612

Aneta GÓRNIAK-BODZIANY
Tomasz SMAL
Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych we Wrocławiu

BEZPIECZEŃSTWO EKOLOGICZNE JAKO WYZWANIE DLA LOGISTYKI

SIŁ ZBROJNYCH RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Wstęp
Bezpieczeństwo ekologiczne w ogólnym ujęciu wyrasta na gruncie teorii bez-

pieczeństwa, które należy widzieć w różnych skalach i zasięgu. Rozpatrując skale
bezpieczeństwa, mamy na uwadze poziomy jego występowania, tj.: globalne, na-
rodowe, regionalne oraz bezpieczeństwo jednostki społecznej. Zasięg zjawiska
związany jest z rodzajem zagrożeń, z których ono wypływa. Warto zwrócić uwagę
na fakt, że konieczność zdefiniowania pojęcia bezpieczeństwo wynikała w prze-
szłości z istnienia całej gamy zagrożeń i patologii społecznych współczesnego
świata, co w pewnym sensie wpłynęło na postrzeganie ich w nowym kontekście
społecznym, a także na identyfikację nowych, dotąd nieznanych typów i hybryd
zagrożeń, leżących u podstaw transformacji ustrojowych i procesów integracyjnych
zachodzących z ogromną intensywnością na przełomie XX i XXI wieku.

Nawiązując do fundamentalnych elementów opisujących termin bezpieczeń-

stwo, należy dokonać analizy czynników opisujących bezpieczeństwo ekologiczne.
Samo pojęcie bezpieczeństwo definiowane jest na wiele różnych sposobów.
Etymologicznie pochodzi ono od łacińskiego słowa securitas i składa się z czło-
nów, sine (bez) i cura (zmartwienie, strach, obawa)

1

. W lapidarnym ujęciu, bezpie-

czeństwo oznacza brak zmartwień i przykrego poczucia strachu

2

. W szerszym

ujęciu oznacza: „(...) naczelną potrzebą człowieka oraz grup społecznych i jest
zarazem podstawową potrzebą państwa i systemów międzynarodowych; a jego
brak wywołuje niepokój i poczucie zagrożenia”

3

. W związku z tym, bezpieczeństwo

ekologiczne należy widzieć w kontekście wszelkich zagrożeń wynikających
z degradacji środowiska naturalnego, wynikającego z koegzystencji człowieka
w konflikcie z przyrodą.

Zagrożenia ekologiczne i ich wpływ na bezpieczeństwo globalne
Jednym z zagrożeń, które pojawiły się stosunkowo niedawno, a właściwie

niedawno zostało zidentyfikowane i zdefiniowane, jest zagrożenie zagłady ekolo-
gicznej współczesnego świata, które determinuje konieczność kreowania polityki w
zakresie bezpieczeństwa ekologicznego w różnych skalach. Wyrosło ono na grun-
cie rozwoju cywilizacyjnego industrialnego świata, którego apogeum obserwujemy
w chwili obecnej. Rozwój cywilizacji, którego dynamika na niespotykaną dotąd
skalę dotyka współczesności determinowany jest przez wzrost rozwoju gospo-
darczego regionów, państw i całych kontynentów, generując przy tym zagrożenia
natury ekologicznej dla otaczającej nas rzeczywistości przyrodniczej.

Taki stan rzeczy doprowadził do podwyższenia wydajności produkcji, co wpły-

nęło przez lata na degradację środowiska naturalnego na niewyobrażalną skalę.

1

J. Maciejewski (red.): Socjologiczne aspekty bezpieczeństwa narodowego. Wrocław 2001, s. 19

2

Ibidem, s. 19

3

J. Stańczyk: Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa. Warszawa 1996, s. 16

613

Do najważniejszych współczesnych zagrożeń ekologicznych, z jakimi styka się
społeczeństwo XXI wieku zaliczyć należy: toksyczne środki przemysłowe;

4

promie-

niotwórcze środki przemysłowe; stosowanie broni geofizycznej; zanieczyszczenia
hydrosfery;

5

wycinanie lasów, zwłaszcza w strefie równikowej; wyczerpywanie się

zasobów naturalnych (odnawialnych i nieodnawialnych); zanieczyszczenia litosfe-
ry;

6

zanieczyszczenia atmosfery.

O ile jeszcze do niedawna obserwowano powszechnie rabunkową gospodar-

kę zasobami naturalnymi, bez analizy jej wpływu na środowisko naturalne, tak
obecnie bezpieczeństwo ekologiczne uznawane jest przez większość państw
za jeden z fundamentalnych warunków pomyślnego rozwoju społeczeństw i go-
spodarki globalnej. Jednym z kluczowych obszarów bezpieczeństwa ekologiczne-
go jest zahamowanie degradacji środowiska i systematyczna poprawa jego stanu,
co wymaga wprowadzenia systemowych rozwiązań w sferze gospodarczej i spo-
łecznej. Sfera gospodarcza dotyczy umiejętnego gospodarowania odpadami, które
w destrukcyjny sposób wpływają na środowisko naturalne, a sfera społeczna
obejmuje obszary kształtowania świadomości ekologicznej społeczeństwa. Ostatni
obszar zdaje się stanowić mentalny fundament kształtowania polityki proekologicz-
nej w każdej z omawianych skal.

Siły Zbrojne jako generator zagrożeń ekologicznych
Należy zdać sobie sprawę, że wszystkie rodzaje zagrożeń wynikają z działal-

ności gospodarczej różnych elementów państwowych. Jednym z nich jest niewąt-
pliwie armia, która rozpatrywana jako instytucja państwa przeznaczona do utrzy-
mania bezpieczeństwa narodowego, z natury rzeczy dysponuje zarówno infrastruk-
turą i sprzętem (suprastrukturą), jak i ogromnymi zasobami środków bojowych
i materiałowych, które warunkach pokoju, w kryzysu i wojny mogą stanowić po-
ważne źródło zagrożeń dla środowiska naturalnego. W zasobach Sił Zbrojnych
znajdują się również ogromne obszary poligonowe, które w wielu przypadkach
noszą ślady niekontrolowanej degradacji, będącej często efektem działania wojsk
radzieckich. Tereny te wymagają ogromnych inwestycji na rekultywację.

7

Okres

bezkarnej degradacji środowiska naturalnego bezpowrotnie minął, jednak zagro-
żenia wystąpienia zanieczyszczeń nadal istnieją i wynikają z użytkowania przez
armię zarówno sprzętu, jak i środków bojowych, które w znaczący sposób wpływa-
ją na środowisko naturalne.

Problematyka bezpieczeństwa ekologicznego wynikającego z działalności ar-

mii stanowi obecnie poważny dylemat prawny i organizacyjny. O ile po wejściu do
NATO, polskie Siły Zbrojne zmuszone zostały do przyjęcia zobowiązań w zakresie
kreowania polityki proekologicznej, tak kwestia organizacji zadań z tego obszaru
nadal pozostaje nierozwiązana. Już w okresie przedakcesyjnym, bo od roku 1998
Polska stała się głównym kreatorem zagadnień związanych z edukacją ekolo-
giczną i przygotowywaniem materiałów dydaktycznych służących wdrażaniu reguł

4

Zob. R. Zarzycki: Katastrofy przemysłowe, W: T. Stępień (red.): Ekologia. Jej związki z różnymi dzie-

dzinami wiedzy. Warszawa 1997, s. 74

5

Zob. J. Skrzypski: Hydrosfera – źródła i rodzaje zanieczyszczeń, W: T. Stępień, op. cit., s. 30

6

Zob. J. Skrzypski: Litosfera – źródła i rodzaje zanieczyszczeń, W: T. Stępień, op. cit., s. 50

7

Obecnie zasady eksploatacji środowiska naturalnego przez obce siły podlegają restrykcyjnemu prawu,

które normuje USTAWA z dnia 23 września 1999 r. o zasadach pobytu wojsk obcych na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej oraz zasadach ich przemieszczania się przez to terytorium, (Dz. U. z dnia 20
listopada 1999 r.).

614

przestrzegania norm ochrony środowiska w sektorze wojskowym w całym NATO.
W czerwcu 1998 r. w Warszawie odbyły się współorganizowane przez Szwecję
i USA warsztaty NATO poświęcone wdrażaniu dokumentu Environmental Guideli-
nes for the Military Sector dającego krajom członkowskim i krajom partnerskim
podstawy przygotowania norm postępowania w sprawach środowiska w obiektach
i działaniach wojskowych.

8

Jednym z obszarów rozpatrywanych w ramach studiów

pilotażowych było ustalenie zasad postępowania z odpadami eksploatacyjnymi
powstającymi w ramach ćwiczeń wojskowych i działalności bieżącej jednostek
wojskowych oraz ustalenia roli logistyki wojskowej w tym obszarze.

Inna kategoria zagrożeń ekologicznych wynika bezpośrednio z prowadzenia

działań taktycznych w czasie wojny. W tym obszarze pozostaje wiele wątpliwości
dotyczących kwestii ograniczenia degradacji środowiska naturalnego, które w rze-
czywistości pozostaje w konflikcie z wymiernym interesem armii. W związku z ta-
kim stanem rzeczy powstaje dylemat dotyczący stworzenia mechanizmów i roz-
wiązań organizacyjnych, które byłyby zdolne do usuwania skutków działań prowa-
dzonych przez Siły Zbrojne, w tym prowadzenia ewakuacji sprzętu wojskowego
i jego komponentów do elementów logistycznych wyższego szczebla, a także środ-
ków bojowych i ich pochodnych do wyznaczonych miejsc składowania.

Mając na uwadze skutki prowadzenia działań taktycznych, należy również

uwzględnić – oprócz stricte wynikających z eksploatacji uzbrojenia i sprzętu woj-
skowego oraz użycia środków bojowych i materiałowych – również te, które w bez-
pośredni sposób wpływają na degradację środowiska naturalnego. Jednym z naj-
bardziej znaczących zagrożeń jest niewątpliwie zagrożenie tworzenia przez prze-
ciwnika zatopień określonych obszarów kraju, co niesie za sobą katastrofalne
skutki natury ekologicznej. Problematyka zatopień terenu jest obecnie immanentną
sferą prowadzenia działań zbrojnych, a jej ślady odnajdujemy w odległych cza-
sach. Źródła poznawcze tej problematyki wypływają z przekazów z 600 r. p.n.e.,
czyli z czasów oblężenia Babilonii przez Asyryjczyków. W celu zdobycia miasta,
Asyryjczycy zbudowali na Eufracie tamę, która po spiętrzeniu wody uległa prze-
rwaniu i stworzyła falę katastrofalną, która zniszczyła miasto.

9

Obecnie problema-

tyka zatopień terenu stanowi również przedmiot zainteresowania współczesnych sił
zbrojnych różnych państw. Dowództwo NATO zwraca uwagę na fakt, że tworzenie
zatopień terenu jest jednym z elementów skutecznej obrony. Przykładem może być
wykonanie w zaporze Ederstausee (Niemcy) komór minowych, umożliwiających
wysadzenie jej w powietrze w razie wojny. Zniszczenie zapory miałoby wpływ na
zatopienie obszaru, w obrębie którego znalazłyby się miasta Kassel, Fritzlar, Wil-
dungen oraz na lokalne podtopienia w dorzeczu rzeki Wezery. Innym przykładem
jest przygotowanie do wysadzenia mas skalnych na przełomie przez Bramę West-
falską na południe od miasta Minden, co spowoduje zablokowanie rzeki Wezery i
zalanie całej jej doliny.

10

Przedstawione przykłady nie wyczerpują oczywiście za-

8 A. Kalinowska: Edukacja ekologiczna w wojsku w krajach należących do NATO, Uniwersyteckie
Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym. Warszawa 2003

9

P. Cieślar: Tworzenie zatopień terenu i możliwości jego przekroczenia w działaniach taktycznych

wojsk lądowych. Warszawa 2002, s. 19. Należy podkreślić fakt, że problematyka zatopień terenu w
ramach działań wojennych została całkowicie zmarginalizowana w okresie średniowiecza oraz w kolej-
nych wiekach aż do okresu międzywojennego, w którym nastąpił rozwój budownictwa hydrotechniczne-
go. Fakt ten z natury rzeczy stworzył możliwości ich wykorzystania do celów militarnych.

10

http://www.antenna.nl/wise/uranium/mdaflf.html, The Los Frailes tailings dam failure. Ostatnia modyfi-

kacja strony 20.01.2008

615

gadnienia, jednak ukazują skalę problemu. Zmuszają, bowiem do refleksji dotyczą-
cej skutków zatopień dla ludności i środowiska naturalnego.

Skutki zatopień dzielimy w najogólniejszy sposób na bezpośrednie, czyli ofiary

w ludziach, zniszczenia, straty majątkowe, straty sanitarne oraz wtórne, czyli ska-
żenia chemiczne, skażenia biologiczne i epidemie. Znamienne w skutkach dla
środowiska naturalnego są skażenia chemiczne i biologiczne. Rozpatrując skaże-
nia chemiczne, należy mieć na uwadze fakt, że fala katastrofalna oraz podtopienia
lokalne przenikają do składowisk odpadów przemysłowych, oczyszczalni śmieci,
a także składowisk fekaliów, co w decydujący sposób i długofalowo może wpływać
na degradację obszaru zalanego, a w konsekwencji wód podskórnych oraz mórz,
do których spływa woda. Drugi obszar wtórnych efektów tworzenia zatopień sta-
nowią skażenia biologiczne, które objawiają się zwykle z jakimś opóźnieniem, zwy-
kle po ustąpieniu wody. Objawiają się one zwykle w postaci epidemii różnych cho-
rób powstających za sprawą przenoszonych przez wodę zarazków i bakterii.

Niewątpliwie skutki zatopień wpłyną w decydujący sposób na środowisko na-

turalne, zarówno w aspekcie jego estetyki, jaki skażenia, co niesie za sobą ko-
nieczność stworzenia systemu zdolnego do ich likwidacji opartego na konsolidacji
wysiłku wszystkich pionów funkcjonalnych sił zbrojnych, na wszystkich szczeblach
organizacyjnych, w tym również logistyki. Jej rola powinna być podkreślona głów-
nie w aspekcie wspomagania procesu likwidacji skutków zatopień, szczególnie
w zakresie organizowania pomocy dla ludności dotkniętej skutkami zatopień.

Rola logistyki wojskowej w procesie kreowania bezpieczeństwa

ekologicznego

Punktem wyjścia rozważań nad rolą roli logistyki wojskowej w kreowaniu bez-

pieczeństwa ekologicznego działalności Sił Zbrojnych jest fakt, że produkcja
wszelkiego rodzaju odpadów eksploatacyjnych jest sferą immanentną działań tak-
tycznych i działalności bieżącej jednostek wojskowych. Mimo, iż problem ten został
zauważony stosunkowo dawno, to wątpliwości budzą kwestie filozofii podejścia do
omawianej problematyki. Problematyka gospodarowania odpadami posiada
szczególne znaczenie w dobie dynamicznie przebiegającej modernizacji armii,
która wiąże się z rotacją i wymianą starego sprzętu na nowy. Innym, problemem
jest powstawanie odpadów w ramach działań taktycznych, zarówno w czasie poko-
ju (ćwiczeń z wojskami), jak i wojny.

Instytucją powołaną do realizacji procesów logistycznych związanych z wyco-

faniem z eksploatacji, transportem, składowaniem i przekazaniem do utylizacji lub
recyklingu uzbrojenia i sprzętu wojskowego oraz zużytych materiałów eksploata-
cyjnych jest Agencja Mienia Wojskowego (AMW).

11

W jej kompetencjach leży rów-

nież koordynowanie wszelkich działań dotyczących bezpieczeństwa ekologicznego
odpadów pochodzenia wojskowego zarówno w czasie transportu, jak i składowa-
nia.

Działalność proekologiczna AMW leży u podstaw wykreowanej na gruncie lo-

gistyki cywilnej subdyscypliny o nazwie ekologistyka, zwanej również logistyką
odpadów.

12

Ekologiczna orientacja koncepcji logistyki wymaga uwzględnienia za-

11

Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 01.06.2004 w sprawie szczegółowego trybu przekazywania

mienia do Agencji Mienia Wojskowego- Dz.U. z 2004 r. Nr 140, poz1482

12

Z. Korzeń: Ekologistyka. Instytut Logistyki i Magazynowania. Poznań 2001, s. 15. W ujęciu teoretycz-

nym, ekologistyka, to subobszar logistyki zorientowanej na ekologię (w języku niemieckim: "Entsor-

616

równo znaczenia ekologii w logistyce, jak i logistyki w ekologii. Uogólniając, logi-
styka zbierania, przetwarzania i unieszkodliwiania odpadów to ekologistyka.

Ekologistykę należy, więc rozumieć jako proces planowania, organizacji, reali-

zacji i kontroli przepływu odpadów (a także związanych z tymi procesami informacji
i środków finansowych) od miejsca ich powstania poprzez przetwarzanie do miej-
sca składowania, w celu spełnienia wymagań ochrony środowiska przy optymal-
nym zaangażowaniu środków finansowych. Aby jednak proces powyższy mógł być
efektywny w sensie funkcjonalnym, musi być podbudowany trzema zasadniczymi
filarami: technologią ochrony środowiska; informatyką i zarządzaniem w ochronie
środowiska; ekonomią środowiska.

Obszarem ekologistyki jest recykling (ang. recycling), czyli jedna z komplek-

sowych metod ochrony środowiska naturalnego, której celem jest ograniczenie
zużycia surowców naturalnych oraz zmniejszenie ilości odpadów. Rozumie się
przez to taki odzysk, który polega na powtórnym przetwarzaniu substancji lub ma-
teriałów zawartych w odpadach w procesie produkcyjnym w celu uzyskania sub-
stancji lub materiału o przeznaczeniu pierwotnym lub o innym przeznaczeniu,
w tym też recykling organiczny, z wyjątkiem odzysku energii.

13

Recykling odpadów

nie leży w kompetencjach ani AMW ani logistyki wojskowej, a zajmują się nim wy-
specjalizowane firmy cywilne, z którymi siły zbrojne podpisują kontrakty.

Ekologistyka w wymiarze militarnym jest pojmowana głównie w kategoriach

polityki proekologicznej, w ramach której wszelkie działania na rzecz ochrony śro-
dowiska naturalnego podporządkowane są przepisom cywilnym. Armia, podlega
tym przepisom na takim samym poziomie jak inne elementy struktury państwa. Jej
działalność proekologiczna dotyczy głównie ograniczania źródeł powstawania za-
grożeń ekologicznych, które mogą wynikać zarówno z eksploatacji uzbrojenia
i sprzętu wojskowego, jak i powstawania nadwyżek szkodliwych środków bojo-
wych, a także z samej działalności sił zbrojnych w ramach ćwiczeń wojskowych
oraz działań taktycznych.

Źródła zagrożeń ekologicznych wynikające z eksploatacji uzbrojenia

i sprzętu wojskowego

Mówiąc o źródłach zagrożeń, autorzy mają na uwadze wszystkie te elementy

eksploatacyjne uzbrojenia i sprzętu wojskowego, które nawet w minimalnym stop-
niu mogą zakłócić funkcjonowanie ekosystemu. Spośród wielu innych, do zasadni-
czych źródeł zagrożeń ekologicznych, generowanych przez siły zbrojne zaliczymy:
podzespoły pojazdów mechanicznych, w szczególności opony i akumulatory; od-
pady produktów naftowych; nie zużyte konwencjonalne środki bojowe; odpady
chemiczne; środki promieniotwórcze.

gungslogistik", a w języku angielskim: "Eco-logistics"). Inne definicje podawane przez autora traktują ją
jako: dziedziną, która opiera się na koncepcji zarządzania recyrkulacyjnymi przepływami strumieni
materiałów odpadowych w gospodarce oraz przepływami sprzężonych z nimi informacji; subdyscyplinę
logistyki, która zapewnia gotowość i zdolność efektywnego gromadzenia, segregacji, przetwarzania
oraz ponownego wykorzystania odpadów wg przyjętych zasad technicznych i procesowych, spełniają-
cych wymogi normowe i prawne ochrony środowiska; dział logistyki umożliwiający podejmowanie tech-
nicznych i organizacyjnych decyzji w kierunku zmniejszania tych negatywnych skutków oddziaływania
na środowisko, które towarzyszą realizacji procesów zaopatrzeniowych, przetwórczych, produkcyjnych,
dystrybucyjnych i serwisowych w logistycznych łańcuchach dostaw.

13

USTAWA z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji, Dz.U z 2005 r.

Nr 25, poz. 202

617

Jednym z obszarów bezpieczeństwa ekologicznego w warunkach funkcjono-

wania sił zbrojnych jest gospodarka pojazdami mechanicznymi wycofywanymi
z eksploatacji wraz z wszystkimi ich podzespołami, czyli zużytymi oponami, aku-
mulatorami, a także paliwa i płyny eksploatacyjne posiadające wpływ na degrada-
cję środowiska naturalnego.

W warunkach logistyki cywilnej gospodarka odpadami,

w tym pojazdami mechanicznymi wycofanymi z eksploatacji determinowana jest
precyzyjnymi przepisami, w których nie tylko określone są procedury organizacji
składowania, ale transport, prace manipulacyjne, warunki brzegowe bezpieczeń-
stwa infrastruktury wydzielonej do obsługi odpadów oraz warunków technicznych
suprastruktury (sprzętu) przewidzianej do transportu i prac manipulacyjnych
z odpadami. Wydaje się, że kwestie powyższe stanowią obecnie największy pro-
blem, ponieważ pochłaniają poważne środki finansowe, szczególnie biorąc pod
uwagę ideę pierwotną ekologistyki, która kreuje tą dziedzinę, jako element poprze-
dzający proces recyklingu.

14

Mając na uwadze problematykę utylizacji i recyklingu pojazdów znajdujących

się na wyposażeniu SZRP, należy zdać sobie sprawę ze złożoności problemu,
która wynika w głównej mierze z restrykcyjnych przepisów ustawy o odpadach.
Należy mieć na uwadze fakt, że pojazdy w siłach zbrojnych, w zależności od po-
ziomu wyspecjalizowania, mogą być eksploatowane w okresie od kilku do nawet
30 lat, co sugeruje, rotacja, a tym samym gospodarka wyeksploatowanymi jed-
nostkami sprzętu nie przebiega tak dynamicznie, jak mogłoby się wydawać.

15

Po-

jazdy mechaniczne, rozpatrywane pod kątem możliwości ich utylizacji i recyklingu,
w SZRP dzielimy na dwie zasadnicze grupy: A i B.

Pojazdy grupy A charakteryzuje fakt, iż niewymagana jest koncesja odnoszą-

ca się do przepisów Ustawy o recyklingu pojazdów, ale nie mogą być dekompleto-
wane przed przekazaniem do AMW (częściowa dokompletacja podlega opłatom -
maksymalnie do 10 PLN za każdy brakujący kilogram masy pojazdu). Pojazdy nie
należące do kategorii M1 i N1 mogą być rozkompletowane tylko w sytuacji, gdy
podzespoły pojazdów stanowią wartość użytkową dla danej jednostki wojskowej.

Drugą grupę pojazdów stanowią pojazdy grupy B, czyli pojazdy specjalne,

w tym pojazdy bojowe, wymagające koncesji. Pojazdy kategorii M1 i N1 (M1-
samochody osobowe przeznaczone do przewozu maksymalnie 9 osób wraz z kie-
rowcą, N1- samochody o całkowitej masie całkowitej do 3,5 tony);

16

pojazdy nie

należące do kategorii M1 i N1.

Rozpatrując pojazdy wojskowe w kategoriach możliwości ich utylizacji i recy-

klingu należy zauważyć szereg problemów dotyczących bezpieczeństwa ekolo-
gicznego rejonu ich składowania. Wynika to głównie z faktu, że pojazd złożony jest
z wielu komponentów, które w znaczący sposób wpływają na degradację środowi-

14

Ustawa o odpadach- Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 628 z póź zm., Rozporządzenie Ministra Środowiska

w sprawie katalogu odpadów- DZ.U. z 2001 r. Nr 112, poz. 106

15

M. Kosobudzki, K. Jamroziak: Program utylizacji i recyklingu elementów eksploatacyjnych wojsko-

wych pojazdów mechanicznych w świetle dokumentów doktrynalnych, W: Materiały z V Międzynaro-
dowej Konferencji Naukowo – Technicznej pt.: Problemy recyklingu, SGGW i Polskie Towarzystwo
Recyklingu. Warszawa 26-27 września 2007, s. 213

16

Ustawa Prawo o ruchu drogowym, Dz. U. z 2005 r, nr 108, poz. 908, z późniejszymi zmianami. Po-

jazdy stanowiące grupę B, szczególnie pojazdy bojowe przeznaczone do recyklingu podlegają przepi-
som określonym w Traktacie o Konwencjonalnych Siłach Zbrojnych w Europie – CFE (angl. Conventio-
nal Forces of Europe), w którym zawarto szczegółowe procedury redukcji sprzętu bojowego i sposoby
ich niszczenia.

618

ska naturalnego. Do zasadniczych z nich zaliczymy akumulatory, opony oraz od-
pady będące pochodnymi produktów naftowych.

Zużyte akumulatory rozpatrywane w kontekście bezpieczeństwa ekologiczne-

go stanowią poważne wyzwanie dla logistyki zarówno na poziomie jednostki woj-
skowej, jak i AMW. Akumulatory po okresie eksploatacji w jednostkach wojsko-
wych, trafiają do Rejonowego Oddziału Agencji Mienia Wojskowego (RO AMW) za
pośrednictwem Rejonowych Baz Materiałowych (RBM), w których następuje prze-
kazanie ich specjalistycznej firmie na podstawie podpisanego wcześniej kontraktu,
zajmującej się utylizacją odpadów, bądź recyklingiem.

17

Aby podkreślić wagę problemu należy zwrócić uwagę fakt, iż na środowisko

naturalne znaczący wpływ mają następujące elementy akumulatorów:

18

ołów i jego

związki; kwas siarkowy; pasty uszczelniające (związki metali ciężkich); polipropy-
len; ebonit.

Największy problem związany ze składowaniem akumulatorów na w poszcze-

gólnych ogniwach łańcucha logistycznego dotyczy niekontrolowanego przedosta-
wania się elektrolitu do środowiska naturalnego. W warunkach logistyki cywilnej,
problem gospodarki akumulatorami został już w dużym stopniu rozwiązany, jednak
kwestia powstającego jako pochodna elektrolitu, szlamu ołowiowego nadal stanowi
poważne zagrożenie ekologiczne. Rocznie w Polsce powstaje ok. 30 ton tej sub-
stancji, co sugeruje, że brak nad nią kontroli, w znaczący sposób może wpłynąć na
katastrofę ekologiczną.

Problematyczną kwestią jest również powstawanie odpadów będących po-

chodnymi produktów naftowych. Należy podkreślić, że zarówno produkty naftowe
i ich pochodne oraz akumulatory stanowią grupę materiałów niebezpiecznych,
których transport i składowanie podlega specjalnym przepisom.

19

Gospodarka przepracowanymi olejami została unormowana szeregiem prze-

pisów, z których ważnym jest Europejska Dyrektywa Rady nr 75/439/ EWG z dnia
22.12.1975 r. Dyrektywa powyższa normuje konieczność, by odpady niebezpiecz-
ne były traktowane odrębnie w stosunku do innych odpadów w zakresie dalszego
dysponowania, zbiórki i ewidencji.

20

W Polsce przepisy unijne konkretyzuje ustawa

o odpadach regulująca zasady zagospodarowania olejów odpadowych.

21

17

Por. Ibidem, s. 214. Rozpatrując proces przekazywania zużytych akumulatorów w relacjach jednostka

wojskowa – RBM, należy zaznaczyć, odbywa się on na bieżąco, w zależności od potrzeb. Dalszy pro-
ces przekazywania zużytych akumulatorów w relacjach RBM – RO AMW odbywa się z godnie z planem
tworzonym z rocznym wyprzedzeniem, co oznacza konieczność składowania ich w RBM przez pewien
okres. Taki stan rzeczy należy widzieć w kontekście korzyści i wad. Korzyści wynikają z czasu pozwala-
jącego na podpisanie umów z wyspecjalizowaną firmą na utylizację akumulatorów, wady natomiast
dotyczą konieczności organizacji wyspecjalizowanych magazynów pośrednich w RBM spełniających
wszelkie wymagania bezpieczeństwa ekologicznego. W konsekwencji generowane są dodatkowe
koszty składowania odpadów.

18

M. Jakubowski: Uwarunkowania recyklingu akumulatorów samochodowych, W: Materiały z IV Konfe-

rencji Naukowo – Technicznej pt.: Problemy Recyklingu, SGGW i Polskie Towarzystwo Recyklingu,
Rogów, 29-30 listopada 2005, s. 109

19

Przepisy o transporcie materiałów niebezpiecznych zawarte są w Konwencji o Przewozie Materiałów

Niebezpiecznych ADR.

20

M. Ujazdowski: Wybrane aspekty zagospodarowania przepracowanych olejów samochodowych,

W: Materiały z V Międzynarodowej Konferencji Naukowo – Technicznej pt.: Problemy recyklingu.
SGGW i Polskie Towarzystwo Recyklingu. Warszawa 26-27 września 2007, s. 404

21

Ustawa o odpadach z dnia 27.04.2001 r. Dz. U. nr 62 poz. 628 wraz ze zmianami Dz. U. nr7 poz. 78

z 2003 r. Zgodnie z definicją w niej zawartą, oleje odpadowe, są to wszystkie oleje smarowe lub prze-

619

Problematyka składowania olejów odpadowych i ich pochodnych, stanowi,

więc bardzo istotny obszar dla logistyki zarówno cywilnej, jak i wojskowej. Również
w tym obszarze niebagatelna pozostaje rola AMW, polegająca na podpisywaniu
umów z wyspecjalizowanymi firmami zajmującymi się utylizacją i recyklingiem ole-
jów odpadowych.

W ramach problematyki bezpieczeństwa ekologicznego w obszarze olejów

odpadowych, nie należy widzieć wyłącznie kwestii ich rotowania, składowanie,
transportu i utylizacji. Innym problemem jest niekontrolowane przedostawania się
produktów naftowych do środowiska naturalnego w ramach działań taktycznych.
Destrukcyjny wpływ na faunę i florę wynika głównie z nieszczelności układów
wchodzących budowy w skład pojazdów wojskowych oraz przez działalność czło-
wieka.

Bardzo ważną, choć wielokrotnie marginalizowaną sferą bezpieczeństwa eko-

logicznego jest problem gospodarowania zużytymi oponami.

22

Zakaz składowania

opon w całości obowiązuje już od lipca 2003 roku, który wprowadzona za sprawą
Dyrektywy UE 1999/31/EC o nazwie Landfill Directive. W ramach rozwoju polityki
proekologicznej, od 2006 obowiązują przepisy, które sankcjonują również zakaz
składowania opon w postaci rozdrobnionej, co wymusza na AMW natychmiastowe
przekazywanie zużytych opon wyspecjalizowanym firmom.

23

Taki stan rzeczy uwy-

pukla wiele problemów organizacyjnych w zakresie gospodarowania zużytymi
oponami, a wynikają one z konieczności opracowania precyzyjnych planów wy-
miany opon w pojazdach wojskowych oraz przekazania ich wyspecjalizowanej
firmie do utylizacji lub recyklingu. Niesie to za sobą również dość poważne nakłady
finansowe ponoszone przez jednostki wojskowe.

Jednym z kluczowych obszarów bezpieczeństwa ekologicznego zarówno w

czasie pokoju, jak i kryzysu i wojny, jest gospodarka środkami bojowymi.

24

Jest

jednocześnie kolejnym obszarem zainteresowania ekologistyki, w ramach której
podejmowane są działania zmierzające do redukcji niewykorzystanych środków

mysłowe, które nie nadają się już do zastosowania, do którego były pierwotnie przeznaczone,
a w szczególności zużyte oleje do turbin i oleje hydrauliczne.

22

Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 16.12.2003 r. w sprawie zakresu i sposobu przeprowa-

dzenia badań technicznych pojazdów oraz wzór dokumentów stosowanych przy tych badaniach –
Dz. U. Nr 227, poz. 2250. Zużycie opon determinowane jest przez dwa parametry: wysokość minimalna
bieżnika 1,6 mm lub do wskaźnika TWI (wskaźnika zużycia bieżnika opony); wiek opony do 10 lat. Po
ich przekroczeniu opony nie nadają się do eksploatacji i zostają przekazane do AMW, gdzie podlegają
procesowi trwałego pozbawienia ich właściwości użytkowych. Przecina się je zwykle na dwie części.
Taki stan rzeczy powoduje sytuację, w której występuje brak zainteresowania nimi przez firmy zajmują-
ce się regeneracją bieżnika, co w konsekwencji wpływa na powstawanie kosztów ich natychmiastowego
recyklingu lub utylizacji przez wyspecjalizowaną firmę w tej dziedzinie.

23

J. Jakubiec, G. Wysopal, R. Janik: Możliwości techniczno – ekonomiczne zagospodarowania zuży-

tych opon w Unii Europejskiej i w Polsce, W: Materiały z IV Konferencji Naukowo – Technicznej pt.:
Problemy Recyklingu, SGGW i Polskie Towarzystwo Recyklingu. Rogów, 29-30 listopada 2005, s. 97-
98

24

Czerwiński J.: Od naboju do złotówki. „Polska Zbrojna” 2008nr 8 (579), s. 26 – 27. Problem utylizacji i

recyklingu 30 tysięcy ton amunicji czołgowej 100mm do czołgu T-55, zalegającej w składach materiało-
wych będących w zasobach AMW, zdaje się być rozwiązany za sprawą programu MERKURY, którego
zadaniem jest jej dekompletacja. Program jest efektem inicjatywy zapoczątkowanej przez Wojskowego
Instytutu Technicznego i Uzbrojenia WITU oraz firm Wtórplast i Jakusz. Ze względu na decentralizację
magazynowania amunicji czołgowej i rozmieszczenie jej w różnych rejonach Polski, program utylizacji
oparto na mobilnym, kontenerowym systemie de kompletacji amunicji. Fenomenem programu jest to, że
MON uzyskał w ramach umowy podwójną korzyść, mianowicie uniknie kolejnych kosztów magazyno-
wania oraz zarobi pieniądze na sprzedanej amunicji w/w firmom.

620

bojowych, a w tym amunicji, której okresy przydatności już dawno się przedawniły
w wyniku starzenia i wycofywania sprzętu wojskowego wyposażonego w broń ade-
kwatną do rodzaju amunicji.

Dynamicznie postępująca modernizacja armii determinuje wymianę sprzętu

bojowego (pojazdy grupy B), co w konsekwencji wymusza wycofanie amunicji
i środków bojowych i wprowadzenie w jej miejsce nowej, adekwatnej do potrzeb
współczesnego pola walki. Na powstawanie „zapasów niepotrzebnych” amunicji
wpływa nie tylko modernizacja armii

Wspomniany wcześniej okres przydatności do

użycia również w decydujący sposób kształtuje powstawanie „zapasów niepo-
trzebnych”. Determinowane jest okresem od

15 do 20 lat z zachowaniem wszyst-

kich walorów użytkowych.

Po tym okresie amunicja powinna przejść badania,

a następnie powinna być przekazana do dalszego użytkowania lub zostać wycofa-
na i przekazana do utylizacji.

25

Podobnie, jak w przypadku innych materiałów nie-

bezpiecznych, amunicja podlega restrykcyjnym przepisom cywilnym, zarówno kra-
jowym, jak i międzynarodowym. Do niedawna polskie siły zbrojne borykały się
z ogromnym wyzwaniem dotyczącym

amunicji 100 mm

do czołgu T-55

wycofanego

z SZRP. W efekcie, w składach materiałowych zapas niepotrzebny amunicji 100
mm szacowany jest na 30 - 35 tys. ton, a w sumie z innym kalibrami amunicji na
ok. 50 tys. ton.

Problem z omawianą amunicją powoli rozwiązuje się dzięki anek-

sowi do umowy Offsetowej pomiędzy LMC a Skarbem Państwa na samoloty wielo-
zadaniowe F-16.

26

Umowę podpisano pomiędzy firmą metalurgiczną MESKO

a norweską firmą NAMMO na wybudowanie zakładu utylizacji amunicji w Skarży-
sku

Kamiennej, dzięki któremu od listopada 2007 roku funkcjonują dwie linie tech-

nologiczne. Pierwsza przewidziana jest do utylizacji amunicji powyżej 57 mm,
a druga do mniejszych kalibrów, w tym do wycofanej amunicji strzeleckiej. Powsta-
nie tego zakładu pozwoliło oddalić, a może nawet całkowicie zlikwidować zagroże-
nie wystąpienia katastrofy ekologicznej wynikającej ze składowania niepotrzebnej
amunicji.

Podsumowanie
Bezpieczeństwo ekologiczne rozpatrywane w kontekście działalności Sił

Zbrojnych rodzi dla logistyki szereg dylematów natury organizacyjnej i prawnej.
Sfera organizacyjna dotyczy optymalizacji istniejących już rozwiązań w zakresie
ograniczania powstawania odpadów eksploatacyjnych, usuwania ich skutków
w ramach współpracy z wojskami obrony przed bronią masowego rażenia oraz
inżynieryjnymi, a także w sferze organizacji procesów logistycznych w relacjach
jednostka wojskowa - AMW. Sfera prawna dotyczy podporządkowania wszystkich
procesów logistycznych w sferze gospodarowania odpadami eksploatacyjnymi
przepisom cywilnym, zarówno krajowym, jak i Unii Europejskiej.

25

M. Kosobudzki, J. Jamroziak: Recykling amunicji konwencjonalnej w aspekcie modernizacji i standa-

ryzacji uzbrojenia, W: Materiały z V Międzynarodowej Konferencji Naukowo – Technicznej pt.: Proble-
my recyklingu, SGGW i Polskie Towarzystwo Recyklingu. Warszawa 26-27 września 2007, s. 175

26

Umowa Offsetowa pomiędzy LMC a Skarbem Państwa RP z dnia 18 kwietnia 2003 roku.