1

ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE -- MAKROEKONOMIA

1.Metody pomiaru PKB.
2. Determinanty dochodu narodowego. Zarys głównych stanowisk teoretycznych.
a. Stanowisko kompromisowe
b. ekstremalne stanowisko neoklasyczne
c. Ekstremalne stanowisko keynesistowskie
3. Funkcja konsumpcji.
4. Funkcja oszczędności.
5. Funkcja agregatowego popytu.
6. Poziom dochodu narodowego w stanie równowagi.
7. Mnożnik.
8. Zatrudnienie i wydajność pracy a tempo wzrostu gospodarczego.
9. Kapitał i jego efektywność a tempo wzrostu gosp.
10. Postęp techniczny i jego determinanty.
11. Jak mierzy się rolę państwa w gospodarce?
12. Teoria rynku politycznego.
13. Funkcje państwa w gospodarce.
14. Zasady polityki budżetowej.
15. Krzywa Laffera.
16. Wydatki państwa i produkcja zapewniająca równowagę.
17. Mnożnik podatkowy.
18. Aktywna i pasywna polityka fiskalna.
19. Czynniki determinujące popyt na pieniądz.
20. Kreacja pieniądza bankowego.
21. Mnożnik pieniężny.
22. Instrumenty oddziaływania banku centralnego na podaż pieniądza.
23. Czynniki determinujące podaż pieniądza.
24. Równowaga na rynku pieniężnym.
25. Cykl koniunkturalny i jego fazy.
26. Neoklasyczne teorie wahań cyklicznych.
27. Keynesistowskie teorie wahań cyklicznych.
28. Metody oddziaływania państwa na przebieg cyklu koniunkturalnego.
29. Typy bezrobocia
30. Bezrobocie w warunkach równowagi i nierównowagi na rynku pracy.
31. Przyczyny powstawania bezrobocia (ujecie neoklasyczne i keynesistowskie).
32. Bezrobocie a działalność państwa (aktywna i pasywna polityka na rynku pracy).
33. Bezrobocie w Polsce w okresie transformacji i jego cechy.
34. Społeczno-ekonomiczne skutki inflacji.
35. Teorie inflacji
a. Monetarna
b. popytowa
c. Kosztowa
36. Inflacja a bezrobocie ( krzywa Phillipsa).
37. Problem modelu IS-LM.

2

1

1

.

.

M

M

e

e

t

t

o

o

d

d

y

y

p

p

o

o

m

m

i

i

a

a

r

r

u

u

P

P

K

K

B

B

(

(

s

s

.

.

3

3

3

3

9

9

)

)

PKB - jedna z syntetycznych miar wartości produkcji dóbr i usług wyprodukowanych w
danym roku w kraju.
Produkt Krajowy Brutto można obliczyć trzema metodami:

1. metodą sumowania produktów – dodając do siebie wartości produktów i usług

wytworzonych w kraju w ciągu roku,
Ilość wytwarzanych produktów i usług jest bardzo duża, dlatego tego też
obliczeniami tymi zajmują się powołane specjalnie do tego instytucje statystyczne –
Główny Urząd Statystyczny oraz Wojewódzkie Urzędy Statystyczne.
Przy obliczaniu PKB metoda sumowania produktów należy liczyć wyprodukowane
produkty i usługi tylko 1raz!
Niektóre produkty są w całości zużywane przy produkcji innych dóbr, dlatego należy
zwrócić uwagę czy aby nie dodajemy wielokrotnie tych samych elementów.
Wyróżniamy 2 sposoby, które pozwolą nam nie popełnić błędu:
1. Sumując wartości dóbr finalnych
2. Sumując wartości dodane
Dobra finalne - dobra nabywane przez ostatecznego użytkownika
- produkty i usługi konsumpcyjne nabywane przez gospodarstwa domowe
- produkty i usługi inwestycyjne nabywane przez przedsiębiorstwa
Wartość dodana – wzrost wartości dobra w rezultacie danego procesu
produkcyjnego.
Każde dobro przechodzi przez wiele etapów produkcji w kilku przedsiębiorstwach
zanim stanie się dobrem finalnym. W każdym z etapów dobro to przybiera na
wartości dzięki działalności kolejnych przedsiębiorstw.
W metodzie tej chodzi o to, aby dodawać do siebie tylko tę nowa wartość, która
powstaje w poszczególnych etapach wytwarzania produktów czy usług.
Wartość dodana = wartość dóbr wytworzonych w danym przedsięb – rzeczywisty
koszt czynników wytwórczych

2. metodą sumowania dochodów – dodając do siebie dochody powstające przy jego

wytworzeniu w danym roku
Suma dochodów czynników produkcji musi być równa ogólnej sumie wartości
dodanej, gdyż wartość dodana składa się z dochodów otrzymywanych przez
uczestników produkcji.

PKB = Σ wartości dodanych = Σ dochodów czynników produkcji

Obliczając PKB tą metoda musimy pamiętać, aby wziąć pod uwagę tylko te
dochody, które powstały w związku z wytwarzaniem produktów czy usług.
Dochody, które nie są związane ze świadczeniem w zamian jakiejś usługi nie
powinny być uwzględniane przy wyliczaniu PKB.
Przy obliczaniu PKB pomijamy, więc płatności transferowe (emerytury, renty,
zasiłki czy stypendia).

3. metoda sumowania wydatków – dodając wydatki na zakup dóbr finalnych

wytworzonych w kraju.
W tej metodzie sumujemy:
- wydatki na dobra konsumpcyjne (

)

K

C

- wydatki na dobra inwestycyjne (

)

K

I

- wydatki rządowe (

) na zakup dóbr finalnych wytworzonych w kraju.

K

G

- wydatki zagranicy na krajowe dobra eksportowe (

)

XK

E

PKB =

+

+

+

K

C

K

I

K

G

XK

E

Obliczając PKB należy jednak zwrócić uwagę na fakt, iż przedsiębiorstwa płacą
podatki pośrednie, co zmniejsza wartość kwoty, jaka mogą przeznaczyć na nabycie
czynników produkcji.
Podatki zmniejszają wydatki przedsiębiorstwa, natomiast subsydia otrzymane przez
przedsiębiorstwo zwiększają jego przychody (=>przedsiębiorstwo kupuje więcej
czynników produkcji)

PKB =

+

+

+

- podatki pośrednie + subsydia

K

C

K

I

K

G

XK

E

W

YRÓŻNIAMY

2

KATEGORIE

PKB:

a) PKB w cenach rynkowych – miara produkcji krajowej w kategoriach cen

płaconych przez ostatecznych odbiorców (włączając podatki pośrednie)

PKB =

+

+

+

K

C

K

I

K

G

XK

E

Indeksy ”k” oznaczają, że uwzględniamy tylko wydatki na dobra krajowe.

PKB = C + I + G +

–

XK

E

M

I

XK

E –

= X

M

I

PKB = C + I + G + + X

b)PKB w cenach czynników produkcji – miara produkcji krajowej z pominięciem
podatków pośrednich i uwzględnieniem subsydiów

PKB= PKB w cenach rynkowych – podatki pośrednie + subsydia

3

2

2

.

.

D

D

e

e

t

t

e

e

r

r

m

m

i

i

n

n

a

a

n

n

t

t

y

y

d

d

o

o

c

c

h

h

o

o

d

d

u

u

n

n

a

a

r

r

o

o

d

d

o

o

w

w

e

e

g

g

o

o

(

(

s

s

.

.

3

3

4

4

9

9

)

)

Produkcja potencjalna – produkcja, która można by wytworzyć w gospodarce, gdyby
racjonalnie wykorzystać wszystkie czynniki produkcji (zasoby pracy, kapitału i ziemi).
Rozmiary produkcji potencjalnej zależą od:
• wielkości zasobów czynników produkcji występujących w gospodarce

• efektywności wykorzystania czynników produkcji występujących w gospodarce
Produkcja faktyczna – produkcja rzeczywiście wytwarzana w gospodarce.
W gospodarce rynkowej, gdzie przedsiębiorstwa nastawione są na zysk, jej poziom
wyznaczony jest poprzez możliwości opłacalnej sprzedaży. Przy odpowiednio wysokim
popycie na towary produkcja faktyczna może osiągnąć poziom produkcji potencjalnej.
Agregatowy popyt - łączna ilość towarów, jaką nabywcy decydują się kupić w danych
warunkach.
Agregatowy popyt zależy od:
• ogólnego poziomu cen towarów

• wysokości dochodów ludności (wskaźnik - dochód narodowy na 1 mieszkańca)

Agregatowa podaż – łączna ilość towarów, jaką producenci decydują się wyprodukować
w danych warunkach i dostarczyć na rynek.

Agregatowa podaż zależy od:
• zasobów czynników produkcji i efektywności ich wykorzystania

• ogólnego poziomu cen towarów
• kosztów produkcji ponoszonych przy wytwarzaniu towarów

Krzywa agregatowego popytu (

) – krzywa obrazująca zależność agregatowego

popytu od ogólnego poziomu cen towarów (ceteris paribus). Mówi ona o tym ile łącznie
towarów nabywcy decydują się zakupić przy danym poziomie cen.

P

AP

Na ogół ekonomiści zgadzają się, co do kształtu krzywej

. Przyjmuje się, że krzywa ta

opada, tzn. że im ceny są niższe tym wyższy jest agregatowy popyt. Wynika to z bardzo
prostej przyczyny: im niższe są ceny towarów tym możliwości zakupu są wyższe =>
agregatowy popyt wzrasta.

P

AP

Krzywa agregatowej podaży (

) – krzywa ukazująca zależność agregatowej podaży

od ogólnego poziomu cen (ceteris paribus). Mówi ona ile towarów łącznie producenci
decydują się wyprodukować i dostarczyć na rynek przy różnych poziomach cen.

d

AP

Kształt krzywej agregatowej podaży wywołuje spory wśród ekonomistów.
Wyróżniamy 3 stanowiska:
1. Stanowisko kompromisowe

Aż do uzyskania wielkości produkcji potencjalnej (

) krzywa

jest dosyć płaska

(produkcja jest wysoce elastyczna przy niepełnym wykorzystaniu czynników
wytwórczych).

P

Y

d

AP

Gdy popyt zaczyna rosnąć wraz z nim rośnie produkcja przy niewielkim wzroście cen.
Gdy czynniki są całkowicie wykorzystane i osiągnięto poziom produkcji potencjalnej
wówczas produkcja staje się mało elastyczna.

2. Ekstremalne stanowisko neoklasyczne

4

Krzywa

jest pionowa i odpowiada poziomowi produkcji potencjalnej (

).Jest to

zgodne z przekonaniem neoklasyków, że mechanizm rynkowy działa szybko i skutecznie,
a ceny są doskonale giętkie łącznie z cenami czynników produkcji.

d

AP

P

Y

Podejście to zakłada, że zmiany

w wyniku, których następuje przesuniecie

prowadzą tylko do zmiany ogólnego poziomu cen (przesuniecie krzywej w górę).

P

AP

d

AP

W tej sytuacji zmiany wielkości produkcji możliwe są tylko, gdy zmienia się zasób
czynników produkcji lub efektywność ich wykorzystania.
3. Ekstremalne stanowisko keynesistowskie

Krzywa

jest płaska aż do osiągnięcia produkcji potencjalnej (pkt. B). Przy tym samym

poziomie cen (Pe) producenci gotowi są dostarczyć na rynek więcej towarów, o ile tylko
będą mili zagwarantowany zbyt. Po osiągnięciu produkcji potencjalnej (

) dalszy wzrost

popytu nie prowadzi do wzrostu produkcji, a powoduje tylko wzrost cen.

d

AP

P

Y

Keynesiści uważają, że w rzeczywistości agregatowy popyt kształtuje się na niższym
poziomie niż produkcja potencjalna, co uniemożliwia pełnie wykorzystanie czynników
produkcji. Daje to wolną drogę dla działań państwa, które powinno zwiększyć agregatowy
popyt.
Keynesiści nie wierzą, że rynek może działać elastycznie, są zwolennikami dużej
ingerencji państwa w gospodarkę.
Stanowisko neoklasyczne traktowane jest jako podejście podażowe, gdyż determinanty
dochodu narodowego wiążą się z zasobami czynników produkcji i efektywnością ich
wykorzystania.
Stanowisko keynesistowskie traktowane jest jako podejście popytowe, gdyż produkcja jest
zdeterminowana przez wielkość agregatowego popytu.
Neoklasycy opisują gospodarkę w warunkach pełnego wykorzystania czynników produkcji
oraz uwzględniając analizy długookresowe. Natomiast Keynesiści opisują gospodarkę w
warunkach niepełnego wykorzystania czynników produkcji i w ujęciu krótkookresowym.

5

3

3

.

.

F

F

u

u

n

n

k

k

c

c

j

j

a

a

k

k

o

o

n

n

s

s

u

u

m

m

p

p

c

c

j

j

i

i

.

.

Gospodarstwa domowe kupują różne dobra konsumpcyjne. Ich źródłem finansowania są
rozporządzalne dochody osobiste (dochody gospodarstw domowych pomniejszone o
podatki pośrednie i powiększone o transfery).
Założenie: Państwo jest pomijane.

podatki = 0

transfery = 0

Gospodarstwa domowe mogą swoje dochody przeznaczyć na wydatki konsumpcyjne (C)
lub na oszczędności (S)

Y = C + S

Gospodarstwa domowe podejmując decyzje o wysokości wydatków konsumpcyjnych
decydują jednocześnie o wysokości oszczędności.
Podstawowe czynniki determinujące wysokość wydatków konsumpcyjnych:
-wysokość dochodów gospodarstwa domowego
-wysokość nagromadzonego majątku
Wyróżniamy 3 hipotezy dotyczące wpływu dochodów na wielkość wydatków
konsumpcyjnych:

1. hipoteza dochodu absolutnego – zgodnie z tą hipotezą wysokość wydatków

konsumpcyjnych zależy od wielkość bieżących dochodów gospodarstwa domowego
• dochody wzrastają =>wydatki konsumpcyjne rosną, ale ich udział w dochodzie jest

coraz mniejszy

2. hipoteza dochodu relatywnego – zgodnie z ta hipotezą wielkość wydatków

konsumpcyjnych gospodarstw domowych zależy w dużym stopniu od poziomu życia
ich znajomych.
• dochody gospodarstw domowych zmniejszają się w porównaniu do dochodów

znajomych => gospodarstwo domowe stara się utrzymać konsumpcję na poziomie
konsumpcji swoich znajomych

• dochody (relatywne i absolutne) gospodarstwa domowego zwiększają się =>

gospodarstwo domowe w niewielkim stopniu zwiększa swoje wydatki
konsumpcyjne

3. hipoteza dochodu permanentnego - zgodnie z ta hipotezą wielkość wydatków

konsumpcyjnych gospodarstw domowych zależy od wysokości dochodu
permanentnego,
dochód permanentny - przeciętny dochód jaki dane gospodarstwo domowe
spodziewa się uzyskać w ciągu swojego życia.
• realna wartość nagromadzonego majątku rośnie => rosną wydatki konsumpcyjne

• realna wartość nagromadzonego majątku spada => maleją wydatki konsumpcyjne

Funkcja konsumpcji (wg dochodu absolutnego) obrazuje poziom łącznych zamierzonych
wydatków konsumpcyjnych przy różnych poziomach dochodu narodowego.

6

Na rys. widać funkcje konsumpcji (linia ciągła) oraz linię 45˚. Punkt przecięcia obu
prostych (A) – jest to pkt, w którym wydatki konsumpcyjne są równe dochodowi
(

).

d

c

C

Y

=

• gdy Y< Yc to f-cja konsumpcji leży powyżej linii 45˚ (C>Y)

• gdy Y>Yc to f-cja konsumpcji leży poniżej linii 45˚ (C<Y)

Przy wyższych poziomach dochodów wydatki konsumpcyjne są wyższe, ale ich udział w
dochodzie jest coraz mniejszy.
Prosta obrazująca funkcję konsumpcji przecina pionowa oś przy konsumpcji = Ca, tzn. są
pewne wydatki konsumpcyjne mające charakter autonomiczny.
Nachylenie krzywej konsumpcji zależy od krańcowej skłonności do konsumpcji (stosunek
przyrostu wydatków konsumpcyjnych do przyrostu dochodu). Im wyższa

tym prosta

jest bardziej pionowa, im niższa tym prosta bardziej pozioma.

SK

k

Funkcję konsumpcji możemy wyrazić algebraicznie:

Y

k

C

C

SK

a

⋅

+

=

7

4

4

.

.

F

F

u

u

n

n

k

k

c

c

j

j

a

a

o

o

s

s

z

z

c

c

z

z

ę

ę

d

d

n

n

o

o

ś

ś

c

c

i

i

(

(

s

s

.

.

3

3

6

6

2

2

)

)

Założenie: Państwo jest pomijane.
Gospodarstwa domowe mogą swoje dochody przeznaczyć na wydatki konsumpcyjne (C)
lub na oszczędności (S)

Y = C + S

Gospodarstwa domowe podejmując decyzje o wysokości wydatków konsumpcyjnych
decydują jednocześnie o wysokości oszczędności.
Podstawowe czynniki determinujące wysokość oszczędności:
-wysokość dochodów gospodarstwa domowego
-wysokość nagromadzonego majątku
Wyróżniamy 3 hipotezy dotyczące wpływu dochodów na wielkość wydatków
konsumpcyjnych:
1. hipoteza dochodu absolutnego – zgodnie z tą hipotezą wysokość wydatków

konsumpcyjnych zależy od wielkość bieżących dochodów gospodarstwa domowego

• dochody wzrastają =>wydatki konsumpcyjne rosną, ale ich udział w dochodzie jest

coraz mniejszy

2. hipoteza dochodu relatywnego – zgodnie z ta hipotezą wielkość wydatków

konsumpcyjnych gospodarstw domowych zależy w dużym stopniu od poziomu życia
ich znajomych.

• dochody gospodarstw domowych zmniejszają się w porównaniu do dochodów

znajomych => gospodarstwo domowe stara się utrzymać konsumpcję na poziomie
konsumpcji swoich znajomych

• dochody (relatywne i absolutne) gospodarstwa domowego zwiększają się =>

gospodarstwo domowe w niewielkim stopniu zwiększa swoje wydatki
konsumpcyjne

3. hipoteza dochodu permanentnego - zgodnie z ta hipotezą wielkość wydatków

konsumpcyjnych gospodarstw domowych zależy od wysokości dochodu
permanentnego, tzn. od przeciętnego dochodu jaki dane gospodarstwo domowe
spodziewa się uzyskać w ciągu swojego życia.

• realna wartość nagromadzonego majątku rośnie =>rosną wydatki konsumpcyjne
• realna wartość nagromadzonego majątku spada =>maleją wydatki konsumpcyjne

F-cja oszczędności (według hipotezy dochodu absolutnego) - obrazuje poziom
zamierzonych oszczędności przy różnych poziomach dochodu narodowego

Y = C + S
Y = 0

0= Ca + Sa
Sa = -Ca

Krzywa funkcji oszczędności leży poniżej linii 45˚, tzn. niezależnie od poziom dochodu
narodowego oszczędności będą od niego niższe.
Funkcja oszczędności jest rosnąca – wyższemu dochodowi narodowemu towarzyszą
wyższe oszczędności.
Nachylenie funkcji oszczędności zależy od krańcowej skłonności do oszczędzania
(stosunek przyrostu oszczędności do przyrostu dochodu)
Funkcje oszczędności możemy wyrazić algebraicznie:

Y

k

S

S

SO

a

⋅

+

=

8

5

5

.

.

F

F

u

u

n

n

k

k

c

c

j

j

a

a

a

a

g

g

r

r

e

e

g

g

a

a

t

t

o

o

w

w

e

e

g

g

o

o

p

p

o

o

p

p

y

y

t

t

u

u

Założenie

:

: Państwo jest pomijane.

Agregatowy popyt na towary składa się z wydatków konsumpcyjnych(C) i inwestycyjnych
(I)

I

C

AP

P

+

=

Czynniki determinujące inwestycje:
• stopa procentowa (gdy stopa procentowa rośnie to wzrastają koszty inwestycji)

• zmiany popytu konsumpcyjnego (gdy rośnie popyt konsumpcyjny to rośnie wielkość

inwestycji)

• koszty i efektywność zasobów kapitału (gdy koszty maleją lub gdy rośnie efektywność

to rosną także inwestycje)

• oczekiwania (optymistyczne oczekiwania zwiększają rozmiary inwestycji, natomiast

pesymistyczne oczekiwania zmniejszają rozmiary inwestycji)

Podstawowe czynniki determinujące wysokość wydatków konsumpcyjnych:
• wysokość dochodów gospodarstw domowych

• wysokość nagromadzonego majątku

Założenia

:

:

•

(tzn. determinanty inwestycji nie wpływają na ich wielkość).

a

I

I

=

•

Y

k

C

C

SK

a

⋅

+

=

Y

k

C

I

AP

SK

a

a

P

⋅

+

+

=

Funkcja agregatowego popytu - określa wielkość łącznych planowanych wydatków na
towary przy różnych wielkościach dochodu narodowego.

Położenie krzywej agregatowego popytu zależy od punktu jej przecięcia z osią pionowa
(

).

a

a

C

I

+

Nachylenie krzywej agregatowego popytu uzależnione jest od nachylenia funkcji
konsumpcji i zależy od wielkości krańcowej skłonności do konsumpcji (

). Nachylenie

obu tych prostych jest takie same (są równoległe). Prosta agregatowego popytu jest
przesunięta w górę o wielkość .

SK

k

a

I

Agregatowy popyt może się zmienić (

.

const

k

SK

=

) pod wpływem:

– zmian dochodu (ruch wzdłuż danej prostej agregatowego)
– zmian wydatków autonomicznych (równoległe przesunięcie prostej agregatowego popytu
w górę przy wzroście bądź w dół przy spadku)

9

6

6

.

.

P

P

o

o

z

z

i

i

o

o

m

m

d

d

o

o

c

c

h

h

o

o

d

d

u

u

n

n

a

a

r

r

o

o

d

d

o

o

w

w

e

e

g

g

o

o

w

w

s

s

t

t

a

a

n

n

i

i

e

e

r

r

ó

ó

w

w

n

n

o

o

w

w

a

a

g

g

i

i

(

(

s

s

.

.

3

3

6

6

7

7

)

)

Na rynku towarów występuje równowaga, gdy łączne zamierzone wydatki są równe
faktycznie wytworzonemu dochodowi narodowemu.

I

C

AP

Y

P

+

=

=

Linia 45˚ - wielkość dochodu narodowego jest równa wielkości agregatowego popytu
Prosta agregatowego przecina się z linią 45˚ w pkt E. W tym punkcie występuje stan
równowagi (łączne wydatki są równe wytworzonemu dochodowi narodowemu).

• gdy Y = Yo to APp = Y
• gdy Y < Yo (Ya) to APp > Y (f-cja APp powyżej linii 45˚)

• gdy Y> Yo (Yb) to APp < Y (f-cja APp powyżej linii 45˚)

Drugi sposób wyznaczania poziomu dochodu narodowego w stanie równowagi:

Y = C + I

Y = C + S

I = Y - C

S = Y - C

I = S

Na rynku towarów występuje równowaga, gdy planowane inwestycje są równe
planowanym oszczędnościom

W punkcie E występuje stan równowagi (planowane I = planowane S). Osiągnięcie stanu
równowagi nie jest łatwe, gdyż inne podmioty oszczędzają a inne inwestują; tak samo inne
czynniki determinują inwestycje i inne oszczędności.
Gdy Y < Yo mamy nadwyżkę Pp.
Gdy Y > Yo mamy nadwyżkę Pd.

10

1

1

1

1

.

.

J

J

a

a

k

k

m

m

i

i

e

e

r

r

z

z

y

y

s

s

i

i

ę

ę

r

r

o

o

l

l

ę

ę

p

p

a

a

ń

ń

s

s

t

t

w

w

a

a

w

w

g

g

o

o

s

s

p

p

o

o

d

d

a

a

r

r

c

c

e

e

?

?

(

(

s

s

.

.

3

3

9

9

8

8

)

)

Role państwa w gospodarce mierzymy za pomocą takich wskaźników jak:
• udział sektora publicznego w produkcji i zatrudnieniu (w PL ponad 20% - więcej niż

przeciętnie w UE)

• ilość ustanowionych przez państwo instytucji i norm prawnych

11

• liczba pracowników instytucji państwowych

• udział wydatków państwowych w PKB,

o

Na przełomie XIX/XX w. w typowych rozwiniętych krajach wynosił on 7-15%

o

Obecnie jest to 32-62% (PL 35,8%, UE 41,5%)

Często rola państwa zależy od uwarunkowań historycznych oraz uznawanych w danym
kraju wartości (w Japonii – bardzo duża rola Państwa, w Polsce państwo ma niski
autorytet)

1

1

2

2

.

.

T

T

e

e

o

o

r

r

i

i

a

a

r

r

y

y

n

n

k

k

u

u

p

p

o

o

l

l

i

i

t

t

y

y

c

c

z

z

n

n

e

e

g

g

o

o

o

Wg tej teorii problemy funkcjonowania państwa przedstawia się w sposób
charakterystyczny dla analiz funkcjonowania gospodarki rynkowej,
np.:. scenę polityczną traktuje się jak rynek, najczęściej oligopolistyczny (tzn., że działa
na niego kilka silnych podmiotów partii politycznych.
Partie te maja swoje produkty – programy wyborcze, odbiorcy-konsumenci to elektorat.
Głosując na partię, kupujemy jej produkt (program), gdy głosujemy na innych wówczas
bankrutują.
Partie polityczne tak samo jak przedsiębiorstwa mogą się łączyć lub dzielić. Niektóre
także znikają z rynku politycznego. Istnieje jednak problem jakości produktu partii i
trafności dokonanego wyboru przez konsumenta.

o

Drugi nurt tej teorii zajmuje się działalnością partii politycznych w poszczególnych
fazach cyklu politycznego i ustaleniem kryteriów tworzenia produktów politycznych
(programów). Na ogół uznaje się, że przed wyborami poszczególne partie stają się
atrakcyjne dla społeczeństwa, np.: oferują zmniejszenie podatków, zmniejszenie
bezrobocia, itp.

1

1

3

3

.

.

F

F

u

u

n

n

k

k

c

c

j

j

e

e

p

p

a

a

ń

ń

s

s

t

t

w

w

a

a

w

w

g

g

o

o

s

s

p

p

o

o

d

d

a

a

r

r

c

c

e

e

(

(

s

s

.

.

3

3

8

8

8

8

)

)

1. Tworzenie i zapewnianie odpowiedniego ładu instytucjonalno-prawnego.
Funkcja ta jest długookresowa i polega na ustanawianiu stosunkowo trwałych i

stabilnych instytucji i praw.
Chodzi tu o:
o

tworzenie norm prawnych oraz instytucji chroniących własność prywatną i prawa
jednostek,

o

tworzenie prawa zbiorowości i społeczeństwa jako całości,

o

organizowania sprawnego systemu obiegu informacji ekonomicznej

o

ustanawianie zasad funkcjonowania instytucji obsługujących rynek(giełdy, instytucje
finansowe)

o

ustanawianie zasad prowadzenia działalności gospodarczej,

o

ustanawianie warunków konkurencji

2.

Alokacyjna funkcja państwa polega na podejmowaniu działań, które sprzyjają

optymalnej alokacji zasobów gospodarczych.
W gospodarce rynkowej chodzi głownie o:
- ochronę własności prywatnej
- wspomaganie i uzupełnianie mechanizmu rynkowego.
Ważnym zadaniem państwa w gospodarce rynkowej jest rozszerzenie prywatnej
przedsiębiorczości i rynku a nie ich ograniczanie, ponieważ własność prywatna:

12

- najsilniej wyzwala działające bodźce ekonomiczne
- skłania jednostki nastawione na maksymalizację swoich korzyści do wzmożonego

wysiłku i szukania najlepszych sposobów wykorzystania zasobów

Do zadań państwa należą:
o

określanie niezbędnego zakresu własności publicznej,

o

znalezienie rozwiązań instytucjonalno-prawnych, które pozwolą na rozgraniczanie
praw własności do danych zasobów między dane jednostki

o

wspieranie konkurencji poprzez zbliżanie warunków obecnych do warunków
konkurencji doskonałej, czyli:
• usprawnianie systemu obiegu informacji ekonomicznej,

• zwalczanie praktyk monopolistycznych,

• eliminowanie barier wejścia na rynek.

Takie działania sprzyjają lepszej alokacji zasobów i maksymalizacji społecznego
dobrobytu.

3. Stabilizacyjna funkcja państwa polega na podejmowaniu przez państwo działań

stabilizujących gospodarkę poprzez realizacje takich celów jak:
• osiągnięcie i utrzymanie w dłuższym okresie wysokiego tempa wzrostu

gospodarczego,

• wyeliminowanie lub ograniczenie do minimum inflacji i bezrobocia,

• zmniejszenie amplitudy wahań poziomu aktywności gospodarczej
• najlepsze wykorzystanie rzeczowych czynników produkcji
Wyróżniamy:
A) polityka fiskalna - polega na manipulowaniu poziomem podatków płaconych przez

społeczeństwo i wydatków państwa
P

ODATKI

 obniżają dochody
 ograniczają wydatki prywatne na konsumpcję indywidualną,
 wpływają na inwestycje,
 wpływają na potencjalną produkcję
 wpływają na zatrudnienie.
W

YDATKI PAŃSTWA

 wpływają na wielkość konsumpcji zbiorowej

B) polityka monetarna - polega na manipulowaniu przez bank centralny stopa wzrostu

podaży pieniądza
Z

MIANY W PODAZY PIENIĄDZA

 wpływają na zmiany stóp procentowych,
 pośrednio na inwestycje,
 pośrednio na budownictwo mieszkaniowe
 pośrednio na eksport i import.

4. Redystrybucyjna funkcja państwa polega na działaniach mających na celu:

• niwelowanie zbyt dużych różnic dochodowych, które nie są akceptowane przez

społeczeństwo

• pomoc ludziom starym, upośledzonym i chorym, którzy nie są w stanie sami o sobie

zadbać

Państwo niwelując różnice majątkowe oddziałuje także na:

13

⎯ strukturę konsumpcji

⎯ dostęp do preferowanych społecznie produktów i usług w takich dziedzinach jak

kultura, oświata, szkolnictwo wyższe, itp.

Wzrost znaczenia opiekuńczych funkcji państwa jest związany z:
- poziomem rozwoju gospodarczego w krajach rozwiniętych,
- osłabieniem solidarności społecznej i więzi rodzinnych,
- upowszechnieniem się egoizmu i obojętności wobec ludzi potrzebujących pomocy
Główne instrumenty funkcji redystrybucyjnej:
- system podatkowy
- wydatki budżetowe
- składki na ubezpieczenia społeczne
- systemy opłat i cen
Głównymi formami pomocy ze strony państwa są:
⎯ świadczenia pieniężne (płatności transferowe)

o

świadczenia dofinansowania przez państwo
ƒ emerytury
ƒ renty
ƒ zasiłki inwalidzkie i chorobowe
ƒ zasiłki dla bezrobotnych

o

świadczenia finansowane w całości przez państwo
ƒ zasiłki dla osób o niskich dochodach
ƒ zasiłki dla niepełnosprawnych
ƒ dodatki rodzinne,
ƒ dodatki mieszkaniowe

⎯ świadczenia w naturze

o

powszechna służba zdrowia

o

oświata

1

1

3

3

.

.

F

F

u

u

n

n

k

k

c

c

j

j

e

e

p

p

a

a

ń

ń

s

s

t

t

w

w

a

a

w

w

g

g

o

o

s

s

p

p

o

o

d

d

a

a

r

r

c

c

e

e

1. Najważniejsza funkcja państwa jest tworzenie i zapewnianie funkcjonowania

odpowiedniego ładu instytucjonalno-prawnego. Chodzi tu głównie o tworzenie norm
prawnych oraz instytucji chroniących własność prywatną i prawa poszczególnych
jednostek, ale także prawa zbiorowości i społeczeństwa jako całości, organizowania
sprawnego systemu obiegu informacji ekonomicznej ustanawianie zasad
funkcjonowania instytucji obsługujących rynek(giełdy, instytucje finansowe) zasad
prowadzenia działalności gospodarczej, warunków konkurencji.

2. Alokacyjna funkcja państwa polega na podejmowaniu działań sprzyjających

optymalnej alokacji zasobów gospodarczych. W gospodarce rynkowej chodzi głownie
o ochronę własności prywatnej oraz wspomaganie i uzupełnianie (także korygowanie
lub zastępowanie) mechanizmu rynkowego. Zasadniczym zadaniem państwa w
gospodarce rynkowej jest rozszerzenie prywatnej przedsiębiorczości i rynku niż ich
ograniczanie, np. przez zastępowanie własności prywatnej własnością publiczną i
stosowanie administracyjnych(nierynkowych) metod regulowania gospodarki.
Własność prywatna wyzwala najsilniej działające bodźce ekonomiczne. Skłania
zorientowanych na maksymalizację swoich korzyści jednostki do wzmożonego wysiłku
i poszukiwania najlepszych sposobów wykorzystania zasobów
Do zadań państwa należą:

14

Określanie niezbędnego zakresu własności publicznej, poszukiwania takich rozwiązań
instytucjonalno-prawnych, które pozwalają na precyzyjne rozgraniczanie praw
własności do poszczególnych zasobów miedzy różne społeczności, instytucje,
sprzyjające nieustannej wymianie praw własności, której stwarza szanse na to, ze
zasoby gospodarcze trafiają do tych, którzy potrafią je najlepiej wykorzystać
Jeśli chodzi o mechanizm rynkowy to najważniejszym zadaniem państwa jest
wspieranie konkurencji przez działania zbliżające rzeczywiste warunki, w jakich
funkcjonują podmioty gospodarcze, do warunków odpowiadających założeniom
konkurencji doskonałej. Ma to usprawniać system obiegu informacji ekonomicznej,
zwalczać struktury i praktyki monopolistyczne, eliminować bariery wejścia na rynek.
Takie działania sprzyjają lepszej alokacji zasobów gospodarczych i maksymalizacji
społecznego dobrobytu, gdyż ograniczają skalę błędów w procesie podejmowania
decyzji gospodarczych, usprawniają rachunek ekonomiczny oraz utrudniają stosowanie
praktyk polegających na niepełnym wykorzystaniu czynników produkcji przy
równoczesnym podnoszeniu cen produktów i usług.
A. Smith zakładał ze w gospodarce wolnorynkowej mechanizm „niewidzialnej ręki”
rynku sprawia, że działania kierujących własnym interesem jednostek są korzystne
także dla całego społeczeństwa.
Współcześni ekonomiści (Pareto, Marshal, Pigou) przyjmują, że w warunkach
konkurencji doskonałej siły rynku popychają gospodarkę autonomicznie do stanów
równowagi na rynkach poszczególnych produktów i czynników produkcji
(RÓWNOWAGA CZĄSTKOWA)oraz równowagi na wszystkich rynkach
równocześnie (RÓWNOWAGA OGÓLNA), która oznacza optymalne wykorzystanie
zasobów gospodarczych a także maksymalnie możliwy w danych warunkach poziom
społecznego dobrobytu.
Gospodarka, w której każdy konsument stara się maksymalizować swoja użyteczność,
a każdy producent swój zysk osiąga wówczas optimum efektywności
społecznej/alokacyjnej/, określane często jako optimum w sensie Pareto, czyli stan, w
którym nie ma możliwości dokonania takich zmian w sferze produkcji lub dystrybucji
dóbr, które poprawiałyby dobrobyt choćby jednej jednostki bez pogorszenia położenia
kogoś innego. Jeśli tego typu zmiany są możliwe mówi się zwykle o poprawie
(usprawnieniu) w sensie Pareto.

3. Stabilizacyjna funkcja państwa polega na podejmowaniu przez państwo działań

stabilizujących gospodarkę przez realizacje głównie takich celów jak osiągnięcie i
utrzymanie w dłuższym okresie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego,
wyeliminowanie lub przynajmniej ograniczenie do minimum inflacji i bezrobocia,
zmniejszenie amplitudy wahań poziomu aktywności gospodarczej oraz możliwie
najlepsze wykorzystanie rzeczowych czynników produkcji => CELE
MAKROEKONOMICZNEJ POLITYKI PAŃSTWA
Najważniejszym celem jest ograniczenie inflacji. Państwo może osiągnąć ten cel przez
konsekwentną długookresową politykę ograniczania dopływu pieniądza do gospodarki
oraz hamowanie wzrostu dochodów i świadczeń społecznych

2 ZASADNICZE RODZAJE POLITYKI MAKROEKONOMICZNEJ PANSTWA

- polityka fiskalna - polega ona na manipulowaniu poziomem podatków płaconych
przez społeczeństwo i wydatków państwa
- polityka monetarna - polega na manipulowaniu przez bank centralny(w imieniu
państwa) stopą wzrostu podaży pieniądza

15

• Podatki obniżają dochody i ograniczają wydatki prywatne na konsumpcję

indywidualną, a ponadto wpływają na inwestycje, potencjalną produkcję i
zatrudnienie.

• Wydatki państwa wpływają m.in. na wielkość konsumpcji zbiorowej.
• Zmiany w podaży pieniądza wpływają z kolei na zmiany stóp procentowych, a

pośrednio na inwestycje, budownictwo mieszkaniowe oraz eksport i import.

4. Redystrybucyjna funkcja państwa polega głównie na działaniach zmierzających do

niwelowania zbyt dużych, nie akceptowanych społecznie różnic dochodowych i
majątkowych oraz pomocy ludziom starym, upośledzonym i chorym, którzy nie są w
stanie radzić sobie sami.
Niwelując różnice dochodowe państwo oddziałuje jednocześnie na strukturę
konsumpcji oraz dostęp do preferowanych społecznie produktów i usług w takich
dziedzinach jak kultura, oświata, szkolnictwo wyższe, mieszkalnictwo, służba zdrowia.
Wzrost znaczenia opiekuńczych funkcji państwa jest związany z poziomem rozwoju
gospodarczego i aspiracji ludzi w krajach stosunkowo zamożnych, a z drugiej strony z
osłabieniem solidarności społecznej i więzi rodzinnych, upowszechnieniem się
egoizmu i obojętności wobec ludzi zagrożonych ekonomicznie i potrzebujących
pomocy
GŁÓWNE INSTRUMENTY FUNKCJI REDYSTRYBUCYJNEJ
- System podatkowy
- wydatki budżetowe
- składki na ubezpieczenia społeczne
- systemy opłat i cen
Głównymi formami pomocy ze strony państwa są różnego rodzaju świadczenia
pieniężne (płatności transferowe) w tym świadczenia dofinansowywane przez państwo,
zasiłki dla bezrobotnych, świadczenia finansowane w całości przez państwo (zasiłki dla
niepełnosprawnych, dodatki rodzinne, dodatki mieszkaniowe) oraz świadczenia w
naturze(w ramach powszechnej służby zdrowia i oświaty)

1

1

4

4

.

.

Z

Z

a

a

s

s

a

a

d

d

y

y

p

p

o

o

l

l

i

i

t

t

y

y

k

k

i

i

b

b

u

u

d

d

ż

ż

e

e

t

t

o

o

w

w

e

e

j

j

Budżet państwa – plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa związane z
realizacja przyjętej polityki społecznej, gospodarczej i obronnej.

• sporządzany na 1 rok
• zatwierdzany przez wykadzę ustawodawcza

• po zatwierdzeniu staje się aktem prawnym

Funkcje budżetu:

 funkcja fiskalna – gromadzenie dochodów budżetowych umożliwiających

utrzymanie aparatu państwowego oraz realizację określonych zadań

 funkcja redystrybucyjna – umożliwia dokonywanie pożądanych zmian podziale

dochodu narodowego:

o

zmniejszanie dysproporcji w poziomie rozwoju gospodarczego różnych
regionów

o

niwelowanie nadmiernego zróżnicowania dochodów różnych grup społecznych

o

tworzenie warunków bezpieczeństwa socjalnego dla grup najuboższych

Realizacje funkcji redystrybucyjnej umożliwia:

16

- system podatkowy

• progresywne opodatkowanie dochodów ludności

• ulgi i zwolnienia podatkowe
• zróżnicowanie stawek podatków pośrednich nakładanych na dobra

konsumpcyjne

- wydatki budżetowe (transfery)

 funkcja stymulacyjna – oddziaływanie dochodów i wydatków budżetu państwa na

życie gospodarcze i społeczne.
Za pomocą systemów podatkowych oraz wydatków budżetowych można:

• wpływać na poziom dochodu narodowego i zmiany strukturalne w gospodarce

• kształtować poziom akumulacji i tempo wzrostu gospodarczego
• regulować poziom i kierunki konsumpcji

Zasady polityki budżetowej:
1. Zasada rocznego budżetowania - plan dochodów i wydatków budżetowych obejmuje

okres jednego roku (niekoniecznie kalendarzowego)

2. Zasada zupełności - budżet obejmuje wszystkie dochody i wydatki państwa (żadna z

dziedzin działalności finansowej państwa nie może być pominięta lub wyłączona z
planu budżetowego)

3. Zasada jedności – budżet państwa powinien tworzyć jedna całość tzn. wszystkie

dochody i wydatki państwa powinny być ujęte w jednym zestawieniu (poszczególne
pozycje budżetu państwa mogą być sporządzane jako odrębne dokumenty, musza
jednak łączyć się w jedna zwarta całość)

4. Zasada jawności – budżet państwa powinien być podany do publicznej wiadomości

(dotyczy to zarówno tworzenia i uchwalania budżetu jak i jego wykonania oraz
kontroli)

5. Zasada równowagi budżetowej - polega na dążeniu do tego żeby bieżące dochody z

podatków i z innych źródeł napływające do budżetu centralnego były wystarczające do
pokrycia płatności za produkty i usługi finansowanych przez rząd płatności
transferowych i innych wydatkowa budżetowych

Zasady te z biegiem lat ulegały modyfikacjom. Obecnie niektóre z nich nie SA w pełni
respektowane (zasada równowagi budżetowej).
„Ze względu na wzrastające znaczenie wydatków rządowych coraz częstszym zjawiskiem
w praktyce gospodarczej wielu gospodarczo rozwiniętych krajów w ciągu ostatnich
kilkunastu lat jest deficyt budżetowy (nadwyżka wydatków państwa nad dochodami
budżetowymi).
Trudno także, ze względu na poważne rozczłonkowanie i wzrastającą rolę budżetów
lokalnych, w pełni respektować formalne i merytoryczne wymogi zasady zupełności i
jedności budżetowej. Dotyczy to zwłaszcza państw federacyjnych, w których sporządza się
odrębne budżety na szczeblu republik, stanów, krajów związkowych i brakuje
instytucjonalnych powiązań między tymi budżetami a centralnym budżetem państwa.
Zasady polityki budżetowej można przyrównywać do dekalogu. Podobnie jak dekalog dają
wskazówki, jak postępować i czego nie należy robić. Równocześnie powszechnie
wiadomo, że w praktyce często nie są w pełni przestrzegane.”

1

1

5

5

.

.

K

K

r

r

z

z

y

y

w

w

a

a

L

L

a

a

f

f

f

f

e

e

r

r

a

a

(

(

s

s

.

.

4

4

2

2

8

8

)

)

Krzywa Laffera – obrazuje zależność między wpływami do budżetu z tyt. podatków a
wysokością stopy podatkowej.

Przy stopie opodatkowania t = 0% przychody do budżetu z podatków są = 0. Jednak wzrost
stawek opodatkowania powoduje wzrost przychodów podatkowych. Dzieje się tak jednak
tylko do pewnego momentu (t*), w którym to przychody z podatków są maksymalne.
Dalszy wzrost stawki (t > t*) będzie powodował obniżenie wartości przychodów z tytułu
podatków.
Gdy stawka opodatkowania osiągnie t = 100%, przychody znów będą zerowe.
Punkt na krzywej Laffera odpowiadający stawce maksymalizującej przychody podatkowe
nazywany jest punktem nasycenia.
Z kształtu krzywej Laffera wynika, że ten sam poziom przychodów do budżetu z tytułu
podatków rząd może osiągnąć dla dwóch różnych stawek opodatkowania - t

1

i t

3

.

Nadmiernie wysokie podatki osłabiają bodźce do prowadzenia działalności gospodarczej.
Produkcja i dochody ludności spadają, a w konsekwencji zmniejszają się także dochody
budżetowe.

17

1

1

6

6

.

.

W

W

y

y

d

d

a

a

t

t

k

k

i

i

p

p

a

a

ń

ń

s

s

t

t

w

w

a

a

i

i

p

p

r

r

o

o

d

d

u

u

k

k

c

c

j

j

a

a

z

z

a

a

p

p

e

e

w

w

n

n

i

i

a

a

j

j

ą

ą

c

c

a

a

r

r

ó

ó

w

w

n

n

o

o

w

w

a

a

g

g

ę

ę

.

.

Wyróżniamy 3 grupy wydatków budżetowych:
1. wydatki na podstawowe funkcje państwa:

⎯ obronę narodową
⎯ administracje państwową

⎯ wymiar sprawiedliwości

2. wydatki na cele społeczne

⎯ oświatę
⎯ kulturę

⎯ świadczenia socjalne

3. wydatki na interwencję w gospodarkę

⎯ oddziaływanie na inwestycje

9 produkcyjne
9 infrastrukturalne

⎯ subsydia dla:

9 rolnictwa
9 przedsiębiorstw państwowych
9 przedsiębiorstw prywatnych

⎯ wydatki transferowe

Wydatki budżetowe charakteryzują się wysokim stopniem inercji. Zarówno ograniczenie
absolutnych rozmiarów tych wydatków, jak i zahamowanie tempa ich wzrostu w praktyce
jest bardzo trudne.
Utrzymywanie, a nawet rozszerzanie wydatków budżetowych uzasadniane jest wieloma
względami natury ekonomicznej:
• konieczność subsydiowania produkcji rolnej

o

ochrona krajowego rolnictwa

o

stabilizacja dochodów producentów rolnych

• konieczność subsydiowania przedsiębiorstw państwowych i prywatnych (zwłaszcza w

okresie recesji)

o

przeciwdziałanie masowym bankructwom

o

zwiększanie zdolności eksportowej gospodarki

o

stabilizacja koniunktury

o

ochrona miejsc pracy

• rozwój zaawansowanych technologii

o

nakłady na prace naukowo-badawcze

o

nakłady inwestycyjne wykraczające poza potrzeby i możliwości prywatnego
kapitału

• próby dokonania zmian strukturalnych w gospodarce

o

tworzenie warunków do rozwoju nowoczesnych gałęzi produkcji

o

dążenie do nadania gospodarce pożądanej dynamiki

o

zagospodarowanie mniej rozwiniętych regionów kraju

o

zmiany strukturalne podyktowane względami ochrony środowiska

Państwo poprzez finansowanie wydatków związanych z zakupem dóbr na rynku występuje
jako finalny nabywca części dochodu narodowego (Y). Dochód narodowy tworzą:
- wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych (C)
- wydatki rządowe (G)
- wydatki na dobra inwestycyjne (I)

Y = C + I + G

Założenia

:

:

G – autonomiczne
I - autonomiczne

Mnożnik wydatków budżetowych (

)- wskazuje ile razy przyrost dochodu jest większy

od przyrostu wydatków rządowych na produkty i usługi.

g

m

18

SK

g

k

m

−

=

1

1

Wydatki rządowe na produkty i usługi są ważnym czynnikiem determinującym poziom
dochodu narodowego i zatrudnienia.
Gdy wydatki rządowe rosną (ceteris paribus), to wraz z nimi wzrasta produkcja w stopniu
wyznaczonym przez mnożnik.
Gdy zaś wydatki rządowe maleją (ceteris paribus), to wraz z nimi maleje produkcja (w
stopniu wyznaczonym przez mnożnik)
Wydatki rządowe mogą, więc wpływać stabilizująco i destabilizująco:
- wzrost wydatków rządowych w okresie recesji wpływa na wzrost dochodu narodowego
- ograniczenie wydatków rządowych w okresie recesji wpływa na spadek dochodu
narodowego

19

1

1

7

7

.

.

M

M

n

n

o

o

ż

ż

n

n

i

i

k

k

p

p

o

o

d

d

a

a

t

t

k

k

o

o

w

w

y

y

.

.

Mnożnik podatkowy – mówi o zmianach wielkości dochodu narodowego w wyniku
wysokości podatków. wskazuje ile razy przyrost dochodu jest większy od wzrostu
podatków.

SK

SK

t

k

k

m

−

=

1

Mnożnik podatkowy jest ujemny, co oznacza, że zmiany dochodu narodowego i podatków
są dwukierunkowe.

W

ZROST PODATKÓW

=>

SPADEK DOCHODU DO DYSPOZYCJI

=>

SPADEK WYDATKÓW

KONSUMPCYJNYCH

=>

S

PADEK DOCHODU NARODOWEGO

Spadek podatków spowoduje proces odwrotny.
S

PADEK PODATKÓW

=>

WZROST DOCHODU DO DYSPOZYCJI

=>

WZROST WYDATKÓW

KONSUMPCYJNYCH

=>

WZROST DOCHODU NARODOWEGO

1

1

8

8

.

.

A

A

k

k

t

t

y

y

w

w

n

n

a

a

i

i

p

p

a

a

s

s

y

y

w

w

n

n

a

a

p

p

o

o

l

l

i

i

t

t

y

y

k

k

a

a

f

f

i

i

s

s

k

k

a

a

l

l

n

n

a

a

(

(

s

s

.

.

4

4

3

3

8

8

)

)

Polityka fiskalna opiera się na wykorzystaniu:
- podatków
- wydatków budżetowych
do:
- stabilizacji gospodarki
- realizacji celów ekonomicznych i społecznych

1. Aktywna polityka fiskalna - podejmowanie decyzji dotyczących zmian dochodów i
wydatków budżetowych, które pozwalają osiągnąć zamierzone w danej sytuacji cele
gospodarcze.
Aktywna polityka fiskalna polega na świadomym interwencjonalizmie, który za każdym
razem wymaga podejmowania decyzji o wykorzystaniu konkretnych instrumentów
fiskalnych:
• zwiększenie/ograniczenie wydatków budżetowych na określone cele

20

• zmiana stawek i zasad opodatkowania

• zmiana zasad subwencjonowania przedsiębiorstw
oraz na określeniu sposobu wykorzystania tych instrumentów.
S

ŁABOŚCI POLITYKI FISKALNEJ

:

- decyzje wymagają zmian legislacyjnych
- opóźnienia w działaniu instrumentów polityki fiskalnej.
Rodzaje opóźnień:
a) diagnostyczne – związane z potrzebą:

• dokonania oceny zmian zachodzących w gospodarce

• zebrania niezbędnych informacji statystycznych i ich przetworzenia

b) decyzyjne – wynikają z czasu potrzebnego do dokonania wyboru narzędzi, które

powinny być zastosowane i przeprowadzeniu zmian legislacyjnych

c) wdrożeniowe – ze względu na czas niezbędny do praktycznego zastosowania

przyjętego pakietu środków polityki gospodarczej

d) związane z reakcja podmiotów gospodarczych na wprowadzone narzędzia

interwencyjne

Duże opóźnienia w stosowaniu narzędzi fiskalnych mogą spowodować, iż sytuacja
gospodarcza w tym czasie się zmieni.

2. Pasywna polityka fiskalna - wykorzystanie wrażliwości niektórych instrumentów na
zmiany wielkości ekonomicznych (poziomu dochodu narodowego, zatrudnienia i innych).
Instrumenty te samoczynnie (bez potrzeby podejmowania decyzji) reagują na zmiany
koniunktury (tzw. automatyczne stabilizatory koniunktury)
Pomimo iż instrumenty te działają samoczynnie to do państwa należy ich ustanowienie.
Instrumenty te mają za zadnie:
- w okresie recesji

• hamować spadek globalnego popytu,

- w okresie ekspansji

• hamować wzrost globalnego popytu

Należą do nich głownie:
- podatki

• od dochodów ludności,

• od przedsiębiorstw,

• pośrednie,
• świadczenia społeczne,

• programy pomocy dla rolnictwa

1

1

9

9

.

.

C

C

z

z

y

y

n

n

n

n

i

i

k

k

i

i

d

d

e

e

t

t

e

e

r

r

m

m

i

i

n

n

u

u

j

j

ą

ą

c

c

e

e

p

p

o

o

p

p

y

y

t

t

n

n

a

a

p

p

i

i

e

e

n

n

i

i

ą

ą

d

d

z

z

.

.

Popyt na pieniądz – ilość pieniądza, na jaką istnieje zapotrzebowanie zgłaszane przez
podmioty gospodarcze.
Czynniki determinujące popyt na pieniądz:
- wielkość produkcji różnych dóbr
- liczba zawieranych transakcji
- przeciętny poziom cen
- realna i nominalna stopa procent. środków pieniężnych
- koszt posiadania pieniądza

- koszt zamiany jednych aktywów na inne

tr

m

Q

P

V

M

⋅

=

⋅

M – ilość pieniądza w obiegu w ujęciu nominalnym

m

V - szybkość obiegu pieniądza

P – przeciętny poziom cen produktów i usług

tr

Q - liczba transakcji zawartych w danym okresie

Założenie:
1. Podaż pieniądza jest określana przez bank centralny
2. Liczba transakcji w danym, stosunkowo krótkim czasie, jest stała
3. Szybkość obiegu pieniądza jest również stała

tr

m

Q

P

V

M

⋅

=

⋅

Kreski nad

i

symbolizują stabilność tych wielkości.

m

V

tr

Q

Według Fishera i ilościowej teorii pieniądza przeciętny poziom cen w gospodarce jest
proporcjonalny do nominalnego zasobu pieniądza w obiegu.

Y

P

k

L

m

⋅

⋅

=

m

m

V

k

1

=

L -

na nominalne zasoby pieniądza

P

AP

m

k

– odwrotność szybkości pieniądza

P – przeciętny poziom cen
Y – realny dochód narodowy
Powody przechowywania pieniądza:
- motyw transakcyjny -związany jest z przechowywaniem pieniądza w celu zakupu dóbr.
- motyw przezornościowy - związany jest z przechowywaniem pieniądza na pokrycie

nieprzewidzianych zakupów produktów i usług

- motyw spekulacyjny - związany jest z przetrzymywaniem pieniądza w związku z

oczekiwanymi przyszłymi dochodami, związanymi ze spadkiem cen alternatywnych w
stosunku do pieniądza aktywów.

)

;

(

−

+

⋅

=

r

Y

P

f

L

Y

P

⋅

– nominalny dochód narodowy

r – nominalna stopa procentowa
Nominalny popyt na pieniądz zależy od:
a) przeciętnego poziomu cen – wraz ze wzrostem poziomu cen rośnie nominalny popyt

na pieniądz

21

b) realnego dochodu narodowego – wraz ze wzrostem dochodu rośnie nominalny popyt

na pieniądz

c) stopy procentowej - wraz ze wzrost. stopy procentowej maleje nominalny popyt na

pieniądz

Realny popyt na pieniądz:
- rośnie wraz ze wzrostem realnego dochodu
- spada wraz ze wzrostem nominalnej stopy procentowej

22

2

2

0

0

.

.

K

K

r

r

e

e

a

a

c

c

j

j

a

a

p

p

i

i

e

e

n

n

i

i

ą

ą

d

d

z

z

a

a

b

b

a

a

n

n

k

k

o

o

w

w

e

e

g

g

o

o

(

(

s

s

.

.

4

4

6

6

9

9

)

)

Stopa rezerw obowiązkowych – minimalny stosunek rezerw gotówkowych do wkładów
w bankach komercyjnych
„Załóżmy, że do banku A wpłacono gotówkę w wysokości 1000zł jako wkład na żądanie.
Bank - wierząc, że klienci nie wycofają swoich wkładów równocześnie- zdeponowane
kwoty może wykorzystywać do prowadzenia działalności kredytowej.

Przystępując do udzielania kredytu każdy bank powinien określić, jaką część
zdeponowanych kwot może przeznaczyć na kredyty, aby nie naruszyć swojej płynności
finansowej i nie podważyć swojej wiarygodności.
Załóżmy, że bank A i pozostałe banki występujące w przykładzie utrzymują rezerwy na
poziomie stopy rezerw obowiązkowych wynoszącej np.20%. Oznacza to, że gotówka
wpłacona do banku A w wysokości 1000 zł tworzy możliwość kredytu, czyli kreacji
podaży pieniądza, w wysokości 800 zł (1000 zł - 200 zł w postaci rezerwy
obowiązkowej).
Jeżeli pożyczkobiorca banku A cały swój kredyt przeznaczy na zakup maszyn i urządzeń u
przedsiębiorcy Y, który wszystkie przychody uzyskane z tej transakcji umieszcza w banku
B, to nowy depozyt stwarza bankowi B możliwość udzielenia kredytu (zakładamy 20%
stopy rezerw obowiązkowych) na kwotę 640 (800 zł – 160 zł). „
„Obieg pieniądza na podobnej zasadzie może obejmować kolejne banki, które postępując
ta jak ich poprzednicy, będą przeznaczać 80% uzyskanych wkładów bankowych na
udzielanie kredytów i dalsza kreacje pieniądza bankowego.”
Współczynnik kreacji depozytów decyduje o tym, jaka będzie podaż pieniądza
bankowego wywołana pojawieniem się depozytu pierwotnego.
Współczynnik ten informuje o tym, ile razy zwiększy się suma depozytów bankowych w
wyniku pojawienia się depozytu pierwotnego.

ro

Z

dp

k

1

=

k

dp

- współczynnik kreacji depozytów

z

ro

- stopa rezerw obowiązkowych

Zazwyczaj stopa rezerw faktycznie utrzymywanych przez banki komercyjne (z

r

) jest

wyższa od stopy rezerw obowiązkowych. Banki, z uwagi na własne bezpieczeństwo i inne
czynniki, utrzymują także rezerwy dobrowolne.
Gdy z

r

> z

ro

to możliwość kreacji pieniądza bankowego obniża się.

W rzeczywistości udzielane kredyty nie są w całości zamieniane w depozyty bankowe. Tak
naprawdę tylko część kredytów wraca do systemu bankowego.
W rzeczywistości ma miejsce ubytek gotówki z systemu bankowego.

Mnożnik pieniężny (

) – wyraża zmiany w globalnej podaży pieniądza wywołane

zmianami bazy monetarnej.

m

m

m

m

B

M

m

=

Baza monetarna (

) – suma gotówki w obiegu (

) oraz rezerw gotówkowych

systemu bankowego (

).

m

B

g

M

r

M

r

g

d

g

m

M

M

M

M

m

+

+

=

d

M

÷

23

d

d

g

d

g

m

M

M

M

M

M

M

m

+

+

=

1

d

g

M

M

=

(stopa ubytku gotówki z systemu bankowego)

m

u

d

r

M

M

= (stopa

całkowitych rezerw banków)

r

z

r

m

m

m

z

u

u

m

+

+

=

1

Wysokość mnożnika pieniężnego zależy od wysokości stopy ubytku gotówki z systemu
bankowego i stopy całkowitych rezerw banków. Im wyższe są te stopy, tym niższy jest
mnożnik.

24

2

2

1

1

.

.

M

M

n

n

o

o

ż

ż

n

n

i

i

k

k

p

p

i

i

e

e

n

n

i

i

ę

ę

ż

ż

n

n

y

y

Mnożnik pieniężny – stosunek podaży pieniądza (M) do bazy monetarnej (

)

m

B

m

m

B

M

m

=

Mnożnik pieniężny pokazuje zmiany w globalnej podaży pieniądza wywołane zmianami
bazy monetarnej.

Podaż pieniądza – suma gotówki obiegu (

) oraz wkładów na żądanie (

).

g

M

d

M

Baza monetarna – suma gotówki w obiegu (

) oraz rezerw gotówkowych systemu

bankowego (

).

g

M

r

M

d

r

g

d

g

m

M

M

M

M

M

m

÷

+

+

=

m

d

g

u

M

M

=

Stopa ubytku gotówki z systemu bankowego

r

d

r

z

M

M

=

Stopa całkowitych rezerw banku

r

m

d

m

m

z

u

u

m

+

+

=

1

Wysokość mnożnika pieniężnego zależy od wysokości stopy ubytku gotówki z systemu
bankowego i stopy całkowitych rezerw banków. Im wyższe są te stopy, tym niższy jest
mnożnik.

25

2

2

2

2

.

.

I

I

n

n

s

s

t

t

r

r

u

u

m

m

e

e

n

n

t

t

y

y

o

o

d

d

d

d

z

z

i

i

a

a

ł

ł

y

y

w

w

a

a

n

n

i

i

a

a

b

b

a

a

n

n

k

k

u

u

c

c

e

e

n

n

t

t

r

r

a

a

l

l

n

n

e

e

g

g

o

o

n

n

a

a

p

p

o

o

d

d

a

a

ż

ż

p

p

i

i

e

e

n

n

i

i

ą

ą

d

d

z

z

a

a

Najważniejsze instrumenty kontrolowania podaży pieniądza przez bank centralny:
1. Zmiany stopy rezerw obowiązkowych

stopa rezerw obowiązkowych – minimalny stosunek rezerw w gotówce w kasie banku
i rezerw w banku centralnym do ogólnej sumy wkładów zgromadzonych w banku
P

ODWYŻSZENIE POWODUJE

:

• obniżenie mnożnika pieniężnego → zmniejszenie podaży pieniądza w gospodarce →

ograniczenie wydatków inwestycyjnych i konsumpcyjnych → zmniejszenie
aktywności gospodarczej

• ogranicza możliwości ekspansji kredytowej banków
• wzrost cen kredytu

• obniża potencjalne zyski banków komercyjnych (zmniejszenie rozmiarów kredytów)

• mobilizuje banki komercyjne do ściągania wierzytelności dłużników
• zachęca banki komercyjne do sprzedaży papierów wartościowych w celu

uzupełnienia rezerw obowiązkowych

O

BNIŻENIE POWODUJE

:

• wzrost mnożnika pieniężnego → powstają wkłady pochodne → rośnie podaż

pieniądza w obiegu → wzrost dochodów przedsiębiorstw i gospodarstw domowych
→ wzrost aktywności gospodarczej

Metody ustalania wysokości stopy rezerw obowiązkowych:
• Jedna minimalna stopa rezerw obowiązkowych dla wszystkich wkładów i

wszystkich banków

• Różne stopy rezerw obowiązkowych – uzależnione od rodzaju wkładu
Kryteria zróżnicowania stóp rezerwy obowiązkowej:
• terminy zobowiązań - wkłady a vista mają wyższą stopę (wyższe ryzyko dla banku)

niż wkłady terminowe

• wielkość wkładu
• rodzaj właściciela

o

osoba fizyczna

o

osoba prawna

Bank centralny oddziałując na podaż pieniądza poprzez zmianę stopy rezerw
obowiązkowych wpływa na wszystkie banki jednocześnie i z takim samym natężeniem.
Z

ALETY

:

- możliwość oddziaływania na banki bez konieczności zmiany rynkowej stopy
procentowej
W

ADY

:

- oddziałuje w takim samym stopniu na banki o wysokim i niskim stopniu płynności
- działa powoli

2. Zmiany stopy redyskontowej

Stopa redyskontowa – stopa procentowa pobierana przez bank centralny od pożyczek
udzielanych bankom komercyjnym pod zastaw poprzednio przez nie zdyskontowanych
weksli lub innych papierów wartościowych.

26

Stopa dyskontowa – stopa procentowa, po której banki komercyjne skupują weksle
handlowe od swoich klientów przed terminem ich płatności
Weksel – pisemne zobowiązanie wystawcy dokumentu do bezwarunkowej zapłaty w
wyznaczonym terminie określonej sumy pieniędzy osobie wymienionej w tym
dokumencie
P

ODWYŻSZENIE POWODUJE

:

zmniejszenie wartości redyskontowanych weksli → podnosi koszt kredytu → spadek
rezerw banków komercyjnych → ograniczenia kredytowe banków komercyjnych
O

BNIŻENIE POWODUJE

:

spadek kosztów kredytów → sprzedaż przez banki komercyjne weksli bankowi
centralnemu → wzrost rezerw banków komercyjnych → zwiększenie działalności
kredytowej → wzrost podaży pieniądza w gospodarce
Oddziaływanie stopy redyskontowej na politykę kredytową i podaż pieniądza
wzmacniają:
• kontyngenty redyskonta

kontyngenty redyskonta – określenie przez bank centralny ogólnego limitu
kredytów udzielanych na zasadzie redyskontowania weksli oraz podział kwot
kontyngentu na poszczególne banki według określonych kryteriów

• wymagania jakościowe dotyczące weksli

o

charakter weksla

o

termin ważności

o

wypłacalność osób podpisujących weksel

3. Operacje otwartego rynku

operacje otwartego rynku – sprzedaż lub zakup papierów wartościowych
Sprzedając bądź kupując papiery wartościowe na otwartym rynku bank centralny
bezpośrednio wpływa na rozmiary podaży pieniądza.
Zmieniając stopę rezerw obowiązkowych i stopę redyskonta bank centralny oddziałuje
pośrednio wpływa na podaż pieniądza (poprzez zwiększanie bądź zmniejszanie
możliwości kreacji pieniądza kredytowego).
Bank centralny emituje lub skupuje papiery wartościowe (obligacje, bony skarbowe).
Emitując papiery wartościowe bank centralny zmniejsza podaż pieniądza na rynku.
Skupując papiery wartościowe zwiększa podaż pieniądza i aktywność gospodarczą.
Rozmiary podaży pieniądza zależą od tego czy bank centralny przeprowadza transakcje
z:
• bankami handlowym i

• bezpośrednio z przedsiębiorstwami i gospodarstwami domowymi
Przedsiębiorstwa kupując obligacje:
• bezpośrednio za gotówkę - zmniejszają podaż pieniądza o kwotę równa cenie tego

papieru wartościowego

• w zamian za czeki wystawione przez banki komercyjne – zmniejszają rezerwy banku

komercyjnego i ograniczają możliwości kreacji pieniądza bankowego

Operacje otwartego rynku są najczęściej stosowanym, dość elastycznym i skutecznym
instrumentem polityki pieniężnej.

Warunkiem efektywnego działania operacji otwartego rynku jest istnienie
rozbudowanego i chłonnego rynku, na którym papiery wartościowe oferowane przez
bank centralny mogą być kupowane i sprzedawane.

27

2

2

3

3

.

.

C

C

z

z

y

y

n

n

n

n

i

i

k

k

i

i

d

d

e

e

t

t

e

e

r

r

m

m

i

i

n

n

u

u

j

j

ą

ą

c

c

e

e

p

p

o

o

d

d

a

a

ż

ż

p

p

i

i

e

e

n

n

i

i

ą

ą

d

d

z

z

a

a

(

(

s

s

.

.

4

4

7

7

9

9

)

)

Podaż pieniądza – ilość pieniądza w obiegu.

m

m

B

m

M

⋅

=

m

m

B

M

m

=

M – podaż pieniądza

m

m

- mnożnik pieniężny

m

B

- baza monetarna

Czynniki determinujące podaż:
1. Mnożnik pieniężny – im wyższy mnożnik, tym większa podaż pieniądza
2. Baza monetarna – im większa baza monetarna, tym większa podaż pieniądza

r

m

m

m

z

u

u

m

+

+

=

1

Bank centralny wpływa bazę monetarna:
1. bezpośrednio – przez operacje otwartego rynku
2. pośrednio – przez określanie stopy rezerw obowiązkowych i zmiany stopy

redyskontowej

3. Stopa ubytku gotówki z systemu bankowego

d

g

m

M

M

u

=

Stopa ubytku gotówki z systemu bankowego jest poza kontrolą banku centralnego i
zależy przede wszystkim od zwyczajów ludności.
Zwiększona skłonność ludzi do trzymania gotówki (ceterki paribus) obniża wielkość
podaży pieniądza. W stosunkowo krótkim okresie można jednak założyć stabilność tej
skłonności, a co za tym idzie stopy ubytku gotówki z systemu bankowego.
Im wyższa stopa tym niższy mnożnik pieniężny → im niższy mnożnik tym niższa
podaż

4. Wysokość stopy rezerw obowiązkowych

d

r

r

M

M

z

=

Wysokość tej znajduje się pod kontrola banku centralnego.
wzrost stopy => ograniczenie możliwości kreacji pieniądza => zmniejszenie podaży
pieniądza
Im wyższa stopa tym niższy mnożnik pieniężny → im niższy mnożnik tym niższa
podaż

5. Stopa procentowa

wzrost stopy => wyższe koszty utrzymania rezerw dobrowolnych => niższy poziom
rezerw dobrowolnych => większa podaż pieniądza

m

ro

m

B

r

z

u

f

M

⋅

=

+

−

)

,

,

(

ogólna funkcja podaży pieniądza

28

2

2

4

4

.

.

R

R

ó

ó

w

w

n

n

o

o

w

w

a

a

g

g

a

a

n

n

a

a

r

r

y

y

n

n

k

k

u

u

p

p

i

i

e

e

n

n

i

i

ę

ę

ż

ż

n

n

y

y

m

m

(

(

s

s

.

.

4

4

8

8

1

1

)

)

Równowaga na rynku pieniężnym istnieje wówczas, gdy zapotrzebowanie na pieniądz jest
równe wielkości podaży pieniądza.
Bank centralny określa nominalna podaż pieniądza, o wysokości realnej podaży pieniądza
decyduje poziom cen.
Założenie:
Poziom cen jest stały => nominalna podaż pieniądza = realnej podaży pieniądza
1˚ realna podaż pieniądza na stałym poziomie

Krzywa podaży pieniądza (M) jest pionowa, ponieważ wielkość podaży pieniądza cały
czas utrzymuje się na tym samym poziomie (

), niezależnie od zmian stopy

procentowej (r).

0

m

Q

Krzywa popytu na pieniądz (L) ma nachylenie ujemne, co wynika z odwrotnej zależności
między wysokością stopy procentowej a skłonnością do utrzymywania aktywów w
gotówce.
Równowagę na rynku pieniężnym wyznacza punkt R, w którym następuje zrównanie
popytu na pieniądz z podążą pieniądza. Punktowi równowagi R odpowiada stopa
procentowa . Gdyby stopa procentowa spadła do poziomu , oznaczałoby to
występowanie nadwyżki popytu na pieniądz w wysokości

0

r

1

r

0

1

m

m

Q

Q

−

.

2˚ podaż pieniądza zmienia się
W punkcie wyjścia rynek pieniężny znajduje się w stanie równowagi.
Punkt

, w którym przecinają się krzywe podaży pieniądza (

) i popytu na pieniądz

(L), wyznacza wysokość stopy procentowej zapewniającej równowagę ( ).

0

R

0

M

0

r

Polityka ekspansywna banku centralnego prowadzi do wzrostu podaży pieniądza, co
oznacza przesuniecie się krzywej podaży w prawo – z położenia

do

. Prowadzi to

do pojawienia się nowego punktu równowagi (

) przy stopie procentowej niższej od

.

0

M

1

M

1

R

1

r

0

r

Polityka restrykcyjna przejawia się w ograniczaniu podaży pieniądza. Krzywa podaży
pieniądza przesuwa się w lewo - z położenia

do

, co prowadzi do wzrostu stopy

procentowej odpowiadającej warunkom równowagi (

). Wzrost stopy procentowej

jest konieczny do ograniczenia popytu na realne zasoby pieniądza i dostosowania go do
zmniejszonej podaży.

0

M

1

M

0

1

r

r

>

Zmiany stopy procentowej spowodowane zmianami podaży pieniądza na rynku skłaniają
przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe do zmiany struktury ich aktywów:
• przy spadku stopy procentowej - do zamiany obligacji na gotówkę

• przy wzroście stopy procentowej – do zamiany gotówki na obligacje

Instrumenty kontroli podaży pieniądza przez bank centralny:
- stopa rezerw obowiązkowych
- stopa redyskontowa
- operacje otwartego rynku

29

30

2

2

5

5

.

.

C

C

y

y

k

k

l

l

k

k

o

o

n

n

i

i

u

u

n

n

k

k

t

t

u

u

r

r

a

a

l

l

n

n

y

y

i

i

j

j

e

e

g

g

o

o

f

f

a

a

z

z

y

y

(

(

s

s

.

.

5

5

1

1

3

3

)

)

cykl koniunkturalny - okresowe zmiany(wahania) poziomu aktywności gospodarczej
Przebieg cykli jest nieregularny (nie ma dwóch identycznych cykli, cykle różnią się między
sobą długością poszczególnych faz oraz amplituda wahań), możemy jednak wykryć pewne
prawidłowości.
Wyróżniamy 4 fazy cyklu:
1. Faza kryzysu - Charakteryzuje się nadprodukcją, czyli przewagą podaży w porównaniu
z efektywnym popytem. Powoduje to spadek wielkości gospodarczych, przy czym tempo
spadku poszczególnych wielkości jest równe.
2. Faza depresji (zastoju) - charakteryzuje się względną stabilizacją gospodarki na
obniżonym poziomie. W pewnym momencie tej fazy gospodarka osiąga najniższy poziom
tzw. dolny punkt zwrotny
3. Faza ożywienia - charakteryzuje się wzrostem poszczególnych wskaźników aktywności
gospodarczej. Gdy wielkości te osiągną w porównaniu z poprzednim cyklem, stosunkowo
wysoki poziom zaczyna się faza rozkwitu
4. Faza rozkwitu - charakteryzuje się dalszym wzrostem poszczególnych wskaźników, ale
już w zwolnionym tempie
Górny punkt zwrotny zapoczątkowuje fazę kryzysu i nowy cykl.

Między fazami zachodzi związek przyczynowo – skutkowy, oznacza to, iż mechanizmy i
procesy zachodzące w jednej fazie cyklu warunkują mechanizmy i procesy w fazie
następnej.
amplitudy wahań koniunkturalnych – rozpiętość między górnym a dolnym punktem
zwrotnym
Współcześnie wyróżnia się tylko 2 fazy:
1. Fazę spadkową (recesji) – łączy fazy kryzysu i depresji
2. Fazę wzrostową (ekspansji) - łączy ożywienie i rozkwit

31

Faza spadkowa nie musi charakteryzować się absolutnym spadkiem poszczególnych
wskaźników działalności gospodarczej. Może to być brak wzrostu lub spowolnienie tempa
wzrostu.
Zmniejszenie amplitudy wahań jest wynikiem przemian gospodarki rynkowej
(monopolizacja, rozwój interwencjonizmu państwowego) oraz implikuje przedłużenie faz
spadkowych przy zmniejszeniu ich głębokości i ogranicza dynamikę w fazie ekspansji.

2

2

6

6

.

.

N

N

e

e

o

o

k

k

l

l

a

a

s

s

y

y

c

c

z

z

n

n

e

e

t

t

e

e

o

o

r

r

i

i

e

e

w

w

a

a

h

h

a

a

ń

ń

c

c

y

y

k

k

l

l

i

i

c

c

z

z

n

n

y

y

c

c

h

h

(

(

s

s

.

.

5

5

1

1

7

7

)

)

Według neoklasyków system gospodarczy jest stabilny tzn. po każdym zakłóceniu powraca
do stanu równowagi. Czynniki zakłócające równowagę maja charakter egzogeniczny
(zewnętrzny) w stosunku do mechanizmów gospodarczych. Zachwianie równowagi
uruchamia mechanizmy endogeniczne (tkwiące wewnątrz systemu), które prowadzą
gospodarkę w kierunku równowagi.
Czynniki zewnętrzne (egzogeniczne) to:
- wojny,
- rewolucje,
- inne wydarzenia polityczne,
- odkrycia nowych złóż złota lub innych zasobów,
- zmiany demograficzne,
- innowacje techniczne,
- zjawiska przyrodnicze.
Cykl koniunkturalny jest zjawiskiem naturalnym – wszystkie procesy gospodarcze
przebiegają w pozaekonomicznym otoczeniu i polityka gospodarcza rządu nie może tego
zmienić.
1.TEORIA PLAM NA SŁOŃCU – periodyczne «powtarzające się regularnie, co pewien
czas; okresowe, rytmiczne» pojawienie się większej liczby plam na Słońcu powoduje
okresy nieurodzaju i zmiany w rutynie produkcji przemysłowej. W wyniku oddziaływań
zewnętrznych w stosunku do procesów praw przyrody, gospodarka wykazuje rytmiczne
wahania aktywności
2.TEORIA INNOWACJI - przyczyny występowania cykli tkwią w falowym pojawianiu
się innowacji organizacyjno technicznych. Według Schumpetera, istnieje ciągły strumień
możliwości innowacji. Jest to warunek konieczny, ale niewystarczający rozwoju
gospodarczego. Musi bowiem pojawić się przedsiębiorca innowator, który jako pierwszy
zastosuje innowacje w produkcji. Osiągany przez niego zysk nadzwyczajny skłania innych
do podążania za pionierem. Następuje dyfuzja techniki, czyli faza wzmożonych inwestycji
i wzrostu produkcji. Zwiększeniu podaży nie towarzyszy odpowiedni wzrost popytu, co
powoduje zniżkę cen i spadek stopy zysku. Maleje popyt inwestycyjny i gospodarka
przechodzi w fazę kryzysu. Zanikająca stopa zysku zmusza do wprowadzenia nowych
technik wytwarzania. Impuls innowacyjny ponownie wprowadza gospodarkę w fazę
ożywienia.
Wprowadzeni i rozpowszechnienie innowacji warunkuje wiec rozwój gospodarczy jak i
jego cykliczny przebieg. Schumpeter wyróżnia innowacje:

• których skutki powodują cykle Juglara (średnie)
• tzw. innowacje epokowe, warunkujące cykl Kondratiewa (długie fale)
Każda długa falę cechują pewne historyczne właściwości, spowodowane określonym
rodzajem innowacji:

• Pierwsza długa fala (1787-1842) – maszyna parowa i rewolucja przemysłowa

• Druga fala (1843-187) – budowa żelaznej kolei
• Trzecia fala (1898-1945) – zastosowanie elektryczności i wynalazków chemicznych

• Czwarta fala (przebiega obecnie) – faza wzrostowa w latach 1945-1973 (rozwój

budownictwa i motoryzacji); od 1973 roku faza spadkowa (kryzys surowcowo-
energetyczny)

3.TEORIA CYKLU POLITYCZNEGO
Tłumaczy cykliczny rozwój zmianami priorytetów ekonomicznych władzy w okresach
poprzedzających wybory w celu pozyskania wyborców i zapewnienia sobie reelekcji.
Okresowe wybory powodują, że rząd kieruje się w swoich działaniach nie strategicznymi,
długookresowymi wymogami rozwoju gospodarczego, lecz taktycznymi posunięciami,
mającymi mu zapewnić ponowna akceptację wyborców. Cele polityczne, zewnętrzne w
stosunku do gospodarki, generują jej cykliczny rozwój.

32

2

2

7

7

.

.

K

K

e

e

y

y

n

n

e

e

s

s

i

i

s

s

t

t

o

o

w

w

s

s

k

k

i

i

e

e

t

t

e

e

o

o

r

r

i

i

e

e

w

w

a

a

h

h

a

a

ń

ń

c

c

y

y

k

k

l

l

i

i

c

c

z

z

n

n

y

y

c

c

h

h

(

(

s

s

.

.

5

5

1

1

9

9

)

)

Teorie keynesistowskie wyjaśniają cykliczny rozwój uwarunkowaniami związanymi z
systemem gospodarczym. Według keynesistów czynniki zewnętrzne mogą jedynie zakłócić
endogeniczne (wewnętrzne) procesy, nie naruszając długookresowych procesów
gospodarczych. Przyczyny wahań wynikają z „reguł gry” gospodarki rynkowej.
Głównym celem działalności gospodarczej w gospodarce rynkowej jest maksymalizacja
zysku.
Faza kryzysu
Podaż przewyższa popyt, czyli występuje nadprodukcja. Wzrasta konkurencja miedzy
producentami i spadają ceny (bądź spada tempo ich wzrostu), co ułatwia realizowanie
nadwyżek towarowych. Tempo spadku produkcji jest większe od tempa spadku popytu,
wiec jest on częściowo zaspokajany przez zmniejszanie się zapasów, które stopniowo są
likwidowane w fazie depresji. Niskie ceny powodują konieczność obniżania kosztów
wytwarzania, wprowadzania tańszych metod produkcji. Rośnie tempo ekonomicznego
zużywania się aparatu produkcyjnego, zmniejsza się potencjał wytwórczy gospodarki.
Stopniowo likwidowana jest luka miedzy podażą a popytem. Sprzyja to zahamowaniu
spadku produkcji i rodzi się nowy popyt inwestycyjny. Wzrost popytu inwestycyjnego
powoduje zwielokrotniony wzrost dochodu narodowego (zgodnie z zasadą mnożnika
inwestycyjnego)
Faza zastoju
Wzrost popytu inwestycyjnego jak również wzrost dochodu narodowego powodują wzrost
popytu konsumpcyjnego. Wzrost produkcji dóbr konsumpcyjnych wymaga dodatkowego
zasobu kapitału, czyli inwestycji netto. Te inwestycje spowodowane zmianami dochodu
narodowego i konsumpcji nazywamy inwestycjami indukowanymi(pobudzonymi).
Związek między zmianami dochodu narodowego i zmianami tych inwestycji wyjaśnia
zasada akceleracji-zmiana dochodu narodowego powoduje z pewnym opóźnieniem
zwielokrotnione zmiany inwestycji indukowanych.

1

2

1

)

(

−

−

−

Δ

⋅

=

−

⋅

=

t

t

t

it

Y

a

Y

Y

a

I

it

I - inwestycje indukowane w okresie t,

a - akcelerator,

t

Y - dochód narodowy w okresie t

33

Wielkość tego zwielokrotnienia zależy od trwałości urządzeń produkcyjnych (jej
zwiększenie prowadzi do wzrostu akceleracji) i wielkości zmian popytu konsumpcyjnego
spowodowanych zmianami dochodu(zależność wprost proporcjonalna)

2

2

8

8

.

.

M

M

e

e

t

t

o

o

d

d

y

y

o

o

d

d

d

d

z

z

i

i

a

a

ł

ł

y

y

w

w

a

a

n

n

i

i

a

a

p

p

a

a

ń

ń

s

s

t

t

w

w

a

a

n

n

a

a

p

p

r

r

z

z

e

e

b

b

i

i

e

e

g

g

c

c

y

y

k

k

l

l

u

u

k

k

o

o

n

n

i

i

u

u

n

n

k

k

t

t

u

u

r

r

a

a

l

l

n

n

e

e

g

g

o

o

(

(

s

s

.

.

5

5

2

2

4

4

)

)

Metody oddziaływania państwa na przebieg cyklu koniunkturalnego określone są przez
cele tego oddziaływania:
1. interwencjonizm antykryzysowy (podejmowanie działań w celu łagodzenia skutków

zaistniałego kryzysu)

2. interwencjonizm antycykliczny - interwencje obejmują wszystkie fazy cyklu

(przeciwdziałanie bieżącym wahaniom koniunktury, zwłaszcza poziomu zatrudnienia) i
ma na celu łagodzenie fluktuacji, zmniejszenie amplitudy wahań

Państwo może oddziaływać stabilizująco na gospodarkę za pomocą:
1. Polityki fiskalnej

a) stymulacyjna polityka fiskalna (pobudzanie koniunktury)

Następuje zmniejszenie przychodów budżetu oraz wzrost wydatków, co powoduje
zazwyczaj wzrost deficytu budżetowego. Prowadzi to do wzrostu wydatków
konsumpcyjnych i inwestycyjnych, zwiększa się poziom produkcji i zatrudnienia,
przy czym procesom tym towarzyszy zwykle wzrost cen.

b) restrykcyjna polityka fiskalna (hamowanie koniunktury)

Rząd dąży do zwiększenia przychodów budżetu oraz ograniczenia wydatków, co
przyczynia się do zmniejszenia konsumpcji i inwestycji. Obniża się poziom
zatrudnienia i produkcji oraz zmniejsza się tempo wzrostu cen.

2. Polityki pieniężnej (monetarnej)

a) restrykcyjna polityka pieniężna (polityka drogiego pieniądza)

Polega na wzroście stopy rezerw minimalnych, stopy redyskontowej, sprzedaży
państwowych papierów wartościowych. Działania te zmniejszają podaż pieniądza i
powodują podwyższenie stopy procentowej. Efektem tego jest zmniejszenie
rozmiarów kredytów, a następnie także inwestycji, popytu globalnego, poziomu
zatrudnienia i produkcji oraz tempa wzrostu cen.

b) ekspansywna polityka pieniężna (polityka taniego pieniądza)

Polega na obniżeniu stopy minimalnych rezerw gotówkowych i stopy redyskontowej
oraz skupowaniu przez bank centralny papierów wartościowych, rosną możliwości
udzielania kredytów przez banki, rośnie podaż pieniądza i obniża się stopa
procentowa, co prowadzi do wzrostu inwestycji i popytu globalnego, a następnie do
zwiększenia zatrudnienia i produkcji oraz zwiększenia tempa wzrostu cen.

Oddziaływanie państwa we wszystkich fazach cyklu (pobudzenie wzrostu w fazach
spadkowych i hamowanie w sytuacji „przegrzania” koniunktury) doprowadza w naturalny
sposób do interwencjonalizmu ex ante – podejmowanie działań zmierzających do
zapewnienia odpowiednich warunków rozwoju gospodarczego w długim okresie
(interwencjonalizmu rozwojowego). Chodzi tu o oddziaływanie przez państwo na kierunki
inwestowania zapewniające rozwój nowoczesnych gałęzi produkcji, a także na strukturę
przestrzenną gospodarki oraz organizację i kierunki badań naukowych.

2

2

9

9

.

.

T

T

y

y

p

p

y

y

b

b

e

e

z

z

r

r

o

o

b

b

o

o

c

c

i

i

a

a

(

(

s

s

.

.

5

5

3

3

3

3

)

)

Do bezrobotnych zalicza się osoby:

• w wieku produkcyjnym (w PL 18-59)

• które są zdolne i gotowe do podjęcia pracy na typowych warunkach występujących w

gospodarce

• pozostają bez pracy, pomimo podjęcia poszukiwań pracy

Typy bezrobocia:
1) bezrobocie związane z niedopasowaniami strukturalnymi - może występować w

sytuacji równowagi na rynku pracy (gdy całkowita podaż siły roboczej = całkowitemu
popytowi na siłę roboczą) jak i w sytuacji nierównowagi na rynku pracy

A

) bezrobocie frykcyjne- nieredukowalnym minimum bezrobocia w dynamicznej

gospodarce. Powstaje w związku z powolnością przystosowań struktury podaży siły
roboczej i struktury popytu na siłę roboczą na niedoskonale funkcjonującym rynku
pracy.

W dynamicznej gospodarce ciągle pojawiają się niedopasowania miedzy wolnymi

miejscami pracy a wolna siłą roboczą. Zawsze występuje pewna liczba wolnych
miejsc pracy i osób bezrobotnych. Ponieważ informacje posiadane przez
pracodawców i pracowników są niedoskonałe musi upłynąć jakiś czas zanim
bezrobotni znajdą czekające na nich miejsca pracy.

Bezrobocie frykcyjne nie jest wielkością stałą. Mogłoby się obniżyć gdyby

informacje o rynku pracy szybciej docierały do zainteresowanych stron.

Czynniki wpływające na zmniejszenie bezrobocia frykcyjnego:
- rozwój sieci urzędów pracy
- wzrost liczby pracowników biur pracy zajmujących się pośrednictwem pracy
- poprawa wyposażenia tych biur w środki techniczne

B

) bezrobocie strukturalne - powstaje w rezultacie niedopasowań struktury podaży siły

roboczej i popytu na silę roboczą, przede wszystkim w aspekcie kwalifikacyjnym,
zawodowym i regionalnym. Może mieć charakter dosyć trwały, gdyż jego
likwidacja wymaga zazwyczaj dłuższego okresu w związki i koniecznością zmiany
zawodu, kwalifikacji czy miejsca zamieszkania.

Przyczyny bezrobocia strukturalnego:

- upadek pewnych branż czy gałęzi

2) bezrobocie związane z nadwyżką całkowitej podaży siły roboczej nad całkowitym

popytem na siłę roboczą - często określane jest mianem bezrobocia wywołanego
osłabieniem ogólnej aktywności gospodarczej.
Keynesisci tłumaczą je niedostatecznym popytem na dobra i dlatego często określane
jest mianem bezrobocia związanego z niedostatecznym popytem (bezrobocie
keynesistowskie).
Neoklasycy tłumacza je zbyt wysokimi płacami (bezrobocie klasyczne)

34

3

3

0

0

.

.

B

B

e

e

z

z

r

r

o

o

b

b

o

o

c

c

i

i

e

e

w

w

w

w

a

a

r

r

u

u

n

n

k

k

a

a

c

c

h

h

r

r

ó

ó

w

w

n

n

o

o

w

w

a

a

g

g

i

i

i

i

n

n

i

i

e

e

r

r

ó

ó

w

w

n

n

o

o

w

w

a

a

g

g

i

i

n

n

a

a

r

r

y

y

n

n

k

k

u

u

p

p

r

r

a

a

c

c

y

y

(

(

s

s

.

.

5

5

4

4

1

1

)

)

krzywa agregatowego popytu na pracę (

) – pokazuje jaką liczbę osób chcą zatrudnić

pracodawcy przy różnych poziomach stawek płac realnych (

)

pp

P

łr

P

• Im stawki są wyższe, tym popyt na prace jest niższy.

• Kształt krzywej wynika z zasad postępowania pracodawców, których celem działania

jest maksymalizacja zysku.

krzywa agregatowej podaży pracy (

) – pokazuje liczbę osób gotowych do

zaakceptowania istniejących ofert pracy i podjęcia pracy przy różnych poziomach stawek
płac realnych.

pp

P

• Przy wyższych stawkach płac podaż pracy jest większa, gdyż większa liczba osób

akceptuje korzystniejsze oferty płacowe.

krzywa

- pokazuje liczbę osób poszukujących pracy w zależności od poziomu stawek

płac realnych.

Z

N

Sytuacja na rynku pracy uzależniona jest od poziomu stawek płac realnych.
• Gdy stawki kształtują się na poziomie

, mamy do czynienia z równowagą na

rynku pracy (popyt = podaż).

0

łr

P

• Gdy stawki płac realnych odchylają się od poziomu

, mamy do czynienia z

nierównowaga na rynku pracy (popyt ≠ podaż).

0

łr

P

Gdyby stawki te ustaliły się na poziomie

, to wystąpiłaby nadwyżka podaży pracy

nad popytem na pracę, równa odcinkowi CD.

1

łr

P

R

YNEK PRACY W STANIE RÓWNOWAGI

Przy stawce płac realnych

, agregatowy popyt na pracę (

) jest równy agregatowej

podaży pracy (punkt A). Ale nawet wówczas nie wszystkie osoby poszukujące pracy są
zatrudnione.

0

łr

P

0

r

S

Charakterystyczne dla dynamicznej gospodarki przesunięcia i niedopasowania strukturalne
na rynku pracy nie od razu są bowiem likwidowane.
bezrobocie naturalne (bezrobocie równowagi) – bezrobocie towarzyszące stanowi
równowagi na rynku pracy (nadwyżka liczby osób poszukujących pracy przy stawce

nad liczba osób akceptujących oferty pracy przy tej stawce

0

łr

P

0

1

r

r

S

S

−

)

Podstawowymi typami bezrobocia równowagi są:

35

• bezrobocie frykcyjne

• bezrobocie strukturalne

Teoria naturalnej stopy bezrobocia
Według tej teorii w gospodarce występuje tendencja do ustalania się równowagi na rynku
pracy, przy czym równowaga ta dopuszcza istnienie bezrobocia naturalnego.
Przyczynami bezrobocia naturalnego są:
• niedoskonałości funkcjonowania rynków
• istnienie niekompletnych informacji o wolnych miejscach pracy i wolnej sile roboczej
• niedoskonała mobilność siły roboczej
• ograniczony zakres konkurencji
• niedopasowania strukturalne popytu i podaży pracy

R

YNEK PRACY W STANIE NIERÓWNOWAGI

(nadwyżka podaży pracy)

Przy stawce płac realnych

liczba osób chcących pracować i poszukujących pracy (

)

przewyższa liczbę osób; która chcą zatrudnić pracodawcy (

).

1

łr

P

4

r

S

2

r

S

Odcinek CE wyznacza, więc rozmiar bezrobocia w sytuacji nierównowagi przy stawce

.

1

łr

P

Bezrobocie to można podzielić na 2 części:

- bezrobocie równowagi = odcinek DE, który wyznacza nadwyżkę siły roboczej

3

4

r

r

S

S

−

- bezrobocie nierównowagi = odcinek CD, który wyznacza nadwyżkę podaży pracy nad

popytem na pracę

2

3

r

r

S

S

−

36

3

3

1

1

.

.

P

P

r

r

z

z

y

y

c

c

z

z

y

y

n

n

y

y

p

p

o

o

w

w

s

s

t

t

a

a

w

w

a

a

n

n

i

i

a

a

b

b

e

e

z

z

r

r

o

o

b

b

o

o

c

c

i

i

a

a

-

-

u

u

j

j

ę

ę

c

c

i

i

e

e

n

n

e

e

o

o

k

k

l

l

a

a

s

s

y

y

c

c

z

z

n

n

e

e

i

i

k

k

e

e

y

y

n

n

e

e

s

s

i

i

s

s

t

t

o

o

w

w

s

s

k

k

i

i

e

e

(

(

s

s

.

.

5

5

4

4

3

3

)

)

Zagadnienia przyczyn bezrobocia od dawna przyciągają uwagę teoretyków ekonomii, ale
też wywołuje ostre kontrowersje.

U

JĘCIE NEOKLASYCZNE

(A. Marshall i A.C. Pigou)
Według neoklasyków w warunkach wolnorynkowej gospodarki występuje tendencja do
ustalania się na rynku pracy stanu równowagi. Taką tendencję zapewnia mechanizm zmian
płac realnych.

Według neoklasyków gdyby na rynku pracy powstała nadwyżka podaży pracy (

-

przy stawce płac realnych

), to konkurencja między bezrobotnymi doprowadziłaby do

obniżki płac realnych, w rezultacie czego podaż pracy zmniejszyłaby się (poniżej

) i

nierównowaga zostałaby zlikwidowana. Stawka płac realnych ukształtowałaby się na
poziomie

, a popyt na pracę i podaż pracy zrównałyby się na poziomie

.

2

1

r

r

S

S

−

1

łr

P

2

r

S

0

łr

P

0

r

S

Według neoklasyków występujące w rzeczywistości bezrobocie spowodowane jest
ograniczeniami w swobodnym działaniu mechanizmu rynkowego na rynku pracy.
Ograniczenia te związane są z tendencjami do usztywniania płac (rezultat postępowania
związków zawodowych, które opierają się redukcjom płac).

Gdyby płace realne ustaliły się na poziomie wyższym od płac równowagi (

), a związki

zawodowe opierały się skutecznie ich redukcji, to powstałoby bezrobocie (o rozmiarach
AB) związane z nadwyżką globalnej podaży pracy nad popytem na pracę (

), tzw.

bezrobocie dobrowolne.

1

łr

P

2

1

r

r

S

S

−

Bezrobocie dobrowolne – bezrobocie, które jest wynikiem świadomego braku akceptacji
ze strony pracowników wymogów mechanizmów rynkowych.
Polityka ograniczania bezrobocia
Zgodnie z ujęciem neoklasycznym aktywna ingerencja państwa w procesy gospodarcze
(regulowanie popytu na dobra) nie jest potrzebna do zwalczania bezrobocia. Według
neoklasyków konieczna jest likwidacja ograniczeń swobodnego działania mechanizm
rynkowego. Chodzi o osłabienie monopolistycznej pozycji związków zawodowych, a także
o zwiększenie elastyczności płac (obniżki płac realnych za pośrednictwem płac
nominalnych są w stanie zlikwidować bezrobocie). Ponadto dobrym rozwiązaniem są
działania państwa usprawniające funkcjonowanie rynku pracy.
Neoklasyczna teoria bezrobocia budzi wątpliwości:
• nadmierna wiara w skuteczne działanie mechanizmów rynkowych (w szczególności

mechanizmu płacowego)

• odpowiedzialność związków zawodowych za ograniczanie mechanizmu płacowego i

powstanie bezrobocia

U

JĘCIE KEYNESISTOWSKIE

Według keynesistów w warunkach swobodnego działania mechanizmu rynkowego
występuje tendencja do ustalania się nadwyżki podaży siły roboczej nad popytem,

37

oznaczająca istnienie bezrobocia. Przyczyną tego jest niewystarczający popyt na towary,
jaki kształtuje się w warunkach gospodarki wolnorynkowej. Sytuacja taka występuje
wówczas, gdy suma zamierzonych inwestycji w gospodarce jest mniejsza od sumy
oszczędności odpowiadających dochodowi przy pełnym zatrudnieniu.
Keynesiści nie zgadzają się z tezą neoklasyków, mówiącą o ty, że zmiany stopy
procentowej są skutecznym mechanizmem gwarantującym zrównanie inwestycji i
oszczędności na pożądanym poziomie.
Gdy popyt na towary ustali się na poziomie niewystarczającym do zakupienia wytworzonej
produkcji to producenci zmuszeni są obniżyć produkcję (w konsekwencji także
zatrudnienie) do poziomu wyznaczonego przez efektywny popyt. W rezultacie pojawia się
bezrobocie o przymusowym i dość trwałym charakterze.
Polityka ograniczania bezrobocia
Keynesiści odrzucają twierdzenie neoklasyków, ze obniżki płac realnych są w stanie
zlikwidować bezrobocie, gdyż:
1. nierealny jest postulat obniżek płac nominalnych przy istnieniu silnych związków

zawodowych

2. ogólne obniżki płac nominalnych zmniejszyłyby dochody pracowników i ich wydatki

konsumpcyjne, co usiałoby prowadzić do dalszego ograniczenia produkcji i
zatrudnienia

Keynesiści przyjmują założenie o sztywności płac nominalnych.

Zgodnie z ujęciem keynesistów, podaż pracy jest doskonale elastyczna względem
istniejącego poziomu płac nominalnych aż do osiągnięcia pełnego zatrudnienia.. Ilustracja
agregatowej podaży pracy jest krzywa

. Oznacza ona, ze przy stawce płac

realnych

(=stawka płac nominalnych) liczba osób gotowych do podjęcia pracy wynosi

.

dp

łr

AP

P

0

0

łr

P

0

r

S

Według keynesistów rzadko zdarza się, aby krzywa agregatowego popytu na prace
przecinała się z krzywą agregatowej podaży pracy w punkcie A (punkt wyznaczający stan
pełnego zatrudnienia).
W sytuacji niedostatecznego popytu na towary krzywa popytu na pracę przesuwa się w
lewo od punktu A (punkt B). Powstaje wówczas bezrobocie o rozmiarach

. Ma

ono charakter przymusowy, bowiem nawet zaakceptowanie przez pracowników niższych
płac realnych nie zlikwidowałoby bezrobocia.

1

0

r

r

S

S

−

38

Niższe płace realne prowadziłyby bowiem do spadku dochodów, popytu i produkcji, co
graficznie znajdowałoby wyraz w przesunięciu w lewo krzywej popytu na pracę.
W celu zwalczania bezrobocia, keynesiści widzą konieczność aktywnej ingerencji państwa
w procesy gospodarcze, poprzez stymulowanie efektu popytu na towary za pomocą
instrumentów fiskalnych i pieniężnych.
Graficznie znalazłoby to wyraz w przesunięciu krzywej agregatowego popytu na pracę

na prawo. Taka polityka byłaby w pełni skuteczna, gdyby udało się krzywą

przesunąć

na tyle, aby przecinała się z krzywą

w punkcie A.

pp

P

pp

P

pd

P

39

3

3

2

2

.

.

B

B

e

e

z

z

r

r

o

o

b

b

o

o

c

c

i

i

e

e

a

a

d

d

z

z

i

i

a

a

ł

ł

a

a

l

l

n

n

o

o

ś

ś

ć

ć

p

p

a

a

ń

ń

s

s

t

t

w

w

a

a

-

-

a

a

k

k

t

t

y

y

w

w

n

n

a

a

i

i

p

p

a

a

s

s

y

y

w

w

n

n

a

a

p

p

o

o

l

l

i

i

t

t

y

y

k

k

a

a

n

n

a

a

r

r

y

y

n

n

k

k

u

u

p

p

r

r

a

a

c

c

y

y

(

(

s

s

.

.

5

5

4

4

7

7

)

)

W działalności państwa dotyczącej bezrobocia można wyodrębnić:
1. Aktywna polityka państwa na rynku pracy – jej celem jest redukcja bezrobocia

a. polityka makroekonomiczna - polega na wykorzystaniu instrumentów:

• fiskalnych (podatków, wydatków budżetowych)

• pieniężnych (stopy procentowej, podaży pieniądza)
w celu redukcji bezrobocia. Instrumenty te są skierowane na stymulowanie
globalnego popytu na towary (teoria keynesistowska) lub na stwarzanie
producentom korzystniejszych ekonomicznych warunków rozwijania
produkcji(teoria neoklasyczna). Polityka ta ma na celu głownie ograniczanie
bezrobocia charakterystycznego dla nierównowagi na rynku pracy.

b. polityka mikroekonomiczna - obejmuje zespół instrumentów mających na celu

poprawę funkcjonowania rynku pracy oraz redukcję bezrobocia w określonych
grupach siły roboczej. Instrumentami tymi są:
• publiczne programy zatrudnienia (głównie roboty publiczne) polegające na

tworzeniu przez państwo dodatkowych miejsc pracy w dziedzinach nie
cieszących się zainteresowaniem sektora prywatnego

• subsydiowanie zatrudnienia (udzielanie przez państwo bezzwrotnej pomocy

finansowej przedsiębiorstwom które rezygnują z planowanej redukcji
zatrudnienia lub tworzą nowe miejsca pracy

• pożyczki dla przedsiębiorstw w celu tworzenia nowych miejsc pracy oraz

pożyczki dla bezrobotnych w celu podjęcia działalności gospodarczej na własny
rachunek

• szkolenia zawodowe, umożliwiające bezrobotnym zdobycie i zmianę

kwalifikacji

• usługi pośrednictwa pracy (gromadzenie oraz udzielanie informacji o wolnych

miejscach pracy i o bezrobotnych szukających pracy)

Instrumenty te mają charakter selektywny tzn. adresowane są do określonych grup

siły roboczej np. młodzież Dzięki takiemu charakterowi mają one podstawowe
znaczenie dla ograniczania bezrobocia strukturalnego i frykcyjnego; mogą mieć
także pewne znaczenie dla redukcji bezrobocia występującego w warunkach
nierównowagi na rynku pracy.

2. Pasywna polityka państwa na rynku pracy – jej celem jest pomoc socjalna dla osób

bezrobotnych.
Obejmuje różnorodne formy pomocy finansowej dla bezrobotnych są to:
• zasiłki dla bezrobotnych

40

• jednorazowe odszkodowania dla osób zwalnianych z pracy

• dodatki związane z wcześniejszym przechodzeniem na emeryturę

3

3

3

3

.

.

B

B

e

e

z

z

r

r

o

o

b

b

o

o

c

c

i

i

e

e

w

w

P

P

o

o

l

l

s

s

c

c

e

e

w

w

o

o

k

k

r

r

e

e

s

s

i

i

e

e

t

t

r

r

a

a

n

n

s

s

f

f

o

o

r

r

m

m

a

a

c

c

j

j

i

i

i

i

j

j

e

e

g

g

o

o

c

c

e

e

c

c

h

h

y

y

(

(

s

s

.

.

5

5

5

5

1

1

)

)

Transformacja systemu gospodarczego w Polsce, zapoczątkowana w końcu 1989r.,
pociągnęła za sobą zasadnicze zmiany sytuacji na rynku pracy:
• zniknęły niedobory siły roboczej

• zniknęły nadwyżki popytu na pracę
• pojawiły się nadwyżki podaży pracy

• pojawiło się jawne bezrobocie

Począwszy od stycznia 1990 roku liczba zarejestrowanych bezrobotnych wykazywała silne
tendencje wzrostowe, osiągając najwyższy poziom (2 mln982 tys. osób / 16,9%) w końcu
lipca 1994 r., następnie zaczęła nieznacznie spadać.
Zmiany zasobu bezrobocia w tym czasie były rezultatem określonych różnic między
strumieniami napływu do zasobu bezrobocia i odpływu z zasobu bezrobocia.
Wzrost zasobu bezrobocia może oznaczać różna sytuację na rynku pracy:
1. Może być wynikiem wysokich napływów do zasobu bezrobocia i nieco niższych, ale

też dosyć wysokich odpływów z zasobu bezrobocia
Oznacza to, ze bezrobocie jest zasobem dynamicznym, a Ci, którzy do niego napływają
przebywają w nim stosunkowo krótko.

2. Może wynikać z dosyć umiarkowanych napływów i bardzo niskich odpływów z zasobu

bezrobocia.
Oznacza to, że bezrobocie jest zasobem stagnacyjnym, a ci, którzy do niego napływają
przebywają w nim stosunkowo długo.

W kraju dokonującym transformacji systemowej powinien znaleźć zastosowanie 1 model.
Proces transformacji powinien sprzyjać redukcji bezrobocia ukrytego, powstałego w
gospodarce centralnie planowanej, zwiększając strumienie napływów; ale restrukturyzacja
gospodarki wymaga transferów siły roboczej między przedsiębiorstwami i gałęziami
gospodarki, dlatego tez może nastąpić przejściowy wzrost napływów do zasobu
bezrobocia.
Porównanie stóp napływu i stóp odpływu w Polsce i krajach wysoko rozwiniętych
wskazuje, że w krajach rozwiniętych bezrobocie jest zasobem dynamicznym, natomiast w
Polsce ma charakter stagnacyjny.
Kwartalne stopy napływów do- i odpływów z- zasobów bezrobocia w Polsce w latach
1992-94 kształtowały się w granicach:
• 2,2 – 3,7 % napływów

• 11,1 – 16,1 % odpływów
O stagnacyjnym charakterze bezrobocia w Polsce świadczy także bardzo wysoki udział w
zasobie bezrobocia bezrobotnych długookresowo(44,2 % w końcu 1994 r.).
W obecnych warunkach polityka ograniczenia bezrobocia w Polsce nie powinna
koncentrować się na ograniczaniu napływów do zasobu bezrobocia, lecz powinna być
skierowana przede wszystkim na zwiększanie odpływów z zasobu bezrobocia.
Dla polityki zwalczania bezrobocia znaczenie ma:
• ustalenie dominujących typów bezrobocia występujących w gospodarce (bezrobocie

nierównowagi, frykcyjne, strukturalne). Pomocna nam w tym jest krzywa Beveridge’a.

41

Krzywa Beveridge’a – wyjaśnia zależności miedzy bezrobociem w wolnymi miejscami
pracy.
Jeśli wraz ze wzrostem bezrobocia spada liczba wolnych miejsc pracy, to mamy do
czynienia z istnieniem negatywnego szoku ogólnej aktywności i dominacją bezrobocia
związanego z nadwyżką globalnej podaży pracy nad popytam na pracę.
Jeśli wraz ze wzrostem bezrobocia rośnie liczba wolnych miejsc pracy, to przyczyną
wzrostu bezrobocia może być szok realokacyjny, który wskazuje na znaczną rolę
bezrobocia związanego z niedopasowaniem strukturalnym.
W Polsce w latach 1990-94 prawie przez cały czas występował wzrost stopy bezrobocia,
któremu towarzyszyła na ogół stabilizacja stóp wolnych miejsc pracy na bardzo niskim
poziomie.
Tendencje takie wskazują na recesją gospodarczą jako podstawowa przyczynę bezrobocia
w analizowanym okresie i dominację bezrobocia związanego z nadwyżka ogólnej podaży
pracy nad popytem na pracę.
Pewną role odegrało także bezrobocie wynikające z niedopasowań strukturalnych na rynku
pracy (wzrost stopy wolnych miejsc pracy wraz ze wzrostem stopy bezrobocia oraz silne
zróżnicowanie stóp bezrobocia w poszczególnych grupach siły roboczej).
W związku z dominacją bezrobocia związanego z nadwyżka ogólnej podaży pracy nad
popytem na pracę, głównym „antidotum” na bezrobocie jest ożywienie gospodarcze oraz
poprawa ogólnej aktywności gospodarczej.
Znaczenie dla redukcji pewnej liczby bezrobocia miał wzrost gospodarczy od drugiej
połowy 1994 roku. Utrzymanie osiągniętej dynamiki wzrostu gospodarczego może opierać
się bardziej racjonalnym wykorzystaniu istniejącego zatrudnienia, a nie wzroście
zatrudnienia - w takiej sytuacji redukcja bezrobocia może wymagać przyśpieszenia
wzrostu gospodarczego.
Drugim z typów bezrobocia występującego w polskiej gospodarce jest bezrobocie
strukturalne, którego znaczenie będzie wzrastało przy kontynuacji wzrostu gospodarczego
oraz procesów restrukturyzacji gospodarki.
Zasadnicze znaczenie dla redukcji tego bezrobocia mają instrumenty aktywnej polityki
państwa na rynku pracy.
Z powodu oczekiwanego wzrostu znaczenia bezrobocia strukturalnego konieczne wydaje
się zwiększenie udziału wydatków na programy aktywne. Wówczas można oczekiwać, że
programy te obejmą większą niż dotychczas liczbę bezrobotnych.

3

3

4

4

.

.

S

S

p

p

o

o

ł

ł

e

e

c

c

z

z

n

n

o

o

-

-

e

e

k

k

o

o

n

n

o

o

m

m

i

i

c

c

z

z

n

n

e

e

s

s

k

k

u

u

t

t

k

k

i

i

i

i

n

n

f

f

l

l

a

a

c

c

j

j

i

i

(

(

s

s

.

.

5

5

6

6

3

3

)

)

P

OZYTYWNE SKUTKI INFLACJI

1. Powolne procesy inflacyjne wpływają korzystnie na dynamikę wzrostu gospodarczego.

Zakładając zjawisko iluzji pieniężnej (utożsamianie zmian wielkości nominalnych i
realnych przez podmioty gospodarcze, co wiąże się z niepełną i opóźniona inflacją),
powolne procesy inflacyjne pozwalają na obniżki realnych stóp procentowych i stawek
płac realnych, co wywołuje optymistyczne nastroje wśród przedsiębiorców powodu
poprawy rentowności produkcji. Optymistyczne nastroje wzmacniają działalność
inwestycyjną, a w konsekwencji przyśpieszają wzrost gospodarczy.

2. Powolne procesy inflacyjne ułatwiają pożądane zmiany relacji cenowych w warunkach

istnienia sztywności cen do dołu.
W warunkach procesów inflacyjnych:

42

•

relatywny wzrost cen pewnych dóbr dokonuje się poprzez wzrost cen tych dóbr
(przy założeniu stałości cen pozostałych dóbr)

•

relatywny spadek cen pewnych dóbr dokonuje się poprzez stabilizacje cen tych
dóbr (przy wzroście cen pozostałych dóbr)

N

EGATYWNE SKUTKI

1. Zniekształcenie informacyjnej funkcji cen.

Ceny i relacje cen pełnią ważną funkcje informacyjną. Silne procesy inflacyjne
przeważnie zniekształcają informacje rynkowe. Gdy ceny rosną stosunkowo szybko,
podmioty gospodarcze tracą orientację rynkową, gdyż nie są w stanie ocenić czy
zmiany cen są rezultatem ogólnych procesów inflacyjnych czy tez wynikają ze zmian
relacji cen

2. ”Ucieczka od pieniądza” - polega na gwałtownym spadku popytu na pieniądz w

ujęciu realnym w celu minimalizacji strat wywołanych stosunkowo wysoką inflacją

3. Redystrybucja dochodów - powolny podział dochodów między podmioty

gospodarcze. Można temu przeciwdziałać przez systemy indeksacji dochodów,
oznaczających mniej lub bardziej automatyczne uwzględnianie inflacji w kształtowaniu
dochodów nominalnych.

4. Wzrost niepewności i osłabienie aktywności gospodarczej. Silne procesy inflacyjne

osłabiają działalność inwestycyjną i tym samym hamują tempo wzrostu gospodarczego

5. Niekorzystne zmiany w bilansie płatniczym. Prowadzi to do spadku eksportu i

wzrostu importu

6. Wzrost kosztów obsługi działalności gospodarczej

3

3

6

6

.

.

I

I

n

n

f

f

l

l

a

a

c

c

j

j

a

a

a

a

b

b

e

e

z

z

r

r

o

o

b

b

o

o

c

c

i

i

e

e

–

–

k

k

r

r

z

z

y

y

w

w

a

a

P

P

h

h

i

i

l

l

i

i

p

p

s

s

a

a

(

(

s

s

.

.

5

5

7

7

4

4

)

)

1. Nasilenie procesów inflacyjnych zależy od tego, w jakiej sytuacji koniunkturalnej
działają czynniki proinflacyjne.
2. Polityka antyinflacyjna nie pozostaje bez negatywnego wpływu na stan koniunktury.
Polityka antyinflacyjna musi więc być elementem szerszej strategii gospodarczej,
uwzględniającej różne cele i ograniczenia polityki gospodarczej.

Analizy związków inflacji i koniunktury gospodarczej
Na podstawie analizy danych statystycznych z lat 1861 – 1957 dla W.Brytanii A.W.Philips
zaobserwował istnienie odwrotnej zależności między stopą wzrostu płac nominalnych a
stopą bezrobocia. Ilustracją tego jest tzw. krzywa Philipsa.

Rysunek s. 575

Wyższym poziomom stopa bezrobocia odpowiada niższe tempo wzrostu płac
nominalnych, gdy zaś koniunktura poprawia się i bezrobocie spada, tempo wzrostu płac
nominalnych wzrasta. Podstawą tej zależności jest wpływ sytuacji na rynku pracy na
wzrost płac nominalnych.
Gdy stan rynku pracy poprawia się i bezrobocie spada rośnie siła przetargowa związków
zawodowych w negocjacjach płacowych i w rezultacie tempo wzrostu płac nominalnych
podnosi się. Natomiast gdy bezrobocie wzrasta pracodawcy zajmują sztywniejsze
stanowisko w tych negocjacjach i tempo wzrostu płac nominalnych jest niższe.
Nieliniowy charakter zależności między tempem wzrostu płac a stopą bezrobocia Philips
tłumaczył względną sztywnością płac w dół, która powodowała ich stosunkowo szybki

43

wzrost w przypadku spadku bezrobocia oraz nieznaczny spadek tempa ich wzrostu w
sytuacji wzrostu bezrobocia.
Krzywa Philipsa przecina oś poziomą w przy pewnych rozmiarach stopy bezrobocia
(punkt A). Wynika z tego że przy stopie bezrobocia niższej od poziomu 0A płace
nominalne wzrastają. Przy bezrobociu przewyższającym ten poziom następuje spadek płac
nominalnych.
Istnieje więc taki poziom stopy bezrobocia, który stabilizuje płace nominalne – 0A.
Ze względu na fakt iż dynamika płac nominalnych uzależniona jest od stanu rynku pracy
możemy przyjąć że stabilizacja płac odpowiada stanowi równowagi na rynku pracy.
Wniosek dla tej równowagi charakterystyczne jest istnienie pewnego poziomu bezrobocia.