FEDERACJA ROSYJSKA 

 

I. Informacje wstępne   



 

Rosja  jest  państwem,  w  którym  łączą  się  tradycje  europejskie  i  azjatyckie  (zalicza  się  do  nich 
również tradycje polityczne) 



 

państwo to od zawsze aspirowało do miana supermocarstwa i tendencji tych nie porzuca do dziś; 
wpływ  na  to  ma  nie  tylko  jego  położenie  geograficzne,  ale  również  potencjał  demograficzny  i 
zmieniające się tendencje polityczne i ustrojowe 



 

system polityczny Rosji znamionowały najróżniejsze tendencje: zaczynając od absolutnej władzy 
carów, następnie rządy  autorytarne i totalitarne, a kończąc na tzw. demokracji sterowanej 



 

obecnie    Federacja  Rosyjska,  utworzona  na  mocy  konstytucji  z  1993  roku,  nazywana  jest 
demokratycznym federacyjnym państwem prawa o republikańskiej formie rządów; obowiązuje 
w niej trójpodział władzy, przestrzegane są prawa obywatelskie, naród jest suwerenem władzy; 
bardzo silną pozycję ma prezydent, de facto występuje tu semiprezydencki/prezydencki system 
władzy 



 

w rzeczywistości, system polityczny Rosji, po 1991 roku, nie spełnia wymogów demokratycznych; 
świadczy o tym: 



 

postępujące ograniczanie pluralizmu politycznego 



 

rozszerzanie kontroli państwa nad informacją 



 

wszechobecna cenzura, fałszowanie historii 



 

brak tolerancji i łamanie praw człowieka 



 

fałszowanie wyborów 



 

wzrost znaczenia sektorów siłowych w kreowaniu polityki 



 

rozbudzanie w społeczeństwie imperialistycznych dążeń   



 

zmiany  stylu  uprawiania  polityki  zagranicznej  (gra  kartą  surowcową,  nacisk  na  odzyskanie 

pozycji supermocarstwa) 



 

stąd Rosja (głównie od okresu rządów Władimira Putina), nazywana jest demokracją sterowaną.   



 

Rosja  od  najdawniejszych  czasów  należała  do  kręgu  kultury  azjatyckiej  –  w  szczególności  do 
cywilizacji  turańskiej;  charakteryzowała  się  ona  brutalnością  we  wszystkich  aspektach  życia: 
władzę sprawował jeden przywódca (stojący ponad wszelkim prawem), który swoje rządy opierał 
na  sile,  strachu  i  przemocy;  władca  dążył  do  jak  największych  podbojów  dzięki  dużej  armii; 
imperium takie składało się z wielu krajów zamieszkałych przez najróżniejsze ludy 



 

dlatego  też  nie  wykształciło  się  w  nim  poczucie  jedności,  bowiem  nie  było  możliwości 
wytworzenia się jakichkolwiek więzi kulturowych czy historycznych; nawet więzy rodzinne w tej 
części świata nie są trwałe i mocne; poddani nie mieli żadnych praw obywatelskich, nie mogli też 
występować przeciwko władzy 



 

podobne  cechy  zawierały  również  kozaczyzna  czy  moskiewski  sarmatyzm,  które  również 
odcisnęły trwałe piętno na terenach dzisiejszej Rosji 



 

podsumowując,  tak  silnie zakorzeniony  sposób  sprawowania  władzy,    mający początek  kilkaset 
lat temu spowodował, że Rosja nie jest w stanie przyswoić „Zachodniej” demokracji; demokracja 
to  „rządy  ludu”,  społeczeństwo  rosyjskie,  tak  bardzo  różnorodne  i  przyzwyczajone  do 
poddaństwa,  nie  jest  gotowe  i  uświadomione  o  tym,  że  to  właśnie  ono  i  tylko  ono  jest 
suwerenem władzy 

 

II. Perspektywa historyczna  



 

początki  konstytucjonalizmu  państwa  rosyjskiego  upatruje  się  już  w  XVIII  wieku,  za  panowania 
carycy  Katarzyny  II;  zainicjowała  ona  pierwszą  w  historii  kraju  stworzenie  pisanej  ustawy 
zasadniczej, lecz wysiłki te zakończyły się niepowodzeniem 



 

podobnie nieudana próba miała miejsce podczas rządów Aleksandra I 



 

sztuka ta udała się dopiero w 1864 roku dzięki ukazowi cesarza Aleksandra III, który powoływał 
tzw.  ziemstwa  wykonujące  niektóre  zadania  samorządów  lokalnych  (w  rzeczywistości 
kompetencji tych było niewiele) 



 

system polityczny Rosji od wieku XVIII nazywany jest samodzierżawiem, ponieważ carowie:  



 

stali ponad prawem 



 

traktowali państwo jak własność 



 

trzymali  w  rękach  zarówno  władzę  ustawodawczą,  wykonawczą  jak  i  sądowniczą  i 

reprezentowali je na zewnątrz 



 

istniejące wówczas organy centralne pełniły rolę jedynie ciał doradczych 

 

1. Okres monarchii konstytucyjnej (1905-1918) 



 

dzięki pierwszej konstytucji Rosji, czyli  Manifestowi październikowemu z 17 października 1905 
roku, oraz Ustawie Zasadniczej Rosji, wydanej 23 kwietnia 1906 roku,  Rosja przekształciła się  w 
monarchię konstytucyjną: 



 

monarcha pełnił władzę wykonawczą, ale nadal był nieodpowiedzialny przed prawem 



 

powołano  do  istnienia  dwuizbowy  parlament  (z  Dumą  Państwową  jako  izbą  niższą  i  Radą 

Państwa jako izbą wyższą), który pełnił funkcje ustawodawczą 



 

obydwa  dokumenty  niewiele  zmieniły  w  ustroju  politycznym  Rosji:  w  dalszym  ciągu  nie 
podlegającą dyskusji władzę absolutną sprawował car 



 

niewielkie ograniczenia jego władzy wynikające z obu dokumentów były fikcyjne; interesującym 
faktem jest,  że  nie istniały żadne  normy prawne nakazujące  wydawania i publikowania norm  – 
mogły być one nawet tajne 

2. Rewolucja październikowa i stalinizm 



 

po  obaleniu  monarchii  opracowaniem  zasad  ustroju  miało  zająć  się  Zgromadzenie 
Ustawodawcze;  zorganizowano  nawet  wybory  do  Konstytuanty,  ale  została  ona  zlikwidowana 
przez bolszewików po swoim pierwszym posiedzeniu

 



 

od 1918 roku w Rosji panowała partia bolszewicka, która zaprowadziła rządy dyktatorskie wraz 
ze stosowaniem terroru

 



 

zrezygnowano z monteskiuszowskiego trójpodziału władzy, starano zbudować się społeczeństwo 
bezklasowe – Rosja stała się państwem komunistycznym

 



 

rządy Stalina umocniły komunistyczny system polityczny w państwie; dodatkowo: 

 



 

usankcjonowano centralistyczny system zarządzania gospodarką 



 

po  raz  pierwszy  wspomniano  o  kierowniczej  roli  Wszechzwiązkowej  Komunistycznej  Partii 

(bolszewików) 



 

umocniono system monopartyjny 



 

zlikwidowano organy ochrony praw obywatelskich 



 

powołano quasi przedstawicielski parlament 



 

wprowadzono centralne rządzenie państwem – republiki nie posiadały żadnej samodzielności 



 

najważniejsze  organy  sprawujące  władze  –  Sekretarz  generalny,  Biuro  Polityczne  i  Komitet 

Centralny – znajdowały się poza prawem 

3.  Okres pierestrojki – rządy Gorbaczowa  



 

od  1985  roku w  Rosji  zaczęła  się  tzw.  pierestrojka (przebudowa,  zmiany  stosunków  społeczno-
politycznych) i głasnost (jawność życia politycznego), których podstawą były złagodzenie cenzury 
oraz ograniczona liberalizacja gospodarcza i polityczna 



 

w  1990  roku  ustanowiono  urząd  prezydenta,  wybieranego  na  5-letnią  kadencję,  który  posiadał 
władzę  wykonawczą,  prawo  zawetowania  aktów  prawnych,  wydawanie  dekretów  i 
rozporządzeń, był też zwierzchnikiem sił zbrojnych 



 

funkcje ustawodawcze pełnił Zjazd Deputowanych Ludowych; rozpoczęły się również prace nad 
konstytucją,  gdzie  głównym  problemem  było  ustalenie  systemu  rządów:  prezydenckiego  czy 
parlamentarno gabinetowego 



 

w nocy z 18 na 19 sierpnia 1991 roku doszło do zamachu stanu 9 lipca 1991 roku, w pierwszych 
w historii Rosji prawdziwie powszechnych i demokratycznych wyborach na prezydenta wybrany 
został  Borys  Jelcyn;    powołał  on  komisję  konstytucyjną,  która  miała  zająć  się  przygotowaniem 
projektu pierwszej demokratycznej konstytucji rosyjskiej 

 
III. Konstytucja i zasady ustrojowe  
1. Konstytucja  



 

konstytucja  rosyjska  przyjęta  została  w  ogólnonarodowym  referendum,  które  odbyło  się  12 
grudnia  1993  roku;  za  przyjęciem  konstytucji  opowiedziało  się  58  %  głosujących,  przeciw  było 
42%;  frekwencja  wyniosła  ponad  54%;  konstytucja  obowiązuje  od  dnia  promulgacji,  czyli  25 
grudnia 1993 roku  



 

Konstytucja  Federacji  Rosyjskiej  składa  się  z  preambuły,  części  pierwszej,  gdzie  występuje  14 
rozdziałów i części drugiej, która zawiera przepisy końcowe i przejściowe  



 

ma ona najwyższą moc prawną, jest stosowana bezpośrednio i obowiązuje na całym terytorium 
Federacji Rosyjskiej; ustawy i inne akty prawne wydawane w Federacji Rosyjskiej nie mogą być 
sprzeczne  z  Konstytucją  Federacji  Rosyjskiej;  ustawy  podlegają  oficjalnej  publikacji,  natomiast  
ustawy nieopublikowane nie są stosowane 



 

wszelkie  normatywne  akty  prawne  dotyczące  praw,  wolności  i  obowiązków  człowieka  i 
obywatela nie są stosowane, jeżeli nie zostały oficjalnie podane do publicznej wiadomości 



 

Konstytucja Rosji i ustawy federalne mają zwierzchnią moc prawną na całym terytorium państwa 



 

ważną  z  punktu  widzenia  rosyjskiego  ustroju  politycznego  była  nowelizacja  konstytucji  z  2008 
roku; na jej mocy m.in.: 



 

wydłużona została kadencja prezydenta z 4 do 6 lat i Dumy Państwowej z 4 do 5 lat  



 

Duma  Państwowa  otrzymała  nowe,    kontrolne  kompetencje  wobec  Rządu  FR:  m.in. 

przewodniczący  rządu  FR  został  zobowiązany  do  corocznego  sprawozdania  ze  swojej 
działalności przed Dumą Państwową FR 

 
2. Zasady ustrojowe (konstytucyjne) 



 

rozdział  pierwszy  konstytucji  określa  podstawy  ustroju  Federacji  Rosyjskiej,  który  opiera  się  na 
zasadach: 



 

republikańskiej formie rządów 



 

federalizmu 



 

demokratycznego państwa prawa 



 

państwa socjalnego  



 

zwierzchnictwa ludu 



 

podziału władzy 



 

samorządności  



 

pluralizmu politycznego, 



 

świeckości państwa 



 

zasada  republikańskiej  formy  rządów  oznacza,  że  Federacja  Rosyjska  jest  republiką;  republika 
ma własną konstytucję  i ustawodawstwo; organy władzy wybierane  są na określoną kadencję  i 
ponoszą  przewidzianą  dla  danej  władzy  odpowiedzialność  egzekwowaną  zgodnie  z  właściwą 
procedur  



 

zasada  federalizmu  oznacza,  że  Rosja  jest  federacją  opierającą  się  na  jej  integralności 
państwowej  i  jednolitości  systemu  władzy  państwowej;  jest  to  państwo  złożone  z  wielu 
podmiotów o dużej samodzielności w stosunku do władz federalnych; w skład federacji Rosyjskiej 
wchodzi 89 podmiotów: 



 

21 republik, 



 

6krajów,  



 

49 obwodów,  



 

2 miasta o znaczeniu federalnym-Moskwa i Sankt-Petersburg, 



 

Żydowski obwodów autonomicznych, 



 

10 okręgów autonomicznych 



 

zasada  demokratycznego  państwa  prawa  określa  organy  państwowe  działające  zgodnie  z 
prawem;  państwo  przestrzega  prawa  i  wolności  obywatelskich;  władzę  państwową  wykonują 
tylko organy przewidziane w konstytucji  



 

zasada  państwa  socjalnego  oznacza,  że  Rosja  jest  państwem,  którego  polityka  zmierza  do 
stworzenia  warunków  zapewniających  godne  życie  i  nieskrępowany  rozwój  człowieka; 
gwarantuje  swobodny  przepływ  towarów,  usług  i  środków  finansowych;  każdy  obywatel 
Federacji Rosyjskiej korzysta na jej terytorium z pełni praw i wolności i ma jednakowe obowiązki 
przewidziane przez Konstytucję Federacji Rosyjskiej 



 

zasada  zwierzchnictwa  ludu  oznacza,  że  naród  jest  suwerenem  w  Rosji;  sprawuje  władzę 
bezpośrednio  za  pośrednictwem  organów  państwowych  oraz  organów  samorządu 
terytorialnego; obywatele Rosji podejmują decyzję w referendach a także wolnych wyborach 



 

zasada podziału władzy – konstytucja w artykule 10 stwierdza, że władza państwowa w Federacji 
Rosyjskiej podzielona jest na władzę: 



 

wykonawczą 



 

ustawodawczą 



 

sądowniczą – są to niezależne od siebie organy władzy 



 

zasada  samorządności  oznacza,  że  w  Rosji  istnieją  samorządy  terytorialne,  które,  w  ramach 
swoich kompetencji są niezależne, a jego organy nie wchodzą w skład systemu organów władzy 
państwowej; samorząd terytorialny w Federacji Rosyjskiej zapewnia samodzielne rozwiązywanie 
przez  ludność  kwestii  o  znaczeniu  lokalnym  oraz  władanie,  użytkowanie  i  dysponowanie 
własnością municypalną 



 

zasada pluralizmu politycznego oznacza, że w stosunkach między państwem i społeczeństwem 
przyjmuje  się  możliwość  pośrednictwa  organizacji  społecznych,  będących  nosicielem  potrzeb  i 
interesów społecznych między obywatelami i władzą publiczną; uznaje się pluralizm polityczny i 
wielopartyjność 



 

zasada  państwa  świeckiego  co  oznacza,  że  w  Rosji  żadna  religia  nie  może  być  uznana  za 
państwową lub obowiązującą 

 
IV. Władza ustawodawcza – Parlament  



 

Parlamentem Federalnej Rosji – organem władzy ustawodawczej – jest Zgromadzenie Federalne; 
składa się on z dwóch izb: Rady Federacji – izby wyższej, Dumy Państwowej – izby niższej; 



 

Rada Federacji i Duma Państwowa obradują oddzielnie; posiedzenia tych organów są jawne; 



 

Izby mogą zbierać się wspólnie w celu wysłuchania orędzi Prezydenta Federacji Rosyjskiej, orędzi 
Sądu Konstytucyjnego Federacji Rosyjskiej oraz wystąpień przywódców państw obcych 



 

obydwa organy ze swojego składu wybierają zarówno Przewodniczącego jak i zastępców; mogą 
tworzyć komitety i komisje 



 

Rada Federacji i Duma Państwowa powołują wspólnie Izbę Obrachunkową w celu sprawowania 
kontroli nad wykonaniem budżetu federalnego 



 

każda z izb posiada własne funkcje i pracuje samodzielnie 

 
1. Izba niższa - Duma Państwowa 
1.1. Skład, sposób wyboru, funkcjonowanie  



 

Duma składa się z 450 deputowanych wybieranych na okres 5-letniej kadencji 



 

czynne prawo wyborcze posiadają obywatele, którzy ukończyli 18 lat, a bierne prawo wyborcze, 
ci, którzy ukończyli 21 lat, 



 

tryb wyboru deputowanych do Dumy Państwowej określają ustawy federalne;  



 

obecnie (od 2005 roku) do Dumy Państwowej obowiązuje proporcjonalny system wyborczy, w 
których głos oddaje się na listy partyjne; klauzula zaporowa dla partii wynosi 7% 



 

osoba  wchodząca  w  skład  Dumy  Państwowej  nie  może  być  członkiem  Rady  Federacji, 
deputowany  do  Dumy  Państwowej  nie  może  należeć  do  innych  organów  przedstawicielskich 
władzy państwowej i organów  samorządu terytorialnego; deputowani do Dumy Państwowej  są 
zawodowymi parlamentarzystami i przysługuje im nietykalność 



 

deputowani skupiają się we frakcjach i grupach deputowanych 



 

na  czele  izby  stoi  przewodniczący  Dumy  wybierany  przez  izbę  w  głosowaniu  tajnym,  który  ma 
pierwszego zastępcę i zastępców przewodniczącego 



 

Duma  powołuje  liczne  organy  pomocnicze,  które  służą  organizacji  pracy  i  spełnianiu  funkcji 
parlamentarnych 



 

w  strukturze  Dumy  występuję  także  Izba  Obrachunkowa  stanowiąca  organ  pomocniczy 
parlamentu, powołany do sprawdzania wykonania budżetu federalnego  

1.2. Usytuowanie ustrojowe i kompetencje  



 

pozycja  Dumy  jest  ograniczona,  przede  wszystkim  kosztem  pozycji  Prezydenta  FR;  świadczą  o 
tym następujące ograniczenia w sprawowaniu funkcji kontrolnej władz wykonawczych: 



 

nie może inicjować interpelacji poselskich  



 

nie może tworzyć komisji śledczych  



 

zgłoszenie  wotum  nieufności  wobec  gabinetu  lulb  nie  wyrażenie  zgody  na  kandydaturę 
premiera  wysuniętą  przez  prezydenta  może  skutkować  rozwiązaniem  izby  i  rozpisaniem 
nowych wyborów  



 

nie  Mozę  kontrolować  składu  personalnego  rządu  –  wszystkie  decyzje  kadrowe  dotyczące 
składu rządu podejmuje prezydent w porozumieniu premierem  



 

Duma może jedynie zapraszać na swoje posiedzenia przedstawicieli rządu, zadawać im pytania, 
wyrażać  swoją  polityczną  opinię  na  temat  pracy  rządu  w  specjalnych  uchwałach  i 
postanowieniach  



 

Kompetencje: 



 

udzielanie zgody na powołanie przez Prezydenta Przewodniczącego Rządu, 



 

udzielanie wotum zaufania Rządowi Federacji, 



 

powoływanie  i  odwoływanie  Prezesa  Banku  Centralnego  Federacji  Rosyjskiej, 

Przewodniczącego  Izby  Obrachunkowej  oraz  połowy  składu  jej  audytorów,  odwoływanie 
Rzecznika ds. Praw Człowieka 



 

ogłaszanie amnestii 



 

uchwalanie ustaw federacyjnych 



 

prezydent może rozwiązać Dumę Państwową przed upływem kadencji, po: 



 

po  trzykrotnym  odrzuceniu  przez  Dumę  Państwową  przedstawionych  kandydatur  na 

stanowisko Przewodniczącego Rządu Federacji Rosyjskiej 



 

dwukrotnie  w  ciągu  trzech  miesięcy  wyrazi  Rządowi  Federalnemu  wotum  nieufności,  z 

którym nie zgodzi się Prezydent 



 

gdy Duma Państwowa odmówi udzielenia votum zaufania rządowi 



 

prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje również: 



 

Prezydentowi Federacji Rosyjskiej 



 

Radzie Federacji 



 

Członkom Rady Federacji 



 

Deputowanym do Dumy Państwowej 



 

rządowi Federacji 



 

przedstawicielskim organom podmiotów Federacji Rosyjskiej 

 
2. Izba wyższa - Rada Federacji 
2.1. Skład, sposób wyboru, funkcjonowanie 



 

Rada składa się z 178 członków; jej kadencja trwa 5 lat  



 

w  skład  Rady  wchodzą  przedstawiciele  wszystkich  podmiotów  federacji  -  każdy  podmiot 

reprezentowany  jest  przez  dwóch  przedstawicieli  –  jednego  wybieranego  do  reprezentowania 
organu  przedstawicielskiego  podmiotu  federacji,  a  drugiego  z  organu  wykonawczego,  czyli 
lokalnego rządu 



 

funkcjonowanie Rady opiera się na uchwalonym regulaminie 



 

na czele izby stoi przewodniczący Rady wybierany przez izbę ze swojego składu; do pomocy ma 

dwóch zastępców 

2.2. Kompetencje  



 

kompetencje  Rady  odnoszą  się  w  większości  do  prezydenta  Federacji  Rosyjskiej  i  działań 
bezpośrednio związanych z podmiotami Federacji 



 

do kompetencji Rady należy: 



 

zatwierdzanie zmian granic między podmiotami Federacji 



 

zatwierdzanie dekretu Prezydenta o wprowadzeniu stanu wojennego i stanu wyjątkowego 



 

zarządzanie wyborów prezydenckich 



 

podejmowanie uchwał w sprawie złożenia Prezydenta z urzędu 



 

powoływanie  sędziów  Sądu  Konstytucyjnego,  Sądu  Najwyższego  i  Naczelnego  Sądu 

Arbitrażowego 



 

powoływanie Prokuratora Generalnego 



 

uchwały  Rady  Federacji  podejmowane  są  większością  głosów  ogólnej  liczby  członków  Rady 

Federacji, chyba, że Konstytucja stanowi inaczej. 

 
V. Władza wykonawcza – Głowa państwa (Prezydent)  
1. Informacje wstępne  



 

głową państwa w Federacji Rosyjskiej jest prezydent  



 

jego urząd jest nową instytucją prawnoustrojową, ponieważ nie posiada w warunkach rosyjskich 
historycznego umocowania 



 

idea  jego  powołania  powstała  w  latach  90.  XX  wieku;  oparta  była  na  doświadczeniach  urzędu 
prezydenta ZSRR ustanowionego w 1990 roku 



 

jednoosobową głowę państwa wprowadzono dla: 



 

wzmocnienia władzy w Federacji Rosyjskiej 



 

zapewnienia i utrzymania spójności wielonarodowego państwa 



 

koordynacji działań pomiędzy podmiotami Federacji 



 

zapewnienia ciągłości działań na rzecz tworzenia państwa demokratycznego i społeczeństwa 

obywatelskiego 



 

wzmocnienia autorytetu i prestiżu Rosji na arenie międzynarodowej 

2. Pozycja ustrojowa, sposób wyboru  



 

o  silnej  pozycji  ustrojowej  prezydenta  świadczy  fakt,  iż  w  konstytucji  wymieniany  jest  on 

wcześniej niż Zgromadzenie Federalne (parlament) i rząd 



 

prezydent skupia władzę państwową w zakresie rządzenia oraz prawodawczą 



 

formalnie,  urząd  prezydenta  zalicza  się  do  organów  władzy  wykonawczej,  ale  de  facto  jego 

uprawnienia są znacznie szersze i wykraczają poza tę władzę 



 

relacje  prezydenta  z  Rządem  Federacji  i  Dumą  Państwową  (czyli  między  władzą  wykonawczą  a 

ustawodawczą) – kształtują się na zasadzie podziału władzy 



 

Konstytucja  Federacji  Rosyjskiej  bardzo  dokładnie  określa  pozycję  prezydenta  w  systemie 

organów państwa: 



 

jest głową państwa 



 

jest gwarantem Konstytucji Federacji Rosyjskiej, praw i wolności człowieka i obywatela 



 

podejmuje kroki mające na celu ochronę suwerenności Federacji Rosyjskiej, jej niepodległości 

i integralności państwowej 



 

zapewnia harmonijne funkcjonowanie i współdziałanie organów władzy państwowej 



 

określa podstawowe kierunki wewnętrznej i zagranicznej polityki państwa 



 

reprezentuje Federację Rosyjską w kraju i w stosunkach międzynarodowych 



 

jest Najwyższym Zwierzchnikiem Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej 



 

przysługuje mu nietykalność 



 

prezydent  jest  wybierany  na  sześcioletnią  kadencję  w  wyborach  powszechnych,  tajnych  i 
bezpośrednich (wymagana 50% frekwencja dla ważności wyborów) 



 

wygrywa  ten  kandydat,  który  uzyska  ponad  połowę  głosów;  jeżeli  jest  więcej  niż  dwóch 
kandydatów  i  żaden  z  nich  nie  uzyskał  bezwzględnej  większości  –  odbywa  się  druga  tura,  do 

której przechodzą dwaj kandydaci z największa liczba głosów z pierwszej tury; wówczas zwycięża 
ten, który uzyskał większa liczbę głosów (również obowiązuje 50% frekwencja) 

3. Kompetencje i uprawnienia  



 

uprawnienia  Prezydenta  Rosji,  choć  bardzo  rozległe,  można  podzielić  na  kilka  podstawowych 
grup 



 

kompetencje te przedstawia poniższa tabela 

 
Tabela Kompetencje prezydenta Federacji Rosyjskiej 

Rodzaj uprawnienia 

Zakres uprawnień (przykłady) 

Jako głowa państwa i główny 

podmiot rządzenia 

Reprezentowanie  kraju  w  stosunkach  wewnętrznych  i  międzynarodowych; 
określenie  kierunków  polityki  wewnętrznej  i  zagranicznej  państwa;  
zatwierdzanie doktryny wojennej Rosji  

W stosunku do narodu i 

parlamentu 

Prawo do zarządzania referendum i wyborów do Dumy Państwowej; złożenie 
urzędu  prezydenta  Radzie  Federacji;  przedkładanie  projektów  ustaw 
(inicjatywa  ustawodawcza);  podpisywanie  i  ogłaszanie  uchwalonych  ustaw 
federacji;  zgłaszanie  weta  w  stosunku  do  ustaw  federacji;  zwracanie  się  do 
Zgromadzenia  Federalnego  z  dorocznym  orędziem  o  stanie  państwa;  prawo 
veta  zawieszającego  (oddalane  większością  2/3  ogólnej  liczny  członków  obu 
izb) 

W stosunku do rządu 

Federacji 

Prawo  do  określenia  polityki  rządu  Federacji  i  wpływ  na  jej  realizację; 
obsadzanie  stanowisk  kierowniczych  i  osobowych;  kształtowanie  struktury 
federalnych  organów  władzy  wykonawczej;  powołuje  szefa  Rządu  (za  zgodą 
Dumy),  a  na  wniosek  premiera  –  wicepremierów  i  ministrów;  może 
przewodniczyć posiedzeniom gabinetu i ma prawo zdymisjonować go 

W stosunku do sądów 

szczebla federalnego 

Są  ograniczone;  przedstawianie  Radzie  Federacji  kandydatów  na  sędziów: 
Sądu  Konstytucyjnego,  Sądu  Najwyższego  i  Naczelnego  Sądu  Arbitrażowego 
Federacji Rosyjskiej; poprzez wydawanie dekretów może wpływać na sytuację 
w sądownictwie 

W  stosunku do armii 

Najwyższy  Zwierzchnik  Sił  Zbrojnych;  powoływanie  i  odwoływanie 
najwyższego  dowództwa  Sił  Zbrojnych;  możliwość  wprowadzenia  stanu 
wojennego w przypadku agresji lub bezpośredniej groźby agresji 

Dotyczące polityki 

zagranicznej 

Kierowanie 

polityką 

zagraniczną 

państwa; 

prowadzenie 

rokowań; 

podpisywanie 

umów 

międzynarodowych; 

podpisywanie 

listów 

uwierzytelniających,  przyjmowanie  listów  uwierzytelniających  i  odwołujących 
akredytowanych  przy  nim  przedstawicieli  dyplomatycznych;  powoływanie  i 
odwoływanie  przedstawicieli  dyplomatycznych  w  państwach  obcych  i 
organizacjach międzynarodowych (po uprzednich konsultacjach)  

Pozostałe 

Wydawanie  dekretów  i  rozporządzeń;  prawo  do  korzystania  z  procedury 
rozjemczej w celu rozstrzygania sporów między organami władzy państwowej 
Federacji  a  organami  władzy  państwowej  podmiotów  Federacji  albo  między 
organami władzy państwowej podmiotów Federacji; nadawanie obywatelstwa 
rosyjskiego;    prawo  do  udzielania  azylu  politycznego;  nadawanie  odznaczeń 
państwowych,  tytułów  honorowych  i  tytułów  specjalnych;  stosowanie  prawa 
łaski;  przedstawianie  Dumie  kandydatów  na  Prezesa  Banku  Centralnego  i 
możliwość  jego  odwołania  (poprzez  złożenie  wniosku),  mianowanie 
Prokuratora Generalnego 

Źródło: Opracowanie własne (A. Stasiak, A. Główczyńska) na podstawie: B. Jagusiak, Systemy polityczne państw 
sąsiedzkich Polski, Warszawa 2011, s. s. 132-133; Ł. Komorowski, Ustrój polityczny Federacji Rosyjskiej, witryna 
Internetu: http://www.politologia.univ.gda.pl/pomoce_nauk/systemy_pol/pdf/rosja.pdf (15.04.2012). 

4. Organy pomocnicze prezydenta (administracja prezydencka) 



 

w skład urzędu prezydenta Federacji Rosyjskiej wchodzą również: 



 

Rada Bezpieczeństwa FR (bezpieczeństwo zewnętrzne, polityka zagraniczna), 



 

Rada  Prezydencka  (organ  doradczy  w  sprawach  strategicznych;  w  jej  składzie  uczeni, 

biznesmeni, młodzież, artyści), 



 

wspólne komisje podobne do ministerstw, 



 

doradcy prezydenta (10 różnych sekcji, 10-12 osób z szerokim zapleczem), 



 

przedstawiciele i pełnomocnicy prezydenta (gubernatorzy), 



 

specjalistyczne służby ( 6 ośrodków do badań ankietowych decyzji prezydenta), 



 

komitety  i  Rady  urzędu  prezydenta  (jest  ich  6,  są  to  stałe  organy  zajmujące  się  zleconymi 

przez prezydenta projektami), 



 

szef Administracji Prezydenta. 



 

w  komórkach  zaliczanych  do  administracji  prezydenta  zatrudnionych  jest  około  17  tys.  osób; 
kolejne kilkanaście tysięcy osób stanowią różni konsultanci oraz służby zajmujące się obiektami 
prezydenckimi  



 

administracja  prezydenta  posiada  własna  flotę  powietrzną,  śmigłowce  i  samochody;  jest  to 
instytucja całkowicie samodzielna i niezależna od ministerstw 

5. Odpowiedzialność  



 

prezydent  może  być  złożony  z  urzędu  przez  Rade  Federacji  jedynie  na  podstawie  wysuniętego 
przez  Dumę  Państwową  oskarżenia  o  zdradę  stanu  lub  popełnienie  innego  ciężkiego 
przestępstwa,  potwierdzonego  orzeczeniem  Sadu  Najwyższego  o  wystąpieniu  w  działaniach 
Prezydenta  Federacji  Rosyjskiej  znamion  przestępstwa  oraz  orzeczeniem  Trybunału 
Konstytucyjnego o spełnieniu przewidzianych prawem wymogów odnośnie procedury wysunięcia 
oskarżenia 



 

uchwała  Dumy  Państwowej  o  wysunięciu  oskarżenia,  jak  i  uchwała  Rady  Federacji  o  złożeniu 
Prezydenta  z  urzędu  winny  być  podjęte  większością  dwóch  trzecich  ogólnej  liczby  głosów  w 
każdej  z  izb,  z  inicjatywy  co  najmniej  jednej  trzeciej  deputowanych  Dumy  Państwowej,  i  w 
sytuacji, gdy specjalna komisja powołana przez Dumę Państwowa wydala stosowne orzeczenie 



 

uchwała Rady Federacji o złożeniu z urzędu Prezydenta winna być podjęta nie później niż w ciągu 
trzech  miesięcy  od  chwili  wysunięcia  przez  Dumę  Państwową  oskarżenia  przeciwko 
prezydentowi. Jeśli w tym terminie Rada Federacji nie podejmie uchwały, oskarżenie przeciwko 
prezydentowi uważane będzie za oddalone 

 

VI. Rząd 
1. Pozycja ustrojowa, sposób wyłaniania, skład  



 

rząd Federacji Rosyjskiej jest częścią składową władzy wykonawczej i jest usytuowany na drugim 
miejscu po prezydencie Federacji Rosyjskiej 



 

rząd  jest  powiązany  ściśle  z  prezydentem  przez  fakt  powołania,  zależności  oraz 
odpowiedzialności 



 

rząd Federacji Rosyjskiej składa się z: 



 

Przewodniczącego  Rządu  Federacji  Rosyjskiej(premier)  –  powołuje  go  Prezydent  Rosji  za 

zgodą  Dumy  Państwowej;  po  trzykrotnym  odrzuceniu  przez  Dumę  Państwową 
przedstawionych  kandydatur  na  stanowisko  Przewodniczącego  Rządu,  Prezydent  powołuje 
Przewodniczącego Rządu, rozwiązuje Dumę Państwową i zarządza nowe wybory 



 

zastępców  Przewodniczącego  Rządu  Federacji  Rosyjskiej  –  kandydatury  na  to  stanowisko 

przedstawia Przewodniczący Rządu Prezydentowi 



 

Ministrów federalnych - powołuje ich Prezydent na wniosek przewodniczącego

 

 

2. Sposób funkcjonowania  



 

kadencja  rządu  nie  jest  wprost  określona  w  Konstytucji  FR;  jej  przepisy  ograniczają  się  do 
stwierdzenia, że rząd Federacji składa swe pełnomocnictwo na ręce nowo wybranego Prezydenta 
FR 



 

rząd  pracuje  kolegialnie,  zbierając  się  na  posiedzeniach,  co  najmniej  raz  w  miesiącu  w 
konstytucyjnym składzie  



 

wyróżniamy dwa posiedzenia Rządu Federacji Rosyjskiej:  
1. Posiedzenia całego rządu, 
2. Posiedzenia prezydium rządu, a więc: 



 

Premiera 



 

Wicemarszałka 



 

Ministrów 



 

Przewodniczącego Centralnego Banku Rosji 



 

Szefa aparatu federalnego 



 

na podstawie i w celu realizacji przepisów konstytucji, ustaw i dekretów rząd wydaje uchwały i 
rozporządzenia, a także zapewnia ich wykonanie 



 

działanie  rządu  federalnego  podlega  ocenie  zarówno  Prezydenta  Federacji  jak  i  Dumy 
Państwowej 



 

tryb działania Rządu Federacji Rosyjskiej określa federalna ustawa konstytucyjna 

3. Kompetencje  



 

działalność rządu koncentruje się na zarządzaniu i administrowaniu krajem, prowadzeniu polityki 
gospodarczej  i  socjalnej,  współpracy  gospodarczej  z  krajami  sąsiednimi  oraz  znaczącymi 
partnerami gospodarczymi świata  



 

do kompetencji Rady Federacji należy: 



 

opracowywanie i przedstawianie Dumie Państwowej budżetu federalnego i zapewnianie jego 

wykonania i przedkładanie sprawozdania z wykonania budżetu 



 

zapewnianie  realizacji  jednolitej  polityki  finansowej,  kredytowej,  pieniężnej,  w  dziedzinie 

kultury, nauki, edukacji, ochrony zdrowia, zabezpieczenia społecznego i ekologii 



 

podejmowanie  działań  w  zakresie  zapewnienia  obrony  kraju,  bezpieczeństwa  państwa  oraz 

realizacji polityki zagranicznej 



 

podejmowanie działania w zakresie zapewnienia praworządności, praw i wolności obywateli, 

ochrony własności i porządku publicznego oraz zwalczania przestępczości 



 

wydawanie uchwał i rozporządzeń 

4. Odpowiedzialność  



 

rząd FR może podać się do dymisji Prezydentowi Federacji Rosyjskiej, który ją zaakceptuje bądź 
odrzuci 



 

prezydent również może zdymisjonować rząd  



 

Duma  państwowa  może  wyrazić  votum  nieufności  dla  Rządu  –  uchwała  ta  podejmowana  jest 
większością głosów; w takiej sytuacji Prezydent może (ale nie musi) zdymisjonować rząd 



 

w przypadku, jeśli Duma Państwowa w ciągu trzech miesięcy powtórnie wyrazi votum nieufności 
dla Rządu, Prezydent dymisjonuje Rząd albo rozwiązuje Dumę Państwową  

 

.  

VII. System partyjny  



 

obecnie w Rosji funkcjonuje system wielopartyjny 



 

tuż  po odzyskaniu  niepodległości,  charakterystyczną cechą  kształtowania  się  partii  politycznych 
było  występowanie  wielu  małych  partii  o  zróżnicowanym  obliczu  politycznym:  liberalno-
demokratycznym, nacjonalistyczno-szowinistycznym i postkomunistycznym 



 

ponadto  kreowano  partie  i  bloki  wokół  ludzi  wywodzących  się  z  aparatu  rządzenia  (związani 
wcześniej  z  partią  komunistyczną)  oraz  skupiono  partie  polityczne  w  wielkich  ośrodkach 
miejskich, takich jak Moskwa czy Sankt Petersburg 



 

mimo  wysokiego  poziomu  fragmentaryzacji,  rosyjski  system  partyjny  cechuje  niski  poziom 
stabilizacji:  z wyborów na wybory pojawiają się nowe partie, które ulegają rozłamom albo łączą 
się  w  nowe  struktury  polityczne,  dlatego  też  współczesna  Federacja  Rosyjska  nie  jest 
„demokracją partyjną” 

 

RZECZPOSPOLITA POLSKA  

 
I. Zarys polskiej myśli politycznej: 
1. Odrodzenie: 
1.1. Program egzekucji praw: 



 

dla ukształtowania się ustroju demokracji szlacheckiej w państwie polskim istotną rolę odegrał 
ruch egzekucyjny, który był programem naprawy Rzeczpospolitej wysuwanym przez średnią 
szlachtę w XVI wieku 



 

przyczynami, które doprowadziły do powstania tego ruchu były: 



 

wzrost znaczenia średniej szlachty w związku z rozwojem gospodarki folwarczno – 

pańszczyźnianej 



 

ukształtowanie się sejmu, 



 

tendencje absolutystyczne Zygmunta I Starego (przejawiały się one np. w elekcji „vivente 

rege” czyli wyborze już za życia króla Zygmunta I Starego jego syna – Zygmunta II Augusta.) 



 

Podstawowe założenia programu egzekucji praw: 



 

łączenie dwóch haseł: „Nihil novi” (nic nowego) z hasłem silnego rządu 



 

król jest głową państwa, ale nie zwierzchnikiem zatem nie może nic uczynić bez zgody stanów 

sejmowych 



 

mieszany ustrój państwa (król – monarchia + senat – arystokracja + izba poselska – 

demokracja) 



 

program ten był programem zarówno antykrólewskim, jak i antymagnackim 



 

wprowadzenie zakazu łączenia stanowisk w osobie jednego przedstawiciela 



 

ujednolicenie systemu miar i wag 



 

wprowadzenie gwarancji tolerancji religijnej w państwie 



 

postulowano „egzekucję” dóbr (odbieranie magnatom zagarniętych bezprawnie, po 1504 r. 

królewszczyzn) 



 

żądano kodyfikacji praw, zwiększenia kontroli urzędników, aparatu sądowego, itd. 



 

pojawiały się także treści antyklerykalne (opodatkowanie kleru, sekularyzacja dóbr 

kościelnych, ograniczenie immunitetów sądowych duchowieństwa, ograniczenie wpływów 
papiestwa) 



 

„mniej szczytne hasła programu”: zaostrzenie reżimu poddańczego wobec chłopów, 

dyskryminacja prawna mieszczan 

1.2. Andrzej Frycz Modrzewski: (1503-1572) 



 

najwybitniejsza postać polskiego (europejskiego) odrodzenia, autor dzieła pt. „O poprawie 
Rzeczypospolitej”. Był synem drobnego szlachcica, ukończył Akademię Krakowską, pełnił funkcje 
sekretarza królewskiego, współpracował z obozem egzekucyjnym (wybiegał jednak poza jego 
postulaty) 



 

poglądy Frycza Modrzewskiego: 



 

był realistą (unikał moralizatorstwa, swoje postulaty wypowiadał z punktu widzenia 

rzeczywistych stosunków panujących w Polsce) 



 

krytykował stosunki społeczne w Polsce (ucisk chłopa pańszczyźnianego, bronił mieszczan i 

domagał się dla nich praw – udział mieszczan w współdecydowaniu o Rzeczypospolitej) 



 

przeciwstawiał się „złotej wolności” szlacheckiej 



 

popierał wzmocnienie władzy królewskiej (król – źródło równowagi społecznej i politycznej) 



 

domagał się kodyfikacji praw w oparciu o prawo rzymskie (prawa mają być jasne, 

humanitarne, zrównujące ludzi w sferze ochrony i odpowiedzialności karnej) 



 

domagał się demokratyzacji kościoła 



 

głosił suwerenność Polski w stosunkach międzynarodowych (popierał ideę pokojowej 

współpracy narodów) 

1.3. Ideologia polskiego arianizmu: 



 

Cechy charakterystyczne ideologii polskiego arianizmu: 



 

podstawą ideologiczną był kalwinizm (arianie odrzucili jednak sztywny schemat kalwińskiej 

teologii) 



 

doktryna plebejska 



 

odrzucano dogmat Trójcy Św. i boskości Chrystusa, nieśmiertelności duszy (radykalizm 

poglądowy) 



 

krytyka ustroju społecznego (ucisk chłopa, pasożytnictwo szlachty, nierówność prawna, itd.) 



 

żywe hasła pacyfistyczne 



 

w arianizmie występowały dwa nurty ideologiczne (radykalny – „lewica” i umiarkowany) 



 

nurt umiarkowany opowiadał się za uczestniczeniem arian w życiu społecznym (piastowanie 
urzędów, płacenie podatków, służba wojskowa, itd.), dobrowolnymi (tzn. pokojowymi) 
reformami ustroju państwa 



 

ideologia polskich arian odegrała w XVII wieku i w oświeceniu duży wpływ na kształtowanie się 
myśli społeczno-politycznej 

1.4. Kontrreformacja  



 

to wielki ruch ideowy, religijny i społeczny przeciwdziałający reformacji. Jednocześnie jest to 
próba zreformowania Kościoła, który pragnął naprawy moralnego życia kleru, podniesienia na 
wyższy poziom jego wykształcenia i zdyscyplinowania. Kościołowi zależało też na odzyskaniu 
wyznawców, utraconych na rzecz innych obozów religijnych.  



 

Kontrreformację zapoczątkował sobór trydencki (1545-1563).  



 

W  Polsce wzmożenie tendencji kontrreformatorskich nastąpiło od momentu objęcia władzy 
przez Zygmunta III Wazę. 



 

Zakonem, który miał przejąć na siebie ciężar walki z reformacją, byli (istniejący od 1534 r.) jezuici. 
Polska kontrreformacja cechowała się stopniowym zmniejszaniem tolerancji religijnej. 



 

Systematycznie odsuwano innowierców od urzędów państwowych, ograniczano ich prawa 
obywatelskie oraz wypędzano z kraju i konfiskowano majątki.  



 

Na początku XVII w. władze kościelne ogłosiły indeks ksiąg zakazanych. 



 

Szkolnictwo wszelkiego stopnia przeszło w ręce jezuitów, którzy rozwijać zaczęli naukę bezpłatną 
i wprowadzać reformy w nauczaniu. Uczą łaciny, religii, retoryki, odrzucają natomiast nauki 
niechrześcijańskie. 



 

Ingerują w życie religijne oraz prywatne. Jednym z najaktywniejszych jezuitów był Piotr Skarga 



 

W swoich pismach, kazaniach i żywotach świętych stawał całkowicie po stronie 

kontrreformacji. 



 

Przyczynił się do odrzucenia ustawy o tolerancji religijnej, co spowodowało wybuch rokoszu 

(bunt szlachty) Zebrzydowskiego. 



 

Ostro zwalczał arian.  



 

Kościół walczył z innowiercami za pomocą różnych środków: wyzyskiwał ambonę i wspaniałe 
uroczystości religijne, teatr, prasę. 



 

W 1658 r. sejm podjął uchwałę dającą arianom trzy lata na „dobrowolne nawrócenie się na 
katolicyzm”. Później zmuszono ich do opuszczenia kraju, a dobra konfiskowano  
(tzw. kodeks ariański). 



 

W  1717 r. wyszła ustawa zakazująca protestantom odprawiania publicznych nabożeństw i 
budowania świątyń. Cenzura kontrolowała wszystkie wydawane pisma i książki. W rezultacie w 
wyniku kontrreformacji spada poziom wykształcenia Polaków i ilość wydawanych dzieł. 



 

Wiele książek zostało zniszczonych. Z czasem dochodziło do ostrzejszych wystąpień: burzono 
zbory (wspólnota wiernych danego kościoła), zamykano szkoły i drukarnie. 



 

 Mimo tak ostrych represji wobec innowierców kontrreformacja w Polsce nie przebiegała tak 
drastycznie, jak w innych krajach Europy. 

 
2. Oświecenie: 
2.1. Ramy czasowe 



 

W Polsce idee oświecenia przyjęły się później niż w krajach Europy Zachodniej, co było związane 
z tym, że mieszczaństwo zyskało większe znaczenie dopiero w II poł. XVIII w.  



 

Dzieliło się na 3 fazy: 



 

wstępna - zaczyna się w latach 40. XVIII w. i trwa do 1765r. 



 

dojrzała - czasy stanisławowskie 1765-1795 



 

schyłkowa - 1795-1815  

2.2. Warunki ustrojowe 



 

W Polsce idee oświecenia doprowadziły do powstania Konstytucji 3 maja (1791) oraz do 
nieudanych prób budowy nowoczesnego państwa.  



 

Panował styl określany  mianem klasycyzmu wszechpolskiego. 



 

Ożywienie intelektualne doby oświecenia doprowadziło do przekształcania się reguł ustrojowych, 
a więc i systemów politycznych, poprzez zainicjowanie szeroko zakrojonego ruchu 
reformatorskiego, tak charakterystycznego dla epoki.  



 

Rzeczpospolita szlachecka weszła tym samym w swoją schyłkową fazę - okres kształtowania się 
monarchii konstytucyjnej, przypadający na lata 1764 – 1795 



 

Okres Oświecenia jest w Polsce ważny jednak nie tylko ze względu na sam fakt reform 
ustrojowych 



 

Wobec potęgi mocarstw ościennych nabiera on charakteru walki o zachowanie zagrożonej 
suwerenności, jest ostatnią próbą zapobieżenia upadkowi, stąd też ewolucja ustrojowa nabiera 
tak radykalnych kształtów w porównaniu ze stanem poprzedzającym jej podjęcie 

2.3. Reformatorzy okresu oświecenia w Polsce:  



 

W roku 1749 Stanisław Leszczyński wydał swoje dzieło, pt. "Głos wolny wolność ubezpieczający", 
które dotyczyło liberum veto, poprawy życia ludzi oraz umocnienia administracji.  



 

Stanisław Konarski  powiedział w tym czasie wielki utwór, pt.:  "O skutecznym rad sposobie", w 
którym  dokonuje  przemyśleń  na temat Sejmu.  Chciał  usunięcia  liberum  veto  i  wprowadzenia 
zasady przyjmowania uchwał większością głosów.  



 

Stanisław  Wawrzyniec  Staszic.  Staszic  był  jednym  z  czołowych  reformatorów  i 
uczonych polskiego  oświecenia.  Filozof,  głoszący monistyczną koncepcję  rozwoju  świata.  Działał 
na  rzecz  poprawy  położenia  chłopów,  w  1812,  w  folwarku  Jarosławiec (koło Uchań) 
założył Towarzystwo 

Rolnicze 

Hrubieszowskie, 

stając 

się 

tym 

samym 

prekursorem spółdzielczości w  Polsce .  Do  najwybitniejszych  dzieł  literackich  Stanisława 
Staszica należą: "Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego" (1787), "Przestrogi dla Polski" (1790) 



 

Kołłątaj  Hugo  ksiądz,  uczony,  polityk,  filozof  i  publicysta  W  przeddzień Sejmu 
Czteroletniego (1788-1792)  związał  się  z  opozycją  antykrólewską.  Przyczynił  się  do 
ukształtowania w Sejmie tzw. obozu patriotów. W czasie kadencji Sejmu ogłosił 3 części dzieła Do 
Stanisława  Małachowskiego  o  przyszłym  sejmie  Anonima  listów  kilka (1788-1789),  w  których 
sformułował  program  swojego  obozu  (walka  o  niezawisłość  narodową  i  reformy  społeczne). 
Zaangażował  się  w  prace Komisji  Edukacji  Narodowej (KEN)  i  Towarzystwa  do  Ksiąg 
Elementarnych.  Był  współautorem Konstytucji  3  Maja  i  innych  aktów  ustawodawczych.  Po 
ogłoszeniu  Konstytucji  był  jednym  z  twórców  i  kierowników  Zgromadzenia  Przyjaciół  Ustawy 
Rządowej, 

pierwszego 

w 

Polsce 

zorganizowanego 

stronnictwa 

politycznego. 

Po 

zwycięstwie Targowicy przebywał  na  emigracji  w  Dreźnie  i  Lipsku,  gdzie  napisał  dzieło O 
ustanowieniu i upadku Konstytucji 3 Maja 

 
3. Wiek XIX 
3.1. Tło społeczno-polityczne  



 

W XIX i XX wieku nastąpiły liczne zmiany zarówno na polskiej wsi, jak w mieście. Był to czas, kiedy 
zlikwidowano pańszczyznę i  zniesiono  poddaństwo.  Chłopi  zostawali  właścicielami  ziemskimi, 
otrzymywali  prawa  obywatelskie,  takie  jak,  podleganie  powszechnemu  sądowi.  Chłopi  zaczęli 
także uczestniczyć w życiu politycznym, tworzyli różne organizacje, np. samorządy wiejskie. Był to 
czas, kiedy  nastąpiły reformy agrarne,  przez co właściciele ziemscy musieli do swych majątków 
zatrudniać chłopów. Nastąpiła mechanizacja rolnictwa oraz stosowano melioracje.  



 

Pojawiła się nowa klasa społeczna, a mianowicie robotnicy. Liczba robotników w miastach stale 
wzrastała.  Byli  to  przede  wszystkim  emigranci  ze  wsi,  niewykwalifikowani  chłopi,  którzy  w 
poszukiwaniu  pracy  przyjeżdżali  do  miast  i  zatrudniali  się  w  fabrykach,  bądź  innych  zakładach 
pracy. Propagowali oni hasła i idee socjalistów.  



 

Nastąpił gwałtowny rozwój partii politycznych. Były zarówno ugrupowania konserwatywne, jak i 
socjalistyczne, ludowe, a także nacjonalistyczne.  



 

W  każdym  z  zaborów  miały  one  możliwość  rozwoju.  Z  jednej  strony  partie  te  dążyły  do 
wyzwolenia Polski, a z drugiej walczyły ze sobą, by objąć władzę, by zdominować resztę partii. 



 

Społeczeństwo  polskie  po  upadku  Rzeczypospolitej  dostało  się  pod  władze  zaborców  i  zostało 
wystawione  ciężką  próbę.  Polacy  musieli  zachować  swoją  tożsamość  narodową  i  wobec  braku 
własnej państwowości podtrzymać swoją kulturę i język.  



 

Zaborcy  utrudniali  te  działania  jak  mogli.  Ich  polityka  wobec  społeczeństwa  polskiego  uległa 
zaostrzeniu po klęsce powstania listopadowego w 1831 r. oraz po klęsce powstania styczniowego 
w 1863 r. Zaborcy zastosowali wówczas poetykę rusyfikacji i germanizacji, czyli walki z polskością 
i  wynaradawiania  społeczeństwa  polskiego.  Do  tego  doszły  jeszcze  dotkliwie  represje  po  obu 
powstaniach.  



 

Społeczeństwo  polskie  zmuszone  zostało  w  tej  sytuacji  do  zajęcia  określonej  postawy  wobec 
zaborców i ich poczynań oraz wobec kwestii dalszej walki o niepodległość Polski. Konieczna stała 
się refleksja nad takimi problemami jak świadomość narodowa, ojczyzna, patriotyzm. 



 

Po  klęsce  Powstania  Listopadowego  w  obawie  przed  represjami  oraz  kierowani  chęcią 
kontynuowania  walki  o  niepodległość  Polacy,  w  liczbie  około  10  tysięcy,  opuścili  kraj,  tworząc 
pierwszą w historii emigrację o takiej skali - stąd powszechnie nazywaną ją Wielką.  



 

Około ¾ emigrantów stanowiła szlachta, w tym wyżsi stopniem wojskowi - bez większej przesady 
można więc powiedzieć, że poza Polską znalazła się elita intelektualna narodu. Byli to przeważnie 
ludzie  młodzi,  silniej  związani  z  ideą  walki  z  zaborcami  niż  z  samym  krajem,  którego 
niepodległości nie mogli już pamiętać.  

3.2. Myśl polityczna wielkiej Emigracji  



 

Politycznie Wielka  Emigracja podzieliła  się  na  trzy  obozy:  demokratyczny,  konserwatywno-
liberalny i rewolucyjno-demokratyczny.  

3.2.1. Obóz demokratyczny (czyli postępowy)  



 

Już  w  XII  1831  powstał  w  Paryżu  Komitet  Narodowy  Polski  (lelewelowski),  którego  program 
przewidywał odbudowę Polski jako republiki.  



 

Drogą  do  niepodległości  miało  być powstanie w  trzech  zaborach,  kierowane  przez  szlachtę  i 
inteligencję. Dość ogólnikowo traktował Komitet problem reform agrarnych.  



 

W III 1832 doszło do pierwszego rozłamu w Komitecie, z którego wystąpiła grupa Krępowieckiego 
zakładając Towarzystwo Demokratyczne Polskie. Pierwsza odezwa TDP (tzw. Mały Manifest z 17 
III  1832)  zawierała  program  ugrupowania,  który  był  antyszlachecki,  mówił  o  potrzebie  reform 
znoszących  feudalizm,  a  nadzieje  na  niepodległość wiązał  z  powstaniem  ludowym  (opartym  na 
masach chłopskich, wspartych przez ludy innych krajów).  



 

Towarzystwo Demokratyczne  zorganizowało się w  sekcje, nad którymi nadzór sprawowała tzw. 
Centralizacja.  Kiedy  przywódcą  Towarzystwa  został  Wiktor  Heltman,  sformułowano  nowy 
program  -  „Wielki  Manifest”  (4  XII  1836),  który  odrzucał  rewolucyjne  założenia  Małego 
Manifestu. Był to program burżuazyjno-demokratyczny, który zakładał: 



 

odzyskanie niepodległości własnym wysiłkiem w oparciu o lud; 



 

granice przedrozbioreowe.  



 

Stosunki z innymi zamieszkującymi je narodami na zasadzie federacji; 



 

reformy agrarne,  które  przyciągną  chłopów  do  walki  o  niezależność  kraju. Chłopi mieli 

otrzymać  użytkowaną  ziemię  na własność bez  płacenia  szlachcie  wykupu  i  odszkodowań. 
Szlachcie zamierzano pozostawić ziemię folwarczną; 



 

„ani sam lud, ani sama szlachta nie zamykają w sobie wszystkich sił”. 

3.2.2. Obóz rewolucyjno-demokratyczny 



 

Odstąpienie  od  rewolucyjnych  tez  „Małego  Manifestu”  skłoniło  Worcella  i  Krępowieckiego  do 
opuszczenia TDP. 



 

W  1835  utworzyli  oni  w  Anglii,  w  oparciu  o  chłopskich  żołnierzy  emigrantów,  Gromady  Ludu 
Polskie działające w dwóch sekcjach: Grudziądz i Humań.  



 

Przedstawili  program  rewolucyjno-  demokratyczny;  według  którego  przyszła Polska miała  być 
republikańska i demokratyczna. W praktyce miało to oznaczać: 



 

likwidację własności ziemskiej w drodze rewolucji; 



 

dyktaturę ludową, która miała pokierować walką wyzwoleńczą; 



 

społeczną własność środków produkcji i wymiany; 



 

wprowadzenie systemu sprawiedliwej opieki społecznej.  

3.2.3. Obóz konserwatywno-liberalny 



 

Kolejny obóz tworzyli konserwatyści, wśród których największym autorytetem cieszył się książę 
Adam  Jerzy  Czartoryski.  Skupiła  się  wokół  niego  bogata  szlachta,  arystokracja,  generalicja  (nie 
tylko).  



 

Od  rezydencji  Czartoryskiego  w  Paryżu,  położonej  na  wyspie  św.  Ludwika,  obóz  przyjął  nazwę 
Hotel Lambert.  



 

Głosił program liberalno- ziemiański, zbliżony do programu „Kaliszan” z okresu powstania  



 

Hasłem Czartoryskiego było: „pierwej być, a potem - jak być” 



 

Założeniami obozu konserwatywnego było: 



 

przyszłe  państwo  polskie  miało  być  monarchią  konstytucyjną  o  ustroju  nawiązującym  do 

postanowień konstytucji 3 Maja  



 

władza w rękach elity szlachecko-burżuazyjnej. 



 

poprawa  sytuacji  chłopów  poprzez  zastąpienie  pańszczyzny  oczynszowaniem  oraz  później 

uwłaszczenie na zasadach dobrowolnej umowy. 



 

Lambertyści chcieli pokonać zaborców w drodze międzynarodowego konfliktu zbrojnego - liczyli 
przede  wszystkim  na  pomoc  Francji  i  Anglii  przekonując  te  państwa,  że  Rosja  złamała 
postanowienia jednego z punktów kongresu wiedeńskiego mówiącego o ,,równowadze sił” 

 
Wielka  Emigracja miała  istotny  wpływ  na kształtowanie polskiej  świadomości  narodowej  i 
uświadomienie państwom zachodnim, że sprawa polska pozostaje nierozwiązana.  
 
4. Schyłek XIX i początek XX wieku (do roku 1939) 
4.1. Pozytywizm 



 

rozwijał się w pierwszych latach po klęsce powstania styczniowego.  



 

Odrzucał idee walki zbrojnej, by móc skupić się na pracy, ta była wg pozytywistów najważniejsza i 
tylko dzięki niej można było coś osiągnąć  



 

Pozytywizm wywarł doniosłą rolę w literaturze piękniej w Polsce. Wówczas zasłynęli tacy pisarze, 
jak Bolesław Prus, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka i Henryk Sienkiewicz.  



 

Oprócz literatury pięknej o tematyce typowo pozytywistycznej rozwijała się powieść historyczna. 



 

Program polskiego pozytywizmu najaktywniej rozwijał się na przełomie lat 60-tych i 70-tych. 



 

Pozytywiści głosili hasła: 



 

"praca  u  podstaw",  zwolennikiem,  której  był  Aleksander  Świętochowski,  pisarz,  społecznik, 

publicysta, 



 

"praca organiczna", popierana przez Bolesława Prusa,

 



 

emancypacją kobiet zajęła się Eliza Orzeszkowa, 



 

asymilacją Żydów również zajmowała się E. Orzeszkowa. 



 

Program pozytywizmu warszawskiego:  



 

walka  z  dotychczasową  tradycją  narodową,  w  szczególności  z  ideą  romantycznych  powstań 

narodowych 



 

walka  z  konserwatywną  tradycją  szlachecką,  z  zacofaniem  gospodarczym  szlachty  i  jej 

tradycjonalizmem religijnym 



 

równouprawnienie kobiet i Żydów 



 

propagowanie pracy organicznej i pracy u podstaw 

4.2. Młoda Polska  



 

W latach 90-tych XIX wieku nastąpił kryzys myśli pozytywistycznej.  



 

Debiutujący  wówczas  twórcy  radykalnie  odcinali  się  od  dorobku  poprzedników.  Byli  w  swych 
poglądach bardziej odważni i otwarci na świat 



 

Pojawiły się ruchy o charakterze narodowym, socjalistycznym, komunistycznym i ludowym. 

4.2.1. lojalizm  



 

Popularną postawą wobec polityki zaborców był lojalizm.  



 

Dla osób wybierających te drogę charakterystyczne było podporządkowanie się ściśle zaleceniom 
i zarządzeniom władz.  



 

W  ten  sposób  próbowano  na  zaborcach  wymusić  przychylność  wobec  polskich  postulatów  o 
charakterze narodowym.  



 

Najsilniej tego typu postawa rozwinęła się na terenie zaboru austriackiego, szczególnie po 1867 r. 
kiedy  powstała  dualistyczna  monarchia  austro-węgierska,  na  fali  porażek  wojennych, 
osłabiających państwo Habsburgów.  



 

W  tej  sytuacji  władze  Austrii  zdecydowały  się  na  pewne  ustępstwa  wobec  narodów 
zamieszkujących monarchię. Polacy w Galicji uzyskali autonomię, brali udział w rządach. 



 

Tendencje  lojalizmu  powszechne  były  nie  tylko  w  Galicji,  ale  również  pod  zaborem  rosyjskim i 
pruskim, dlatego istniał tzw. trójlojalizm. 

4.2.2. Socjalizm 



 

Rewolucyjna  ideologia  klasy  robotniczej,  która  określała  jej  historyczną misję,  polegającą  na 
obaleniu kapitalizmu i budowie komunizmu.  



 

Ustrój  społeczny,  który  w  teorii  K.  Marksa  i  F.  Engelsa  był  pierwszym  stadium  rozwojowym 
komunistycznej  formacji  społeczno-ekonomicznej,  a  więc  etapem  przejściowym  od  kapitalizmu 
do komunizmu. 



 

Do  Królestwa  Polskiego  idea  socjalizmu  dotarła  głównie  z  Rosji.  W  1875  roku  pierwsi  polscy 
socjaliści założyli swe kółka w Petersburgu. Rok później ich grupki przybyły już do Warszawy. W 
ówczesnym czasie zaczytywali się oni w dziełach Bakunina, Louisa Blanqui, Proudhona, Lassale, a 
później Marksa i Engelsa. W latach 1878-1879 doszło do pierwszych aresztowań wśród polskich 
socjalistów. 



 

Począwszy od 1879 roku głównym ośrodkiem polskiego socjalizmu na obczyźnie stała się Genewa 



 

Czynnikiem  sprawczym  dla  polskich  socjalistów,  analogicznie  jak  dla  zagranicznych,  byli 
robotnicy.  Dzieje  świata  tłumaczyli  oni  jako  walkę  klas.  W  wieku  XIX  mieli  ją  według  nich 
prowadzić przedstawiciele burżuazji z wyzyskiwanymi robotnikami.  



 

Socjaliści  uważali,  iż  skandaliczne  warunki  życia  robotników  są  nie  do  naprawienia  w  świecie 
kapitalistycznym, a więc w świecie im współczesnym. Dlatego też za swój główny postulat obrali 

oni  zdobycie  władzy  politycznej,  którą  mieliby  sprawować  w  imieniu  robotników.  Tylko  tak 
można  było  naprawić  "chore"  stosunki  społeczne  i  wyeliminować  biedę  i  ułomność  klasy 
robotniczej.  



 

Dlatego tez już w 1882 roku w Warszawie została założona partia polityczna, której celem stało 
się zdobycie władzy i poprawa sytuacji robotników - Proletariat.  



 

Członkowie tej partii uważali, iż zdobycie władzy i zmiana stosunków społecznych jest możliwe na 
drodze  rewolucji  światowej.  Proletariatczycy  -  jak  zwano  członków  tej  partii  -  uważali,  iż 
najlepsze  warunki  do  przeprowadzenia  rewolucji  istnieją  w  Rosji  i  w  Polsce.  Rewolucją  mieli 
według nich kierować zawodowi rewolucjoniści, a ona sama miała mieć charakter przewrotu. 



 

 Tak przeprowadzona rewolucja miła zniszczyć dotychczasowe władze państwowe i kapitalistów, 
czyli  burżuazję  -  uważana  za  symbol  nieszczęść  i  ucisku  robotników.  Po  zwycięskiej  rewolucji, 
według koncepcji lansowanej przez proletariatczyków, wszyscy ludzie mieli być równi względem 
prawa  i  względem  społeczno-materialnym.  Czyli  nikt  nie  mógł  być  biedniejszy  i  bogatszy  od 
innych. Państwo miała zastąpić federacja gmin, stowarzyszeń i samorządów. 



 

W listopadzie 1892 roku odbył się w Paryżu zjazd polskich socjalistów. Wziął w nim udział między 
innymi  Bolesław  Limanowski,  Edward  Abramowski  oraz  Feliks  Perl.  Zjazd  ten  przyjął  kwestię 
niepodległości Polski oraz program nowej partii - Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS).  



 

Program ten zawierał hasła bliskie realizacji:  



 

wywalczenie niepodległości,  



 

gwarancja bezpieczeństwa socjalnego dla robotników,  



 

gwarancja  praw  politycznych,  w  tym  wolności  religijnej,  wolności  druku,  prawa  do 

stowarzyszania  się,  strajków,  a  także  prawa  do  tworzenia  organizacji  związkowych  i  partii 
politycznych. 



 

Na czele PPS stali Józef Piłsudski, Aleksander Sulkiewicz, Aleksander Malinowski oraz Stanisław 
Wojciechowski. Organem partyjnym było pismo "Robotnik" 

4.2.3. Narodowa demokracja  



 

popularna nazwa endecja od skrótu ND  



 

polski ruch polityczny o ideologii nacjonalistycznej, powstały pod koniec XIX wieku

.

  



 

Głównym ideologiem i współzałożycielem Narodowej Demokracji był Roman Dmowski.  



 

Za początek ruchu narodowego uważa się powstanie w 1887 roku dwóch tajnych organizacji: Ligi 
Polskiej, 

założonej 

w 

Genewie przez 

weterana powstania 

styczniowego Zygmunta 

Miłkowskiego i Związku  Młodzieży  Polskiej  "Zet"  założonego  w Krakowie,  przez Zygmunta 
Balickiego. W 1888 Zet włączono do Ligi. 



 

W 1893 radykalni działacze Ligi Roman Dmowski, Teofil Waligórski, Karol Raczkowski, Jan Ludwik 
Popławski i  Zygmunt  Balicki przejęli  władzę  w  organizacji  przez  zamach,  zmienili  nazwę  na Liga 
Narodowa i  sformułowali  program  polityczny  oparty  na  zasadach pragmatyzmu,  efektywnej 
organizacji  pracy  politycznej  i ideologii nacjonalizmu.

. 

Głównym organem  prasowym  ruchu  był 

założony przez Dmowskiego w 1895 "Przegląd Wszechpolski", wydawany we Lwowie, od 1901 w 
Krakowie i kolportowany na terenie wszystkich zaborów. 



 

Zgodnie  z  programem  Narodowi  Demokraci  zwalczali  zaciekle  lewicę  zarówno  rewolucyjną 
SDKPiL jak niepodległościową PPS Piłsudskiego.  



 

Program Narodowej Demokracji sformułowany został na przełomie XIX i XX wieku i ogłoszony w 
publikacjach  Romana  Dmowskiego,  przede  wszystkim  w  pracy  "Myśli  nowoczesnego  Polaka" 

(1902)  i Zygmunta Balickiego "Egoizm narodowy wobec  etyki" (1902),  według którego wartości 
etyczne jednostki muszą się podporządkować interesom narodu. 



 

Ideą  przewodnią  ideologii  Narodowej  Demokracji  jest  nacjonalizm.  Według  Dmowskiego 
najwyższym  dobrem  jest  dobro  narodu  polskiego,  rozumianego  jako  wspólnota  etniczna, 
niezależnego od podziałów zaborczych lub klasowych. Pod wpływem  darwinizmu społecznego 
Dmowski  sformułował  tezę  o  permanentnej  walce  o  przetrwanie  między  narodami, 
postrzeganej jako pozytywna, kształtująca świadomość narodową, hartująca i wzmacniająca. 



 

W  trakcie  I  wojny  światowej  polski  ruch  narodowy  opowiedział  się  po  stronie państw  ententy, 
najpierw  Rosji,  tworząc  Legion  Puławski  a  później,  po  klęskach  armii  rosyjskiej,  Komitet 
Narodowy Polski (1917-1919) w Paryżu i Błękitną Armię gen. Hallera.  



 

Dzięki  zabiegom  dyplomatycznym  Dmowskiego  na  konferencji  w  Wersalu,  Polska  odzyskała 
Pomorze i w dużej mierze również Wielkopolskę i część Górnego Śląska, gdzie dominujący ruch 
narodowy odegrał kluczową rolę w powstaniach przeciw Niemcom.

 

 

 

II. Proces transformacji w Polsce 
1. Tło społeczno-polityczne, przyczyny  



 

W  końcu  lat  osiemdziesiątych  długotrwały  kryzys  i  rozkład  nakazowo-rozdzielczych 
mechanizmów zarządzania doprowadził do całkowitego upadku gospodarki .  



 

Niedostatek podaży towarów był coraz większy w stosunku do strumienia pieniądza. Nasiliła się 
hiperinflacja, a wraz z nią postępowała deprecjacja złotego. Stopa życiowa obniżała się z każdym 
miesiącem. 



 

W  tym  czasie  zaktywizowała  swoją  działalność  „solidarnościowa”  opozycja,  która  domagała  się 
oprócz  żądań  ekonomicznych,  spełnienia  podstawowych  postulatów  politycznych,  tj.  uznania 
pluralizmu związkowego i dopuszczenia opozycji do władzy.  



 

Sytuacja w kraju zmusiła władze do podjęcia rozmów z opozycją.   



 

Z  inicjatywy  generałów  Wojciecha  Jaruzelskiego  i  Czesława  Kiszczaka  doszło  do  obrad  tzw. 
„Okrągłego Stołu” (6 luty – 5 kwietnia 1989 roku).  



 

Po długich negocjacjach uzgodniono podstawowe kierunki przeobrażeń systemowych w Polsce: 



 

wprowadzenie pluralizmu politycznego i społeczno-zawodowego 



 

częściowo demokratyczne wybory 



 

przywrócenie drugiej izby parlamentu – Senat oraz urzędu Prezydenta 



 

rozwój samorządności i partycypacji pracowniczej 



 

swobodne kształtowanie się struktury własnościowej 



 

rozwój stosunków rynkowych i konkurencji 



 

likwidacja pozostałości systemu nakazowo-rozdzielczego 



 

prowadzenie jednolitej polityki finansowej wobec przedsiębiorstw  



 

podporządkowanie selekcji kadr kierowniczych w przedsiębiorstwach kryterium fachowości. 



 

Rząd  Rakowskiego,  który  podjął  działania  liberalizujące  gospodarkę,  równocześnie  okazał  się 
bardzo  hojny  w  podnoszeniu  płac  oraz  udzielaniu  oraz  udzielaniu  przedsiębiorstwom 
państwowym  rozmaitych  ulg  i  dotacji.  Związane  to  było  po  części  z  wykonywaniem  ustaleń 
zawartych przy Okrągłym Stole i z przedwyborczą chęcią pozyskania elektoratu, po części zaś ze 
słabością  rządzącej  ekipy,  niezdolnej  do  przeciwstawienia  się  narastającym  tendencjom 
roszczeniowym.  

2. Przebieg  



 

Wybory  do  Sejmu  i  Senatu  4  czerwca  1989  roku  były  wydarzeniem  historycznym.  Wygrała  je 
zdecydowanie tzw. „drużyna” Lecha Wałęsy.  



 

„Solidarność”  uzyskała,  zgodnie  z  warunkami  ustalonymi  przy  Okrągłym  Stole  35%  miejsc  w 
Sejmie i 99% w Senacie, do którego wybory były w pełni wolne.  



 

W ten sposób zakończył się monopol władzy jednej partii.  



 

W  sierpniu  stanowisko  premiera  objął  Tadeusz  Mazowiecki,  dotychczasowy  działacz 
„solidarnościowej” opozycji.  



 

Premier  Tadeusz  Mazowiecki  w  przemówieniu  sejmowym  w  końcu  sierpnia  1989  roku 
przedstawił program reform polityczno-gospodarczych.  



 

W Polsce rozpoczął się okres transformacji ustrojowo-systemowej.  



 

W  nowym  rządzie  komuniści  zachowali  tylko 4  teki. Wicepremierem  do  spraw gospodarczych  i 
ministrem finansów został Leszek Balcerowicz, ekonomista i działacz „Solidarności”. Nowa ekipa 
gospodarcza  jeszcze  w  1989  roku  podjęła  pierwsze  działania  mające  na  celu  zmniejszenie 
deficytu budżetowego.  

2.1.  Plan Balcerowicza  



 

stanowił on początek zmiany gospodarki socjalistycznej na gospodarkę rynkową.  



 

Efekty planu Balcerowicza są dwuznaczne, z jednej strony przyczyniły się do pozytywnych zmian z 
drugiej zaś pociągnęły za sobą niepotrzebne i niepożądane działania. 



 

Celami reform zapoczątkowanych planem Balcerowicza było: 



 

zbilansowanie budżetu państwa,  



 

prowadzenie rozsądnej polityki monetarnej,  



 

zwalczanie inflacji,  



 

doprowadzenie do wewnętrznej, a następnie zewnętrznej wymienialności polskiej waluty, 



 

stabilizacja kursu wymiany walut,  



 

zmiana struktury własności w Polsce na rzecz własności prywatnej.  



 

Pozytywne efekty planu Balcerowicza:  



 

opanowanie inflacji  



 

umocnienie złotego  



 

zrównoważenie budżetu  



 

więcej towarów na rynku (likwidacja gospodarki niedoborów) 



 

przekształcenia własnościowe w gospodarce oraz przywrócenie rachunku ekonomicznego w 

działalności przedsiębiorstw 



 

negatywne skutki Planu Balcerowicza:  



 

upadek przedsiębiorstw  



 

bezrobocie  



 

spadek konsumpcji i produkcji (w początkowym okresie) 



 

pogorszenie warunków życia 

 
III. Konstytucja i zasady ustrojowe  
1. Konstytucja 



 

Prace nad przygotowaniem konstytucji rozpoczęły się już w 1989 roku i zostały wymuszone przez 
głębokie zmiany ustrojowe, jakie rozpoczęły się w Polsce pod koniec lat osiemdziesiątych. 



 

Konstytucja  PRL  z  1952  poprzez  ciągłe  jej  zmiany  (których  szczególnie  wiele  dokonano  po 
zwycięstwie  obozu  Solidarności  w  1989  roku)  stała  się  aktem  wewnętrznie  niespójnym  i  ze 

względu  na  swój  rodowód  społecznie  nieakceptowanym,  nie  odpowiadając  potrzebom 
przeżywającego głębokie przemiany państwa. 



 

Zdecydowane  działania  w  kwestii  zmiany  konstytucji  podjął  dopiero  Sejm  Rzeczypospolitej 
Polskiej I kadencji (1991–1993).  



 

23  kwietnia  1992  roku  uchwalono  ustawę  o  trybie  przygotowania  i  uchwalenia  Konstytucji 
Rzeczypospolitej Polskiej. Powoływała ona do życia instytucję Komisji Konstytucyjnej, która miała 
zająć  się  przygotowaniem  ostatecznej  wersji  nowej  ustawy  zasadniczej.  Określiła  również,  iż 
uchwalenia konstytucji dokona Zgromadzenie Narodowe, a następnie zostanie ona poddana pod 
głosowanie w ogólnonarodowym referendum.  



 

Prawo  wnoszenia  projektów  nowej  Konstytucji  RP  przysługiwało  grupom  56  członków 
Zgromadzenia Narodowego, Komisji Konstytucyjnej oraz Prezydentowi RP.  



 

Po nowelizacji ustawy dokonanej w 1994 roku takie prawo otrzymała również grupa 500 tysięcy 
obywateli RP. 



 

W  toku  prac  do  Komisji  Konstytucyjnej  wniesiono  osiem  projektów  nowej  konstytucji 
(prezydenta  Lecha  Wałęsy,  Unii  Demokratycznej,  Sojuszu  Lewicy  Demokratycznej,  Komisji 
Konstytucyjnej,  wspólny  projekt  Polskiego  Stronnictwa  Ludowego  i  Unii  Pracy,  Konfederacji 
Polski  Niepodległej,  Porozumienia  Centrum  oraz  projekt  obywatelski,  prace  nad  którym 
koordynowane były przez NSZZ Solidarność). 



 

Konstytucja  Rzeczypospolitej  Polskiej  została  uchwalona  2  kwietnia  1997  roku  przez 
Zgromadzenie  Narodowe, zatwierdzona w  ogólnonarodowym  referendum 25 maja  1997 roku. 
Obowiązuje od 17 października 1997 



 

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej składa się z preambuły i 243 artykułów, które znajdują się w 
obrębie trzynastu rozdziałów 



 

Konstytucja Polski należy do aktów sztywnych, których zmiana jest utrudniona: 



 

Projekt  ustawy  o  zmianie  Konstytucji  może  przedłożyć  co  najmniej  1/5  ustawowej  liczby 

posłów, Senat 

lub Prezydent Rzeczypospolitej

 



 

Zmiana Konstytucji następuje  w  drodze  ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez 

Sejm  i  następnie  w  terminie  nie  dłuższym  niż  60  dni  przez  Senat.  Ustawę  o  zmianie 
Konstytucji  uchwala  Sejm  większością  co  najmniej  2/3  głosów  w  obecności  co  najmniej 
połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności 
co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów

.

 



 

Szczególnie w konstytucji zostały potraktowane rozdziały I, II i XII: ich zmiana może zależeć od 

zgody narodu wyrażonej w ogólnonarodowym referendum zatwierdzającym  

2. Zasady ustrojowe (konstytucyjne)  



 

W  oparciu  o  Konstytucję  RP  z  2  kwietnia  1997  roku  można  wyróżnić  następujące,  kluczowe 
zasady naczelne: 



 

zasada suwerenności narodu 



 

zasada legalizmu 



 

zasada pomocniczości 



 

zasada społecznej gospodarki rynkowej 



 

zasada republikańskiej formy państwa (nazwa: Rzeczpospolita) 



 

zasada reprezentacji politycznej 



 

zasada demokratycznego państwa prawa 



 

zasada podziału i równowagi władzy 



 

zasada pluralizmu społecznego 



 

zasada zrównoważonego rozwoju 



 

zasada sprawiedliwości społecznej 



 

zasada bezstronności religijnej, światopoglądowej i filozoficznej władz publicznych 

 
IV. Władza ustawodawcza – Parlament  



 

w Polsce władzę ustawodawczą tworzy dwuizbowy parlament: Sejm jako izba niższa oraz Senat 
jako izba wyższa  

1. Sejm  
1.1. Sposób wyłaniania, organizacja, funkcjonowanie  



 

Sejm  składa  się  on  z  460  posłów,  wybieranych  w  wyborach  powszechnych,  równych, 
bezpośrednich i proporcjonalnych, w głosowaniu tajnym (wybory pięcioprzymiotnikowe). 



 

Kadencja  Sejmu,  zgodnie  z  Konstytucją,  trwa  4  lata;  biegnie  od  dnia  pierwszego  posiedzenia 
nowo  wybranego  Sejmu  i  trwa  do  dnia  poprzedzającego  dzień  zebrania  się  Sejmu  następnej 
kadencji 



 

Organami Sejmu są: 



 

Marszałek Sejmu - jest posłem i najwyższym przedstawicielem izby niższej (Sejmu) polskiego 

parlamentu, stoi na straży praw i godności  Sejmu  RP i kieruje jego pracami.  Do jego zadań  
należy  w  szczególności:  reprezentuje  Sejm,  zwołuje  posiedzenia  Sejmu;  przewodniczy 
obradom  Sejmu  i  Zgromadzenia  Narodowego;  czuwa  nad  tokiem  i  terminowością  prac 
Sejmu  i  jego  organów;  kieruje  pracami  Prezydium  Sejmu  i  przewodniczy  jego  obradom; 
zwołuje  Konwent  Seniorów  i  przewodniczy  jego  obradom;  nadaje  bieg  inicjatywom 
ustawodawczym  i  uchwałodawczym  oraz  wnioskom  organów  państwa  skierowanym  do 
Sejmu;  po  zasięgnięciu  opinii  Prezydium  Sejmu;  załatwia  sprawy  z  zakresu  stosunków 
Sejmu z parlamentami innych krajów 



 

Prezydium  Sejmu  -  naczelny  organ  kierowniczy  Sejmu.  W  skład  Prezydium  Sejmu  wchodzi 

Marszałek Sejmu wraz z wicemarszałkami. W jego pracach z głosem doradczym uczestniczy 
Szef Kancelarii Sejmu. Do funkcji Prezydium Sejmu należą: ustalanie planu pracy Sejmu, po 
zasięgnięciu  opinii  Konwentu  Seniorów;  przygotowywanie  wykładni  Regulaminu  Izby,  po 
zasięgnięciu  opinii  Komisji  Regulaminowej  i  Spraw  Poselskich;  ustalanie  zasad  doradztwa 
naukowego  i  ekspertyz;  zajmowanie  się  kwestiami  prawnymi  posłów;  przekazywanie 
poszczególnym  komisjom  sejmowym  odpowiednich  spraw  do  rozpatrzenia;  opiniowanie 
spraw wniesionych przez Marszałka Sejmu 



 

Konwent  Seniorów  -  organ  zapewniający  współdziałanie  klubów  poselskich  w  sprawach 

związanych  z  działalnością  i  tokiem  prac  Sejmu,  a  także  sprawuje  funkcję  doradczą  wobec 
Marszałka  Sejmu  i  Prezydium  Sejmu.  W  skład  Konwentu  Seniorów  wchodzą:  Marszałek 
Sejmu,  wicemarszałkowie  Sejmu,  przedstawiciele  klubów  parlamentarnych,  klubów 
poselskich  oraz  porozumień  poselskich  reprezentujących  co  najmniej  15  posłów  oraz  kół 
poselskich  reprezentujących  w  dniu  rozpoczęcia  kadencji  Sejmu  osobną  listę  wyborczą;  W 
posiedzeniach  Konwentu  Seniorów  bierze  udział  z  głosem  doradczym  także  Szef  Kancelarii 
Sejmu, a z inicjatywy Marszałka bądź na wniosek członków Konwentu na posiedzenie mogą 
zostać  zaproszone  również  inne  osoby;  do  zadań  Konwentu  należy:  opiniowanie  m.in. 
projektów  planów  prac  Sejmu,  projektów  porządku  dziennego  poszczególnych  posiedzeń 
Sejmu  i  ich  terminy,  wniosków  co  do  trybu  dyskusji  nad  poszczególnymi  punktami 
porządku dziennego posiedzenia Sejmu, wniosków co do wyboru przez Sejm jego organów, 

zadania i przebieg pracy Kancelarii Sejmu lub inne sprawy przekazane przez Marszałka lub 
Prezydium Sejmu 



 

Komisje  sejmowe  -  są  organami  Sejmu  powołanymi  do  rozpatrywania  i  przygotowywania 

spraw  stanowiących przedmiot  prac Sejmu, wyrażania opinii w  sprawach przekazanych pod 
ich obrady przez Sejm, Marszałka Sejmu lub Prezydium Sejmu kontroli sejmowej w zakresie 
określonym  Konstytucją  i  ustawą.  W  Sejmie  funkcjonują  komisje  stałe  (mają  przede 
wszystkim charakter resortowy)  oraz nadzwyczajne, czyli takie, które są powoływane przez 
Sejm i mają określone cel, zasady i tryb działania  

1.2. Funkcje i kompetencje  



 

Funkcja ustrojodawcza (ustawodawcza): 



 

prawo  inicjatywy  ustawodawczej  w  polskim  systemie  posiadają:  posłowie,  Senat, 

Rada  Ministrów,  Prezydent  RP  oraz  grupa  co  najmniej  100  tys.  obywateli  mających 
prawo wybierania do Sejmu; Wnioskodawcy przedkładają projekty Sejmowi wraz ze 
skutkami finansowymi ich wykonania  



 

stanowienie  prawa  przez  uchwalanie  ustaw  (w  tym  budżetu  państwa)  oraz  uchwał;  proces 

legislacyjny ma  następujący  przebieg:  Sejm  rozpatruje  projekt  ustawy w  trzech  czytaniach. 
Prawo  wnoszenia  poprawek  do  projektu  ustawy  w  czasie  rozpatrywania  go  przez  Sejm 
przysługuje  wnioskodawcy  projektu,  posłom  i  Radzie  Ministrów.  Wnioskodawca  może 
wycofać  projekt  ustawy  w  toku  postępowania  ustawodawczego  w  Sejmie  do  czasu 
zakończenia drugiego czytania projektu. Sejm uchwala ustawy zwykłą większością głosów w 
obecności  co  najmniej  połowy  ustawowej  liczby  posłów.  Ustawę  uchwaloną  przez  Sejm 
Marszałek  Sejmu przekazuje Senatowi. Uchwałę  Senatu odrzucającą ustawę  albo poprawkę 
zaproponowaną  w  uchwale  Senatu,  uważa  się  za  przyjętą,  jeżeli  Sejm  nie  odrzuci  jej 
bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

 

Jeżeli  Prezydent  RP  nie wystąpił  z  wnioskiem  do  Trybunału  Konstytucyjnego,  może  z 
umotywowanym wnioskiem przekazać ustawę Sejmowi do ponownego rozpatrzenia. 
Po ponownym uchwaleniu ustawy przez Sejm większością 3/5 głosów w obecności co 
najmniej połowy ustawowej liczby posłów Prezydent RP w ciągu 

7 dni podpisuje ustawę 

i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP 

 



 

kształtowanie ustroju państwa 



 

określanie podstawowych kierunków działalności państwa 



 

Funkcja kreacyjna 



 

udzielanie  wotum  zaufania  Radzie  Ministrów,  w  szczególnym  wypadku  –  prawo  do 

samodzielnego powołania rządu (w przypadku uchwalenia wotum nieufności) 



 

wybór  i  powoływanie  na  stanowiska:  zastępcy  przewodniczącego  i  członków  Trybunału 

Stanu,  sędziów  Trybunału Konstytucyjnego,  członków  Krajowej  Rady  Sądownictwa  (spośród 
posłów),  członków  Krajowej  Rady  Radiofonii  i  Telewizji,  Rady  Polityki  Pieniężnej,  Rzecznika 
Praw  Obywatelskich,  Rzecznika  Praw  Dziecka,  prezesa  Najwyższej  Izby  Kontroli,  prezesa 
Narodowego  Banku  Polskiego  na  wniosek  Prezydenta  RP,  Generalnego  Inspektora  Ochrony 
Danych Osobowych, członków Rady Instytutu Pamięci Narodowej 



 

powoływanie  osób  na  niektóre  inne  stanowiska  państwowe  przez  Marszałka  Sejmu  w 

porozumieniu z odpowiednimi organami 



 

Funkcja kontrolna 



 

wotum nieufności wobec rządu lub konkretnego ministra 



 

absolutorium budżetowe 



 

zapytanie poselskie i interpelacje skierowane do członków rządu, prezesa NIK lub NBP (osoby, 

do których skierowane są zapytania i interpelacje mają 21 dni na odpowiedź) 



 

kontrola  nad  działalnością  samorządu  terytorialnego:  kontrola  pośrednia  –  wykonywanie 

nadzoru nad działalnością samorządu terytorialnego przez Prezesa Rady Ministrów; kontrola 
bezpośrednia,  gdy  na  wniosek  Prezesa  Rady  Ministrów  Sejm  ocenia,  czy  organ  stanowiący 
samorządu terytorialnego "rażąco narusza Konstytucję lub ustawy". 

1.3. Rozwiązanie Sejmu  



 

przed  upływem  kadencji  następuje  na  skutek  uchwały  Sejmu  o  skróceniu  kadencji  parlamentu 
podjętej przez 2/3 ustawowej liczby posłów, 



 

przez  Prezydenta  (obowiązkowo  musi  przed  dokonaniem  tej  czynności  zapoznać  się  z  opinią 
Marszałków  Sejmu  i  Senatu;  nadto  Prezydent  nie  może  dokonać  skrócenia  kadencji  w  czasie 
stanu nadzwyczajnego): 



 

fakultatywnie  –  w  sytuacji,  kiedy  w  ciągu  4  miesięcy  od  dnia  przedłożenia  projektu  ustawy 

budżetowej Sejmowi przez Radę Ministrów nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi do 
podpisu (Prezydent ma 14 dni na zdecydowanie o skróceniu kadencji parlamentu), 



 

obligatoryjnie  –  jeśli  procedura  zasadnicza  i  obie  procedury  powoływania  Rady  Ministrów 

zakończą się fiaskiem 

2. Senat  



 

organ władzy ustawodawczej, druga izba polskiego parlamentu 



 

składa  się  ze  100  senatorów  wybieranych  w  wyborach  powszechnych  w  jednomandatowych 
okręgach  wyborczych  na  czteroletnią  kadencję,  rozpoczynającą  się  i  kończącą  wraz  z  kadencją 
Sejmu (jeśli kadencja Sejmu zostanie skrócona, skróceniu ulega także kadencja Senatu) 



 

organami Senatu są: Marszałek, Prezydium Senatu, Konwent Seniorów, Komisje 

2.1. Funkcje i kompetencje:  



 

Funkcja ustawodawcza:  



 

inicjatywa ustawodawcza  



 

wnoszenie i uchwalanie poprawek do ustaw wniesionych do Sejmu (Senat w ciągu 30 dni od 

dnia  przekazania  ustawy  może  ją  przyjąć  bez  zmian,  uchwalić  poprawki  albo  uchwalić, 
odrzucenie jej w całości 



 

Funkcja kreacyjna:  



 

powołanie dwóch członków Krajowej Rady Sądownictwa (spośród swoich członków) 



 

powołanie dwóch członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji  



 

powołanie trzech członków Rady Polityki Pieniężnej  



 

zatwierdzenie wyboru Rzecznika Praw Obywatelskich  



 

zatwierdzenie wyboru Prezesa Najwyższej Izby Kontroli  



 

zatwierdzenie wyboru Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej  

3. Zgromadzenie Narodowe  



 

to posiedzenie połączonych izb Sejmu i Senatu  



 

kompetencje:  



 

przyjmowanie przysięgi od nowo wybranego Prezydenta RP 



 

stwierdzanie trwałej niezdolności Prezydenta RP do sprawowania urzędu ze względu na stan 
zdrowia 



 

stawianie Prezydenta RP w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu 



 

wysłuchanie orędzia Prezydenta RP 

 
V. Głowa państwa – Prezydent  
1. Usytuowanie ustrojowe, sposób wyboru  



 

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej i 
gwarantem ciągłości władzy państwowej 



 

czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa 
oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium 



 

Prezydent  jest  wybierany  w  wyborach  powszechnych,  równych,  bezpośrednich  i  w  głosowaniu 
tajnym  na  pięcioletnią  kadencję  (może  być  ponownie  wybrany  tylko  raz);  prezydentem  zostaje 
kandydat,  który  otrzymał  50+1%  głosów;  jeśli  żaden  kandydat  w  pierwszej  turze  nie  uzyskał 
większości  –  do  drugiej  tury  przechodzi  dwóch  kandydatów  z  największą  liczbą  głosów,  w  tej 
turze również obowiązuje większość bezwzględna (50+1% głosów) 

2. Kompetencje  



 

Kompetencje w stosunku do Rady Ministrów 



 

powoływanie rządu  



 

desygnowanie premiera  



 

przyjmowanie dymisji Rady Ministrów  



 

odwołanie ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności  



 

zwoływanie Rady Gabinetowej (obrady Rady Ministrów pod przewodnictwem prezydenta; 
powoływana w sprawach szczególnej wagi) 



 

Kompetencje w stosunku do parlamentu 



 

zarządza wybory parlamentarne  



 

zwołuje pierwsze posiedzenie nowego Sejmu  



 

posiada inicjatywę ustawodawczą  



 

posiada prawo weta zawieszającego w stosunku do projektów ustaw  



 

podpisuje ustawy  



 

zarządza ogłoszenie ich w Dzienniku Ustaw RP  



 

posiada prawo rozwiązania parlamentu (w sytuacjach określonych przez konstytucję) 



 

Kompetencje w stosunku do władzy sądowniczej 



 

powołuje sędziów  



 

powołuje Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego  



 

powołuje Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego  



 

powołuje Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego  



 

Kompetencje w zakresie spraw zagranicznych 



 

reprezentuje państwo na arenie międzynarodowej (razem z premierem i ministrem spraw 
zagranicznych)  



 

ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe  



 

mianuje i odwołuje ambasadorów Polski 



 

Kompetencje w zakresie zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi kraju oraz państwowej 
obronności 



 

jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych  



 

za pośrednictwem ministra obrony narodowej, sprawuje w czasie pokoju zwierzchnictwo nad 
siłami zbrojnymi  



 

mianuje szefa Sztabu Generalnego oraz dowódców Sił Zbrojnych  



 

na czas wojny mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych  



 

nadaje stopnie wojskowe  



 

w razie zagrożenia państwa zarządza powszechną bądź częściową mobilizację oraz użycie sił 
zbrojnych do obrony kraju  



 

posiada organ doradczy do spraw bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, którym 
jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego 



 

Tradycyjne uprawnienia prezydenta 



 

nadawanie obywatelstwa  



 

nadawanie orderów i odznaczeń  



 

prawo łaski  



 

nadawanie tytułów naukowych 



 

Wybrane kompetencje nie wymagające kontrasygnaty premiera (prerogatywy): 



 

zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu,  



 

zwoływanie pierwszego posiedzenia nowo wybranych Sejmu i Senatu,  



 

skracanie kadencji Sejmu w przypadkach określonych w Konstytucji,  



 

zarządzanie referendum ogólnokrajowego, 



 

podpisywanie albo odmowa podpisania ustawy,  



 

wnioski o przeprowadzenie kontroli przez Najwyższą Izbę Kontroli,  



 

desygnowanie i powoływanie Prezesa Rady Ministrów,  



 

przyjmowanie dymisji Rady Ministrów i powierzanie jej tymczasowego pełnienia obowiązków, 



 

odwoływanie ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności,  



 

 zwoływanie Rady Gabinetowej,  



 

nadawanie orderów i odznaczeń,  



 

powoływanie sędziów,  



 

 stosowanie prawa łaski,  



 

powoływanie Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesa i Wiceprezesa Trybunału 
Konstytucyjnego, Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, prezesów Sądu Najwyższego 
oraz wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego, członków Rady Polityki Pieniężnej, 
powoływanie i odwoływanie członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego, Krajowej Rady 
Radiofonii i Telewizji,  

3. Odpowiedzialność  



 

prezydent ponosi za swoje działania odpowiedzialność konstytucyjną.  



 

Za  podejmowane  przez  siebie  decyzje  może  być  pociągnięty  do  odpowiedzialności  przed 
Trybunałem  Stanu  za  naruszenie  konstytucji  lub  ustaw.  Przed  Trybunałem  Stanu  może 
prezydenta postawić Zgromadzenie Narodowe uchwałą 2/3 głosów ustawowej liczby członków. 



 

Prezydent ponosi także odpowiedzialność karną za popełnienie przestępstwa. 



 

Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem. Prowadzona przez niego 
polityka nie jest więc przedmiotem obrad obu izb.  



 

Nie może też być pozbawiony sprawowanego urzędu z politycznych przyczyn.  



 

Istnienie  wymogu kontrasygnaty  daje  pewną możliwość  Radzie  Ministrów  do  oddziaływania  na 
politykę prowadzoną przez prezydenta 

 
 
 

VI. Władza wykonawcza – Rada Ministrów  
1. Usytuowanie ustrojowe, skład, tryb funkcjonowania  



 

Drugim organem pełniącym władzę wykonawczą jest Rada Ministrów, czyli rząd.  



 

Prowadzi ona politykę zagraniczną oraz kieruje całością rządowej administracji.  



 

W polskim systemie politycznym została przyjęta zasada domniemania kompetencji - Rząd jest 
na  jej  podstawie  uprawniony  do  podejmowania  decyzji  w  sprawach,  które  nie  zostały 
zastrzeżone dla prezydenta bądź innego organu administracji rządowej lub samorządowej. 



 

Rząd  tworzą  prezes  Rady  Ministrów  (premier)  oraz  wiceprezesi  Rady  Ministrów  i  ministrowie 
rządu.  Rada  Ministrów  działa  w  sposób  kolegialny  a  jego  członkowie  współdziałają  przy 
podejmowaniu  decyzji.  Aby  decyzje  Rady  Ministrów  były  wiążące,  w  posiedzeniu  musi  wziąć 
udział  większość  jej  członków.  Gdy  nie  jest  możliwe  podjęcie  decyzji  poprzez  współdziałanie, 
odbywa się głosowanie, w którym decyduje zwykła większość głosów 



 

Rząd  wspierany  jest  przez  swoje  organy  pomocnicze,  w  tym  zespoły,  kolegia,  rady  i  komitety. 
Jednym  z  nich  jest  Stały  Komitet  Rady  Ministrów.  Jednym  z  jego  głównych  zadań  jest 
rozpatrywanie uwag do projektów rządowych, przedstawianych później na posiedzeniu rządu. 



 

Posiedzenia  rządu,  pod  przewodnictwem  premiera,  odbywają  w  Kancelarii  Prezesa  Rady 
Ministrów w każdy wtorek 

2. Tryb powoływania  



 

Główną rolę w tym procesie odgrywa prezydent i Sejm. Inicjatywa wychodzi od prezydenta, który 
wskazuje  kandydata  na  premiera.  Desygnowany  na  prezesa  Rady  Ministrów,  na  wniosek 
prezydenta  powołuje  w  ciągu  14  dni  cały  rząd.  Przedstawia  także  Sejmowi  program  działania 
swojego rządu w tzw. exposé oraz zwraca się do izby niższej parlamentu o udzielenie mu i jego 
rządowi wotum zaufania.  



 

Wotum  zaufania  jest  uchwalane  przez  Sejm  bezwzględną  większością  głosów.  Jeśli  Rada 
Ministrów  otrzyma  wotum  zaufania,  wówczas  rozpoczyna  rządy.  Jeśli  wotum  zaufania  nie 
zostanie  uchwalone,  w  ciągu  14  dni,  tym  razem  Sejm  musi  wskazać  kandydata  na  premiera. 
Nowy premier wygłasza w Sejmie exposé oraz zwraca się z prośbą o uchwalenie wotum zaufania 
dla swojego rządu. Kolejny raz są dwie możliwości.  



 

W przypadku uchwalenia wotum zaufania, rząd rozpoczyna działalność, jeśli jednak do tego nie 
dojdzie,  rząd  nie  powstaje,  a  inicjatywa  ponownie  wraca  do  prezydenta.  Prezydent  wskazuje 
kandydata  na  premiera.  Ten  powołuje  rząd  i  występuje  w  Sejmie,  przedstawiając  program 
działania  Rady  Ministrów.  Sejm  musi  mu  udzielić  wotum  zaufania  większością  zwykłą.  W 
przypadku,  gdy  do  tego  nie  dojdzie,  czyli  nowy  rząd  nie  uzyska  poparcia  Sejmu,  prezydent 
rozwiązuje parlament i skraca kadencję Sejmu, zarządzając nowe wybory parlamentarne.  

3. Kompetencje premiera  



 

kierowanie pracami rządu  



 

reprezentowanie Rady Ministrów  



 

koordynowanie pracą członków rządu  



 

wydawanie rozporządzeń  



 

nadzór nad samorządem terytorialnym 

4. Kompetencje Rady Ministrów  



 

zapewnienie wykonania ustaw  



 

wydawanie rozporządzeń z mocą ustawy  



 

wydawanie rozporządzeń w celu wykonania danej ustawy  



 

kierownictwo i kontrola nad organami administracji rządowej  



 

stworzenie projektu budżetu państwa  



 

kierownictwo nad wykonaniem budżetu  



 

zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego państwa  



 

zapewnienie porządku publicznego  



 

utrzymywanie  stosunków  zagranicznych  oraz  kontaktów  z  rządami  innych  państw  oraz  z 
organizacjami międzynarodowymi  



 

ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju  

5. Odpowiedzialność  



 

Istotną  cecha  systemu  parlamentarno-gabinetowego    jest  polityczna  odpowiedzialność  rządu 
przed Sejmem.  



 

Rząd  jako  całość,  ale  także  i  każdy  minister  z  osobna  ponoszą  polityczną  odpowiedzialność. 
Formą jej egzekwowania jest uchwalenie przez Sejm wotum nieufności, co skutkuje odwołaniem 
całej Rady Ministrów bądź konkretnego ministra (w zależności od tego komu wotum nieufności 
zostało  uchwalone).  Sejm  może  także  udzielić  poparcia  rządowi  i  prowadzonej  przez  niego 
polityce, uchwalając wotum zaufania.  



 

Członkowie  rządu  ponoszą  odpowiedzialność  konstytucyjną  przed  Trybunałem  Stanu  za 
naruszenie  konstytucji  lub  ustawy.  Odpowiedzialność  ta  ma  charakter  odpowiedzialności 
indywidualnej.  Większością  2/3  głosów  ustawowej  liczby  posłów  Sejm  może  postawić  członka 
Rady Ministrów przed Trybunałem Stanu.  



 

Ministrowie i premier odpowiadają także karnie za popełnione przez siebie przestępstwa.