SZWAJCARIA

I. Informacje wstępne



Szwajcaria to państwo w Europie Zachodniej. Jest jednym z niewielu państw, w których
obowiązuje demokracja bezpośrednia. Szwajcaria jest od wielu lat państwem neutralnym. Do
Narodów Zjednoczonych przystąpiła dopiero w 2002 r. po przegłosowaniu tej decyzji w
referendum. Szwajcaria to parlamentarna republika związkowa



Powierzchnia kraju wynosi 41 285 km2



Ludność 7,2 mln, 174osoby/km2



Języki urzędowe - niemiecki, francuski, włoski, retoromański



Stolica kraju – Berno



Szwajcaria jest federacją demokratyczną oraz parlamentarną, gdzie na szeroką skalę
wykorzystywana jest instytucja referendum (demokracja bezpośrednia); szczególnie silną pozycję
posiadają parlament i władze kantonalne



System polityczny Szwajcarii to przykład klasycznego ustroju parlamentarno-komitetowego,
cechą najbardziej typową dla niego jest brak rozdziału pomiędzy władzę ustawodawczą,
wykonawczą i sądowniczą.



Szwajcaria jest państwem federalnym, podzielonym na kantony, posiadające charakter
organizmów państwowych; konstytucja określa podział kompetencji między federacją a
kantonami



Szwajcaria to przede wszystkim kraj alpejski – obszary górskie zajmują 60 % powierzchni tego
kraju; położona pomiędzy Alpami a Jurą Wyżyna Szwajcarska ciągnie się pasmem od jeziora
Genewskiego w części południowo - zachodniej, do Jeziora Bodeńskiego na północnym
wschodzie; kraj jest bardzo wysoko rozwinięty, jeden z najbogatszych w świecie; długotrwała
neutralność i zasada nienaruszalności tajemnicy bankowej sprawiły, że Szwajcaria stała się
finansowym centrum Europy i świata



system polityczny w Szwajcarii jest inny od ustrojów państw Europy; zróżnicowane warunki
geograficzne, a także silne zróżnicowanie językowe (istnieją tu cztery strefy językowe: niemiecka,
francuska, włoska, retoromańska), religijne i ekonomiczne oraz stosunkowo niezbyt duża liczba
obywateli oraz podział polityczny federacji sprzyja demokracji bezpośredniej; demokracja
bezpośrednia to system polityczny, w którym decyzje podejmuje się przez głosowanie ludowe
(plebiscyt, referendum), w którym wziąć udział mogą wszyscy uprawnieni do głosowania



obecna Konfederacja Szwajcarska składa się 26 odrębnych organizmów państwowych -
kantonów; trzy z nich podzielone są na dwa półkantony; półkantony podobnie jak kantony mają
dużą autonomię i posiadają własne instytucje



każdy kanton jest w dużej mierze autonomiczny, posiada swoją konstytucję parlament i rząd, a
także posiada suwerenność w sprawie finansów i ma prawo ustanawiania swoich podatków;
Decyzję co do wysokości podatków podejmuje społeczeństwo podczas referendum; kantony
mają prawo stanowienia własnych praw odnośnie wszystkich spraw, które nie zostały
uregulowane na szczeblu federalnym; jeśli prawo w kantonie jest sprzeczne z federalnym moc
obowiązuje tam prawo federalne; oprócz obowiązku przestrzegania własnych praw kantony maja
obowiązek przestrzegania praw federalnych

II. Rys historyczny



w XVI wieku, Konfederacja Szwajcarska składała się z 13. niezależnych państewek, protoplastów
obecnych kantonów; formalnie biorąc stanowiły one część Rzeszy Niemieckiej i były nazywane
przez administrację Rzeszy kantonami; były one dzielone na kantony "leśne" i kantony "miejskie"



kantony te uzyskały praktyczną niezależność po wspólnym pokonaniu cesarza Niemiec
Maksymiliana w 1499 r.; w sześciu "leśnych" kantonach funkcjonowała demokracja
bezpośrednia, polegająca na podejmowaniu wszelkich wspólnych decyzji na wiecach
kantonalnych natomiast siedem kantonów "miejskich" było zarządzanych formalnie przez rady

miast, które były kontrolowane przez oligarchiczne układy tworzone przez najbogatszych kupców
i rzemieślników

III. Konstytucja i zasady ustrojowe
1. Konstytucja



Konstytucja Konfederacji Szwajcarskiej została uchwalona 18 grudnia 1998 roku, kiedy to
obchodzono 150-lecie uchwalenia pierwszej konstytucji federalnej tego państwa; dokładnie rok
później, tj. 18 kwietnia 1999 roku jej dokument poddano pod referendum i wprowadzono ją w
życie 1 stycznia 2000 roku



o szczególnych cechach tej konstytucji stanowi przynależność do grupy tzw. konstytucji
sztywnych; gdy zajdzie potrzeba zmiany, wówczas wymaga się przeprowadzenia podwójnego
referendum;



przepisy konstytucyjne powołują do życia odmienne procedury dla całkowitej zmiany konstytucji
i dla zmiany częściowej



całkowita zmiana konstytucji może być zaproponowana w drodze następujących działań:



jako inicjatywa zgłoszona przez 100 tys. obywateli i jako taka podlega dalszemu biegowi, o ile

w rozpisanym w tym celu referendum zostanie poparta przez większość ogólnej liczby
mieszkańców Szwajcarii;



wysunięcie propozycji zmiany całkowitej przez Radę Narodową lub Radę Kantonów; poparcie

propozycji przez drugą izbę oznacza wszczęcie procedury parlamentarnej natomiast brak
akceptacji przez drugą izbę powoduje rozpisanie w tej sprawie referendum i to naród
zdecyduje, czy należy nadal prowadzić prace nad całkowitą zmianą konstytucji, czy też nie; w
przypadku akceptacji pomysłu, zostaje skrócona kadencja parlamentu i wybór nowego składu
izb;



uchwalenie nowej konstytucji z inicjatywy parlamentarzystów



budowa konstytucji szwajcarskiej przedstawia się następująco:

1. Preambuła;
2. Sześć tytułów ( Tytuł I- Postanowienia ogólne, Tytuł II – Prawa podstawowe, prawa

obywatelskie i cele socjalne, Tytuł III- Federacja, kantony i gminy, Tytuł IV – Naród i kantony,
Tytuł V- Władze Federalne, Tytuł VI- Zmiana Konstytucji Federalnej i przepisy przejściowe.);

3. Rozdziały;
4. Oddziały;



razem konstytucja liczy 200 artykułów oraz przepisy przejściowe; wskazuje to na fakt, iż
systematyka konstrukcji szwajcarskiej jest bardzo rozbudowana

2. Zasady ustrojowe



zasada państwa demokratycznego - zasada ta nawiązuje do form demokracji bezpośredniej,
jakimi są referendum i inicjatywa ludowa; obie formy występują na trzech stopniach struktury
federalnej – federacji, kantonu i gminy; referendum zarządza się w określonych sytuacjach i są to
m.in.:



referendum obligatoryjne w wypadku zmiany konstytucji;



referendum fakultatywne w sprawie ustaw Zgromadzenia Związkowego (weto ludowe) –

odbywa się na żądanie minimum 50 tys. obywateli lub co najmniej 8 kantonów;



referendum obligatoryjne w sprawie przystąpienia do organizacji międzynarodowych i

organizacji bezpieczeństwa zbiorowego;



referendum fakultatywne w sprawie umów międzynarodowych



oprócz powyższych form funkcjonuje, lecz już na granicy demokracji bezpośredniej, instytucja

postępowania konsultacyjnego; co do zasady, postępowanie konsultacyjne jest prowadzone
przez rząd federalny; polega ono na obowiązku władz federalnych, w procesie
przygotowywania ważniejszych projektów ustaw, uzyskania stanowiska partii politycznych,
kantonów oraz wszystkich podmiotów, których ów projekt dotyczy



zasada federalizmu – dotyczy ona struktury terytorialnej Szwajcarii, która podzielona jest na 26
kantonów i półkantonów, które posiadają charakter państw; konstytucja federalna ustanawia
podział kompetencji pomiędzy federacją i kantonami; federacja sprawuje określony nadzór nad
kantonami, natomiast kantony biorą udział w kształtowaniu woli federacji; fundamentalna
zasada federalizacji polega na tym, że to konstytucja wyznacza zadania, które federacja może
przejąć od państw członkowskich i swobodnie podejmować i realizować własne zadania
publiczne; zasada federalizmu jest w pewnym stopniu powiązana z zasadą subsydiarności, która
akcentuje partnerstwo w stosunkach między federacją, a kantonami



zasada jednolitości i nadrzędności władzy państwowej- wychodzi ona z zasady suwerenności
narodu, polega na zapewnieniu przewagi parlamentowi przede wszystkim przez odrzucenie
założenia o konieczności organizacyjnego podziału władzy jako niezbędnej konsekwencji jej
funkcjonalnego podziału; Parlament szwajcarski sprawuje nadrzędną władzę państwową, tzw.
najwyższą władzę w federacji

.



zasada monokratyczności egzekutywy federalnej- przejawia się ona tym, że parlament wybiera
organ, w którego rękach skoncentrowana jest całą władza wykonawcza. Naród nie decyduje o
kwestiach związanych z wyborem tego organu



zasada państwa socjalnego- polega na udzielaniu pomocy przez państwo osobom o złej sytuacji
materialnej; po raz pierwszy cele socjalne zostały skonstytucjonalizowane w art. 41 konstytucji,
przepis ten artykułuje socjalno-państwowy charakter państwa, stwierdzając, że cele socjalne,
jako uzupełnienie osobistej odpowiedzialności i indywidualnej inicjatywy, są urzeczywistniane w
ramach konstytucyjnych kompetencji federacji i kantonów oraz pozostających do ich dyspozycji
środków

III. Parlament



władza ustawodawcza należy do szwajcarskiego parlamentu noszącego nazwę Zgromadzenia
Federalnego; Zgromadzenie Federalne posiada charakterystyczną dla państw federacyjnych
strukturę dwuizbową; w skład tego organu wchodzą dwie równorzędne izby: Rada Narodów i
Rada Kantonów

1. Organizacja i funkcjonowanie



w skład Rady Narodowej wchodzi 200 deputowanych wybieranych w wyborach powszechnych i
proporcjonalnych w kantonach; co 4 lata cały skład ulega odnowieniu



Rada Kantonów liczy 46 deputowanych wybieranych na okres od 1 do 4 lat (w zależności od
kantonu) przez zgromadzenia ustawodawcze w poszczególnych kantonach; każdy kanton
wybiera po 2 reprezentantów do Rady Kantonów; wybory odbywają się na zasadzie
większościowej, w dwóch turach głosowania; w pierwszej turze wymaga się większości
bezwzględnej, a w drugiej turze większości zwykłej



kadencja Rady Narodowej wynosi 4 lata, natomiast czas ważności mandatów do Rady Kantonów
oraz moment początkowy określają przepisy poszczególnych kantonów; stąd też nie można
mówić o istnieniu „kadencji” tej drugiej izby jako takiej



na czele każdej izby stoi przewodniczący, wybierany na 1 rok, bez prawa powtórnego wyboru; do
pomocy ma on dwóch wiceprzewodniczących; zajmuje się on kierowaniem pracami izby, a w
przypadku równości głosów, ma głos rozstrzygający



w każdej izbie występuje dodatkowo ciało wewnętrzne – Biuro; składa się ono z
przewodniczącego, przewodniczących frakcji parlamentarnych (w Radzie Narodowej) lub
skrutatorów (w Radzie Kantonów); Biura:



ustalają merytoryczny program każdej sesji



proponują sposoby prowadzenia obrad nad danymi zagadnieniami



ustalają liczebność i skład komisji



ustalają rezultaty głosowań plenarnych itd.



Biura izb tworzą Konferencję Koordynacyjną; w pracach konferencji bierze udział prezydent
federalny i kanclerz federalny; ustala ona priorytet czasowy rozpatrywania poszczególnych spraw

przedstawianych parlamentowi i ustala plan jego funkcjonowania w ramach sesji, a także
zapewnia odpowiednie kontakty z Radą Federalną



obie izby powołują taką samą liczbę komisji stałych (tj. 12); do takich komisji należą m.in.:

komisje o profilu problemowym, np.: komisja bezpieczeństwa publicznego, komisja spraw
zagranicznych, komisje funkcjonalne, np. komisja finansowa, komisja nadzoru



izby obradują w ramach 4 sesji w roku



na wspólnym posiedzeniu obu izb wyłaniane są takie organy jak:



Rada Federalna – rząd,



Prezydent i wiceprezydent Federacji



Trybunał Federalny



Przewodniczący i wiceprzewodniczący Trybunału Federalnego,



Instytucja „Generała” – głównodowodzący armii, który zostaje powołany w sytuacjach

zagrożenia bezpieczeństwa państwowego



Kanclerz Federalny,



a także inne organy, tj. prokurator, które powoływane są w szczególnych, rzadkich sytuacjach

na podstawie ustawy federalnej

2. Kompetencje i funkcje



kompetencje Zgromadzenia Federalnego są niezwykle szerokie, co jest faktem oczywistym ze
względu na funkcjonowanie tego organu w systemie parlamentarnym



funkcja ustawodawcza, która określana jest jako podstawowa funkcja parlamentu; konstytucja
szwajcarska wyróżnia następujące formy, w których przejawiać się może regulacja
ustawodawcza:



ustawy zwykłe – konstytucja zastrzega, aby wszystkie ważne przepisy prawne były

przepisami wydawanymi w formie ustaw; zalecenia konstytucji mają także spowodować
skoncentrowanie się parlamentu na regulacji spraw istotnych oraz pozostawienie regulacji w
pozostałych zakresie rządowi



ustawy zwykłe z klauzulą pilności – są to ustawy, „których wejście w życie nie cierpi zwłoki”,

co również wymaga odrębnej decyzji każdej z izb



rozporządzenia parlamentarne – wydanie tego rodzaju aktów prawotwórczych występuje w

rzadkich przypadkach



powszechnie obowiązujące uchwały – jest to forma zastrzeżona dla regulacji spraw, które

wymagają częstych zmian przepisów oraz forma stosowana zazwyczaj do regulacji
problemów gospodarczych; uchwały takie wydaje się na z góry określony czas
obowiązywania, po upływie którego podejmuje się następną uchwałę



funkcja kontrolna – przejawia się prowadzeniem nadzoru nad rządem, nad stosunkami z
zagranicą, zatwierdzaniem sprawozdania finansowego państwa, formowaniem parlamentarnych
komisji śledczych



funkcja zarządzania – bardzo charakterystyczna funkcja parlamentu szwajcarskiego;
kompetencje parlamentu w zakresie zarządzania można podzielić na 3 grupy:



określone przez konstytucję „środki” podejmowane przez parlament w celu m.in.

zapewnienia bezpieczeństwa zewnętrznego, niezależności i neutralności Szwajcarii,
uchwalania budżetu, czy ratyfikowania traktatów i umów międzynarodowych



funkcje związane z wymiarem sprawiedliwości, tj., np. rozpatrywanie sporów

kompetencyjnych między naczelnymi organami federalnymi



funkcje dotyczące współdziałania w mechanizmie państwa federalnego, tj., np.

sprawowanie nadzoru nad relacjami między Federacją, a kantonami, gwarantowanie
konstytucji kantonalnych , czy zatwierdzanie zmian terytorialnych między kantonami

IV. Głowa państwa
1. Sposób wyłaniania



tytuł prezydenta Federacji nosi jeden z członków Rady Federalnej, którego Zgromadzenie
Narodowe powołuje do pełnienia funkcji przewodniczącego Rady Federalnej



prezydent Federacji oraz wiceprezydent Federacji wybierany jest na okres jednego roku, przy
czym wykluczony jest ponowny wybór tej samej osoby na kolejny rok



zwyczajowo, dzieje się tak, że prezydentami zostają osoby, które w roku poprzednim były
wiceprezydentami



natomiast były prezydent nie może zostać wiceprezydentem



prezydent bądź wiceprezydent Federacji nadal może sprawować funkcję szefa Departamentu
Federalnego, którym kieruje; między innymi w związku z tym nie może być uznawany za
„premiera” rządu Szwajcarskiego; co istotne, w rozstrzygnięciach podejmowanych przez Radę nie
posiada żadnego uprzywilejowanego stanowiska

2. Funkcje, kompetencje i odpowiedzialność



tytuł prezydenta oznacza osobę, która została powołana w celu pełnienia funkcji głowy państwa



w Szwajcarii jednak mimo zaszczytnego tytułu głowy państwa, jest to osoba o kompetencjach
marginalnych, która powoływana jest dla kwestii czysto proceduralnych



większość kompetencji typowych dla głowy państwa konstytucja szwajcarska przekazuje innym
organom, np. prawo łaski wykonuje parlament, ratyfikację umów międzynarodowych
wykonuje rząd, itp.



prezydent posiada jedno ważniejsze uprawnienie – może wydawać zarządzenia w sprawach
pilnych, „nie cierpiących zwłoki”, jednak takie zarządzenia muszą zostać zatwierdzone przez
Radę na jej najbliższym posiedzeniu



prezydent w Szwajcarii z racji bycia Przewodniczącym Rady Federalnej prowadzi jej obrady,
podpisuje jej uchwały i przedstawia jej oświadczenia w parlamencie



najważniejszą funkcją jaką pełni osoba wybrana przez Radę Federalną na prezydenta Federacji
jest reprezentowanie państwa na zewnątrz oraz w stosunkach wewnętrznych; w tym zakresie
prezydent m.in.:



przyjmuje przedstawicieli państw obcych



przewodniczy ważniejszym uroczystościom



wygłasza orędzie do narodu



prezydent ponosi odpowiedzialność konstytucyjną oraz odpowiedzialność polityczną przed
parlamentem

V. Rząd
1. Usytuowanie ustrojowe



„Rząd” jest terminem, którego nie znajdziemy w konstytucji szwajcarskiej, a więc, którego nie
używa się w Szwajcarii Zamiast tego określenia stosuje się nazwę stanowiącą odpowiednik rządu,
a jest to Rada Federalna.



w skład Rady Federalnej od 1848 roku wchodzi 7 osób; jej kadencja trwa 4 lata

2. Sposób wyłaniania i funkcjonowania



Rada Federalna jest wybierana w całości przez Zgromadzenie Narodowe spoza jej członków



najważniejszą regułą przy wyborze tych osób jest zasada, że wybiera się dotychczasowych
ministrów



w Szwajcarii obowiązuje zasada tzw. separacji władzy, co znaczy, że ma miejsce zakaz łączenia
mandatu deputowanego z członkostwem w rządzie



konstytucja określa Radę Federalną jako organ władzy rządzącej i wykonawczej; stwierdzenie to
oznacza, że organ ten zarówno zmierza do realizacji ustaw i uchwał parlamentu (funkcja
wykonawcza), jak i też działalności samoistnej o charakterze kierowniczym (funkcja
zarządzająca).



Rada Federalna funkcjonuje na zasadzie kolegialności i departamentalności, co oznacza, że:



decyduje kolegialnie



jej sprawy w celu ich przygotowania i wykonania rozdziela się według departamentów na

poszczególnych jej członków



departamentom i podległym im jednostkom administracyjnym przekazuje się sprawy do

samodzielnego załatwienia



Federalne Departamenty charakteryzują się dużą samodzielnością; na ich czele stoją szefowie,
którzy są samodzielnymi organami administracji federalnej; nadzór nad departamentami
sprawują parlament i jego komisje



dla sprawnego działania rządu i prezydenta powoływana jest Kancelaria Federalna; na czele
Kancelarii Federalnej stoi Kanclerz Federalny oraz dwóch wicekanclerzy; Kanclerz Federalny w
Szwajcarii odgrywa zupełnie inną rolę (zdecydowanie mniejszą), aniżeli w RFN i nie można tych
organów w żaden sposób utożsamiać; Kancelaria wpływa również na usprawnienie działań
parlamentu oraz Trybunału Federalnego

3. Kompetencje



dotyczące rządzenia, obejmujące akty kierownictwa politycznego w sferze administracyjnej



kompetencje administracyjne – sprawowanie nadzoru nad działalnością wszystkich urzędników i
innych pracowników administracji federalnej, a więc udzielanie wytycznych i wydawanie
poleceń, wydawanie i uchylanie rozporządzeń



realizacja przepisów konstytucji, ustaw i uchwał parlamentu – co w myśli konstytucji oznacza
„zarządzanie sprawami Federacji w myśl ustaw i uchwał federalnych”, np. wykonywanie ustaw i
uchwał federalnych;



kompetencje prawodawcze – przejawiają się one w wykonywaniu wyraźnej delegacji ustawowej,
bądź jak też przyjmuje się, tkwią w sposób konieczny w obowiązku rządu do „wykonywania
ustaw i uchwał”



uprawnienia nadzorcze w stosunku do władz kantonalnych – wynikają one z mechanizmu
funkcjonowania państwa federalnego, np. czuwanie nad przestrzeganiem przez kantony prawa
federalnego i podejmowanie w razie potrzeby niezbędnych środków;



kompetencje kreacyjne –obsada stanowisk państwowych, które nie są obsadzane decyzją
parlamentu

4. Odpowiedzialność



Rada Federalna nie jest ona odpowiedzialna politycznie przed parlamentem; brak ponoszenia
przez rząd odpowiedzialności politycznej przed parlamentem stanowi czynnik wybitnie
wzmacniający ogólną pozycję rządu i jego samodzielność

VI. System partyjny



system partyjny w Szwajcarii jest wielopartyjny



od lat do parlamentu wchodzą 4 partie:



Partia Radykalno- Demokratyczna



Demokratyczno – Chrześcijańska Partia Ludowa



Socjaldemokratyczna Partia Szwajcarii



Szwajcarska Partia Ludowa



cztery największe partie polityczne od kilkudziesięciu też lat współtworzą rząd



od 1959 roku istnieje w Szwajcarii stabilna koalicja czterech największych partii (wymienione
powyżej) tworzących Radę Federalną, w skład której wchodzi po dwóch przedstawicieli z Partii
Radykalno-Demokratycznej,

Chrześcijańsko-Demokratycznej

Partii

Ludowej,

Socjaldemokratycznej Partii Szwajcarii oraz jeden przedstawiciel pochodzący ze Szwajcarskiej
Partii Ludowej



największym poparciem społeczeństwa cieszy się Szwajcarska Partia Ludowa, zaraz za nią plasuje
się Socjaldemokratyczna Partia Szwajcarii, dalej Partia Radykalno-Demokratyczna i
Demokratyczno – Chrześcijańska Partia Ludowa

REPUBLIKA WŁOSKA

I. Konstytucja i zasady ustrojowe
1. Konstytucja



aktualna Konstytucja Republiki Włoskiej uchwalona została 22 grudnia 1947 r. i weszła w życie 1
stycznia następnego roku



konstytucja jest dziełem Konstytuanty wyłonionej w wyborach powszechnych 2 czerwca 1946 r.;
w dzień wyborów odbyło się jednocześnie referendum w sprawie zniesienia monarchii, które
dało wynik pozytywny, choć niewielką większością głosów



oprócz właściwej Konstytucji, na porządek konstytucyjny Państwa Włoskiego składają się również
ustawy konstytucyjne, uchwalane w przypadkach wskazanych przez Konstytucję i przyjmowane
w takim samym trybie co zmiany Konstytucji



konstytucja Włoch jest jednym z obszerniejszych aktów konstytucyjnych, liczy blisko 150
artykułów



należy też do konstytucji sztywnych



każda jej zmiana wymaga dwukrotnego uchwalenia przez każdą izbę parlamentarną, z konieczną
przerwą co najmniej 3 miesięcy między nimi, przy wymogu większości bezwzględnej w trakcie
drugiego głosowania; dodatkowo, na żądanie 20% członków jednej lub drugiej izby, pół miliona
wyborców łub 5 rad regionalnych, nad ustawą zmieniającą Konstytucję lub nad ustawą
konstytucyjną winno się odbyć referendum, które ewentualnie zatwierdza zmianę większością
głosów, jednakże wnioski o takie fakultatywne referendum konstytucyjne nie mogą być
przedkładane, o ile zmiany konstytucyjne przyjęte zostały w drugim głosowaniu większością 2/3
głosów w każdej z izb



przy pracach nad konstytucją siły polityczne łączył negatywny stosunek do przeszłości politycznej
kraju i chęć odcięcia się od przedwojennej przeszłości związanej z panującym w tedy faszyzmem;
stąd duży nacisk położono na poszukiwanie takich rozwiązań, które zapewniłyby w pełni
demokratyczny ustrój państwa i szereg gwarancji konstytucyjnych



w Konstytucji znajdują się więc szczegółowe uregulowanie praw i wolności obywatelskich,
zapewnienie społeczeństwu udziału w kierowaniu sprawami państwa, solidarność społeczna,
prawo do pracy oraz obowiązek pokojowego rozstrzygania sporów międzynarodowych

2. Zasady ustrojowe



Włochy, jak głosi pierwsza z zasad podstawowych Konstytucji, są państwem republikańskim,
państwem demokratycznym i państwem opartym na pracy



republikańskość rządów – wyraża się w niezmienialności tej formy rządów (zapis w konstytucji),
pozbawieniu członków dynastii praw wyborczych, zakazie piastowania przez nich funkcji
publicznych oraz konfiskacie majątku



zasada demokratyczności – wyraża się w:



przyjęciu zasady suwerenności ludu



szerokich wolnościach politycznych obywateli



uznaniu roli partii politycznych



uczynieniu z organu pochodzącego z wyborów powszechnych (parlament) pierwszego organu

w konstytucyjnym porządku ustrojowym



przyjęciu kilku form demokracji bezpośredniej (referendum konstytucyjne i ustawodawcze,

inicjatywa ludowa)



decentralizacji władzy w formie autonomii regionalnej i samorządu prowincji i gmin



zasada państwa opartego na pracy – oznacza nawiązanie do idei „państwa socjalnego” oraz
deklarację szczególnej troski o te grupy społeczne, które nie są w stanie o własnych siłach
zapewnić sobie godnej egzystencji



konstytucja włoska nie wypowiada zasady trójpodziału władzy; również formalna systematyka
konstytucyjna nie wyraża jej jednoznacznie; brakuje w niej również ogólnych określeń funkcji
tych organów w sposób nawiązujący do idei trójpodziału władzy



system polityczny Włoch można określić mianem systemu parlamentarno-gabinetowego w
republikańskiej wersji

II. Parlament
1. Usytuowanie ustrojowe, organizacja i funkcjonowanie



we Włoszech ma silną pozycję, co związane z rozdrobnieniem politycznym parlamentu, wskutek
czego nigdy w historii powojennych Włoch nie zdarzyła się jeszcze sytuacja, w której jedna partia
mogła utworzyć samodzielny rząd



zakłada się równość kompetencji obu izb (bikameralizm symetryczny)



włoski Parlament jest dwuizbowy, tworzy go Izba Deputowanych oraz Senat



obie izby stanowią polityczną reprezentację suwerennego ludu, wyjątkiem od tej zasady jest
możliwość mianowania pięciu senatorów dożywotnich za wybitne zasługi



parlamentarzyści reprezentują naród i nie wiążą ich żadne dyrektywy



obie izby mają podobną strukturę wewnętrzną, a ich członkom przysługuje immunitet oraz
prawo do wynagrodzenia



jednakowe są także reguły funkcjonowania Izby Deputowanych i Senatu – jawne obrady, wymóg
zwykłej większości i zachowania kworum w głosowaniach oraz struktura wewnętrzna



w obu izbach Parlamentu wyróżnia się z następujące elementy strukturalne:



przewodniczących (Przewodniczący Izby Deputowanych i Przewodniczący Senatu) –

reprezentują izby, kierują ich pracami, przyjmują projekty ustaw, wnioski, zapytania i
interpelacje, decydują o przesyłaniu projektów do prac komisji;



prezydia – w skład prezydium wchodzi przewodniczący izby, czterech zastępców, trzech

kwestorów i ośmiu sekretarzy; prezydia rozstrzygają kwestie administracyjne;



komitety: komitety ds. regulaminowych; wyborczych i immunitetu; odpowiedzialności

deputowanych – w Izbie Deputowanych; komitet ds. europejskich – w Senacie;



komisje – po trzynaście dla każdej z Izb. Ich członkowie delegowani są po równej liczbie z

każdej partii do danej komisji; komisje dzielą się na: problemowe, specjalne, nadzwyczajne

2. Sposób wyłaniania członków



w Izbie Deputowanych zasiada 617 deputowanych wybieranych na 5 lat,



wybory do izby niższej przeprowadza się na podstawie proporcjonalnego systemu wyborczego –
wyborcy głosują na tzw. listy partyjne zamknięte, czyli nieposiadaną możliwości zaznaczania na
listach poszczególnych partii politycznych swoich preferencji (kandydata) personalnych; każda
partia polityczna (również wchodząca w skład komitetu koalicyjnego) zobowiązana jest
przedstawić swój program wyborczy oraz kandydata na premiera;



warunkiem dopuszczenia do udziału w podziale mandatów jest przekroczenie na poziomie
ogólnokrajowym następujących klauzul zaporowych:



co najmniej 10% dla komitetów koalicyjnych; jeśli warunek ten nie zostanie spełniony, to

udział w podziale mandatów biorą te partie z komitetu, które uzyskały co najmniej 4%
ogólnej liczby głosów wyborców



co najmniej 4% dla partii politycznych startujących samodzielnie



co najmniej 2% dla partii, które znajdowały się w składzie koalicji (która uzyskała co najmniej

10%); równocześnie najsilniejsza partia z grupy tych, które w ramach koalicji nie uzyskały 2%
głosów, także mają prawo do partycypacji w podziale mandatów



co najmniej 20% poparcia w swoim okręgu wyborczym dla partii reprezentujących

mniejszości etniczne



zwycięska partia polityczna lub koalicja, która uzyskała jednak mniej niż 340 mandatów
(większość parlamentarna) ma prawo do dodatkowej ich liczby, by mieć zagwarantowaną
większość w parlamencie



w Senacie zasiada 315 senatorów wybieranych również na 5 letnią kadencję



System wyborczy do Senatu jest podobny do stosowanego w wyborach do Izby Deputowanych;
zastosowane jest zostały inne klauzule zaporowe:



co najmniej 20% dla koalicji wyborczych



co najmniej 8% dla partii startujących samodzielnie



co najmniej 3% dla partii startującej w ramach koalicji



ponadto w Senacie istnieje siedem miejsc niewybieralnych, zarezerwowanych dla senatorów
dożywotnich, którymi są obecnie byli włoscy prezydenci

3. Kompetencje i funkcje



funkcja kreacyjna - wybór m.in. Prezydenta Republiki, 5 sędziów Trybunału Konstytucyjnego czy
10 członków Najwyższej Rady Sądownictwa



funkcja sądowa - możliwość postawienia w stan oskarżenia Prezydenta Republiki za zdradę i
złamanie konstytucji



funkcja ustawodawcza – proces legislacyjny może rozpocząć się w każdej izbie; prawem
inicjatywy ustawodawczej dysponuje:



rząd



każdy członek obu izb



co najmniej 50 tysięcy wyborców



każda rada regionalna



Narodowa Rada Gospodarki i Pracy oraz gminom i prowincjom, ale tylko w przypadku zmiany

granic okręgów prowincjonalnych czy gminnych albo ustanowienia nowych prowincji czy
gmin w granicach jednego okręgu

wyróżnia się dwa tryby ustawodawcze – tryb podstawowy i tryb mieszany; szczególną rolę
odgrywają tutaj komisje, które nie tylko prowadzą prace przygotowawcze nad projektem, lecz
również mogą go uchwalić na posiedzeniu deliberacyjnym; ponadto może wystąpić tryb pilny na
podstawie art. 73 ust. 2 konstytucji.; funkcja ustawodawcza realizowana jest m.in. poprzez:



upoważnienie Prezydenta do ratyfikacji umów międzynarodowych



upoważnienie Rady Ministrów do wydawania dekretów z mocą ustaw i ich przekształcanie w

ustawy



przekształcanie tymczasowych rozporządzeń z mocą ustawy w ustawy



prawo inicjatywy ustawodawczej



uchwalanie ustaw



funkcja kontrolna – w celu jej realizacji członkowie obu izb mogą składać interpelacje,
rozpatrywać sprawozdania podległych organów, oceniać pracę rządu czy powoływać komisje
śledcze oraz prowadzić przesłuchania; aktami izb są rezolucje, rekomendacje, sprawozdania
komisyjne czy inne wspólne akty wspólne

III. Rząd
1. Sposób powoływania i skład



proces powoływania rządu Włoch przebiega w kilku etapach:



pierwszy etap dotyczy spotkań prezydenta z wybitnymi przedstawicielami życia społecznego

kraju, w trakcie których następuje wymiana poglądów i sondowanie opinii



w fazie drugiej desygnowana na urząd premiera osoba przeprowadza rozmowy z

przywódcami największych ugrupowań i wpływowymi osobami, a w przypadku pozytywnego
ich zakończenia przyjmuje misję tworzenia rządu



premier przedstawia ministrów, jednak w praktyce decydujący głos mają w tej sprawie

sekretarze generalni partii politycznych wchodzących w skład koalicji rządowej; w ciągu 10
dni (zwyczajowo) od utworzenia, rząd przedstawia parlamentowi program działania i
uzyskuje wotum zaufania



istnieje także instytucja wotum nieufności, którą uruchamia się gdy taki wniosek zgłosi co

najmniej 10 członków parlamentu, a po upływie 3 dni od daty jego przedstawienia może
zostać poddany pod dyskusję i głosowanie.



w skład rządu wchodzi premier oraz jego zastępcy, ministrowie tworzący Radę Ministrów,
wicepremier , którym zwyczajowo zostaje wybitna osobowość polityczna



w skład rządu mogą wchodzić wiceprezesi rady, ministrowie bez teki, podsekretarze stanu, Rada
Gabinetowa, komitety międzyministerialne oraz nadzwyczajni komisarze rządu



premier dla skuteczniejszego działania dysponuje specjalnym urzędem - Prezydium Rady
Ministrów



w rządzie może być powołany jeden lub kilku wiceministrów;



organami pomocniczymi są Narodowa Rada Gospodarki i Pracy, Trybunał Obrachunkowy i Rada
Stanu



rząd musi uzyskać wotum zaufania zarówno w Senacie, jak i w Izbie Deputowanych

2. Kompetencje rządu



realizacja wytyczonego programu w sferze polityki wewnętrznej i zagranicznej,



obsadzanie wysokich stanowisk w administracji państwowej,



przedstawianie wniosków i propozycji w sprawie ratyfikacji umów międzynarodowych,



udział w procesie ustawodawczym (za pośrednictwem członków parlamentu),



wydawanie własnych aktów prawnych na podstawie wyraźnie ustalonych przez parlament zasad
(dekrety ustawodawcze, dekrety mające moc ustaw)

3. Kompetencje premiera



kierowanie ogólną polityką rządu



przewodniczenie posiedzeniom Rady Ministrów



pilnowanie realizacji decyzji Rady Ministrów



koordynacja działań ministrów

4. Odpowiedzialność



za wywiązywanie się ze swych obowiązków Rada Ministrów politycznie odpowiedzialna jest
przed parlamentem



specyfiką włoskiego systemu jest wymóg uzyskania wotum zaufania zarówno od Izby
Deputowanych, jak i Senatu w osobnych procedurach



uzyskanie wotum zaufania po raz pierwszy, przed rozpoczęciem pracy Rady Ministrów, nosi
nazwę inwestytury parlamentarnej



odrębną instytucję stanowi wotum nieufności



w związku z równorzędną pozycją Izby Deputowanych i Senatu uchwalenie wniosku już przez
jedną z izb zobowiązuje rząd do ustąpienia



odpowiedzialność prawną ministrowie ponoszą przed sądami powszechnymi; postawienie
członka Rady Ministrów przed sądem związane jest z koniecznością uzyskania akceptacji wniosku
sądu lub prokuratury przez Parlament

IV. Głowa państwa
1. Sposób wyboru



organem dokonującym wyboru Prezydenta Republiki jest specjalne kolegium, w skład którego
wchodzą:



członkowie Izby Deputowanych



członkowie Senatu



delegaci rad regionalnych



liczące ponad 1000 osób zgromadzenie zwoływane jest przez Przewodniczącego Izby
Deputowanych



wyboru dokonuje się większością 2/3 głosów



kandydować może każdy obywatel Włoch, który ukończył 50 lat; prawo zgłaszania kandydatów
przysługuje wszystkim członkom kolegium



kadencję prezydenta konstytucja określa na siedem lat, dopuszcza też możliwość reelekcji



piastowanie tego urzędu wiąże się z zakazem sprawowania funkcji na innych stanowiskach



w razie niezdolności prezydenta do wykonywania zadań, jego zastępcą staje się Przewodniczący
Senatu

2. Pozycja ustrojowa



we Włoszech prezydent jest głową państwa



w trakcie normalnego funkcjonowania rządu i parlamentu uprawnienia wykonawcze prezydenta
są mocno ograniczone i mają głównie charakter reprezentacyjny



wszystkie wydane przez niego akty wymagają kontrasygnaty odpowiedniego ministra, co
pozostaje w zgodzie z tradycjami systemów parlamentarnych



prezydent ma jednak sporą władzę nad systemem sądów powszechnych



rola i znaczenie prezydenta wzrasta w obliczu częstych we Włoszech kryzysów gabinetowych, gdy
dalszy los rządu i parlamentu zależy w dużej mierze od postępowania głowy państwa



prezydent jest również zwierzchnikiem sił zbrojnych i przewodniczącym Najwyższej Rady
Sądowniczej, a po wygaśnięciu kadencji pełni rolę dożywotniego senatora

3. Kompetencje i funkcje



funkcje związane z działalnością Parlamentu:



zarządzanie wyborów



ustalanie pierwszego terminu posiedzenia obu izb Parlamentu



zwoływanie sesji nadzwyczajnych Parlamentu



kierowanie orędzi do obu izb



promulgacja ustaw



stosowanie weta ustawodawczego



decydowanie o rozwiązaniu Parlamentu



mianowanie senatorów dożywotnich



zarządzanie referendów



funkcje związane z działalnością Rady Ministrów:



powoływanie premiera i ministrów



mianowanie dalszych funkcjonariuszy administracji państwowej;



upoważnianie Rady Ministrów do przedstawiania projektów ustaw Parlamentowi;



ogłaszanie dekretów i tymczasowych rozporządzeń z mocą ustaw;



ratyfikacja traktatów międzynarodowych;



zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi i przewodniczenie Najwyższej Radzie Obrony;



ogłaszanie stanu wojny, uchwalanego przez Parlament;



funkcje związane z działalnością sądów:



ułaskawianie lub łagodzenie kary



przewodniczenie Najwyższej Radzie Sądownictwa;



mianowanie pięciu spośród piętnastu sędziów Sądu Konstytucyjnego;



mianowanie członków Zgromadzenie Plenarnego Rady Stanu oraz regionalnych trybunałów

administracyjnych;



funkcja związana ze strukturą regionalną – prawo rozwiązywania rad regionalnych

4. Odpowiedzialność



Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem, a jego akty wymagają
kontrasygnaty odpowiedniego ministra



Prezydent ponosi odpowiedzialność konstytucyjną ,może być postawiony w stan oskarżenia
przez obie izby parlamentu bezwzględną większością głosów

V. System partyjny



we Włoszech istnieje system ekstremalnie wielopartyjny (ekstremalny pluralizm)



partie szybko tworzą się ale i rozpadają;



występuje duże rozbicie sceny politycznej



jako, że żadna z partii nie ma szans na samodzielne rządzenie krajem, tworzą się bloki - koalicje
wyborcze



mimo zmiany systemu wyborczego z mieszanego na proporcjonalny, rywalizacja wyborcza
zdominowana jest przez koalicje wyborcze



w wyborach w roku 2006 największe poparcie uzyskała:



blok centrolewicowy, tzw. Unia, w skład którego wchodzą partie: Drzewo Oliwne, Partia

Odbudowy Komunistycznej, Włochy Wartości, Róża w Pięści, Ludowcy – Demokratyczna Unia
na rzecz Europy, Partia Komunistów Włoskich



blok centroprawicowy, czyli Dom Wolności, w skład którego wchodzą partie: Forza Italia,

Sojusz Narodowy, Unia Chrześcijan i Demokratów, Nowa Włoska Partia Socjalistyczna, Liga
Północna – Ruch na rzecz Autonomii