą udział kandydaci, którzy w pierwszej turze otrzymali co najmniej 12.5%

oddanych głosów



do zdobycia mandatu w drugiej turze wystarcza większość względna

3. Sposób wyboru członków Senatu



Senat, izba wyższa parlamentu, zapewniający reprezentację jednostek terytorialnych 322
senatorów, wybieranych w wyborach pośrednich na sześcioletnią kadencję



co trzy lata wybierana jest połowa członków Senatu



senatorowie wybierani są w departamentach przez kolegia wyborcze złożone z:



deputowanych



radców regionalnych



radców generalnych



delegatów rad municypalnych

4. Sposób funkcjonowania i organizacja parlamentu



parlament działa w trybie sesyjnym (jedna sesja zwyczajna – parlament zbiera się w pierwszy
roboczy dzień października i obraduje do ostatniego dnia czerwca; sesja nadzwyczajna –
zwoływana jest przez prezydenta, na żądanie premiera lub większości członków Zgromadzenia
Narodowego)



organami wewnętrznymi izb są:



prezydium



komisje (stałe, specjalne, śledcze), w których ogniskuje się merytoryczna praca parlamentu



grupy parlamentarne



izby nie mają samodzielności w organizowaniu swoich spraw – rząd decyduje o tym, jakie sprawy
i w jakiej kolejności mają być rozpatrywane przez parlament



każda izba uchwala swój regulamin, którego zgodność z konstytucyjną obligatoryjnie jest badana
przez Radę Konstytucyjną

5. Kompetencje



w systemie francuskim kompetencje o charakterze ustawodawczym podzielone zostały na tzw.
materię ustawową należącą do kompetencji parlamentu oraz materię reglamentacyjną
pozostającą w gestii rządu



materia ustawowa regulowana przez ustawy uchwalane przez parlament została ściśle określona



do dziedzin, w których parlament może uchwalać ustawy należą m.in.: problematyka praw
obywatelskich, kwestie obywatelstwa, stanu cywilnego, prawa małżeńskiego, kwestie
procedury karnej, amnestii, emisji pieniędzy, ordynacje wyborcze do izb parlamentarnych i
zgromadzeń lokalnych, nacjonalizacja przedsiębiorstw, ustawy finansowe i budżetowe



funkcja kontrolna parlamentu wykonywana jest poprzez:



instytucję wotum zaufania i wotum nieufności (wotum nieufności uchwalane jest większością

głosów Zgromadzenia Narodowego)



zapytania

VI. Rada Konstytucyjna



składa się z 9 członków, których mandat trwa dziewięć lat i nie jest odnawialny



po trzech członków Rady mianuje prezydent, przewodniczący Zgromadzenia Narodowego oraz
przewodniczący Senatu



skład Rady odnawiany jest w 1/3 co trzy lata



w skład Rady wchodzą dożywotnio byli prezydenci



kompetencje:



decydowanie o zgodności z konstytucją ustaw organicznych, ustaw zwykłych, umów

międzynarodowych i regulaminów parlamentarnych



uprawnienia związane ze sprawami wyborczymi – czuwa nad przebiegiem wyborów, ogłasza

ich wyniki, stwierdza ich ważność i rozpatruje procesy wyborów



uprawnienia konsultacyjne – wydawanie opinii w sprawach i przypadkach przewidzianych

przez konstytucję i samoistne akty prawne

VII. System partyjny



system francuski to system wielopartyjny przekształcający się z klasycznego systemu
wielopartyjnego w model rywalizacji dwublokowej



na kształtowanie się systemu dwublokowego wpłynęło:



powszechny i bezpośredni sposób wyboru prezydenta



większościowy system wyborczy w dwóch turach do Zgromadzenia Narodowego

(spowodowało to konieczność powstania bloków wyborczych i wchłonięcie przez te bloki
partii usytuowanych w centrum)



podziały ideologiczne i socjopolityczne (podział na lewicę i prawicę)



obecnie do najważniejszych partii należą



Prawicowa Unia na rzecz Ruchu Ludowego (Union pour un Mouvement Populaire, UMP),

istniejąca od 2002,



Partia Socjalistyczna (Parti Socialiste, PS) założona w 1969,



Unia Demokracji Francuskiej (Union pour la Démocratie Française, UDF, centryści) powstała

w 1995,



Front Narodowy (Front National, FN, skrajnie prawicowy, populistyczny) istniejący od 1972;



Francuska Partia Komunistyczna (Parti Comuniste Française, PCF) założona w 1920,



liczne partie skrajnej lewicy,



partie ekologiczne