1

Dr C. Marasiński

Etyka

Teoria wartości a neutralność światopoglądowa.

Filozofia, aksjologia, etyka

2

Hierarchie lub klasyfikacje wartości

Max

Scheler

Władysław Tatarkiewicz

3

Dochodzenie do wartościowego czynu wg Janusza Homplewicza

Faza I. Poznawanie wartości:

- Nabywanie wiedzy o wartościach i postawach realizujących pewne wartości.

Nauka o normach, zasadach, teoriach.

- Rozpoznawanie w swoim otoczeniu postaw, które mogą być przykładem realizacji

określonych wartości.

Faza II. Przeżywanie wartości. W wyniku przeżywania pewne wartości przyjmujemy (lub

odrzucamy). Jesteśmy zaangażowani emocjonalnie i mamy do tego, co przeżyliśmy

stosunek subiektywny (nieobojętny).

Faza III. Czyn.

Wartości, które były treściami poznania, przemyśleń i przeżyć są realizowane w

stosownych czynach.

Patrz:

Homplewicz J., Pedagogika i etyka, Rzeszów 2009.

4

Podział etyki na etykę teleologiczną i etykę normatywną

Normy etyczne

Normy są znakami, mówiącymi o realizacji pewnych wartości.

Normy są zewnętrzne i widoczne, są „wizytówkami wartości” (Janusz Homplewicz).

Istnieje porozumienie, co do norm. Normy funkcjonują obiektywnie.

O normach, podobnie jak o wartościach, możemy mówić, nie redukując ich i nie

uzasadniając bytami transcendentalnymi (poza doświadczeniem)

Normy mogą się zmieniać.

anomia – sytuacja braku norm

Człowiek jest w stanie manipulować normami, czyli udawać, że realizuje pewne wartości.

W sytuacjach dezorientacji, człowiek jest w stanie przełamać kryzys, „mierząc” swoje

postępowanie z uznawanymi przez siebie normami.

Wiek XIX, XX, XXI cechuje „dynamizm” norm moralnych, Kwestionowane są nawet

normy związane z poszanowaniem i ochroną ludzkiego życia.

5

Etyka a światopogląd

Dwie charakterystyczne postawy współczesnych ludzi wobec wartości

1. Przypisywanie sferze wartości jednoznacznie pozytywnej ontologii (uważanie wartości

za byty) np. idealizm obiektywny Platona.

Postawa ta charakteryzuje zazwyczaj ludzi o usposobieniu religijnym. (Substancjalne

bądź personalne ujmowanie wartości)

W tym przypadku koncepcja wartości wykracza poza powszechnie dostępne

doświadczenie.

2. Redukowanie wartości, czyli ujmowanie ich, jako tego, co pożyteczne (utylitaryzm),

skuteczne (pragmatyzm), przyjemne (sensualizm). Postawę tę charakteryzuje relatywizm i

skłonność do subiektywistycznego traktowania wartości, którym odmawia się przeważnie

substancjalnego istnienia. Wartości są zasadniczo cechami pewnych przedmiotów.

Postawa taka rozpowszechniła się w II poł. XIX wieku pod wpływem upowszechniania się

tzw. „światopoglądu naukowego”.

Z dzisiejszej perspektywy obie postaw opierają się na założeniach przyjętych „na wiarę”

Leszek Kołakowski:

[...] żadne doświadczenie nie może przekonać nas bez wątpliwości, że nie ma energii boskiej działającej w

ewolucji, że nie ma intencji, która prowadzi świat w określonym kierunku.

[...] obowiązujący kodeks procedur naukowych, ustalony w ostatnich czterech stuleciach naszej cywilizacji, nie

pozwala nam postrzegać śladów Boga w maszynerii materii.

Etyka współczesnego nauczyciela nie powinna służyć żadnemu światopoglądowi (por.

Deklaracja Praw Człowieka, Dziecka, Ucznia, Karta Nauczyciela) Powinna być

uniwersalna.

Aksjologia Moore’a

George Edward Moore (1873-1951) Uniwersytet w Cambridge

6

Stanowisko Moore’a stanowi przykład „nieagresywnej” analizy języka, przeprowadzanej

ze znacznie wyższą kulturą filozoficzną niż neopozytywizm w radykalnej formie. Kilka

cech postawy filozoficznej Moore,a:

Stał na stanowisku realizmu. Realizm przyznawał światu zewnętrznemu prawdziwość.

Przeciwstawiał się idealizmowi. Należy dodać, że był to idealizm rozumiany radykalnie,

subiektywistycznie „po angielsku” (Berkeley).

Unikał wyjaśniania i tłumaczenia tego, co jest zrozumiałe. Wyjaśniać, znaczy sprowadzać

do czegoś, redukować. Nie ma sensu, aby słowo zrozumiałe (jak pojęcie dobry) redukować,

do innego pojęcia. Poznanie jest faktem ostatecznym.

Dążyć do jedności i sytemu kosztem prawdy nie jest rzeczą dla filozofów właściwą, chociaż

wielu tak czyni.

7

Moore zajmował się analizą potocznego języka i zdrowym rozsądkiem. Podkreślał

fragmentaryczny i niesystemowy charakter własnych prac.

8

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela została uchwalona

26 sierpnia

1789

r. przez

Konstytuantę

. Stworzona przez

rewolucję francuską

, wywodziła się z

filozoficznych

i

politycznych

nurtów

oświecenia

i

masonerii

(

Rousseau

,

Wolter

,

Diderot

,

J. Locke

).

Rozwiązania szczególne

W jej treści można było wyodrębnić dwie podstawowe grupy zagadnień:

•

Zasady organizacji państwa:

o

suwerenność

narodu

francuskiego

o

trójpodział władzy

(wzorowana na podziale

Monteskiusza

)

•

Wolności i prawa obywatelskie (fundamentalne i nienaruszalne):

o

wolność fizyczna i duchowa (

wolność słowa

i

wyznania

)

o

prawo własności

o

bezpieczeństwo

o

opór przeciwko wszelkim formom ucisku

o

równość wobec prawa i sądu

o

nietykalność osobistą

o

równy dostęp do urzędów i stanowisk

9

Kontekst historyczny DPCziO 1789:

• Inny a PC: Czy każdy Inny z przyjmie PC?
• Prawa człowieka – prawa kolonizatorów
• Stosunek przedstawicieli Oświecenia do religii i tradycji (Gadamer)
• Podróżnicy i nie-podróżnicy: Herodot a Arystoteles
• Jan Potocki
• Tolerancja. Empatia,
• Tradycja wg Gadamera

10

Stosunek przedstawicieli Oświecenia do religii i tradycji

Hermeneutyczne studium niemieckiego filozofa - Hansa-Georga Gadamera (1900-

2002)- przywołuje ducha tej epoki docierając do osiemnastowiecznego sensu wzajemnych

relacji takich kluczowych słów jak „tradycja”, „przesąd”, „autorytet” czy wreszcie „rozum”.

Jak wiadomo Oświecenie pragnęło być Epoką Rozumu:

Ogólna

tendencja

oświecenia polega na tym, by nie uznawać żadnego autorytetu i wszystko

rozstrzygać przed trybunałem rozumu.

1

Zwalczano wszelkie przejawy irracjonalizmu, które utożsamiano z przesądami.

Ponieważ wszelka tradycja, nawet ta szlachetna, z której kultura czerpie swe życiodajne soki,

wykracza zdecydowanie poza płaski racjonalizm, doszło do szkodliwego przeciwstawienia

tradycji rozumowi:

Nie tradycja, lecz rozum stanowi ostateczne źródło wszelkiego autorytetu. Zapis nie musi być

prawdziwy. Możemy wiedzieć lepiej. Oto ogólna maksyma, z którą nowożytne oświecenie występuje

wobec tradycji [...]

2

Filozofowie podróżnicy i nie-podróżnicy: Herodot a Arystoteles

Herodot: właściwym sposobem istnienia ludzkości jest wielość

Arystoteles: wszyscy ludzie powinni żyć tak samo, jak Grecy

1

H-G. Gadamer, Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej, przeł. i wstęp B. Baran, Warszawa 2007, s.

376.

2

Op. cit., s. 376.

11

„Uznając daremność niemożliwej rewolucji, Potocki wyraża złożoność rzeczywistości, naszą

niezdolność do jej uchwycenia; podróżnik poświadcza nieskończoną różnorodność ludzkich

istnień, akceptację innego, która jest podstawą tolerancji:

Natura wynalazła trzydzieści zewnętrznych form dla ras człowieka, całkowicie odmiennych, a

my domagamy się, żeby miała tylko jedną wewnętrzną formę i żeby te same zasady rządzenia służyły

wszystkim. (J. Potocki)

12

W chwili, kiedy Francja ogłasza prawa człowieka., co jest wielkim postępem, ale też i

zalążkiem zachodniej świadomości, która uznaje swoją wyższość (usprawiedliwiając tym

samym kolonizację), Potocki broni prawa do zachowania różnicy.”

3

Dlaczego PC mogły być odbierane jako zagrożenie tożsamości?

3

Cytuję za: F. Rosset, D. Triaire, Jan Potocki., Biografia, s. 171

13

Idea społeczeństwa obywatelskiego

Jedno prawo – wielość postaw i przekonań moralnych

Relacja prawa i etyki:

Prawo chroni wartości.

Etyka realizuje (urzeczywistnia) i przekazuje wartości.

Także kształtuje postawy. (Co i dlaczego człowiek powinien.)

Aktualne akty praw uniwersalnych

Podkreślanie globalnego i powszechnego (uniwersalnego) sensu i zasięgu Deklaracji Praw

Człowieka (1948).

Wartości chronione przez Powszechną Deklarację Praw Człowieka (1948).

godność

wolność

Podkreślanie globalnego i powszechnego (uniwersalnego) sensu i zasięgu KONWENCJI

PRAW DZIECKA (1924, 1989).

Wartości chronione przez KONWENCJĘ O PRAWACH DZIECKA.

ochrona (dziecka)

rozwój

Obecne w PRAWACH UCZNIA nawiązania do Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka

oraz KONWENCJI PRAW DZIECCKA.

Wartości chronione przez PRAWA UCZNIA.

rozwój

bezpieczeństwo

podmiotowe traktowanie (podmiot – subiectum, łac.)

14

Karta Nauczyciela (2011)

Art. 6.

Nauczyciel obowiązany jest:

1. rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu

stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną,

wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem
bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę;

2. wspierać każdego ucznia w jego rozwoju;

3. dążyć do pełni własnego rozwoju osobowego;
4. kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, w

poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze
wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka;

5. dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich

zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych
narodów, ras i światopoglądów.

Podstawa programowa z komentarzami (2008-2009)

W procesie kształcenia ogólnego szkoła podstawowa kształtuje u uczniów postawy

sprzyjające ich dalsze mu rozwojowi indywidualnemu i społecznemu,

takie jak: uczciwość, wiarygodność, odpowiedzialność, wytrwałość, poczucie

własnej wartości, szacunek dla innych ludzi, ciekawość poznawcza, kreatywność,

przedsiębiorczość, kultura osobista, gotowość do uczestnictwa w kulturze,

podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespołowej. W rozwoju społecznym

bardzo ważne jest kształtowanie postawy obywatelskiej, po stawy poszanowania

tradycji i kultury własnego narodu, a tak że postawy poszanowania

15

dla innych kultur i tradycji. Szkoła podejmuje odpowiednie kroki w celu zapobiegania

wszelkiej dyskryminacji.

W procesie kształcenia ogólnego szkoła na III i IV etapie edukacyjnym kształtuje

u uczniów postawy sprzyjające ich dalszemu rozwojowi indywidualnemu

i społecznemu, takie jak: uczciwość, wiary godność, odpowiedzialność,

wytrwałość, poczucie własnej wartości, szacunek dla innych ludzi, ciekawość

poznawcza, kreatywność, przedsiębiorczość, kultura osobista, gotowość do

uczestnictwa w kulturze, podejmowania inicjatyw oraz do pracy zespołowej.

W rozwoju społecznym bardzo ważne jest kształtowanie postawy obywatelskiej,

po stawy poszanowania tradycji i kultury własnego narodu, a tak że

postawy poszanowania dla innych kultur i tradycji. Szkoła podejmuje odpowiednie

kroki w celu zapobiegania wszelkiej dyskryminacji.