Garbniki

• bezazotowe substancje stałe naturalne

• rozpuszczalne w wodzie, słabo rozpuszczalne w eterze i chloroformie

• zawierają liczne grupy hydroksylowe, mają słabo kwaśny odczyn

• mają zdolność tworzenia trwałych połączeń z białkami

• pod względem budowy chemicznej można podzielić garbniki na dwie grupy:

• garbniki hydrolizujące

• garbniki skondensowane (nie hydrolizujące)

• tworzą osady z solami metali ciężkich

• mają właściwość strącania białka (m.in. żelatyny)

• zdolne są do wiązania się z tzw. proszkiem skórzanym

• mają zdolność aglutynacji czerwonych krwinek

• GARBNIKI HYDROLIZUJĄCE: galotaniny i elagotaniny

• GARBNIKI SKONDENSOWANE: proantocyjanidyny

• garbniki mają działanie ściągające (osuszanie i kurczenie tkanki w miejscu zastosowania środka ściągającego), koagulujące białko (na powierzchni błon śluzowych wytwarza się ochronna powłoka skoagulowanego białka -> stąd wynikają właściwości przeciwzapalne garbników)

• garbniki są wykorzystywane w biegunkach, mają działanie hepatotoksyczne

• galotaniny mają właściwość koagulowania białka, działanie ściągające, przeciwzapalne

• elagotaniny wykazują odmienne właściwości niż galotaniny: w wyniku hydrolizy elagotanin uwalnia się kwas elagowy (przeciwkancerogenny), wykazują zdolność inhibicji HIV, peroksydacji lipidów (utleniania wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, będących podstawowymi składnikami błon biologicznych), zdolność usuwania wolnych rodników

• garbniki stanowią odtrutkę na alkaloidy (tworzą z nimi połączenia kompleksowe)

• katechina- lek wpływający na regenerację tkanek wątroby w przypadku uszkodzenia infekcyjnego lub intoksykacji (preparat Catergen)

• Cortex Quercus (kora dębu):

• Surowca dostarczają 2 gatunki dębu: Quercus robur (dąb szypułkowy) i Quercus sessilis (dąb bezszypułkowy) z rodziny Fagaceae

• kora dębu zawiera dimery i trimery katechiny, elagotaniny, protoantocyjanidyny (katalgina, weskolagina, pedmolagina)

• działanie: ściągające (adstringens), kora dębu stosowana jest tylko zewnętrznie w postaci odwarów w chorobach skóry, odmrożeniach, hemoroidach, nadmiernej potliwości

• Rhizoma Tormentillae (kłącze pięciornika kurzego ziela):

• rośliną macierzystą jest Potentilla erecta (Potentilla tormentilla) (pięciornik kurze ziele) z rodziny Rosaceae

• surowiec zawiera: procyjanidyny i garbniki skondensowane pochodne katechiny, 2% garbników hydrolizujących- elagotanin, dimer elagotaniny- agrimoninę

• działanie: ściągające, przeciwbiegunkowe (antidiarrhoicum), przeciwalergiczne i immunostymulujące (agrimonina)

• Galla (gallas dębowy/dębianka):

• narośl na pędzie Quercus lusitanica (Quercus infectoria) (dąb turecki) z rodziny Fagaceae powstała w wyniku nakłucia przez samicę galasownika Andricus sp. i złożenia przez nią jaj oraz bujania naruszonej tkanki merystematycznej. Dojrzałe owady opuszczają narośl po ok. 6 miesiącach

• dębianka zawiera 40- 75% garbników hydrolizujących- galatonin

• działanie: silnie ściągające

• preparaty: nalewka Tinctura Gallarum

• Rhizoma Bistortae (kłącze węzownika):

• rośliną macierzystą jest Polygonum bistor ta (rdest wężownik) z rodziny Polygonaceae

• surowiec zawiera garbniki (25%): hydrolizujące i nie hydrolizujące katechinowe

• działanie: ściągające, przeciwbiegunkowe, stosowane też w krwawieniach i zewnętrznie w stanach zapalnych jamy ustnej

• Fructus Myrtilli (owoc czernicy):

• Rośliną macierzystą jest Vaccinium myrtillus (borówka czernica/borówka czarna/jagoda) z rodziny Ericaceae

• surowiec zawiera garbniki skondensowane (5- 10%)

• działanie: ściągające, przeciwbiegunkowe, przeciwrobacze, antocyjanozydy są czynnikami uszczelniającymi ściany naczyń włosowatych gałki ocznej

• preparaty: Difrarel

• Folium Myrtilli (liść czernicy):

• głównymi składnikami surowca są garbniki katechinowe (20%)

• działanie: stosowany pomocniczo w cukrzycy o lekkim przebiegu u osób starszych

• Folium Rubi fruticosi (liść jezyny faldowanej):

• rośliną macierzystą jest Rubus plicatus (jeżyna fałdowana) z rodziny Rosaceae

• surowiec zawiera garbniki (ponad 8%): galatoniny, procyjanidyny

• właściwości: ściagające, przeciwbiegunkowe, hipoglikemiczne (zmniejszenie poziomu glukozy we krwi)

• Folium Juglandis (liść orzecha włoskiego):

• surowiec pochodzi z Juglans regia (orzech włoski) z rodziny Juglandaceae

• surowiec zawiera garbniki: elagotaniny i galotaniny

• działanie: przeciwbiegunkowe, juglon zabarwia skórę na żółto-brunatno, odstraszająco na insekty (zapach), dodatek do środków kosmetycznych sprzyjających opalaniu i do barwienia włosów

• Herba Anserinae (ziele pięciornika gęsiego):

• pochodzi z gatunku Potentilla anserina (pięciornik gęsi) z rodziny Rosaceae

• surowiec zawiera 3.5- 10% garbników katechinowych

• działanie: ściągające

• Herba Agrimoniae (ziele rzepiku pospolitego):

• pochodzi z gatunku Agrimonia eupatoria (rzepik pospolity) z rodziny Rosaceae

• surowiec zawiera 4- 10% garbników hydrolizujących z grupy elagotanin i garbników skondensowanych

• działanie: żółciopędne i ściągające

• Herba Alchemillae (ziele przywrotnika):

• pochodzi z Alchemilla vulgaris (przywrotnik pospolity) z rodziny Rosaceae

• surowiec zawiera 8% garbników (procyjanidyny)

• działanie: ściągające

• Folium Fragariae (liść poziomki):

• pochodzi z Fragaria vesca (poziomka pospolita) z rodziny Rosaceae

• surowiec zawiera 5% garbników (procyjanidyny)

• działanie: ściągające

• Radix Ratanhiae (korzeń pastwinu):

• surowiec pochodzi z Krameria triandra (pastwin trójpręcikowy) z rodziny Krameriaceae

• surowiec zawiera 10- 15% garbników (skondensowane procyjanidyny)

• preparaty: Tinctura Ratanhiae do płukań i pędzlowań jamy ustnej

• Hamamelis virginiana (oczar wirginijski): z rodziny Hamamelidaceae, zawiera w liściach (Folium Hamamelidis) ok. 12% hamamelitaniny (digaloiloglukozy)

• Rumex hymenosepalus: z rodziny Polygonaceae, korzenie zawierają 25% garbników

• Bergenia crassifolia (bergenia grubolistana): z rodziny Saxifragaceae, liście zawierają 20% garbników

• Rhus semialata: z rodziny Anacardiaceae; galasy występujące na liściach zawierają ok. 75% galotanin

• Geranium sylvaticum (bodziszek leśny): z rodziny Geraniaceae, w zielu i korzeniach występują znaczne ilości garbników

• Rosa sp. (róża): z rodziny Rosaceae, liście zawierają duże ilości garbników

• Rubus idaeus (malina właściwa): z rodziny Rosaceae, liście zawierają znaczne ilości garbników

• Sanguisorba officinalis (krwiściąg lekarski): z rodziny Rosaceae, ziele zawiera duże ilości garbników

Garbniki występują u roślin także jako substancje towarzyszące głównym czynnikom czynnym:

• Folium Uvae ursi- liść mącznicy lekarskiej; (Arctostaphylos uva-ursi –mącznica lekarska)

• Folium Vitis idaeae – liść brzusznicy; (Vaccinium vitis-idaea – borówka brzusznica)

• Folium Salviae – liść szałwi; (Salvia officinalis – szałwia lekarska)

• Radix Rhei – korzeńrzewienia; (Rheum palma tum – rzewień chiński/dłoniasty/palczasty/rabarbar dłoniasty)

• Cortex Salicis – kora wierzby; (Salix purpurea – wierzba purpurowa)

• Herba Marrubii – ziele szanty; (Marrubium vulgare – szanta zwyczajna)

• Folium Theae – liść herbaty; (Camellia sinensis – herbata chińska)

• Folium Rosmarini – liść rozmarynu; (Rosmarinus officinalis – rozmaryn lekarski)