FEDERACJA ROSYJSKA

I. Informacje wstępne



Rosja jest państwem, w którym łączą się tradycje europejskie i azjatyckie (zalicza się do nich
również tradycje polityczne)



państwo to od zawsze aspirowało do miana supermocarstwa i tendencji tych nie porzuca do dziś;
wpływ na to ma nie tylko jego położenie geograficzne, ale również potencjał demograficzny i
zmieniające się tendencje polityczne i ustrojowe



system polityczny Rosji znamionowały najróżniejsze tendencje: zaczynając od absolutnej władzy
carów, następnie rządy autorytarne i totalitarne, a kończąc na tzw. demokracji sterowanej



obecnie Federacja Rosyjska, utworzona na mocy konstytucji z 1993 roku, nazywana jest
demokratycznym federacyjnym państwem prawa o republikańskiej formie rządów; obowiązuje
w niej trójpodział władzy, przestrzegane są prawa obywatelskie, naród jest suwerenem władzy;
bardzo silną pozycję ma prezydent, de facto występuje tu semiprezydencki/prezydencki system
władzy



w rzeczywistości, system polityczny Rosji, po 1991 roku, nie spełnia wymogów demokratycznych;
świadczy o tym:



postępujące ograniczanie pluralizmu politycznego



rozszerzanie kontroli państwa nad informacją



wszechobecna cenzura, fałszowanie historii



brak tolerancji i łamanie praw człowieka



fałszowanie wyborów



wzrost znaczenia sektorów siłowych w kreowaniu polityki



rozbudzanie w społeczeństwie imperialistycznych dążeń



zmiany stylu uprawiania polityki zagranicznej (gra kartą surowcową, nacisk na odzyskanie

pozycji supermocarstwa)



stąd Rosja (głównie od okresu rządów Władimira Putina), nazywana jest demokracją sterowaną.



Rosja od najdawniejszych czasów należała do kręgu kultury azjatyckiej – w szczególności do
cywilizacji turańskiej; charakteryzowała się ona brutalnością we wszystkich aspektach życia:
władzę sprawował jeden przywódca (stojący ponad wszelkim prawem), który swoje rządy opierał
na sile, strachu i przemocy; władca dążył do jak największych podbojów dzięki dużej armii;
imperium takie składało się z wielu krajów zamieszkałych przez najróżniejsze ludy



dlatego też nie wykształciło się w nim poczucie jedności, bowiem nie było możliwości
wytworzenia się jakichkolwiek więzi kulturowych czy historycznych; nawet więzy rodzinne w tej
części świata nie są trwałe i mocne; poddani nie mieli żadnych praw obywatelskich, nie mogli też
występować przeciwko władzy



podobne cechy zawierały również kozaczyzna czy moskiewski sarmatyzm, które również
odcisnęły trwałe piętno na terenach dzisiejszej Rosji



podsumowując, tak silnie zakorzeniony sposób sprawowania władzy, mający początek kilkaset
lat temu spowodował, że Rosja nie jest w stanie przyswoić „Zachodniej” demokracji; demokracja
to „rządy ludu”, społeczeństwo rosyjskie, tak bardzo różnorodne i przyzwyczajone do
poddaństwa, nie jest gotowe i uświadomione o tym, że to właśnie ono i tylko ono jest
suwerenem władzy

II. Perspektywa historyczna



początki konstytucjonalizmu państwa rosyjskiego upatruje się już w XVIII wieku, za panowania
carycy Katarzyny II; zainicjowała ona pierwszą w historii kraju stworzenie pisanej ustawy
zasadniczej, lecz wysiłki te zakończyły się niepowodzeniem



podobnie nieudana próba miała miejsce podczas rządów Aleksandra I



sztuka ta udała się dopiero w 1864 roku dzięki ukazowi cesarza Aleksandra III, który powoływał
tzw. ziemstwa wykonujące niektóre zadania samorządów lokalnych (w rzeczywistości
kompetencji tych było niewiele)



system polityczny Rosji od wieku XVIII nazywany jest samodzierżawiem, ponieważ carowie:



stali ponad prawem



traktowali państwo jak własność



trzymali w rękach zarówno władzę ustawodawczą, wykonawczą jak i sądowniczą i

reprezentowali je na zewnątrz



istniejące wówczas organy centralne pełniły rolę jedynie ciał doradczych

1. Okres monarchii konstytucyjnej (1905-1918)



dzięki pierwszej konstytucji Rosji, czyli Manifestowi październikowemu z 17 października 1905
roku, oraz Ustawie Zasadniczej Rosji, wydanej 23 kwietnia 1906 roku, Rosja przekształciła się w
monarchię konstytucyjną:



monarcha pełnił władzę wykonawczą, ale nadal był nieodpowiedzialny przed prawem



powołano do istnienia dwuizbowy parlament (z Dumą Państwową jako izbą niższą i Radą

Państwa jako izbą wyższą), który pełnił funkcje ustawodawczą



obydwa dokumenty niewiele zmieniły w ustroju politycznym Rosji: w dalszym ciągu nie
podlegającą dyskusji władzę absolutną sprawował car



niewielkie ograniczenia jego władzy wynikające z obu dokumentów były fikcyjne; interesującym
faktem jest, że nie istniały żadne normy prawne nakazujące wydawania i publikowania norm –
mogły być one nawet tajne

2. Rewolucja październikowa i stalinizm



po obaleniu monarchii opracowaniem zasad ustroju miało zająć się Zgromadzenie
Ustawodawcze; zorganizowano nawet wybory do Konstytuanty, ale została ona zlikwidowana
przez bolszewików po swoim pierwszym posiedzeniu



od 1918 roku w Rosji panowała partia bolszewicka, która zaprowadziła rządy dyktatorskie wraz
ze stosowaniem terroru



zrezygnowano z monteskiuszowskiego trójpodziału władzy, starano zbudować się społeczeństwo
bezklasowe – Rosja stała się państwem komunistycznym



rządy Stalina umocniły komunistyczny system polityczny w państwie; dodatkowo:



usankcjonowano centralistyczny system zarządzania gospodarką



po raz pierwszy wspomniano o kierowniczej roli Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii

(bolszewików)



umocniono system monopartyjny



zlikwidowano organy ochrony praw obywatelskich



powołano quasi przedstawicielski parlament



wprowadzono centralne rządzenie państwem – republiki nie posiadały żadnej samodzielności



najważniejsze organy sprawujące władze – Sekretarz generalny, Biuro Polityczne i Komitet

Centralny – znajdowały się poza prawem

3. Okres pierestrojki – rządy Gorbaczowa



od 1985 roku w Rosji zaczęła się tzw. pierestrojka (przebudowa, zmiany stosunków społeczno-
politycznych) i głasnost (jawność życia politycznego), których podstawą były złagodzenie cenzury
oraz ograniczona liberalizacja gospodarcza i polityczna



w 1990 roku ustanowiono urząd prezydenta, wybieranego na 5-letnią kadencję, który posiadał
władzę wykonawczą, prawo zawetowania aktów prawnych, wydawanie dekretów i
rozporządzeń, był też zwierzchnikiem sił zbrojnych



funkcje ustawodawcze pełnił Zjazd Deputowanych Ludowych; rozpoczęły się również prace nad
konstytucją, gdzie głównym problemem było ustalenie systemu rządów: prezydenckiego czy
parlamentarno gabinetowego



w nocy z 18 na 19 sierpnia 1991 roku doszło do zamachu stanu 9 lipca 1991 roku, w pierwszych
w historii Rosji prawdziwie powszechnych i demokratycznych wyborach na prezydenta wybrany
został Borys Jelcyn; powołał on komisję konstytucyjną, która miała zająć się przygotowaniem
projektu pierwszej demokratycznej konstytucji rosyjskiej

III. Konstytucja i zasady ustrojowe
1. Konstytucja



konstytucja rosyjska przyjęta została w ogólnonarodowym referendum, które odbyło się 12
grudnia 1993 roku; za przyjęciem konstytucji opowiedziało się 58 % głosujących, przeciw było
42%; frekwencja wyniosła ponad 54%; konstytucja obowiązuje od dnia promulgacji, czyli 25
grudnia 1993 roku



Konstytucja Federacji Rosyjskiej składa się z preambuły, części pierwszej, gdzie występuje 14
rozdziałów i części drugiej, która zawiera przepisy końcowe i przejściowe



ma ona najwyższą moc prawną, jest stosowana bezpośrednio i obowiązuje na całym terytorium
Federacji Rosyjskiej; ustawy i inne akty prawne wydawane w Federacji Rosyjskiej nie mogą być
sprzeczne z Konstytucją Federacji Rosyjskiej; ustawy podlegają oficjalnej publikacji, natomiast
ustawy nieopublikowane nie są stosowane



wszelkie normatywne akty prawne dotyczące praw, wolności i obowiązków człowieka i
obywatela nie są stosowane, jeżeli nie zostały oficjalnie podane do publicznej wiadomości



Konstytucja Rosji i ustawy federalne mają zwierzchnią moc prawną na całym terytorium państwa



ważną z punktu widzenia rosyjskiego ustroju politycznego była nowelizacja konstytucji z 2008
roku; na jej mocy m.in.:



wydłużona została kadencja prezydenta z 4 do 6 lat i Dumy Państwowej z 4 do 5 lat



Duma Państwowa otrzymała nowe, kontrolne kompetencje wobec Rządu FR: m.in.

przewodniczący rządu FR został zobowiązany do corocznego sprawozdania ze swojej
działalności przed Dumą Państwową FR

2. Zasady ustrojowe (konstytucyjne)



rozdział pierwszy konstytucji określa podstawy ustroju Federacji Rosyjskiej, który opiera się na
zasadach:



republikańskiej formie rządów



federalizmu



demokratycznego państwa prawa



państwa socjalnego



zwierzchnictwa ludu



podziału władzy



samorządności



pluralizmu politycznego,



świeckości państwa



zasada republikańskiej formy rządów oznacza, że Federacja Rosyjska jest republiką; republika
ma własną konstytucję i ustawodawstwo; organy władzy wybierane są na określoną kadencję i
ponoszą przewidzianą dla danej władzy odpowiedzialność egzekwowaną zgodnie z właściwą
procedur



zasada federalizmu oznacza, że Rosja jest federacją opierającą się na jej integralności
państwowej i jednolitości systemu władzy państwowej; jest to państwo złożone z wielu
podmiotów o dużej samodzielności w stosunku do władz federalnych; w skład federacji Rosyjskiej
wchodzi 89 podmiotów:



21 republik,



6krajów,



49 obwodów,



2 miasta o znaczeniu federalnym-Moskwa i Sankt-Petersburg,



Żydowski obwodów autonomicznych,



10 okręgów autonomicznych



zasada demokratycznego państwa prawa określa organy państwowe działające zgodnie z
prawem; państwo przestrzega prawa i wolności obywatelskich; władzę państwową wykonują
tylko organy przewidziane w konstytucji



zasada państwa socjalnego oznacza, że Rosja jest państwem, którego polityka zmierza do
stworzenia warunków zapewniających godne życie i nieskrępowany rozwój człowieka;
gwarantuje swobodny przepływ towarów, usług i środków finansowych; każdy obywatel
Federacji Rosyjskiej korzysta na jej terytorium z pełni praw i wolności i ma jednakowe obowiązki
przewidziane przez Konstytucję Federacji Rosyjskiej



zasada zwierzchnictwa ludu oznacza, że naród jest suwerenem w Rosji; sprawuje władzę
bezpośrednio za pośrednictwem organów państwowych oraz organów samorządu
terytorialnego; obywatele Rosji podejmują decyzję w referendach a także wolnych wyborach



zasada podziału władzy – konstytucja w artykule 10 stwierdza, że władza państwowa w Federacji
Rosyjskiej podzielona jest na władzę:



wykonawczą



ustawodawczą



sądowniczą – są to niezależne od siebie organy władzy



zasada samorządności oznacza, że w Rosji istnieją samorządy terytorialne, które, w ramach
swoich kompetencji są niezależne, a jego organy nie wchodzą w skład systemu organów władzy
państwowej; samorząd terytorialny w Federacji Rosyjskiej zapewnia samodzielne rozwiązywanie
przez ludność kwestii o znaczeniu lokalnym oraz władanie, użytkowanie i dysponowanie
własnością municypalną



zasada pluralizmu politycznego oznacza, że w stosunkach między państwem i społeczeństwem
przyjmuje się możliwość pośrednictwa organizacji społecznych, będących nosicielem potrzeb i
interesów społecznych między obywatelami i władzą publiczną; uznaje się pluralizm polityczny i
wielopartyjność



zasada państwa świeckiego co oznacza, że w Rosji żadna religia nie może być uznana za
państwową lub obowiązującą

IV. Władza ustawodawcza – Parlament



Parlamentem Federalnej Rosji – organem władzy ustawodawczej – jest Zgromadzenie Federalne;
składa się on z dwóch izb: Rady Federacji – izby wyższej, Dumy Państwowej – izby niższej;



Rada Federacji i Duma Państwowa obradują oddzielnie; posiedzenia tych organów są jawne;



Izby mogą zbierać się wspólnie w celu wysłuchania orędzi Prezydenta Federacji Rosyjskiej, orędzi
Sądu Konstytucyjnego Federacji Rosyjskiej oraz wystąpień przywódców państw obcych



obydwa organy ze swojego składu wybierają zarówno Przewodniczącego jak i zastępców; mogą
tworzyć komitety i komisje



Rada Federacji i Duma Państwowa powołują wspólnie Izbę Obrachunkową w celu sprawowania
kontroli nad wykonaniem budżetu federalnego



każda z izb posiada własne funkcje i pracuje samodzielnie

1. Izba niższa - Duma Państwowa
1.1. Skład, sposób wyboru, funkcjonowanie



Duma składa się z 450 deputowanych wybieranych na okres 5-letniej kadencji



czynne prawo wyborcze posiadają obywatele, którzy ukończyli 18 lat, a bierne prawo wyborcze,
ci, którzy ukończyli 21 lat,



tryb wyboru deputowanych do Dumy Państwowej określają ustawy federalne;



obecnie (od 2005 roku) do Dumy Państwowej obowiązuje proporcjonalny system wyborczy, w
których głos oddaje się na listy partyjne; klauzula zaporowa dla partii wynosi 7%



osoba wchodząca w skład Dumy Państwowej nie może być członkiem Rady Federacji,
deputowany do Dumy Państwowej nie może należeć do innych organów przedstawicielskich
władzy państwowej i organów samorządu terytorialnego; deputowani do Dumy Państwowej są
zawodowymi parlamentarzystami i przysługuje im nietykalność



deputowani skupiają się we frakcjach i grupach deputowanych



na czele izby stoi przewodniczący Dumy wybierany przez izbę w głosowaniu tajnym, który ma
pierwszego zastępcę i zastępców przewodniczącego



Duma powołuje liczne organy pomocnicze, które służą organizacji pracy i spełnianiu funkcji
parlamentarnych



w strukturze Dumy występuję także Izba Obrachunkowa stanowiąca organ pomocniczy
parlamentu, powołany do sprawdzania wykonania budżetu federalnego

1.2. Usytuowanie ustrojowe i kompetencje



pozycja Dumy jest ograniczona, przede wszystkim kosztem pozycji Prezydenta FR; świadczą o
tym następujące ograniczenia w sprawowaniu funkcji kontrolnej władz wykonawczych:



nie może inicjować interpelacji poselskich



nie może tworzyć komisji śledczych



zgłoszenie wotum nieufności wobec gabinetu lulb nie wyrażenie zgody na kandydaturę
premiera wysuniętą przez prezydenta może skutkować rozwiązaniem izby i rozpisaniem
nowych wyborów



nie Mozę kontrolować składu personalnego rządu – wszystkie decyzje kadrowe dotyczące
składu rządu podejmuje prezydent w porozumieniu premierem



Duma może jedynie zapraszać na swoje posiedzenia przedstawicieli rządu, zadawać im pytania,
wyrażać swoją polityczną opinię na temat pracy rządu w specjalnych uchwałach i
postanowieniach



Kompetencje:



udzielanie zgody na powołanie przez Prezydenta Przewodniczącego Rządu,



udzielanie wotum zaufania Rządowi Federacji,



powoływanie i odwoływanie Prezesa Banku Centralnego Federacji Rosyjskiej,

Przewodniczącego Izby Obrachunkowej oraz połowy składu jej audytorów, odwoływanie
Rzecznika ds. Praw Człowieka



ogłaszanie amnestii



uchwalanie ustaw federacyjnych



prezydent może rozwiązać Dumę Państwową przed upływem kadencji, po:



po trzykrotnym odrzuceniu przez Dumę Państwową przedstawionych kandydatur na

stanowisko Przewodniczącego Rządu Federacji Rosyjskiej



dwukrotnie w ciągu trzech miesięcy wyrazi Rządowi Federalnemu wotum nieufności, z

którym nie zgodzi się Prezydent



gdy Duma Państwowa odmówi udzielenia votum zaufania rządowi



prawo inicjatywy ustawodawczej przysługuje również:



Prezydentowi Federacji Rosyjskiej



Radzie Federacji



Członkom Rady Federacji



Deputowanym do Dumy Państwowej



rządowi Federacji



przedstawicielskim organom podmiotów Federacji Rosyjskiej

2. Izba wyższa - Rada Federacji
2.1. Skład, sposób wyboru, funkcjonowanie



Rada składa się z 178 członków; jej kadencja trwa 5 lat



w skład Rady wchodzą przedstawiciele wszystkich podmiotów federacji - każdy podmiot

reprezentowany jest przez dwóch przedstawicieli – jednego wybieranego do reprezentowania
organu przedstawicielskiego podmiotu federacji, a drugiego z organu wykonawczego, czyli
lokalnego rządu



funkcjonowanie Rady opiera się na uchwalonym regulaminie



na czele izby stoi przewodniczący Rady wybierany przez izbę ze swojego składu; do pomocy ma

dwóch zastępców

2.2. Kompetencje



kompetencje Rady odnoszą się w większości do prezydenta Federacji Rosyjskiej i działań
bezpośrednio związanych z podmiotami Federacji



do kompetencji Rady należy:



zatwierdzanie zmian granic między podmiotami Federacji



zatwierdzanie dekretu Prezydenta o wprowadzeniu stanu wojennego i stanu wyjątkowego



zarządzanie wyborów prezydenckich



podejmowanie uchwał w sprawie złożenia Prezydenta z urzędu



powoływanie sędziów Sądu Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu

Arbitrażowego



powoływanie Prokuratora Generalnego



uchwały Rady Federacji podejmowane są większością głosów ogólnej liczby członków Rady

Federacji, chyba, że Konstytucja stanowi inaczej.

V. Władza wykonawcza – Głowa państwa (Prezydent)
1. Informacje wstępne



głową państwa w Federacji Rosyjskiej jest prezydent



jego urząd jest nową instytucją prawnoustrojową, ponieważ nie posiada w warunkach rosyjskich
historycznego umocowania



idea jego powołania powstała w latach 90. XX wieku; oparta była na doświadczeniach urzędu
prezydenta ZSRR ustanowionego w 1990 roku



jednoosobową głowę państwa wprowadzono dla:



wzmocnienia władzy w Federacji Rosyjskiej



zapewnienia i utrzymania spójności wielonarodowego państwa



koordynacji działań pomiędzy podmiotami Federacji



zapewnienia ciągłości działań na rzecz tworzenia państwa demokratycznego i społeczeństwa

obywatelskiego



wzmocnienia autorytetu i prestiżu Rosji na arenie międzynarodowej

2. Pozycja ustrojowa, sposób wyboru



o silnej pozycji ustrojowej prezydenta świadczy fakt, iż w konstytucji wymieniany jest on

wcześniej niż Zgromadzenie Federalne (parlament) i rząd



prezydent skupia władzę państwową w zakresie rządzenia oraz prawodawczą



formalnie, urząd prezydenta zalicza się do organów władzy wykonawczej, ale de facto jego

uprawnienia są znacznie szersze i wykraczają poza tę władzę



relacje prezydenta z Rządem Federacji i Dumą Państwową (czyli między władzą wykonawczą a

ustawodawczą) – kształtują się na zasadzie podziału władzy



Konstytucja Federacji Rosyjskiej bardzo dokładnie określa pozycję prezydenta w systemie

organów państwa:



jest głową państwa



jest gwarantem Konstytucji Federacji Rosyjskiej, praw i wolności człowieka i obywatela



podejmuje kroki mające na celu ochronę suwerenności Federacji Rosyjskiej, jej niepodległości

i integralności państwowej



zapewnia harmonijne funkcjonowanie i współdziałanie organów władzy państwowej



określa podstawowe kierunki wewnętrznej i zagranicznej polityki państwa



reprezentuje Federację Rosyjską w kraju i w stosunkach międzynarodowych



jest Najwyższym Zwierzchnikiem Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej



przysługuje mu nietykalność



prezydent jest wybierany na sześcioletnią kadencję w wyborach powszechnych, tajnych i
bezpośrednich (wymagana 50% frekwencja dla ważności wyborów)



wygrywa ten kandydat, który uzyska ponad połowę głosów; jeżeli jest więcej niż dwóch
kandydatów i żaden z nich nie uzyskał bezwzględnej większości – odbywa się druga tura, do

której przechodzą dwaj kandydaci z największa liczba głosów z pierwszej tury; wówczas zwycięża
ten, który uzyskał większa liczbę głosów (również obowiązuje 50% frekwencja)

3. Kompetencje i uprawnienia



uprawnienia Prezydenta Rosji, choć bardzo rozległe, można podzielić na kilka podstawowych
grup



kompetencje te przedstawia poniższa tabela

Tabela Kompetencje prezydenta Federacji Rosyjskiej

Rodzaj uprawnienia

Zakres uprawnień (przykłady)

Jako głowa państwa i główny

podmiot rządzenia

Reprezentowanie kraju w stosunkach wewnętrznych i międzynarodowych;
określenie kierunków polityki wewnętrznej i zagranicznej państwa;
zatwierdzanie doktryny wojennej Rosji

W stosunku do narodu i

parlamentu

Prawo do zarządzania referendum i wyborów do Dumy Państwowej; złożenie
urzędu prezydenta Radzie Federacji; przedkładanie projektów ustaw
(inicjatywa ustawodawcza); podpisywanie i ogłaszanie uchwalonych ustaw
federacji; zgłaszanie weta w stosunku do ustaw federacji; zwracanie się do
Zgromadzenia Federalnego z dorocznym orędziem o stanie państwa; prawo
veta zawieszającego (oddalane większością 2/3 ogólnej liczny członków obu
izb)

W stosunku do rządu

Federacji

Prawo do określenia polityki rządu Federacji i wpływ na jej realizację;
obsadzanie stanowisk kierowniczych i osobowych; kształtowanie struktury
federalnych organów władzy wykonawczej; powołuje szefa Rządu (za zgodą
Dumy), a na wniosek premiera – wicepremierów i ministrów; może
przewodniczyć posiedzeniom gabinetu i ma prawo zdymisjonować go

W stosunku do sądów

szczebla federalnego

Są ograniczone; przedstawianie Radzie Federacji kandydatów na sędziów:
Sądu Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Arbitrażowego
Federacji Rosyjskiej; poprzez wydawanie dekretów może wpływać na sytuację
w sądownictwie

W stosunku do armii

Najwyższy Zwierzchnik Sił Zbrojnych; powoływanie i odwoływanie
najwyższego dowództwa Sił Zbrojnych; możliwość wprowadzenia stanu
wojennego w przypadku agresji lub bezpośredniej groźby agresji

Dotyczące polityki

zagranicznej

Kierowanie

polityką

zagraniczną

państwa;

prowadzenie

rokowań;

podpisywanie

umów

międzynarodowych;

podpisywanie

listów

uwierzytelniających, przyjmowanie listów uwierzytelniających i odwołujących
akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych; powoływanie i
odwoływanie przedstawicieli dyplomatycznych w państwach obcych i
organizacjach międzynarodowych (po uprzednich konsultacjach)

Pozostałe

Wydawanie dekretów i rozporządzeń; prawo do korzystania z procedury
rozjemczej w celu rozstrzygania sporów między organami władzy państwowej
Federacji a organami władzy państwowej podmiotów Federacji albo między
organami władzy państwowej podmiotów Federacji; nadawanie obywatelstwa
rosyjskiego; prawo do udzielania azylu politycznego; nadawanie odznaczeń
państwowych, tytułów honorowych i tytułów specjalnych; stosowanie prawa
łaski; przedstawianie Dumie kandydatów na Prezesa Banku Centralnego i
możliwość jego odwołania (poprzez złożenie wniosku), mianowanie
Prokuratora Generalnego

Źródło: Opracowanie własne (A. Stasiak, A. Główczyńska) na podstawie: B. Jagusiak, Systemy polityczne państw
sąsiedzkich Polski, Warszawa 2011, s. s. 132-133; Ł. Komorowski, Ustrój polityczny Federacji Rosyjskiej, witryna
Internetu: http://www.politologia.univ.gda.pl/pomoce_nauk/systemy_pol/pdf/rosja.pdf (15.04.2012).

4. Organy pomocnicze prezydenta (administracja prezydencka)



w skład urzędu prezydenta Federacji Rosyjskiej wchodzą również:



Rada Bezpieczeństwa FR (bezpieczeństwo zewnętrzne, polityka zagraniczna),



Rada Prezydencka (organ doradczy w sprawach strategicznych; w jej składzie uczeni,

biznesmeni, młodzież, artyści),



wspólne komisje podobne do ministerstw,



doradcy prezydenta (10 różnych sekcji, 10-12 osób z szerokim zapleczem),



przedstawiciele i pełnomocnicy prezydenta (gubernatorzy),



specjalistyczne służby ( 6 ośrodków do badań ankietowych decyzji prezydenta),



komitety i Rady urzędu prezydenta (jest ich 6, są to stałe organy zajmujące się zleconymi

przez prezydenta projektami),



szef Administracji Prezydenta.



w komórkach zaliczanych do administracji prezydenta zatrudnionych jest około 17 tys. osób;
kolejne kilkanaście tysięcy osób stanowią różni konsultanci oraz służby zajmujące się obiektami
prezydenckimi



administracja prezydenta posiada własna flotę powietrzną, śmigłowce i samochody; jest to
instytucja całkowicie samodzielna i niezależna od ministerstw

5. Odpowiedzialność



prezydent może być złożony z urzędu przez Rade Federacji jedynie na podstawie wysuniętego
przez Dumę Państwową oskarżenia o zdradę stanu lub popełnienie innego ciężkiego
przestępstwa, potwierdzonego orzeczeniem Sadu Najwyższego o wystąpieniu w działaniach
Prezydenta Federacji Rosyjskiej znamion przestępstwa oraz orzeczeniem Trybunału
Konstytucyjnego o spełnieniu przewidzianych prawem wymogów odnośnie procedury wysunięcia
oskarżenia



uchwała Dumy Państwowej o wysunięciu oskarżenia, jak i uchwała Rady Federacji o złożeniu
Prezydenta z urzędu winny być podjęte większością dwóch trzecich ogólnej liczby głosów w
każdej z izb, z inicjatywy co najmniej jednej trzeciej deputowanych Dumy Państwowej, i w
sytuacji, gdy specjalna komisja powołana przez Dumę Państwowa wydala stosowne orzeczenie



uchwała Rady Federacji o złożeniu z urzędu Prezydenta winna być podjęta nie później niż w ciągu
trzech miesięcy od chwili wysunięcia przez Dumę Państwową oskarżenia przeciwko
prezydentowi. Jeśli w tym terminie Rada Federacji nie podejmie uchwały, oskarżenie przeciwko
prezydentowi uważane będzie za oddalone

VI. Rząd
1. Pozycja ustrojowa, sposób wyłaniania, skład



rząd Federacji Rosyjskiej jest częścią składową władzy wykonawczej i jest usytuowany na drugim
miejscu po prezydencie Federacji Rosyjskiej



rząd jest powiązany ściśle z prezydentem przez fakt powołania, zależności oraz
odpowiedzialności



rząd Federacji Rosyjskiej składa się z:



Przewodniczącego Rządu Federacji Rosyjskiej(premier) – powołuje go Prezydent Rosji za

zgodą Dumy Państwowej; po trzykrotnym odrzuceniu przez Dumę Państwową
przedstawionych kandydatur na stanowisko Przewodniczącego Rządu, Prezydent powołuje
Przewodniczącego Rządu, rozwiązuje Dumę Państwową i zarządza nowe wybory



zastępców Przewodniczącego Rządu Federacji Rosyjskiej – kandydatury na to stanowisko

przedstawia Przewodniczący Rządu Prezydentowi



Ministrów federalnych - powołuje ich Prezydent na wniosek przewodniczącego

2. Sposób funkcjonowania



kadencja rządu nie jest wprost określona w Konstytucji FR; jej przepisy ograniczają się do
stwierdzenia, że rząd Federacji składa swe pełnomocnictwo na ręce nowo wybranego Prezydenta
FR



rząd pracuje kolegialnie, zbierając się na posiedzeniach, co najmniej raz w miesiącu w
konstytucyjnym składzie



wyróżniamy dwa posiedzenia Rządu Federacji Rosyjskiej:
1. Posiedzenia całego rządu,
2. Posiedzenia prezydium rządu, a więc:



Premiera



Wicemarszałka



Ministrów



Przewodniczącego Centralnego Banku Rosji



Szefa aparatu federalnego



na podstawie i w celu realizacji przepisów konstytucji, ustaw i dekretów rząd wydaje uchwały i
rozporządzenia, a także zapewnia ich wykonanie



działanie rządu federalnego podlega ocenie zarówno Prezydenta Federacji jak i Dumy
Państwowej



tryb działania Rządu Federacji Rosyjskiej określa federalna ustawa konstytucyjna

3. Kompetencje



działalność rządu koncentruje się na zarządzaniu i administrowaniu krajem, prowadzeniu polityki
gospodarczej i socjalnej, współpracy gospodarczej z krajami sąsiednimi oraz znaczącymi
partnerami gospodarczymi świata



do kompetencji Rady Federacji należy:



opracowywanie i przedstawianie Dumie Państwowej budżetu federalnego i zapewnianie jego

wykonania i przedkładanie sprawozdania z wykonania budżetu



zapewnianie realizacji jednolitej polityki finansowej, kredytowej, pieniężnej, w dziedzinie

kultury, nauki, edukacji, ochrony zdrowia, zabezpieczenia społecznego i ekologii



podejmowanie działań w zakresie zapewnienia obrony kraju, bezpieczeństwa państwa oraz

realizacji polityki zagranicznej



podejmowanie działania w zakresie zapewnienia praworządności, praw i wolności obywateli,

ochrony własności i porządku publicznego oraz zwalczania przestępczości



wydawanie uchwał i rozporządzeń

4. Odpowiedzialność



rząd FR może podać się do dymisji Prezydentowi Federacji Rosyjskiej, który ją zaakceptuje bądź
odrzuci



prezydent również może zdymisjonować rząd



Duma państwowa może wyrazić votum nieufności dla Rządu – uchwała ta podejmowana jest
większością głosów; w takiej sytuacji Prezydent może (ale nie musi) zdymisjonować rząd



w przypadku, jeśli Duma Państwowa w ciągu trzech miesięcy powtórnie wyrazi votum nieufności
dla Rządu, Prezydent dymisjonuje Rząd albo rozwiązuje Dumę Państwową

.

VII. System partyjny



obecnie w Rosji funkcjonuje system wielopartyjny



tuż po odzyskaniu niepodległości, charakterystyczną cechą kształtowania się partii politycznych
było występowanie wielu małych partii o zróżnicowanym obliczu politycznym: liberalno-
demokratycznym, nacjonalistyczno-szowinistycznym i postkomunistycznym



ponadto kreowano partie i bloki wokół ludzi wywodzących się z aparatu rządzenia (związani
wcześniej z partią komunistyczną) oraz skupiono partie polityczne w wielkich ośrodkach
miejskich, takich jak Moskwa czy Sankt Petersburg



mimo wysokiego poziomu fragmentaryzacji, rosyjski system partyjny cechuje niski poziom
stabilizacji: z wyborów na wybory pojawiają się nowe partie, które ulegają rozłamom albo łączą
się w nowe struktury polityczne, dlatego też współczesna Federacja Rosyjska nie jest
„demokracją partyjną”

RZECZPOSPOLITA POLSKA

I. Zarys polskiej myśli politycznej:
1. Odrodzenie:
1.1. Program egzekucji praw:



dla ukształtowania się ustroju demokracji szlacheckiej w państwie polskim istotną rolę odegrał
ruch egzekucyjny, który był programem naprawy Rzeczpospolitej wysuwanym przez średnią
szlachtę w XVI wieku



przyczynami, które doprowadziły do powstania tego ruchu były:



wzrost znaczenia średniej szlachty w związku z rozwojem gospodarki folwarczno –

pańszczyźnianej



ukształtowanie się sejmu,



tendencje absolutystyczne Zygmunta I Starego (przejawiały się one np. w elekcji „vivente

rege” czyli wyborze już za życia króla Zygmunta I Starego jego syna – Zygmunta II Augusta.)



Podstawowe założenia programu egzekucji praw:



łączenie dwóch haseł: „Nihil novi” (nic nowego) z hasłem silnego rządu



król jest głową państwa, ale nie zwierzchnikiem zatem nie może nic uczynić bez zgody stanów

sejmowych



mieszany ustrój państwa (król – monarchia + senat – arystokracja + izba poselska –

demokracja)



program ten był programem zarówno antykrólewskim, jak i antymagnackim



wprowadzenie zakazu łączenia stanowisk w osobie jednego przedstawiciela



ujednolicenie systemu miar i wag



wprowadzenie gwarancji tolerancji religijnej w państwie



postulowano „egzekucję” dóbr (odbieranie magnatom zagarniętych bezprawnie, po 1504 r.

królewszczyzn)



żądano kodyfikacji praw, zwiększenia kontroli urzędników, aparatu sądowego, itd.



pojawiały się także treści antyklerykalne (opodatkowanie kleru, sekularyzacja dóbr

kościelnych, ograniczenie immunitetów sądowych duchowieństwa, ograniczenie wpływów
papiestwa)



„mniej szczytne hasła programu”: zaostrzenie reżimu poddańczego wobec chłopów,

dyskryminacja prawna mieszczan

1.2. Andrzej Frycz Modrzewski: (1503-1572)



najwybitniejsza postać polskiego (europejskiego) odrodzenia, autor dzieła pt. „O poprawie
Rzeczypospolitej”. Był synem drobnego szlachcica, ukończył Akademię Krakowską, pełnił funkcje
sekretarza królewskiego, współpracował z obozem egzekucyjnym (wybiegał jednak poza jego
postulaty)



poglądy Frycza Modrzewskiego:



był realistą (unikał moralizatorstwa, swoje postulaty wypowiadał z punktu widzenia

rzeczywistych stosunków panujących w Polsce)



krytykował stosunki społeczne w Polsce (ucisk chłopa pańszczyźnianego, bronił mieszczan i

domagał się dla nich praw – udział mieszczan w współdecydowaniu o Rzeczypospolitej)



przeciwstawiał się „złotej wolności” szlacheckiej



popierał wzmocnienie władzy królewskiej (król – źródło równowagi społecznej i politycznej)



domagał się kodyfikacji praw w oparciu o prawo rzymskie (prawa mają być jasne,

humanitarne, zrównujące ludzi w sferze ochrony i odpowiedzialności karnej)



domagał się demokratyzacji kościoła



głosił suwerenność Polski w stosunkach międzynarodowych (popierał ideę pokojowej

współpracy narodów)

1.3. Ideologia polskiego arianizmu:



Cechy charakterystyczne ideologii polskiego arianizmu:



podstawą ideologiczną był kalwinizm (arianie odrzucili jednak sztywny schemat kalwińskiej

teologii)



doktryna plebejska



odrzucano dogmat Trójcy Św. i boskości Chrystusa, nieśmiertelności duszy (radykalizm

poglądowy)



krytyka ustroju społecznego (ucisk chłopa, pasożytnictwo szlachty, nierówność prawna, itd.)



żywe hasła pacyfistyczne



w arianizmie występowały dwa nurty ideologiczne (radykalny – „lewica” i umiarkowany)



nurt umiarkowany opowiadał się za uczestniczeniem arian w życiu społecznym (piastowanie
urzędów, płacenie podatków, służba wojskowa, itd.), dobrowolnymi (tzn. pokojowymi)
reformami ustroju państwa



ideologia polskich arian odegrała w XVII wieku i w oświeceniu duży wpływ na kształtowanie się
myśli społeczno-politycznej

1.4. Kontrreformacja



to wielki ruch ideowy, religijny i społeczny przeciwdziałający reformacji. Jednocześnie jest to
próba zreformowania Kościoła, który pragnął naprawy moralnego życia kleru, podniesienia na
wyższy poziom jego wykształcenia i zdyscyplinowania. Kościołowi zależało też na odzyskaniu
wyznawców, utraconych na rzecz innych obozów religijnych.



Kontrreformację zapoczątkował sobór trydencki (1545-1563).



W Polsce wzmożenie tendencji kontrreformatorskich nastąpiło od momentu objęcia władzy
przez Zygmunta III Wazę.



Zakonem, który miał przejąć na siebie ciężar walki z reformacją, byli (istniejący od 1534 r.) jezuici.
Polska kontrreformacja cechowała się stopniowym zmniejszaniem tolerancji religijnej.



Systematycznie odsuwano innowierców od urzędów państwowych, ograniczano ich prawa
obywatelskie oraz wypędzano z kraju i konfiskowano majątki.



Na początku XVII w. władze kościelne ogłosiły indeks ksiąg zakazanych.



Szkolnictwo wszelkiego stopnia przeszło w ręce jezuitów, którzy rozwijać zaczęli naukę bezpłatną
i wprowadzać reformy w nauczaniu. Uczą łaciny, religii, retoryki, odrzucają natomiast nauki
niechrześcijańskie.



Ingerują w życie religijne oraz prywatne. Jednym z najaktywniejszych jezuitów był Piotr Skarga



W swoich pismach, kazaniach i żywotach świętych stawał całkowicie po stronie

kontrreformacji.



Przyczynił się do odrzucenia ustawy o tolerancji religijnej, co spowodowało wybuch rokoszu

(bunt szlachty) Zebrzydowskiego.



Ostro zwalczał arian.



Kościół walczył z innowiercami za pomocą różnych środków: wyzyskiwał ambonę i wspaniałe
uroczystości religijne, teatr, prasę.



W 1658 r. sejm podjął uchwałę dającą arianom trzy lata na „dobrowolne nawrócenie się na
katolicyzm”. Później zmuszono ich do opuszczenia kraju, a dobra konfiskowano
(tzw. kodeks ariański).



W 1717 r. wyszła ustawa zakazująca protestantom odprawiania publicznych nabożeństw i
budowania świątyń. Cenzura kontrolowała wszystkie wydawane pisma i książki. W rezultacie w
wyniku kontrreformacji spada poziom wykształcenia Polaków i ilość wydawanych dzieł.



Wiele książek zostało zniszczonych. Z czasem dochodziło do ostrzejszych wystąpień: burzono
zbory (wspólnota wiernych danego kościoła), zamykano szkoły i drukarnie.



Mimo tak ostrych represji wobec innowierców kontrreformacja w Polsce nie przebiegała tak
drastycznie, jak w innych krajach Europy.

2. Oświecenie:
2.1. Ramy czasowe



W Polsce idee oświecenia przyjęły się później niż w krajach Europy Zachodniej, co było związane
z tym, że mieszczaństwo zyskało większe znaczenie dopiero w II poł. XVIII w.



Dzieliło się na 3 fazy:



wstępna - zaczyna się w latach 40. XVIII w. i trwa do 1765r.



dojrzała - czasy stanisławowskie 1765-1795



schyłkowa - 1795-1815

2.2. Warunki ustrojowe



W Polsce idee oświecenia doprowadziły do powstania Konstytucji 3 maja (1791) oraz do
nieudanych prób budowy nowoczesnego państwa.



Panował styl określany mianem klasycyzmu wszechpolskiego.



Ożywienie intelektualne doby oświecenia doprowadziło do przekształcania się reguł ustrojowych,
a więc i systemów politycznych, poprzez zainicjowanie szeroko zakrojonego ruchu
reformatorskiego, tak charakterystycznego dla epoki.



Rzeczpospolita szlachecka weszła tym samym w swoją schyłkową fazę - okres kształtowania się
monarchii konstytucyjnej, przypadający na lata 1764 – 1795



Okres Oświecenia jest w Polsce ważny jednak nie tylko ze względu na sam fakt reform
ustrojowych



Wobec potęgi mocarstw ościennych nabiera on charakteru walki o zachowanie zagrożonej
suwerenności, jest ostatnią próbą zapobieżenia upadkowi, stąd też ewolucja ustrojowa nabiera
tak radykalnych kształtów w porównaniu ze stanem poprzedzającym jej podjęcie

2.3. Reformatorzy okresu oświecenia w Polsce:



W roku 1749 Stanisław Leszczyński wydał swoje dzieło, pt. "Głos wolny wolność ubezpieczający",
które dotyczyło liberum veto, poprawy życia ludzi oraz umocnienia administracji.



Stanisław Konarski powiedział w tym czasie wielki utwór, pt.: "O skutecznym rad sposobie", w
którym dokonuje przemyśleń na temat Sejmu. Chciał usunięcia liberum veto i wprowadzenia
zasady przyjmowania uchwał większością głosów.



Stanisław Wawrzyniec Staszic. Staszic był jednym z czołowych reformatorów i
uczonych polskiego oświecenia. Filozof, głoszący monistyczną koncepcję rozwoju świata. Działał
na rzecz poprawy położenia chłopów, w 1812, w folwarku Jarosławiec (koło Uchań)
założył Towarzystwo

Rolnicze

Hrubieszowskie,

stając

się

tym

samym

prekursorem spółdzielczości w Polsce . Do najwybitniejszych dzieł literackich Stanisława
Staszica należą: "Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego" (1787), "Przestrogi dla Polski" (1790)



Kołłątaj Hugo ksiądz, uczony, polityk, filozof i publicysta W przeddzień Sejmu
Czteroletniego (1788-1792) związał się z opozycją antykrólewską. Przyczynił się do
ukształtowania w Sejmie tzw. obozu patriotów. W czasie kadencji Sejmu ogłosił 3 części dzieła Do
Stanisława Małachowskiego o przyszłym sejmie Anonima listów kilka (1788-1789), w których
sformułował program swojego obozu (walka o niezawisłość narodową i reformy społeczne).
Zaangażował się w prace Komisji Edukacji Narodowej (KEN) i Towarzystwa do Ksiąg
Elementarnych. Był współautorem Konstytucji 3 Maja i innych aktów ustawodawczych. Po
ogłoszeniu Konstytucji był jednym z twórców i kierowników Zgromadzenia Przyjaciół Ustawy
Rządowej,

pierwszego

w

Polsce

zorganizowanego

stronnictwa

politycznego.

Po

zwycięstwie Targowicy przebywał na emigracji w Dreźnie i Lipsku, gdzie napisał dzieło O
ustanowieniu i upadku Konstytucji 3 Maja

3. Wiek XIX
3.1. Tło społeczno-polityczne



W XIX i XX wieku nastąpiły liczne zmiany zarówno na polskiej wsi, jak w mieście. Był to czas, kiedy
zlikwidowano pańszczyznę i zniesiono poddaństwo. Chłopi zostawali właścicielami ziemskimi,
otrzymywali prawa obywatelskie, takie jak, podleganie powszechnemu sądowi. Chłopi zaczęli
także uczestniczyć w życiu politycznym, tworzyli różne organizacje, np. samorządy wiejskie. Był to
czas, kiedy nastąpiły reformy agrarne, przez co właściciele ziemscy musieli do swych majątków
zatrudniać chłopów. Nastąpiła mechanizacja rolnictwa oraz stosowano melioracje.



Pojawiła się nowa klasa społeczna, a mianowicie robotnicy. Liczba robotników w miastach stale
wzrastała. Byli to przede wszystkim emigranci ze wsi, niewykwalifikowani chłopi, którzy w
poszukiwaniu pracy przyjeżdżali do miast i zatrudniali się w fabrykach, bądź innych zakładach
pracy. Propagowali oni hasła i idee socjalistów.



Nastąpił gwałtowny rozwój partii politycznych. Były zarówno ugrupowania konserwatywne, jak i
socjalistyczne, ludowe, a także nacjonalistyczne.



W każdym z zaborów miały one możliwość rozwoju. Z jednej strony partie te dążyły do
wyzwolenia Polski, a z drugiej walczyły ze sobą, by objąć władzę, by zdominować resztę partii.



Społeczeństwo polskie po upadku Rzeczypospolitej dostało się pod władze zaborców i zostało
wystawione ciężką próbę. Polacy musieli zachować swoją tożsamość narodową i wobec braku
własnej państwowości podtrzymać swoją kulturę i język.



Zaborcy utrudniali te działania jak mogli. Ich polityka wobec społeczeństwa polskiego uległa
zaostrzeniu po klęsce powstania listopadowego w 1831 r. oraz po klęsce powstania styczniowego
w 1863 r. Zaborcy zastosowali wówczas poetykę rusyfikacji i germanizacji, czyli walki z polskością
i wynaradawiania społeczeństwa polskiego. Do tego doszły jeszcze dotkliwie represje po obu
powstaniach.



Społeczeństwo polskie zmuszone zostało w tej sytuacji do zajęcia określonej postawy wobec
zaborców i ich poczynań oraz wobec kwestii dalszej walki o niepodległość Polski. Konieczna stała
się refleksja nad takimi problemami jak świadomość narodowa, ojczyzna, patriotyzm.



Po klęsce Powstania Listopadowego w obawie przed represjami oraz kierowani chęcią
kontynuowania walki o niepodległość Polacy, w liczbie około 10 tysięcy, opuścili kraj, tworząc
pierwszą w historii emigrację o takiej skali - stąd powszechnie nazywaną ją Wielką.



Około ¾ emigrantów stanowiła szlachta, w tym wyżsi stopniem wojskowi - bez większej przesady
można więc powiedzieć, że poza Polską znalazła się elita intelektualna narodu. Byli to przeważnie
ludzie młodzi, silniej związani z ideą walki z zaborcami niż z samym krajem, którego
niepodległości nie mogli już pamiętać.

3.2. Myśl polityczna wielkiej Emigracji



Politycznie Wielka Emigracja podzieliła się na trzy obozy: demokratyczny, konserwatywno-
liberalny i rewolucyjno-demokratyczny.

3.2.1. Obóz demokratyczny (czyli postępowy)



Już w XII 1831 powstał w Paryżu Komitet Narodowy Polski (lelewelowski), którego program
przewidywał odbudowę Polski jako republiki.



Drogą do niepodległości miało być powstanie w trzech zaborach, kierowane przez szlachtę i
inteligencję. Dość ogólnikowo traktował Komitet problem reform agrarnych.



W III 1832 doszło do pierwszego rozłamu w Komitecie, z którego wystąpiła grupa Krępowieckiego
zakładając Towarzystwo Demokratyczne Polskie. Pierwsza odezwa TDP (tzw. Mały Manifest z 17
III 1832) zawierała program ugrupowania, który był antyszlachecki, mówił o potrzebie reform
znoszących feudalizm, a nadzieje na niepodległość wiązał z powstaniem ludowym (opartym na
masach chłopskich, wspartych przez ludy innych krajów).



Towarzystwo Demokratyczne zorganizowało się w sekcje, nad którymi nadzór sprawowała tzw.
Centralizacja. Kiedy przywódcą Towarzystwa został Wiktor Heltman, sformułowano nowy
program - „Wielki Manifest” (4 XII 1836), który odrzucał rewolucyjne założenia Małego
Manifestu. Był to program burżuazyjno-demokratyczny, który zakładał:



odzyskanie niepodległości własnym wysiłkiem w oparciu o lud;



granice przedrozbioreowe.



Stosunki z innymi zamieszkującymi je narodami na zasadzie federacji;



reformy agrarne, które przyciągną chłopów do walki o niezależność kraju. Chłopi mieli

otrzymać użytkowaną ziemię na własność bez płacenia szlachcie wykupu i odszkodowań.
Szlachcie zamierzano pozostawić ziemię folwarczną;



„ani sam lud, ani sama szlachta nie zamykają w sobie wszystkich sił”.

3.2.2. Obóz rewolucyjno-demokratyczny



Odstąpienie od rewolucyjnych tez „Małego Manifestu” skłoniło Worcella i Krępowieckiego do
opuszczenia TDP.



W 1835 utworzyli oni w Anglii, w oparciu o chłopskich żołnierzy emigrantów, Gromady Ludu
Polskie działające w dwóch sekcjach: Grudziądz i Humań.



Przedstawili program rewolucyjno- demokratyczny; według którego przyszła Polska miała być
republikańska i demokratyczna. W praktyce miało to oznaczać:



likwidację własności ziemskiej w drodze rewolucji;



dyktaturę ludową, która miała pokierować walką wyzwoleńczą;



społeczną własność środków produkcji i wymiany;



wprowadzenie systemu sprawiedliwej opieki społecznej.

3.2.3. Obóz konserwatywno-liberalny



Kolejny obóz tworzyli konserwatyści, wśród których największym autorytetem cieszył się książę
Adam Jerzy Czartoryski. Skupiła się wokół niego bogata szlachta, arystokracja, generalicja (nie
tylko).



Od rezydencji Czartoryskiego w Paryżu, położonej na wyspie św. Ludwika, obóz przyjął nazwę
Hotel Lambert.



Głosił program liberalno- ziemiański, zbliżony do programu „Kaliszan” z okresu powstania



Hasłem Czartoryskiego było: „pierwej być, a potem - jak być”



Założeniami obozu konserwatywnego było:



przyszłe państwo polskie miało być monarchią konstytucyjną o ustroju nawiązującym do

postanowień konstytucji 3 Maja



władza w rękach elity szlachecko-burżuazyjnej.



poprawa sytuacji chłopów poprzez zastąpienie pańszczyzny oczynszowaniem oraz później

uwłaszczenie na zasadach dobrowolnej umowy.



Lambertyści chcieli pokonać zaborców w drodze międzynarodowego konfliktu zbrojnego - liczyli
przede wszystkim na pomoc Francji i Anglii przekonując te państwa, że Rosja złamała
postanowienia jednego z punktów kongresu wiedeńskiego mówiącego o ,,równowadze sił”

Wielka Emigracja miała istotny wpływ na kształtowanie polskiej świadomości narodowej i
uświadomienie państwom zachodnim, że sprawa polska pozostaje nierozwiązana.

4. Schyłek XIX i początek XX wieku (do roku 1939)
4.1. Pozytywizm



rozwijał się w pierwszych latach po klęsce powstania styczniowego.



Odrzucał idee walki zbrojnej, by móc skupić się na pracy, ta była wg pozytywistów najważniejsza i
tylko dzięki niej można było coś osiągnąć



Pozytywizm wywarł doniosłą rolę w literaturze piękniej w Polsce. Wówczas zasłynęli tacy pisarze,
jak Bolesław Prus, Eliza Orzeszkowa, Maria Konopnicka i Henryk Sienkiewicz.



Oprócz literatury pięknej o tematyce typowo pozytywistycznej rozwijała się powieść historyczna.



Program polskiego pozytywizmu najaktywniej rozwijał się na przełomie lat 60-tych i 70-tych.



Pozytywiści głosili hasła:



"praca u podstaw", zwolennikiem, której był Aleksander Świętochowski, pisarz, społecznik,

publicysta,



"praca organiczna", popierana przez Bolesława Prusa,



emancypacją kobiet zajęła się Eliza Orzeszkowa,



asymilacją Żydów również zajmowała się E. Orzeszkowa.



Program pozytywizmu warszawskiego:



walka z dotychczasową tradycją narodową, w szczególności z ideą romantycznych powstań

narodowych



walka z konserwatywną tradycją szlachecką, z zacofaniem gospodarczym szlachty i jej

tradycjonalizmem religijnym



równouprawnienie kobiet i Żydów



propagowanie pracy organicznej i pracy u podstaw

4.2. Młoda Polska



W latach 90-tych XIX wieku nastąpił kryzys myśli pozytywistycznej.



Debiutujący wówczas twórcy radykalnie odcinali się od dorobku poprzedników. Byli w swych
poglądach bardziej odważni i otwarci na świat



Pojawiły się ruchy o charakterze narodowym, socjalistycznym, komunistycznym i ludowym.

4.2.1. lojalizm



Popularną postawą wobec polityki zaborców był lojalizm.



Dla osób wybierających te drogę charakterystyczne było podporządkowanie się ściśle zaleceniom
i zarządzeniom władz.



W ten sposób próbowano na zaborcach wymusić przychylność wobec polskich postulatów o
charakterze narodowym.



Najsilniej tego typu postawa rozwinęła się na terenie zaboru austriackiego, szczególnie po 1867 r.
kiedy powstała dualistyczna monarchia austro-węgierska, na fali porażek wojennych,
osłabiających państwo Habsburgów.



W tej sytuacji władze Austrii zdecydowały się na pewne ustępstwa wobec narodów
zamieszkujących monarchię. Polacy w Galicji uzyskali autonomię, brali udział w rządach.



Tendencje lojalizmu powszechne były nie tylko w Galicji, ale również pod zaborem rosyjskim i
pruskim, dlatego istniał tzw. trójlojalizm.

4.2.2. Socjalizm



Rewolucyjna ideologia klasy robotniczej, która określała jej historyczną misję, polegającą na
obaleniu kapitalizmu i budowie komunizmu.



Ustrój społeczny, który w teorii K. Marksa i F. Engelsa był pierwszym stadium rozwojowym
komunistycznej formacji społeczno-ekonomicznej, a więc etapem przejściowym od kapitalizmu
do komunizmu.



Do Królestwa Polskiego idea socjalizmu dotarła głównie z Rosji. W 1875 roku pierwsi polscy
socjaliści założyli swe kółka w Petersburgu. Rok później ich grupki przybyły już do Warszawy. W
ówczesnym czasie zaczytywali się oni w dziełach Bakunina, Louisa Blanqui, Proudhona, Lassale, a
później Marksa i Engelsa. W latach 1878-1879 doszło do pierwszych aresztowań wśród polskich
socjalistów.



Począwszy od 1879 roku głównym ośrodkiem polskiego socjalizmu na obczyźnie stała się Genewa



Czynnikiem sprawczym dla polskich socjalistów, analogicznie jak dla zagranicznych, byli
robotnicy. Dzieje świata tłumaczyli oni jako walkę klas. W wieku XIX mieli ją według nich
prowadzić przedstawiciele burżuazji z wyzyskiwanymi robotnikami.



Socjaliści uważali, iż skandaliczne warunki życia robotników są nie do naprawienia w świecie
kapitalistycznym, a więc w świecie im współczesnym. Dlatego też za swój główny postulat obrali

oni zdobycie władzy politycznej, którą mieliby sprawować w imieniu robotników. Tylko tak
można było naprawić "chore" stosunki społeczne i wyeliminować biedę i ułomność klasy
robotniczej.



Dlatego tez już w 1882 roku w Warszawie została założona partia polityczna, której celem stało
się zdobycie władzy i poprawa sytuacji robotników - Proletariat.



Członkowie tej partii uważali, iż zdobycie władzy i zmiana stosunków społecznych jest możliwe na
drodze rewolucji światowej. Proletariatczycy - jak zwano członków tej partii - uważali, iż
najlepsze warunki do przeprowadzenia rewolucji istnieją w Rosji i w Polsce. Rewolucją mieli
według nich kierować zawodowi rewolucjoniści, a ona sama miała mieć charakter przewrotu.



Tak przeprowadzona rewolucja miła zniszczyć dotychczasowe władze państwowe i kapitalistów,
czyli burżuazję - uważana za symbol nieszczęść i ucisku robotników. Po zwycięskiej rewolucji,
według koncepcji lansowanej przez proletariatczyków, wszyscy ludzie mieli być równi względem
prawa i względem społeczno-materialnym. Czyli nikt nie mógł być biedniejszy i bogatszy od
innych. Państwo miała zastąpić federacja gmin, stowarzyszeń i samorządów.



W listopadzie 1892 roku odbył się w Paryżu zjazd polskich socjalistów. Wziął w nim udział między
innymi Bolesław Limanowski, Edward Abramowski oraz Feliks Perl. Zjazd ten przyjął kwestię
niepodległości Polski oraz program nowej partii - Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS).



Program ten zawierał hasła bliskie realizacji:



wywalczenie niepodległości,



gwarancja bezpieczeństwa socjalnego dla robotników,



gwarancja praw politycznych, w tym wolności religijnej, wolności druku, prawa do

stowarzyszania się, strajków, a także prawa do tworzenia organizacji związkowych i partii
politycznych.



Na czele PPS stali Józef Piłsudski, Aleksander Sulkiewicz, Aleksander Malinowski oraz Stanisław
Wojciechowski. Organem partyjnym było pismo "Robotnik"

4.2.3. Narodowa demokracja



popularna nazwa endecja od skrótu ND



polski ruch polityczny o ideologii nacjonalistycznej, powstały pod koniec XIX wieku

.



Głównym ideologiem i współzałożycielem Narodowej Demokracji był Roman Dmowski.



Za początek ruchu narodowego uważa się powstanie w 1887 roku dwóch tajnych organizacji: Ligi
Polskiej,

założonej

w

Genewie przez

weterana powstania

styczniowego Zygmunta

Miłkowskiego i Związku Młodzieży Polskiej "Zet" założonego w Krakowie, przez Zygmunta
Balickiego. W 1888 Zet włączono do Ligi.



W 1893 radykalni działacze Ligi Roman Dmowski, Teofil Waligórski, Karol Raczkowski, Jan Ludwik
Popławski i Zygmunt Balicki przejęli władzę w organizacji przez zamach, zmienili nazwę na Liga
Narodowa i sformułowali program polityczny oparty na zasadach pragmatyzmu, efektywnej
organizacji pracy politycznej i ideologii nacjonalizmu.

.

Głównym organem prasowym ruchu był

założony przez Dmowskiego w 1895 "Przegląd Wszechpolski", wydawany we Lwowie, od 1901 w
Krakowie i kolportowany na terenie wszystkich zaborów.



Zgodnie z programem Narodowi Demokraci zwalczali zaciekle lewicę zarówno rewolucyjną
SDKPiL jak niepodległościową PPS Piłsudskiego.



Program Narodowej Demokracji sformułowany został na przełomie XIX i XX wieku i ogłoszony w
publikacjach Romana Dmowskiego, przede wszystkim w pracy "Myśli nowoczesnego Polaka"

(1902) i Zygmunta Balickiego "Egoizm narodowy wobec etyki" (1902), według którego wartości
etyczne jednostki muszą się podporządkować interesom narodu.



Ideą przewodnią ideologii Narodowej Demokracji jest nacjonalizm. Według Dmowskiego
najwyższym dobrem jest dobro narodu polskiego, rozumianego jako wspólnota etniczna,
niezależnego od podziałów zaborczych lub klasowych. Pod wpływem darwinizmu społecznego
Dmowski sformułował tezę o permanentnej walce o przetrwanie między narodami,
postrzeganej jako pozytywna, kształtująca świadomość narodową, hartująca i wzmacniająca.



W trakcie I wojny światowej polski ruch narodowy opowiedział się po stronie państw ententy,
najpierw Rosji, tworząc Legion Puławski a później, po klęskach armii rosyjskiej, Komitet
Narodowy Polski (1917-1919) w Paryżu i Błękitną Armię gen. Hallera.



Dzięki zabiegom dyplomatycznym Dmowskiego na konferencji w Wersalu, Polska odzyskała
Pomorze i w dużej mierze również Wielkopolskę i część Górnego Śląska, gdzie dominujący ruch
narodowy odegrał kluczową rolę w powstaniach przeciw Niemcom.

II. Proces transformacji w Polsce
1. Tło społeczno-polityczne, przyczyny



W końcu lat osiemdziesiątych długotrwały kryzys i rozkład nakazowo-rozdzielczych
mechanizmów zarządzania doprowadził do całkowitego upadku gospodarki .



Niedostatek podaży towarów był coraz większy w stosunku do strumienia pieniądza. Nasiliła się
hiperinflacja, a wraz z nią postępowała deprecjacja złotego. Stopa życiowa obniżała się z każdym
miesiącem.



W tym czasie zaktywizowała swoją działalność „solidarnościowa” opozycja, która domagała się
oprócz żądań ekonomicznych, spełnienia podstawowych postulatów politycznych, tj. uznania
pluralizmu związkowego i dopuszczenia opozycji do władzy.



Sytuacja w kraju zmusiła władze do podjęcia rozmów z opozycją.



Z inicjatywy generałów Wojciecha Jaruzelskiego i Czesława Kiszczaka doszło do obrad tzw.
„Okrągłego Stołu” (6 luty – 5 kwietnia 1989 roku).



Po długich negocjacjach uzgodniono podstawowe kierunki przeobrażeń systemowych w Polsce:



wprowadzenie pluralizmu politycznego i społeczno-zawodowego



częściowo demokratyczne wybory



przywrócenie drugiej izby parlamentu – Senat oraz urzędu Prezydenta



rozwój samorządności i partycypacji pracowniczej



swobodne kształtowanie się struktury własnościowej



rozwój stosunków rynkowych i konkurencji



likwidacja pozostałości systemu nakazowo-rozdzielczego



prowadzenie jednolitej polityki finansowej wobec przedsiębiorstw



podporządkowanie selekcji kadr kierowniczych w przedsiębiorstwach kryterium fachowości.



Rząd Rakowskiego, który podjął działania liberalizujące gospodarkę, równocześnie okazał się
bardzo hojny w podnoszeniu płac oraz udzielaniu oraz udzielaniu przedsiębiorstwom
państwowym rozmaitych ulg i dotacji. Związane to było po części z wykonywaniem ustaleń
zawartych przy Okrągłym Stole i z przedwyborczą chęcią pozyskania elektoratu, po części zaś ze
słabością rządzącej ekipy, niezdolnej do przeciwstawienia się narastającym tendencjom
roszczeniowym.

2. Przebieg



Wybory do Sejmu i Senatu 4 czerwca 1989 roku były wydarzeniem historycznym. Wygrała je
zdecydowanie tzw. „drużyna” Lecha Wałęsy.



„Solidarność” uzyskała, zgodnie z warunkami ustalonymi przy Okrągłym Stole 35% miejsc w
Sejmie i 99% w Senacie, do którego wybory były w pełni wolne.



W ten sposób zakończył się monopol władzy jednej partii.



W sierpniu stanowisko premiera objął Tadeusz Mazowiecki, dotychczasowy działacz
„solidarnościowej” opozycji.



Premier Tadeusz Mazowiecki w przemówieniu sejmowym w końcu sierpnia 1989 roku
przedstawił program reform polityczno-gospodarczych.



W Polsce rozpoczął się okres transformacji ustrojowo-systemowej.



W nowym rządzie komuniści zachowali tylko 4 teki. Wicepremierem do spraw gospodarczych i
ministrem finansów został Leszek Balcerowicz, ekonomista i działacz „Solidarności”. Nowa ekipa
gospodarcza jeszcze w 1989 roku podjęła pierwsze działania mające na celu zmniejszenie
deficytu budżetowego.

2.1. Plan Balcerowicza



stanowił on początek zmiany gospodarki socjalistycznej na gospodarkę rynkową.



Efekty planu Balcerowicza są dwuznaczne, z jednej strony przyczyniły się do pozytywnych zmian z
drugiej zaś pociągnęły za sobą niepotrzebne i niepożądane działania.



Celami reform zapoczątkowanych planem Balcerowicza było:



zbilansowanie budżetu państwa,



prowadzenie rozsądnej polityki monetarnej,



zwalczanie inflacji,



doprowadzenie do wewnętrznej, a następnie zewnętrznej wymienialności polskiej waluty,



stabilizacja kursu wymiany walut,



zmiana struktury własności w Polsce na rzecz własności prywatnej.



Pozytywne efekty planu Balcerowicza:



opanowanie inflacji



umocnienie złotego



zrównoważenie budżetu



więcej towarów na rynku (likwidacja gospodarki niedoborów)



przekształcenia własnościowe w gospodarce oraz przywrócenie rachunku ekonomicznego w

działalności przedsiębiorstw



negatywne skutki Planu Balcerowicza:



upadek przedsiębiorstw



bezrobocie



spadek konsumpcji i produkcji (w początkowym okresie)



pogorszenie warunków życia

III. Konstytucja i zasady ustrojowe
1. Konstytucja



Prace nad przygotowaniem konstytucji rozpoczęły się już w 1989 roku i zostały wymuszone przez
głębokie zmiany ustrojowe, jakie rozpoczęły się w Polsce pod koniec lat osiemdziesiątych.



Konstytucja PRL z 1952 poprzez ciągłe jej zmiany (których szczególnie wiele dokonano po
zwycięstwie obozu Solidarności w 1989 roku) stała się aktem wewnętrznie niespójnym i ze

względu na swój rodowód społecznie nieakceptowanym, nie odpowiadając potrzebom
przeżywającego głębokie przemiany państwa.



Zdecydowane działania w kwestii zmiany konstytucji podjął dopiero Sejm Rzeczypospolitej
Polskiej I kadencji (1991–1993).



23 kwietnia 1992 roku uchwalono ustawę o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej. Powoływała ona do życia instytucję Komisji Konstytucyjnej, która miała
zająć się przygotowaniem ostatecznej wersji nowej ustawy zasadniczej. Określiła również, iż
uchwalenia konstytucji dokona Zgromadzenie Narodowe, a następnie zostanie ona poddana pod
głosowanie w ogólnonarodowym referendum.



Prawo wnoszenia projektów nowej Konstytucji RP przysługiwało grupom 56 członków
Zgromadzenia Narodowego, Komisji Konstytucyjnej oraz Prezydentowi RP.



Po nowelizacji ustawy dokonanej w 1994 roku takie prawo otrzymała również grupa 500 tysięcy
obywateli RP.



W toku prac do Komisji Konstytucyjnej wniesiono osiem projektów nowej konstytucji
(prezydenta Lecha Wałęsy, Unii Demokratycznej, Sojuszu Lewicy Demokratycznej, Komisji
Konstytucyjnej, wspólny projekt Polskiego Stronnictwa Ludowego i Unii Pracy, Konfederacji
Polski Niepodległej, Porozumienia Centrum oraz projekt obywatelski, prace nad którym
koordynowane były przez NSZZ Solidarność).



Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej została uchwalona 2 kwietnia 1997 roku przez
Zgromadzenie Narodowe, zatwierdzona w ogólnonarodowym referendum 25 maja 1997 roku.
Obowiązuje od 17 października 1997



Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej składa się z preambuły i 243 artykułów, które znajdują się w
obrębie trzynastu rozdziałów



Konstytucja Polski należy do aktów sztywnych, których zmiana jest utrudniona:



Projekt ustawy o zmianie Konstytucji może przedłożyć co najmniej 1/5 ustawowej liczby

posłów, Senat

lub Prezydent Rzeczypospolitej



Zmiana Konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez

Sejm i następnie w terminie nie dłuższym niż 60 dni przez Senat. Ustawę o zmianie
Konstytucji uchwala Sejm większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej
połowy ustawowej liczby posłów oraz Senat bezwzględną większością głosów w obecności
co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów

.



Szczególnie w konstytucji zostały potraktowane rozdziały I, II i XII: ich zmiana może zależeć od

zgody narodu wyrażonej w ogólnonarodowym referendum zatwierdzającym

2. Zasady ustrojowe (konstytucyjne)



W oparciu o Konstytucję RP z 2 kwietnia 1997 roku można wyróżnić następujące, kluczowe
zasady naczelne:



zasada suwerenności narodu



zasada legalizmu



zasada pomocniczości



zasada społecznej gospodarki rynkowej



zasada republikańskiej formy państwa (nazwa: Rzeczpospolita)



zasada reprezentacji politycznej



zasada demokratycznego państwa prawa



zasada podziału i równowagi władzy



zasada pluralizmu społecznego



zasada zrównoważonego rozwoju



zasada sprawiedliwości społecznej



zasada bezstronności religijnej, światopoglądowej i filozoficznej władz publicznych

IV. Władza ustawodawcza – Parlament



w Polsce władzę ustawodawczą tworzy dwuizbowy parlament: Sejm jako izba niższa oraz Senat
jako izba wyższa

1. Sejm
1.1. Sposób wyłaniania, organizacja, funkcjonowanie



Sejm składa się on z 460 posłów, wybieranych w wyborach powszechnych, równych,
bezpośrednich i proporcjonalnych, w głosowaniu tajnym (wybory pięcioprzymiotnikowe).



Kadencja Sejmu, zgodnie z Konstytucją, trwa 4 lata; biegnie od dnia pierwszego posiedzenia
nowo wybranego Sejmu i trwa do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej
kadencji



Organami Sejmu są:



Marszałek Sejmu - jest posłem i najwyższym przedstawicielem izby niższej (Sejmu) polskiego

parlamentu, stoi na straży praw i godności Sejmu RP i kieruje jego pracami. Do jego zadań
należy w szczególności: reprezentuje Sejm, zwołuje posiedzenia Sejmu; przewodniczy
obradom Sejmu i Zgromadzenia Narodowego; czuwa nad tokiem i terminowością prac
Sejmu i jego organów; kieruje pracami Prezydium Sejmu i przewodniczy jego obradom;
zwołuje Konwent Seniorów i przewodniczy jego obradom; nadaje bieg inicjatywom
ustawodawczym i uchwałodawczym oraz wnioskom organów państwa skierowanym do
Sejmu; po zasięgnięciu opinii Prezydium Sejmu; załatwia sprawy z zakresu stosunków
Sejmu z parlamentami innych krajów



Prezydium Sejmu - naczelny organ kierowniczy Sejmu. W skład Prezydium Sejmu wchodzi

Marszałek Sejmu wraz z wicemarszałkami. W jego pracach z głosem doradczym uczestniczy
Szef Kancelarii Sejmu. Do funkcji Prezydium Sejmu należą: ustalanie planu pracy Sejmu, po
zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów; przygotowywanie wykładni Regulaminu Izby, po
zasięgnięciu opinii Komisji Regulaminowej i Spraw Poselskich; ustalanie zasad doradztwa
naukowego i ekspertyz; zajmowanie się kwestiami prawnymi posłów; przekazywanie
poszczególnym komisjom sejmowym odpowiednich spraw do rozpatrzenia; opiniowanie
spraw wniesionych przez Marszałka Sejmu



Konwent Seniorów - organ zapewniający współdziałanie klubów poselskich w sprawach

związanych z działalnością i tokiem prac Sejmu, a także sprawuje funkcję doradczą wobec
Marszałka Sejmu i Prezydium Sejmu. W skład Konwentu Seniorów wchodzą: Marszałek
Sejmu, wicemarszałkowie Sejmu, przedstawiciele klubów parlamentarnych, klubów
poselskich oraz porozumień poselskich reprezentujących co najmniej 15 posłów oraz kół
poselskich reprezentujących w dniu rozpoczęcia kadencji Sejmu osobną listę wyborczą; W
posiedzeniach Konwentu Seniorów bierze udział z głosem doradczym także Szef Kancelarii
Sejmu, a z inicjatywy Marszałka bądź na wniosek członków Konwentu na posiedzenie mogą
zostać zaproszone również inne osoby; do zadań Konwentu należy: opiniowanie m.in.
projektów planów prac Sejmu, projektów porządku dziennego poszczególnych posiedzeń
Sejmu i ich terminy, wniosków co do trybu dyskusji nad poszczególnymi punktami
porządku dziennego posiedzenia Sejmu, wniosków co do wyboru przez Sejm jego organów,

zadania i przebieg pracy Kancelarii Sejmu lub inne sprawy przekazane przez Marszałka lub
Prezydium Sejmu



Komisje sejmowe - są organami Sejmu powołanymi do rozpatrywania i przygotowywania

spraw stanowiących przedmiot prac Sejmu, wyrażania opinii w sprawach przekazanych pod
ich obrady przez Sejm, Marszałka Sejmu lub Prezydium Sejmu kontroli sejmowej w zakresie
określonym Konstytucją i ustawą. W Sejmie funkcjonują komisje stałe (mają przede
wszystkim charakter resortowy) oraz nadzwyczajne, czyli takie, które są powoływane przez
Sejm i mają określone cel, zasady i tryb działania

1.2. Funkcje i kompetencje



Funkcja ustrojodawcza (ustawodawcza):



prawo inicjatywy ustawodawczej w polskim systemie posiadają: posłowie, Senat,

Rada Ministrów, Prezydent RP oraz grupa co najmniej 100 tys. obywateli mających
prawo wybierania do Sejmu; Wnioskodawcy przedkładają projekty Sejmowi wraz ze
skutkami finansowymi ich wykonania



stanowienie prawa przez uchwalanie ustaw (w tym budżetu państwa) oraz uchwał; proces

legislacyjny ma następujący przebieg: Sejm rozpatruje projekt ustawy w trzech czytaniach.
Prawo wnoszenia poprawek do projektu ustawy w czasie rozpatrywania go przez Sejm
przysługuje wnioskodawcy projektu, posłom i Radzie Ministrów. Wnioskodawca może
wycofać projekt ustawy w toku postępowania ustawodawczego w Sejmie do czasu
zakończenia drugiego czytania projektu. Sejm uchwala ustawy zwykłą większością głosów w
obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Ustawę uchwaloną przez Sejm
Marszałek Sejmu przekazuje Senatowi. Uchwałę Senatu odrzucającą ustawę albo poprawkę
zaproponowaną w uchwale Senatu, uważa się za przyjętą, jeżeli Sejm nie odrzuci jej
bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Jeżeli Prezydent RP nie wystąpił z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego, może z
umotywowanym wnioskiem przekazać ustawę Sejmowi do ponownego rozpatrzenia.
Po ponownym uchwaleniu ustawy przez Sejm większością 3/5 głosów w obecności co
najmniej połowy ustawowej liczby posłów Prezydent RP w ciągu

7 dni podpisuje ustawę

i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP



kształtowanie ustroju państwa



określanie podstawowych kierunków działalności państwa



Funkcja kreacyjna



udzielanie wotum zaufania Radzie Ministrów, w szczególnym wypadku – prawo do

samodzielnego powołania rządu (w przypadku uchwalenia wotum nieufności)



wybór i powoływanie na stanowiska: zastępcy przewodniczącego i członków Trybunału

Stanu, sędziów Trybunału Konstytucyjnego, członków Krajowej Rady Sądownictwa (spośród
posłów), członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Rady Polityki Pieniężnej, Rzecznika
Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, prezesa Najwyższej Izby Kontroli, prezesa
Narodowego Banku Polskiego na wniosek Prezydenta RP, Generalnego Inspektora Ochrony
Danych Osobowych, członków Rady Instytutu Pamięci Narodowej



powoływanie osób na niektóre inne stanowiska państwowe przez Marszałka Sejmu w

porozumieniu z odpowiednimi organami



Funkcja kontrolna



wotum nieufności wobec rządu lub konkretnego ministra



absolutorium budżetowe



zapytanie poselskie i interpelacje skierowane do członków rządu, prezesa NIK lub NBP (osoby,

do których skierowane są zapytania i interpelacje mają 21 dni na odpowiedź)



kontrola nad działalnością samorządu terytorialnego: kontrola pośrednia – wykonywanie

nadzoru nad działalnością samorządu terytorialnego przez Prezesa Rady Ministrów; kontrola
bezpośrednia, gdy na wniosek Prezesa Rady Ministrów Sejm ocenia, czy organ stanowiący
samorządu terytorialnego "rażąco narusza Konstytucję lub ustawy".

1.3. Rozwiązanie Sejmu



przed upływem kadencji następuje na skutek uchwały Sejmu o skróceniu kadencji parlamentu
podjętej przez 2/3 ustawowej liczby posłów,



przez Prezydenta (obowiązkowo musi przed dokonaniem tej czynności zapoznać się z opinią
Marszałków Sejmu i Senatu; nadto Prezydent nie może dokonać skrócenia kadencji w czasie
stanu nadzwyczajnego):



fakultatywnie – w sytuacji, kiedy w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia projektu ustawy

budżetowej Sejmowi przez Radę Ministrów nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi do
podpisu (Prezydent ma 14 dni na zdecydowanie o skróceniu kadencji parlamentu),



obligatoryjnie – jeśli procedura zasadnicza i obie procedury powoływania Rady Ministrów

zakończą się fiaskiem

2. Senat



organ władzy ustawodawczej, druga izba polskiego parlamentu



składa się ze 100 senatorów wybieranych w wyborach powszechnych w jednomandatowych
okręgach wyborczych na czteroletnią kadencję, rozpoczynającą się i kończącą wraz z kadencją
Sejmu (jeśli kadencja Sejmu zostanie skrócona, skróceniu ulega także kadencja Senatu)



organami Senatu są: Marszałek, Prezydium Senatu, Konwent Seniorów, Komisje

2.1. Funkcje i kompetencje:



Funkcja ustawodawcza:



inicjatywa ustawodawcza



wnoszenie i uchwalanie poprawek do ustaw wniesionych do Sejmu (Senat w ciągu 30 dni od

dnia przekazania ustawy może ją przyjąć bez zmian, uchwalić poprawki albo uchwalić,
odrzucenie jej w całości



Funkcja kreacyjna:



powołanie dwóch członków Krajowej Rady Sądownictwa (spośród swoich członków)



powołanie dwóch członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji



powołanie trzech członków Rady Polityki Pieniężnej



zatwierdzenie wyboru Rzecznika Praw Obywatelskich



zatwierdzenie wyboru Prezesa Najwyższej Izby Kontroli



zatwierdzenie wyboru Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej

3. Zgromadzenie Narodowe



to posiedzenie połączonych izb Sejmu i Senatu



kompetencje:



przyjmowanie przysięgi od nowo wybranego Prezydenta RP



stwierdzanie trwałej niezdolności Prezydenta RP do sprawowania urzędu ze względu na stan
zdrowia



stawianie Prezydenta RP w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu



wysłuchanie orędzia Prezydenta RP

V. Głowa państwa – Prezydent
1. Usytuowanie ustrojowe, sposób wyboru



Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej i
gwarantem ciągłości władzy państwowej



czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa
oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium



Prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i w głosowaniu
tajnym na pięcioletnią kadencję (może być ponownie wybrany tylko raz); prezydentem zostaje
kandydat, który otrzymał 50+1% głosów; jeśli żaden kandydat w pierwszej turze nie uzyskał
większości – do drugiej tury przechodzi dwóch kandydatów z największą liczbą głosów, w tej
turze również obowiązuje większość bezwzględna (50+1% głosów)

2. Kompetencje



Kompetencje w stosunku do Rady Ministrów



powoływanie rządu



desygnowanie premiera



przyjmowanie dymisji Rady Ministrów



odwołanie ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności



zwoływanie Rady Gabinetowej (obrady Rady Ministrów pod przewodnictwem prezydenta;
powoływana w sprawach szczególnej wagi)



Kompetencje w stosunku do parlamentu



zarządza wybory parlamentarne



zwołuje pierwsze posiedzenie nowego Sejmu



posiada inicjatywę ustawodawczą



posiada prawo weta zawieszającego w stosunku do projektów ustaw



podpisuje ustawy



zarządza ogłoszenie ich w Dzienniku Ustaw RP



posiada prawo rozwiązania parlamentu (w sytuacjach określonych przez konstytucję)



Kompetencje w stosunku do władzy sądowniczej



powołuje sędziów



powołuje Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego



powołuje Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego



powołuje Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego



Kompetencje w zakresie spraw zagranicznych



reprezentuje państwo na arenie międzynarodowej (razem z premierem i ministrem spraw
zagranicznych)



ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe



mianuje i odwołuje ambasadorów Polski



Kompetencje w zakresie zwierzchnictwa nad siłami zbrojnymi kraju oraz państwowej
obronności



jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych



za pośrednictwem ministra obrony narodowej, sprawuje w czasie pokoju zwierzchnictwo nad
siłami zbrojnymi



mianuje szefa Sztabu Generalnego oraz dowódców Sił Zbrojnych



na czas wojny mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych



nadaje stopnie wojskowe



w razie zagrożenia państwa zarządza powszechną bądź częściową mobilizację oraz użycie sił
zbrojnych do obrony kraju



posiada organ doradczy do spraw bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego, którym
jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego



Tradycyjne uprawnienia prezydenta



nadawanie obywatelstwa



nadawanie orderów i odznaczeń



prawo łaski



nadawanie tytułów naukowych



Wybrane kompetencje nie wymagające kontrasygnaty premiera (prerogatywy):



zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu,



zwoływanie pierwszego posiedzenia nowo wybranych Sejmu i Senatu,



skracanie kadencji Sejmu w przypadkach określonych w Konstytucji,



zarządzanie referendum ogólnokrajowego,



podpisywanie albo odmowa podpisania ustawy,



wnioski o przeprowadzenie kontroli przez Najwyższą Izbę Kontroli,



desygnowanie i powoływanie Prezesa Rady Ministrów,



przyjmowanie dymisji Rady Ministrów i powierzanie jej tymczasowego pełnienia obowiązków,



odwoływanie ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności,



zwoływanie Rady Gabinetowej,



nadawanie orderów i odznaczeń,



powoływanie sędziów,



stosowanie prawa łaski,



powoływanie Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Prezesa i Wiceprezesa Trybunału
Konstytucyjnego, Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego, prezesów Sądu Najwyższego
oraz wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego, członków Rady Polityki Pieniężnej,
powoływanie i odwoływanie członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego, Krajowej Rady
Radiofonii i Telewizji,

3. Odpowiedzialność



prezydent ponosi za swoje działania odpowiedzialność konstytucyjną.



Za podejmowane przez siebie decyzje może być pociągnięty do odpowiedzialności przed
Trybunałem Stanu za naruszenie konstytucji lub ustaw. Przed Trybunałem Stanu może
prezydenta postawić Zgromadzenie Narodowe uchwałą 2/3 głosów ustawowej liczby członków.



Prezydent ponosi także odpowiedzialność karną za popełnienie przestępstwa.



Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej przed parlamentem. Prowadzona przez niego
polityka nie jest więc przedmiotem obrad obu izb.



Nie może też być pozbawiony sprawowanego urzędu z politycznych przyczyn.



Istnienie wymogu kontrasygnaty daje pewną możliwość Radzie Ministrów do oddziaływania na
politykę prowadzoną przez prezydenta

VI. Władza wykonawcza – Rada Ministrów
1. Usytuowanie ustrojowe, skład, tryb funkcjonowania



Drugim organem pełniącym władzę wykonawczą jest Rada Ministrów, czyli rząd.



Prowadzi ona politykę zagraniczną oraz kieruje całością rządowej administracji.



W polskim systemie politycznym została przyjęta zasada domniemania kompetencji - Rząd jest
na jej podstawie uprawniony do podejmowania decyzji w sprawach, które nie zostały
zastrzeżone dla prezydenta bądź innego organu administracji rządowej lub samorządowej.



Rząd tworzą prezes Rady Ministrów (premier) oraz wiceprezesi Rady Ministrów i ministrowie
rządu. Rada Ministrów działa w sposób kolegialny a jego członkowie współdziałają przy
podejmowaniu decyzji. Aby decyzje Rady Ministrów były wiążące, w posiedzeniu musi wziąć
udział większość jej członków. Gdy nie jest możliwe podjęcie decyzji poprzez współdziałanie,
odbywa się głosowanie, w którym decyduje zwykła większość głosów



Rząd wspierany jest przez swoje organy pomocnicze, w tym zespoły, kolegia, rady i komitety.
Jednym z nich jest Stały Komitet Rady Ministrów. Jednym z jego głównych zadań jest
rozpatrywanie uwag do projektów rządowych, przedstawianych później na posiedzeniu rządu.



Posiedzenia rządu, pod przewodnictwem premiera, odbywają w Kancelarii Prezesa Rady
Ministrów w każdy wtorek

2. Tryb powoływania



Główną rolę w tym procesie odgrywa prezydent i Sejm. Inicjatywa wychodzi od prezydenta, który
wskazuje kandydata na premiera. Desygnowany na prezesa Rady Ministrów, na wniosek
prezydenta powołuje w ciągu 14 dni cały rząd. Przedstawia także Sejmowi program działania
swojego rządu w tzw. exposé oraz zwraca się do izby niższej parlamentu o udzielenie mu i jego
rządowi wotum zaufania.



Wotum zaufania jest uchwalane przez Sejm bezwzględną większością głosów. Jeśli Rada
Ministrów otrzyma wotum zaufania, wówczas rozpoczyna rządy. Jeśli wotum zaufania nie
zostanie uchwalone, w ciągu 14 dni, tym razem Sejm musi wskazać kandydata na premiera.
Nowy premier wygłasza w Sejmie exposé oraz zwraca się z prośbą o uchwalenie wotum zaufania
dla swojego rządu. Kolejny raz są dwie możliwości.



W przypadku uchwalenia wotum zaufania, rząd rozpoczyna działalność, jeśli jednak do tego nie
dojdzie, rząd nie powstaje, a inicjatywa ponownie wraca do prezydenta. Prezydent wskazuje
kandydata na premiera. Ten powołuje rząd i występuje w Sejmie, przedstawiając program
działania Rady Ministrów. Sejm musi mu udzielić wotum zaufania większością zwykłą. W
przypadku, gdy do tego nie dojdzie, czyli nowy rząd nie uzyska poparcia Sejmu, prezydent
rozwiązuje parlament i skraca kadencję Sejmu, zarządzając nowe wybory parlamentarne.

3. Kompetencje premiera



kierowanie pracami rządu



reprezentowanie Rady Ministrów



koordynowanie pracą członków rządu



wydawanie rozporządzeń



nadzór nad samorządem terytorialnym

4. Kompetencje Rady Ministrów



zapewnienie wykonania ustaw



wydawanie rozporządzeń z mocą ustawy



wydawanie rozporządzeń w celu wykonania danej ustawy



kierownictwo i kontrola nad organami administracji rządowej



stworzenie projektu budżetu państwa



kierownictwo nad wykonaniem budżetu



zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego państwa



zapewnienie porządku publicznego



utrzymywanie stosunków zagranicznych oraz kontaktów z rządami innych państw oraz z
organizacjami międzynarodowymi



ogólne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju

5. Odpowiedzialność



Istotną cecha systemu parlamentarno-gabinetowego jest polityczna odpowiedzialność rządu
przed Sejmem.



Rząd jako całość, ale także i każdy minister z osobna ponoszą polityczną odpowiedzialność.
Formą jej egzekwowania jest uchwalenie przez Sejm wotum nieufności, co skutkuje odwołaniem
całej Rady Ministrów bądź konkretnego ministra (w zależności od tego komu wotum nieufności
zostało uchwalone). Sejm może także udzielić poparcia rządowi i prowadzonej przez niego
polityce, uchwalając wotum zaufania.



Członkowie rządu ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu za
naruszenie konstytucji lub ustawy. Odpowiedzialność ta ma charakter odpowiedzialności
indywidualnej. Większością 2/3 głosów ustawowej liczby posłów Sejm może postawić członka
Rady Ministrów przed Trybunałem Stanu.



Ministrowie i premier odpowiadają także karnie za popełnione przez siebie przestępstwa.