GARBNIKI 1

• Garbniki to związki organiczne

będące pochodnymi fenolokwasów.
Są szeroko rozpowszechnione w
prawie wszystkich organach roślin,
jednakże na ogół występują w niskich
stężeniach. Większe ilości garbników
spotkać można w starych i
zamierających komórkach.

• Garbniki, jako leki o działaniu

miejscowym ściągającym
(adstringentia), wiążą się z grupami
aminowymi białek, tworząc dość
trwałe nierozpuszczalne w wodzie
połączenia.

• Kompleksy te mają skłonność do

koagulacji, a więc przejścia ze stanu
zolu w żel. W większych stężeniach
wytrącają białko na powierzchni ran i
uszkodzonych błon śluzowych, tworząc
na błonie śluzowej galaretowaty lub
zbity skrzep utrudniający przenikanie
wody, a tym samym możliwość
pęcznienia komórek.

• Czynności życiowe komórek zostają

wówczas ograniczone, lecz
jednocześnie utworzona warstwa
stanowi osłonę dla głębiej
położonych tkanek przed
zewnętrznymi czynnikami
drażniącymi.

• Garbniki odwadniają włókna

nerwowe, działają słabo
znieczulająco, znoszą odruchy
bólowe, jak pieczenie i swędzenie,
towarzyszące stanom zapalnym.

• W niewielkich ilościach z trudem

przenikają nieco głębiej do tkanek i
tam obkurczają drobne naczynia
krwionośne, uszczelniają ściany
włośniczek, utrudniają syntezę
peptydów tkankowych, unieczynniają
histaminę, hamują ruchy leukocytów,
działają więc przeciwprzesiękowo,
przeciwobrzękowo i przeciwzapalnie.

• Garbniki denaturują również białka

krwi, aglutynują krwinki, ułatwiają
powstawanie skrzepów
włóknikowych.

• Utrudniając przepływ przez kapilary

leki ściągające hamują przenikanie
do głębszych warstw skóry i do
krążenia trujących produktów
rozpadu tkanek oraz hamują
wchłanianie ze światła przewodu
pokarmowego metabolitów
pokarmowych lub toksyn
pochodzenia bakteryjnego.

• Garbniki osłabiają właściwości

wydzielnicze błony śluzowej żołądka i
jelit i powodują zaparcie. Mechanizm
działania garbników tłumaczy
również ich działanie
przeciwbakteryjne, skierowane
zwłaszcza na drobnoustroje Gram-
ujemne.

• Ze względu na swe działanie garbniki

stanowią grupę leków
uzupełniających w takich
przypadkach, jak oparzenia, sączące
egzemy, przewlekłe krwawienia,
zranienia, opryszczka, wyprzenia.

• Roztwory taniny 0,5—2% w postaci

okładów, nasiadówek, przemywań
skutecznie działają w schorzeniach
dystalnych odcinków przewodu
pokarmowego, a zwłaszcza w
przypadkach pęknięć zwieracza
odbytu, guzów krwawniczych,
nieżytu odbytnicy, jak również w
przewlekłych upławach.

• Należy zwrócić uwagę na fakt, że

tanina stosowana miejscowo w
nadmiarze na rozległe uszkodzenia
skóry i błon śluzowych może ulec
wchłonięciu, dostać się do krążenia i
spowodować groźne następstwa w
postaci uszkodzenia naczyń
kapilarnych oraz stłuszczeń i ognisk
martwiczych w obrębie wątroby.

• Garbniki tworzą nierozpuszczalne,

trudno wchłanialne z jelit połączenia
z niektórymi alkaloidami, glikozydami
i solami metali ciężkich (np. miedzi,
ołowiu), dlatego mogą służyć jako lek
doustny przy zatruciu tymi
związkami.

• Garbniki można podzielić na 3 grupy:

– 1. Garbniki hydrolizujące (galotaniny)

ulegające całkowitej hydrolizie na kwas
galusowy i cukry proste

– 2. Garbniki elagenowe (częściowo

hydrolizujące) – glikozydy kwasu
elagenowego nie ulegające dalszej
hydrolizie.

– 3. Garbniki skondensowane

(niehydrolizujące) – produkty trwałej
kondensacji kilku cząsteczek katechiny,
nie ulegające hydrolizie.

• Przedstawicielem fenolokwasów, czyli

pochodnych fenolu z grupą
karboksylową –COOH jest kwas
galusowy, tj. taninowy.

• Kwas galusowy jest kwasem

trójhydroksylowym. Kwas taninowy jest
substratem uczestniczącym w różnego
rodzaju kondensacjach, w wyniku
których tworzą się tak zwane taniny.

• Acidum tannicum ma postać

żółtawego proszku lub błyszczących
płatków o ściągającym smaku.
Rozpuszcza się w wodzie, glicerynie i
w spirytusie. Tanina występuje w
wielu roślinach, np. w herbacie,
nadając jej cierpki smak.

• W medycynie stosowana jest jako

środek ściągający,
przeciwbiegunkowy, przeciwzapalny
w chorobach błon śluzowych
przewodu pokarmowego i skóry.
Wywiera działanie odkażające,
bowiem koaguluje (ścina) białko
bakterii zabijając je.

• Do celów leczniczych i

przemysłowych otrzymywana jest
syntetycznie lub z chińskich i
tureckich galasówek. Można ją
również otrzymać z dębianek (galasy
na liściach dębu).

• W nieżytach jelit nie używa się

czystej taniny, ponieważ drażni
śluzówkę żołądka i jelit. W nieżytach
przewodu pokarmowego stosuje się
połączenie taniny z białkiem –
albuminą (albuminian taniny =
białczan taniny), np. preparat
Tanninum albuminatum (Herbapol
Wrocław) w postaci tabletek 0,5 g.

• Lek ten w jelitach ulega rozpadowi do

kwasu galusowego, który po wchłonięciu

się do krwi jest wydalany wraz z moczem.

Tanninum albuminatum pochłania liczne

toksyny (jady bakteryjne, niektóre związki

chemiczne), denaturuje enzymy

organizmów chorobotwórczych, zagęszcza

rozwodnioną treść pokarmową i kałową,

działa przeciwzpalnie, obkurcza naczynia

krwionośne i hamuje krwawienia.

• Zażywa się go przy niestrawności,

stanach zapalnych przewodu
pokarmowego, zatruciach, biegunce i
wzdęciach. Jest bardzo skuteczny w
działaniu i bezpieczny dla zdrowia.
Dawkowanie: dorośli i młodzież - 3-4
razy dz. po 2 tabl.; dzieci powyżej 3
rż. – 1 tabl. 3-4 razy dz.

• Tanina zastosowana miejscowo na

skórę wywołuje denaturację białek,
tworząc nierozpuszczalną warstwę
ochronną. Hamuje krwawienia z
drobnych naczyń. Użyta zewnętrznie
zmniejsza wydzielanie potu,
wykazuje działanie ochronne przed
promieniami ultrafioletowymi UV.

• Obecnie na rynku aptekarskim

dostępne są następujące preparaty
bogate w taninę (garbniki):

– Stomatosol (Elanda): fl. 15 ml i 45 ml –

płyn zawierający nalewkę z dębianek, z
arniki i z pięciornika; stosowny do
pędzlowania nadżerek i aft w jamie
ustnej.

– Dentosept (Phytopharm z Klęki) – fl. 30 g

i 100 g – płyn zawierający wyciąg z kory
dębowej, rumianku, szałwi, tymianku,
arniki, mięty i tataraku; do pędzlowania i
płukania (roztwór) błon śluzowych w
jamie ustnej przy stanach zapalnych,
bolesnych uszkodzeniach, aftach,
zajadach, nadżerkach, ropniach dziąseł;

• Enterosol (Phytopharm) – fl. 100 g –

płyn zawierający wyciąg z dębu,
krwawnika, glistnika, wierzby, bożego
drzewka, szałwi i tymianku – stosowany
w nieżycie przewodu pokarmowego,
przy bólach brzucha, skurczach jelit,
bolesnych biegunkach i wzdęciach.
Szczególnie cenne jest dodanie do
preparatu wyciągu z glistnika,

• Garbniki pełnią u roślin bardzo ważne

funkcje ochronne i obronne przed

szkodnikami oraz patogenami

(bakteriami, grzybami, wirusami).

Zabezpieczają więc organizm roślin przed

pasożytami. Ponadto absorbują wiele

toksycznych związków chemicznych (np.

metale, pestycydy) tworząc z nimi mniej

toksyczne kompleksy. Ponadto garbniki

regulują wzrost i różnicowanie komórek

(regulatory wzrostu i rozwoju).

• Spośród kwasów fenolowych warto

wspomnieć o kwasie choryzmowym.
Ulega on przemianom do
aminokwasów aromatycznych, kwasu
p-aminobenzoesowego i
chloramfenikolu, który jest
naturalnym antybiotykiem, znanym
pod nazwą detreomycyny.

• Garbniki mają cierpki smak. W

dużych ilościach garbniki występują
w owocach borówki, w owocach
tarniny, czeremchy, w liściach szałwi,
w korze dębowej, olchowej,
wierzbowej, bukowej, jesionowej i in.

• DZIAŁANIE

PRZECIWDROBNOUSTROJOWE

• Garbniki reagują z białkami zarówno

strukturalnymi jak i funkcjonalnymi
drobnoustrojów (bakterii ,grzybów
,wirusów ,pierwotniaków ).Denaturując
ich białka niszczą te mikroorganizmy.

• Wyższe wymienione właściwości

wykorzystywane są w leczeniu infekcji
pokarmowych , w biegunkach.

• Reaktywność garbników z

alkaloidami i związkami metali
ciężkich poprzez tworzenie z nimi
mikro rozpuszczalnych osadów
powoduje , że garbniki stosuje się
jako odtrutkę w

• Poprzez reaktywność z białkami

garbniki mają zdolność do aglutynacji
erytrocytów.

• Wykorzystujemy to w diagnostyce

medycznej , a w lecznictwie jako
środki przeciwkrwotoczne (zarówno
stosowane zewnętrznie jak i
wewnętrznie.

• W zastosowaniu wewnętrznym

garbniki skondensowane są bardziej
wartościowe niż hydrolizujące , gdyż
te ostatnie są rozkładane w
przewodzie pokarmowym do
nieczynnych połączeń.

• Zewnętrznie:

W leczeniu infekcji bakteryjnych ,grzybicznych ,a
nawet wirusowych.
Jako środki przeciwzapalne – w stanach
zapalnych i alergicznych (unieczynniają
histaminę )skóry , w oparzeniach, odparzeniach.

Oprócz zastosowania w lecznictwie
charakterystyczne dla garbników zdolności po
denaturacji białek wykorzystuje się w przemyśle
skórzanym do nadawania skórom zwierzęcym
odporności na procesy gnilne oraz odporności
chemicznej i mechanicznej
Proces ten nazywamy garbowaniem skóry.

SUROWCE ZAWIERAJĄCE

GARBNIKI HYDROLIZUJĄCE

• 1) Galas haleppensis – Dębianka

,Galas dębowy ,turecki,Galas alepps

• Surowiec stanowią patologiczne

narośla (galasy) powstające na
pędach dębu Quercus infectoria w
wyniku bujania naruszonej tkanki
merystematycznej pędów po złożeniu
w nich jaj przez samicę galasownika.

• Enzymy larwy powodują zaburzenia

funkcjonowania komórek i
patalogiczny wzrost tkanki.

• 2)Galas chinensi - Galas chiński
• Nowotworowa tkanka na małych

pędach i liściach drzew Rhuo
semialata powstała po nakłuciu przez
mszycę.

• Galasy są źródłem taniny

• 4) RHIZONA BISTORTAE – kłącze

wężownika;

• Polygonum bistorta - rdest wężownik

• 5) FOLIUM JUGLANDIS – liść orzecha

włoskiego

• Juglans regia – orzech włoski
• Zawiera garbniki hydrolizujące i juglan.

• Surowiec jest stosowany jako

adstringens w biegunkach

• Juglan barwi skórę na żółtobrunatno.
• Preparaty z liści i owoców orzecha

włoskiego stosuje się jako dodatek do

środków kosmetycznych sprzyjających

opalaniu, a także do barwienia włosów

• Świeże liście wpływają odstraszająco

na insekty.

• SUROWCE ZAWIERAJĄCE GARBNIKI

SKONDENSOWANE

• 1) Cortex Querus – kora dębu ;
• Quercus robur – dąb szypułkowy
• Quercus sessilis – dąb bezszypułkowy

• W wyniku działania garbników

surowiec ma właściwości :
- zapierające i p/biegunkowe

-bakteriobójcze (o szerokim spektrum)

na drobnoustroje w jamie ustnej ,

przewodzie pokarmowym i na skórę.

• Surowiec hamuje krwawienia z

drobnych naczyń.

• 2) Rhizona Tormentillae – kłącze

pięciornika ;

• Potentilla tormentilla (erecta)-

pięciornik kurze ziele

• Działanie:
• _wewnętrznie – ściągająco i przeciwbólowo
• _zewnętrznie – w płukankach , kąpielach

maściach(Tormentiol)

• czopkach (Hemorol)

• Tormentiol – działanie

:przeciwbakteryjne,przecizapalne,
wysuszające ,przyspieszające
ziarninowanie i gojenie się ran

• ) FRUKTUS MYRTYLLI – owoc borówki

czernicy;

• Vaccinium myrtillus –

borówka czernica

• Surowiec stanowią dojrzałe i

wysuszone owoce.

• Roślina jest rozpowszechniona w

Polsce , zwłaszcza w lasach iglastych.

• Związki czynne :
• _związki garbnikowe (garbniki

katechinowe)

• _antycyjany
• Działanie:
• _ garbniki katechinowe –

przeciwbiegunkowo

• antycyjany –

przeciwzapalnie,uszczelniającona
naczynia, poprawiają
mikrokrążenie oczu – poprawia
widzenie, przeciwzakrzepowo

• INNE SUROWCE GARBNIKOWE

• 1.Herba Anserinae – ziele pięciornika

gęsiego

• Potentilla anserina – pięciornik gęsie

ziele

• 2.Herba Agrimoniae – ziele rzepiku
• Agrimonia eupatoria – rzepik pospolity
• 3.Folium Rubi Fructicosi – liść jeżyny
• Rubus sp. – jeżyna
• Gł. Rubus plicatus – jeżyna fałdowana

• 4.Folium Fragariae – liść poziomki
• Fragariaa Vesca – poziomka

pospolita

• 5. Radix Hydrolapathi – korzeń

szczawiu lancetowatego (końskiego)

• Rumex Hydrolapathum – szczaw

lancetowaty