6 garbniki

GARBNIKI

Garbniki są to wszystkie związki organiczne i nieorganiczne, zarówno naturalne jak i syntetyczne posiadające

zdolność garbowania skóry

Garbowanie skóry:

proces garbowania skóry polega na jej przemianie z produktu surowego w rzemień

garbowaniu podlega skóra właściwa zbudowana z ciasno ułożonych włókien kolagenowych połączonych
ze sobą za pomocą białka koniny (kolagen jest skleroproteiną, białkiem włóknistym, którego głównym

składnikiem są małocząsteczkowe aminokwasy takie jak hydroksyprolina i prolina)

skóra surowa ma budowę porowatą i łatwo pochłania wodę. Wiązania są wytwarzane przez centra

polarne cząsteczek białkowych, są to takie ugrupowania jak: jony karboksylowe, grupy –NH

oraz COO

ugrupowania amidowe etc. Wiązanie wody sprzyja rozwojowi mikroorganizmów, a to z kolei ma wpływ

na rozkład białka

w procesie garbowania cząsteczki garbnika łączą się trwale z białkami skóry przez co dochodzi do
zablokowania centrów polarności na skórze surowej – uniemożliwione zostaje wiązanie wody

garbniki łączą się z cząsteczka białka na 3 sposoby:

na drodze kondensacji

poprzez tworzenie soli

dzięki wytwarzaniu wiązań wodorowych – wytwarzanie tych wiązań zachodzi dzięki grupom –

OH danego garbnika. Garbniki naturalne (związki o charakterze polifenoli) łatwo tworzą wiązania

wodorowe dzięki posiadaniu dużej ilości grup hydroksylowych

garbniki nie posiadające znacznych ilości grup fenolowych będą wiązały się z białkiem skóry o wiele

trudniej i połączenie białko-garbnik będzie mniej trwałe

Garbniki roślinne:

garbniki roślinne stanowią grupę związków organicznych o charakterze polifenoli charakteryzującą się

zróżnicowaną budową chemiczną

posiadają zróżnicowaną masę cząsteczkową wahającą się od 500 do 3000 jednostek

grupa garbników roślinnych została wydzielona na podstawie odrębnych właściwości fizykochemicznych

tych związków

znaczenie i rola garbików dla organizmu roślinnego nie została do końca poznana – przypuszcza się, że
zabezpieczają one obumierające tkanki rośliny przed procesami gnilnymi (duże ich ilości występują w

tkankach martwiczych rośliny)

biosynteza garbników w znacznym stopniu zachodzi wspólnie z biosyntezą związków flawonoidowych

Właściwości fizykochemiczne garbników:
§

garbniki są substancjami bezpostaciowymi rozpuszczalnymi w wodzie o lekko kwaśnym odczynie, nie

rozpuszczają się w rozpuszczalnikach niepolarnych raz w ograniczonym zakresie w rozpuszczalnikach
polarnych

z białkami garbniki tworzą nierozpuszczalne połączenia – są bezpośrednią przyczyną aglutynacji

czerwonych ciałek krwi

posiadają cierpki, gorzki, ściągający smak

dają reakcje barwne (oznaczanie rzeczywistej ilości garbników)

tworzą silne i stałe połączenia nie tylko z białkami, ale również z innymi związkami

wielkocząsteczkowymi takimi jak alkaloidy, śluzy oraz pektyny (właściwość ta jest wykorzystywana przy
stosowaniu garbników jako odtrutek p/alkaloidowym – mogą być zastosowane w momencie, gdy

alkaloidy nie dostały się jeszcze do krwioobiegu

dają różnorakie osady przy ich reakcji z metalami ciężkimi (również znalazły zastosowanie jako antidota
przy zatruciu metalami ciężkimi jak jony ołowiane Pb

czy żelazowe Fe

)

Występowanie garbników:
§

garbniki są grupą związków chemicznych występujących zarówno wśród roślin okryto- jak i
nagozalążkowych – szczególnie duże ich ilości występują w gatunkach z rodziny Ericaceae

(wrzosowate), Fabaceae (bobowate) oraz Salicaceae (wierzbowate)

w roślinach garbniki występują zarówno w obrębie narządów podziemnych jak i nadziemnych – ich ilość
jest bardzo zróżnicowana i waha się od kilku do kilkudziesięciu procent

Podział garbników roślinnych:
§

garbniki roślinne dzieli się ze względu na ich możliwość hydrolizy – każda z grup posiada

charakterystyczne dla siebie właściwości fizykochemiczne. W oparciu o to kryterium wyróżnia się:

garbniki ulegające hydrolizie – tzw. tanoidy (galotanoidy oraz elagotanoidy)

garbniki nie ulegające hydrolizie – tzw. garbniki skondensowane, garbniki katechinowe

! Grupa związków:

Garbniki hydrolizujące

są to garbniki ulegające hydrolizie – ulegają temu procesowi pod wpływem słabych kwasów – hydrolizują

do cukrów lub alkoholi cukrowych oraz odpowiednich fenolokwasów (kwasów fenolowych)

posiadają charakter estrowy, rzadziej glikozydowy

ze względu na resztę fenolokwasową wśród garbników hydrolizujących wydziela się dwie dodatkowe

grupy:

galotaminy – produktem ich hydrolizy jest kwas galusowy

elagotaminy – produktem ich hydrolizy jest kwas elagowy

wśród garbników hydrolizujących najważniejsze są:

kwas galusowy

kwas elagowy (artefakt) kwas oligalusowy (kwas galoilogalusowy)

kwas m-trigalusowy (kwas

digaloilogalusowy)

galotaminy stanowią estry glukozy i kwasu galusowego oraz jego depsydów – pomiędzy poszczególnymi

składnikami wytwarzają się wiązania estrowe

poszczególne galotaminy różnią się między sobą ilością przyłączonych cząsteczek kwasu galusowego

przypadających na jedną cząsteczkę glukozy

kwas galusowy i jego pochodne mogą przyłączać się do glukozy w różnych miejscach, a nie przy jednej

ściśle określonej grupie funkcyjnej

oligogalasany glukozy występują w garbnikach różnych rodzajów galasów (są to narośla na dębach
stanowiące jeden z surowców farmaceutycznych)

w zależności od rodzaju galasu, z którego pozyskuje się garbniki mogą one posiadać 6 cząsteczek

kwasu galusowego przypadających na jedną cząsteczke glukozy (galasy tureckie) lub 7-10

cząsteczek (galasy chińskie)

w przypadku elagotanoidów wiązaniem wiążącym poszczególne rodzaje cząsteczki jest wiązanie

glikozydowe, dodatkowo glukoza przyłącza się do grup fenolowych wiązaniem półacetylowym

jest to grupa garbników najpowszechniej występujących w świecie roślinnym

kwas elagowy będący podstawą budowy elagotanoidów jest artefaktem – stanowi produkt rozpadu

hydrolitycznego, wolny kwas elagowy stanowi silny składnik antyoksydacyjny i p/nowotworowy

kwas elagowy jest trudno rozpuszczalny w wodzie

! Grupa związków:

Garbniki skondensowane, katechinowe

jest to grupa garbników bardzo rozpowszechniona wśród licznych gatunków roślinnych

są to związki o cenniejszych właściwościach leczniczych niż garbniku hydrolizujące

podstawową jednostką budulcową tych garbników są pochodne 3-hydroksyflawonu, w ich tworzeniu

mogą brać również udział leukocyjanidyny

flawan (2-fenylochroman)

flawon-3-ol

(+) katechina

R=H

(-) galokatechina R=OH

jedynie w przyrodzie

(-) epikatechina R=H

(-) epielagokatechina R=OH

flawan-3,4-diol

leukoantocyjanidyny

katechiny i leukocyjanidyny są substancjami rozpuszczalnymi w wodzie, bezbarwnymi, krystalicznymi,
nie posiadają właściwości garbujących

związki te pod wpływem enzymów, ogrzewania bądź też kwasów mineralnych ulegają polikondensacji w

wyniku czego powstają bezpostaciowe polimery powiązane poprzez atomy węgla

w starszych korach występują również specyficzne, charakterystyczne produkty dalszej kondensacji

polimerów – flobafeny

katechina wykazuje właściwości ochronne w stosunku do komórek wątrobowych

leukocyjanidyny wpływają na prawidłowe funkcjonowanie układu naczyniowo-sercowego, zwiększają
siłę skurczu serca

katechina wykazuje działanie immunostymulujące oraz p/nowotworowe

! Grupa związków:

Garbniki mieszane i progarbniki

garbniki mieszane stanowią trzecia grupę garbników roślinnych – są to estry katechiny i ich pochodnych

oraz kwasu galusowego

progarbniki występują również w świecie roślinnym i stanowią niskocząsteczkowe związki o
właściwościach garbnikowych

Właściwości biologiczne garbników i ich zastosowanie w lecznictwie:
§

są to środki ściągające i koagulujące białko (wykorzystuje się tę właściwość w stanach zapalnych skóry,
błony śluzowej oraz w przypadku drobnych krwawień)

pełnią rolę ochronną – pod ich działaniem na powierzchni skóry powstaje warstwa skoagulowanego

białka

wewnętrznie stosowane w nieżytach p/pokarmowego oraz w stanach biegunkowych (przy ich udziale

maleje perystaltyka jelit, mogą powodować zaparcia przy zbyt dużych dawkach)

wewnętrznie stosowane są głównie garbniki skondensowane – nie rozkładają się one w przewodzie
pokarmowym i nie dają takich toksycznych metabolitów jak ma to miejsce w przypadku garbików

hydrolizujących (głównie kwas galusowy)

stosowane są przy drobnych krwawieniach – aglutynują krwinki czerwone umożliwiając szybsze

powstanie skrzepów

mają działanie bakteriostatyczne (hamują wzrost bakterii) – odnosi się to głównie do bakterii G(-)

stosowane są jako odtrutki przy zatruciach metalami ciężkimi jak ołów czy żelazo

wykazują również silne właściwości antyoksydacyjne

! Surowiec:

Galla (dębianka)

Syn: Gallas dębowy, galas turecki

Gatunek: Quercus infectoria – dąb małoazjatycki, rodz. Fagaceae (bukowate)

dębianka stanowi patologiczną narośl powstają na powierzchni młodych pni, pędach określonych

gatunków dębu

powstają w wyniku działalności insektów z rodzaju Andricus – galasownik (najczęściej jest to Andricus
infectoria) – po złożeniu jaj galasownika powstają galasy stanowiące surowiec farmaceutyczny (samica

galasownika zwabiona zapachem rozwijających się liści dębu składa jaja, z których powstają larwy

zaburzające tkankę – otacza się ochronną błoną – powstaje poczwarka przekształcająca się w owada)

narośla powinny zostać zebrane przez wykluciem się owadu (okres zbioru surowca przypada na sierpień)

surowiec farmaceutyczny suszy się po okresie zbioru w temperaturze otoczenia

dębianka jest surowcem farmaceutycznym importowanym do Polski

Skład chemiczny:

40-70% galotamin (oligogalusany glukozy – na jedną cząsteczkę glukozy przypada 6-7 cząsteczek

kwasu galusowego)

wolny kwas galusowy

glukoza

skrobia

Wykorzystanie: dębianka stosowana jest do otrzymywania garbnika taniny

! Surowiec:

Gallae chinensis (galasy chińskie)

Gat. Rhus semialata – sumak chiński
Rodz. Anacordiaceae – nanerczowate

galasy chińskie stanowią patologiczną narośl na młodych pędach sumaka chińskiego powstałe w wyniku

ataku przez mszyce (Schlechtentalia chinensis)

sumak chiński jest dziko rosnącym drzewem występującym w Chinach

galasy chińskie mają nieregularne kształt, wydłużony – ich cechą charakterystyczną jest posiadanie

ostrych wyrostków, powierzchnia jest chropowata

jest to podstawowy surowiec do otrzymywania taniny – środka o działaniu ściągającym, p/zapalnym
stosowanym w stanach nadmiernej potliwości

Skład chemiczny:

40-70% garbników z grupy galotamin (mieszanina digalusanów glukozy)

kwas galusowy

substancje di terpenowe, fitosterole

skrobia

cukry

nie występuje kwas elagowy!

! Surowiec:

Tanninum (tanina) FP VI

Syn: kwas taninowy, Acidum tanninum

jest to surowiec farmakopealny!

rozdrobniony surowiec ekstrahuje się wodą lub alkoholem – w wyniku tego procesu wydziela się tanina

tanina stosowana w celach leczniczych musi podlegać oczyszczeniu

tanina jest żółtą substancją, rozpuszczalną w wodzie o cierpkim smaku

Działanie i wykorzystanie w lecznictwie:

w lecznictwie tanina stosowana jest w roztworach, maściach, zasypkach

znalazła zastosowanie przy stanach zapalnych błon śluzowych skóry, różnego typu
podrażnieniach i oparzeniach oraz odmrożeniach

wewnętrznie stosowana jest jedynie przy zatruciach

odmianą taniny jest Tanninum albuminatum (tanina białczan), inaczej Albumini tannas lub Albuminum
tannicum – może być stosowana wewnętrznie

! Surowiec:

Bistortae rhizoma (kłącze wężownika)

Gat. Polygonum bistorta – rdest wężownik
Rodz. Polygonaceae - rdestowate

surowiec farmaceutyczny stanowią podziemne narządu rdestu wężownika, wysuszone w cieniu w

przewiewie, zebrane wiosną lub jesienią

rdest wężownik jest byliną osiągającą wysokość 1m o sztywnej łodydze zakończonej walcowatym

kwiatostanem – kłosem

w Polsce jest to roślina pospolita – występuje na łąkach, torfowiskach, w lasach czy podmokłych łąkach

surowiec zbierany jest ze stanowisk naturalnych

Skład chemiczny:

głównie garbniki mieszane z przewagą hydrolizujących, wolny kwas galusowy

wolny kwas elagowy

katechina, epikatechina

skrobia

Działanie i wykorzystanie w lecznictwie:

surowiec wykazuje działanie ściągające

stosowany wewnętrznie w nieżytach jelit, biegunkach

zewnętrznie stosowany w stanach zapalnych jamy ustnej i gardła oraz w postaci okładów przy

żylakowatych owrzodzeniach podudzia

! Surowiec:

Quercus cortex (kora dębowa) FP VI

Gat. Quercus robur – dąb szypułkowy

Quercus sessilis (Quercus sessiliflora) – dąb bezszypułkowy

Rodz. Fagaceae – bukowate

surowiec farmaceutyczny musi zawierać co najmniej 4% garbników w przeliczeniu na pirogalol

jest to surowiec będący źródłem głównie garbników mieszanych

wykorzystywana jest kora młodych pni, a surowiec zbierany jest zazwyczaj wiosną – następnie suszona

jest w cieniu i w przewiewie w temp. do 50C

Skład chemiczny:

dominują garbniki skondensowane, dimery katechiny, epikatechiny oraz galokatechiny

towarzyszą im pochodne kwasu elagowego

fitosterole

diterpeny, pochodne kwasu ursynowego(?)

procyjanidyny

Działanie i wykorzystanie w lecznictwie:

surowiec wykazuje działanie ściągające , p/zapalne i bakteriobójcze

odwary z kory dębowej stosowane są głównie zewnętrznie do płukania jamy ustnej, gardła

odwary stosowane są w przypadku niektórych chorób ginekologicznych (stany zapalne), do

przemywania ran oraz w odmrożeniach

Preparaty: Dentosept A, Enterosal, Hemostin, Vagosan, Vagoflos, Mucosit

! Surowiec:

Tormentillae rhizoma (kłącze pięciornika) FP VI

Syn: kłącze kurzego ziela

Gat. Potentilla erecta (Potentilla tormentilla) – pięciornik kurze ziele

Rodz. Rosaceae – różowate

surowiec farmaceutyczny, farmakopealny stanowią podziemne narządy pięciornika kurze ziele suszone w
warunkach naturalnych lub w suszarniach w temperaturze do 60C

pięciornik kurze ziele jest rośliną pospolicie występującą w Polsce na pastwiskach oraz glebach bogatych
w próchnicę

cechą charakterystyczną pięciornika kurze ziele jest posiadanie 4 płatków korony

surowiec farmaceutyczny nie może zawierać mniej niż 7% garbników w przeliczeniu na pirogalol

Skład chemiczny:

występują głównie garbniki mieszane z przewagą katechinowych

katechina, kwas elagowy, chinowy

kwasy triterpentynowe

saponiny (tormentozyd)

żywice

glukoza

Działanie i wykorzystanie w lecznictwie:

surowiec wykazuje działanie ściągające, p/biegunkowe i p/zapalne

wykorzystywany jest do kompresów i przemywań na trudno gojące się rany

Preparaty: Vemoral, Tannosan, Tinctura Tormentila, Tormentiol

! Surowiec:

Myrtylli fructus (owoc borówki czernicy)

Syn: czarne jagody

Gat. Vaccinium myrtyllus – borówka czernica
Rodz. Ericaceae – wrzosowate

surowiec stanowi źródło garbników katechinowych (pochodne katechiny i epikatechiny)

dodatkowo występują antocyjany oraz kwas ursolowy, pochodne diterpenowe, fenolokwasy, witamina B i

C, cukry i kwasy organiczne

surowiec wykazuje działanie p/biegunkowe, moczopędne i ściągające

wyciągi z surowca działają ochronnie na naczynia krwionośne i oczy

! Surowiec:

Myrtylli folium (liść borówki brusznicy)

Gat. Vaccinium myrtyllus – borówka czernica

Rodz. Ericaceae – wrzosowate

surowiec farmaceutyczny zawierający garbniki katechinowe

dodatkowo w składzie chemicznym występują irydoidy, brak antocyjanów

wykazuje działanie p/cukrowcowe, obniża poziom triglicerydów i cholesterolu we krwi

działa grzybobójczo oraz wirusostatycznie (dzięki obecności garbników)

! Surowiec:

Rubi fructosi folium (liść jeżyny pofałdowanej) FP VI

Gat. Rubus plicatus (Rubus fructicosus) – jeżyna pofałdowana

Rodz. Rosaceae – różowate

surowiec farmaceutyczny, farmakopealny musi zawierać nie mniej niż 4,5% garbników w przeliczeniu na

pirogalol, kwas elagowy i galusowy

dodatkowo zawiera trójterpeny, flawonoidy, witaminę C (kwas askorbinowy), kwas cytrynowy oraz sole

mineralne

wyciągi z liści wykazują działanie p/biegunkowe, bakteriobójcze, p/zapalne

dodatkowo obniżają poziom cukru we krwi

! Surowiec:

Theae folium (liść herbaty)

Gat. Thea sinensis – herbata chińska

Rodz. Cameliaceae – kameliowate

surowiec zawiera głównie garbniki katechinowe oraz procyjanidyny, dodatkowo połączenia
flawonoidowe i alkaloidy

stosowany jest w przypadku zaburzeń przewodu pokarmowego, posiada właściwości antyoksydacyjne

! Surowiec:

Anserinae herba (ziele pięciornika gęsiego)

Gat. Potentilla anserina – pięciornik gęsi
Rodz. Rosaceae – różowate

garbniki hydrolizujące, połączenia flawonoidowe

zastosowanie podobne jak w przypadku poprzednich surowców

! Surowiec:

Agrimoniae herba (ziele rzepiku)

Gat. Agrimonia eupatoria – rzepik pospolity

działanie ściągające, p/zapalne, p/krwotoczne

hamuje drobne krwawienia

! Surowiec:

Juglandis folium (liść orzecha włoskiego)

garbniki hydrolizujące, pochodne kwasu elagowego, juglan, flawonoidy, do 2% witaminy C

działanie ściągające, p/zapalne, p/bakteryjne

surowiec stosowany jest w stanach zapalnych skóry, przy nadmiernej potliwości, do płukania jamy ustnej i

gardła oraz w przypadku drobnych krwawień

! Inne surowce:

Alchemillae herba - ziele przewrotnika – Alchemilla vulgaris

Fraganae folium – liść poziomki – Fragaria vesca – poziomka pospolita, Rosaceae

Ratanhiae radix – korzeń ratanii

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Garbniki w kosmetyce
Gorycze, Garbniki
GARBNIKI
garbniki saponiny antrachony
Garbniki
GARBNIKI, Technik farmaceutyczny, Farmakognozja
GARBNIKI
D19190157 Dekret w przedmiocie sekwestru skór i garbników
Ćw 1 Garbniki
garbniki
5ściąga garbniki, glikozydy
16 Wyklad garbnikiid 16847 Nieznany (2)
GARBNIKI 1
garbniki(1)
GARBNIKI, technik farmaceutyczny, farmacja, farmakognozja
Garbniki
Garbniki

więcej podobnych podstron