Przemysław Machura 16.01.2012
GARBOWANIE
Garbowanie (wyprawianie) jest procesem technologicznym, podczas którego dochodzi do utrwalenia skór zwierzęcych i przygotowania ich do użytkowania. Nazwa pochodzi od jednego z etapów, w którym używa się garbników - substancji posiadających zdolność wiązania się z białkiem występującym w skórze (kolagenem), przez co jest ono neutralizowane lub usuwane ze skóry. Termin "garbarstwo", pochodzi najprawdopodobniej od niemieckiego terminu "gerbung", oznaczającego przekształcanie skóry surowej w wykończoną - stąd również i wyrazy pochodne, jak: garbarnia, garbowanie, garbnik, garbarz. Pod tym pojęciem rozumie się szereg chemicznych i mechanicznych oddziaływań na skórę w procesie produkcyjnym, które prowadzą do nadania skórze wykończonej odporności na działanie czynników fizycznych, chemicznych i biologicznych przy jednoczesnym zachowaniu, w znacznym stopniu, walorów mechanicznych takich jak: elastyczność, miękkość, ciągliwość, a także wykorzystaniu naturalnej własności skóry jaką jest np. termoizolacja czy wodoodporność.
Do garbowania stosuje się różne środki organiczne i nieorganiczne, pochodzenia naturalnego i syntetycznego:
garbniki nieorganiczne (mineralne):
garbiki kationowe
garbniki chromowe (siarczan(VI) chromu(III))
garbniki cyrkonowe (sole cyrkonu: chlorek, siarczan(VII))
garbniki glinowe (dwunastowodny siarczan(VI) glinowo potasowy – ałun)
garbniki żelazowe (siarczan(VI) żelza(III))
garbniki tytanowe
kwas krzemowy
kwas fosforowy
siarka
garbniki anionowe
polikwasy wanadu, wolframu, molibdenu, krzemu
garbniki polifosforanowe
garbniki organiczne:
garbniki aromatyczne
garbniki roślinne (tannidy) - otrzymywane z kory (dąb, jodła, sosna, wierzba, iwa, mimoza), drewna (dąb, kasztan, quebracho), liści (sumak, mango), owoców (divi-divi, myrobalan), korzeni (taran, kermek, badan), nowotworów drewna, kory i liści (galasy, dębianki, orzeszki ziemne)
garbniki syntetyczne – zastępcze
ekstrakty ligninowe
garbniki syntetyczne – pomocnicze
garbniki alifatyczne
garbniki tłuszczowe (trany)
sulfochlorki alifatyczne
garbniki aldehydowe i chinonowe
aldehydy jednofunkcyjne (formaldehyd)
dwualdehydy (aldehyd glutarowy)
chinony
„garbniki żywicowe” - związki hydroksymetylowe zasad azotowych (mocznika, melaminy, dicyjanodiamidu).
Istotą garbowania jest stabilizacja i uodpornienie na czynniki zewnętrzne struktury kolagenu poprzez sieciowanie przez garbniki łańcuchów polipeptydowych lub protofibryli. Garbniki są związkami wielofunkcyjnymi mającymi zdolność reagowania z określonymi grupami funkcyjnymi kolagenu i wytwarzania wiązań co najmniej z dwoma grupami, z których każda należy do innego łańcucha polipeptydowego. Wynikiem garbowania są cechy, jakich nabywa skóra wygarbowana w porównaniu ze skórą surową:
zanik rogowatego wysychania, z zachowaniem porowatości po wielokrotnym nawilżaniu i suszeniu,
zachowanie w znacznym stopniu wymiarów grubości, powierzchni i objętości po wysuszeniu,
zmniejszenie podatności na deformację uwodnionej tkanki skóry wygarbowanej,
wzrost trwałości skóry garbowanej na działanie czynników chemicznych i enzymatycznych,
wzrost odporności termicznej skóry garbowanej (podwyższenie temperatury skurczu).
Ponadto skóra wygarbowana:
zawiera znacznie mniej wody,
jest odporna na działanie bakterii i mikroorganizmów,
jest odporna na działanie wody w podwyższonej temperaturze,
jest miękka i elastyczna w stanie suchym.
Garbowaniu poddaje się skóry wielu znanych zwierząt, dzieli się je na:
skóry zwierząt dużych: krów, wołów, byków, koni, świń, bawołów, lwów itd.
skóry zwierząt drobnych: cieląt, owiec, kóz, jagniąt, królików, lisów itd.
skóry gadów: węży, krokodyli, jaszczurek,
skóry ptaków,
skóry ryb.
Ponadto istnieje podział na skóry futerkowe i niefuterkowe jako produkt końcowy, co ma istotne znaczenie na kolejne etapy garbowania, gdyż procesy są odmienne ze względu zachowanie okrywy włosowej.
SCHEMAT TECHNOLOGICZNY SKÓR NIEFUTERKOWYCH
WYKAŃCZANIE SKÓR NIEFUTERKOWYCH
SCHEMAT TECHNOLOGICZNY SKÓR FUTERKOWYCH