1

Andrzej Śmieja

ZAGADNIENIA Z ZAKRESU

PRAWA CYWILNEGO

2

1. Zdolność prawna i zdolność do czynności
prawnych

Zdolność prawna

:

zdolność do tego, aby być podmiotem praw i obowiązków z zakresu prawa

cywilnego (aby mie prawa i obowiązki). Tylko ten, komu tak a zdolność przysługuje, może być np.
właścicielem rzeczy, wierzycielem, spadkobiercą, czy - z drugiej strony - dłużnikiem, itd.

Zdolność prawna przysługuje w zasadzie tylko osobom fizycznym (ludziom) i osobom prawnym.

Osoby fizyczne mają ją od chwili urodzenia; kończy się ona z chwilą śmierci lub uprawomocnienia się
sądowego orzeczenia o uznaniu zaginionego za zmarłego. Nic i nikt tej zdolności człowiekowi – przez
cale jego życie – odebrać nie może.

Dlatego zarówno malutkie dzieci jak i osoby bardzo ciężk o upośledzone

psychicznie mogą być właścicielami rzeczy, wierzycielami, dłużnikami itd. (np. paromiesięczne dziecko, które
odziedziczyło po tragicznie zmarłych rodzicach cały ich majątek, łącznie z długami; cały swój dotychczasowy
majątek zachowuje również osoba, która zapadła na ciężką chorobę psychiczną, choćby została sądownie
ubezwłasnowolniona)

.

Osoby prawne mają zdolność prawną od chwili powstania do chwili zakończenia procesu likwidacji
(zob. dalej na temat osób prawnych). Nie obejmuje ona oczywiści e tych praw i obowiązków, które ze swej
natury lub z woli ustawodawcy mogą przysługiwać tylko osobom fizycznym (np. osoba prawna nie może
być ani uprawniona, ani zobowiązana do alimentacji; nie może też jej przysługiwać władza rodzicielska;
nie ma możliwości sporządzenia testamentu itd.).

Zdolność do czynności prawnych

(nie mylić ze zdolnością prawną) oznacza zdolność do

nabywania praw i zaciągania zobowiązań na podstawie osobiście dokonywanych czynności prawnych, w
tym zwłaszcza osobiście zawieranych umów. W przypadku osoby fizycznej zależy ona przede wszystkim od
wieku.

Do 13 roku życia człowiek w ogóle nie ma wspomnianej zdolności i dlatego nie może sam zawierać umów
(musi za niego i w jego imieniu działać jego przedstawiciel ustawowy); wyjątek dotyczy drobnych umów
życia codziennego, które - nawet, gdy są dokonane osobiście przez osobę niemającą zdolności do
czynności prawnych - są ważne, jednak przy zachowaniu dwóch warunków, a mianowicie jeżeli
a) zostaną natychmiast wykonane i b) nie prowadzą do pokrzywdzenia osoby pozbawionej zdolności.

Od 13 do 18 roku życia osoba fizyczna ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Może już
wprawdzie sama zawierać umowy i dokonywać innych czynności, ale - poza pewnymi wyjątkami -
skuteczność tych czynności zależy w zasadzie od zgody przedstawiciela ustawowego (rodziców lub
opiekuna). Co do szczegółów zob. art. 17-19 k.c.

Poczynając od 18 roku życia (pełnoletności) człowiek uzyskuje pełną zdolność do czynności prawnych
(może ją uzyskać już od 16 roku życia, jeżeli przed osiągnięciem pełnoletności zawarł - za zgodą sądu
opiekuńczego - małżeństwo).

Ponadto zdolność do czynności prawnych może być osobie fizycznej odebrana lub ograniczona w wyniku
ubezwłasnowolnienia. O ubezwłasnowolnieniu orzeka sąd okręgowy na wniosek najbliższych krewnych lub
prokuratora, zwłaszcza w razie stwierdzenia choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego, alkoholizmu
lub narkomanii; osoba ubezwłasnowolniona całkowicie nie ma w ogóle zdolności do czynności prawnych
(może jednak dokonywać osobiście drobnych umów życia codziennego), zaś ubezwłasnowolniona
częściowo - dysponuje zdolnością ograniczoną (znajduje się w takiej samej sytuacji, jak małoletni w wieku
od 13 do 18 lat). Może mieć jednak prawa i mogą na niej ciążyć obowiązki, gdyż – jak zaznaczono wyżej
– przysługuje jej nadal zdolność prawna, którtej człowiekowi nic nie może odebrać.

Osobom prawnym przysługuje zawsze zdolność do czynności prawnych ; realizują ją one z pomocą
organów powołanych do reprezentowania danej osoby (n p. dyrektora przedsiębiorstwa czy zarządu spółki
kapitałowej). Jeżeli organy takie nie zostały powołane lub obsadzone, sąd winien dla osoby prawnej
ustanowić kuratora; ma on zadbać o powołanie tych organów lub doprowadzić do likwidacji danej osoby
jako niezdolnej do funkcjonowania.

3

2. Osoby prawne

Osobami prawnymi

nazywamy jednostki organizacyjne (zorganizowane zespoły ludzi lub

wyodrębnione kompleksy majątkowe), którym obowiązujące w Polsce przepisy przyznają osobowość
prawną, a co za tym idzie również zdolność prawną. Wynikają stąd następujące wnioski:

1) osobą prawną może być tylko twór o pewnej wewnętrznej strukturze (organizacji),

2) powinien on być w dostatecznym stopniu wyodrębniony od innych organizacji ludzkich lub
zorganizowanych zespołów majątkowych i tworzyć pewnego rodzaju odrębną całość,

3) przepisy prawne muszą mu przyznawać osobowość prawną (dlatego np. szkoła średnia nie jest
osobą prawną, gdyż żaden przepis cechy tej jej nie przyznaje, zaś uczelnia należy do osób prawnych -
wynika to z przepisów ustawy o szkołach wyższych); w Polsce obowiązuje zatem tzw. normatywny
system prawny - prawo decyduje o tym, jakie jednostki organizacyjne są osobami prawnymi, a jakie
– choćby były podobne do tych pierwszych – nie dysponują osobowością prawną.

Ponadto w przypadku wielu jednostek organizacyjnych (ale nie wszystkich), w tym zwłaszcza
podmiotów gospodarczych, uzyskanie przymiotu osoby prawnej jest uzależnione od dokonania wpisu
do Krajowego Rejestru Sądowego prowadzonego przez sąd rejonowy właściwy ze względu na
siedzibę osoby prawnej. Taki wymóg obowiązuje np. dla spółek kapitałowych, przedsiębiorstw
państwowych, spółdzielni, fundacji czy tzw. stowarzyszeń rejestrowych, natomiast nie jest potrzebny
np. przy Skarbie Państwa, gminie czy szkole wyższej.

Ważniejsze osoby prawne:

1) Skarb Państwa (jest on podmiotem tej części mienia państwowego, która nie należy do innych
państwowych osób prawnych); Skarb Państwa to samo państwo występujące na obszarze prawa
cywilnego (np. zawierające umowy z innymi podmiotami);
2) gminy, powiaty i województwa samorządowe;
3) przedsiębiorstwa państwowe;
4) banki;
5) spółki kapitałowe, tzn. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne (nie są natomiast
osobami prawnymi tzw. spółki osobowe, czyli spółka cywilna, jawna i komandytowa, partnerska i
komandytowo-akcyjna, które należą do tzw. ułomnych osób prawnych, o czym dalej);
6) spółdzielnie;
7) fundacje;
8) szkoły wyższe, samodzielne instytuty badawcze oraz PAN;
9) jednostki organizacyjne Kościoła Rzymsko-Katolickiego i innych kościołów uznawanych przez
państwo (np. probostwo dysponuje osobowością prawną);
10) partie polityczne;
11) organizacje samorządowe tworzone dla poszczególnych zawodów (np. izby lekarskie czy izby
rzemieślnicze).
12) stowarzyszenia, które w myśl obowiązujących przepisów podlegają obowiązkowi rejestracji,
13) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, w tym zwłaszcza szpitale.
Wyliczenie to nie jest wyczerpujące.

Skoro osobie prawnej przysługuje zdolność prawna, to podmiotem praw skład ających się na należące do
niej mienie (właścicielem, użytkownikiem wieczystym, wierzycielem itd) oraz podmiotem ciążących na
niej obowiązków (np. długów) jest ona sama (ta osoba prawna), nie zaś stojący za nią ludzie. Dlatego np.
stroną umowy zawartej przez zarząd spółki kapitałowej jest spółka, a nie członkowie zarządu lub
wspólnicy; ona występuje tu w charakterze właściciela, wierzyciela czy dłużnika. W konsekwencji jednak
wierzyciele osoby prawnej mogą się zaspokoić w drodze egzekucji tylko z majątku tej osoby prawnej;
osoby fizyczne, które osobę prawną utworzyły lub działają w ramach jej struktury - za zobowiązania tej
osoby prawnej własnym majątkiem nie odpowiadają.

Szczególną grupę jednostek organizacyjnych tworzą

tzw. ułomne osoby prawne.

Nie są one osobami

prawnymi, gdyż przepisy nie przyznają im osobowości prawnej ; z drugiej strony mogą jednak we własnym
imieniu i na swoją rzecz nabywać prawa (z własnością na czele) i zaciągać zobowiązania (zobowiązywać się do
czegoś), a także występować samodzielnie w postępowaniu sądowym (np. pozywać i być pozywanymi); w praktyce
są zatem traktowane tak, jakby osobami prawnymi były. Chodzi tu zwłaszcza o wspomniane wyżej spółki osobowe,
które - zgodnie z art. 8 kodeksu spółek handlowych z 2000 r.. - mogą"(...) we własnym imieniu nabywać prawa, w

4

tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywane ", chociaż
przepisy kodeksu spółek handlowych nie przyznają im osobowości prawnej. Z drugiej strony (zob. np. art. 85 k.h.)
za zobowiązania tychże spółek odpowiadają nie tylko one same, lecz także (majątkiem osobistym) ich wspólnicy ,
o ile egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna. Dodajmy, że handlowe spółki osobowe należą do grona
przedsiębiorców.

3. Przedstawicielstwo

Przedstawicielstwo polega na tym, że jedna osoba (przedstawiciel) dokonuje w imieniu drugiej osoby
(reprezentowanego) czynności prawnej (np. zawiera umowę), a czynność ta, o ile mieści się w granicach
upoważnienia do działania w cudzym imieniu, pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla
reprezentowanego. Przedstawiciel składa własne oświadczenie woli (on mówi), ale w imieniu i ze
skutkami dla reprezentowanego. Jeżeli wiec np. pełnomocnik ustanowiony przez A zawiera w imieniu A
umowę sprzedaży, to stroną tej umowy (sprzedawcą) staje się od razu A; musi on następnie wywiązać się
z obowiązków wynikających z tej umowy. Gdy ojciec kupuje jakąś rzecz w imieniu swego dziecka, to
właścicielem nabytej rzeczy staje się od razu dziecko.

W ramach przedstawicielstwa można wyróżnić

1)

przedstawicielstwo ustawowe

- umocowanie do działania wynika tu z przepisów prawa;

przykład: rodzice w stosunku do małoletnich dzieci, pozostających pod ich władzą rodzicielską,
opiekun w stosunku do ubezwłasnowolnionego całkowicie;
2)

pełnomocnictwo

- sam reprezentowany upoważnia pełnomocnika do działania w swoim imieniu

(sam ustanawia tego pełnomocnika).

Ponadto można mówić o przedstawicielstwie czynnym i biernym w zależności od tego, czy przedstawiciel
składa czy przyjmuje oświadczenie woli w imieniu reprezentowanego.
Aby przedstawicielstwo było skuteczne muszą być spełnione następujące warunki:

1) przedstawiciel musi mieć umocowanie i działać w granicach tego umocowania,
2) przedstawiciel ustawowy musi mieć pełną zdolność do czynności pr awnych, a pełnomocnik co
najmniej ograniczoną zdolność do czynności prawnych,
3) przedstawiciel powinien działać w imieniu reprezentowanego.
4) czynność prawna musi być tego rodzaju, aby mogła być dokonana przez przedstawiciela (dotyczy to
ogromnej większości czynności prawnych; wyjątki np. sporządzenie testamentu, uznanie dziecka –to
czynności, które mogą zostać dokonane tylko osobiście).

Ważnym rodzajem przedstawicielstwa jest

pełnomocnictwo

. W tym przypadku przedstawiciela nazywa

się pełnomocnikiem, a osobę reprezentowaną - mocodawcą. Pełnomocnika ustanawia się poprzez złożenie
odpowiedniego oświadczenia woli, zawierającego umocowanie do dokonywania czynności prawnych
w imieniu mocodawcy. Powinno być ono złożone pełnomocnikowi. Zgoda pełnomocnika nie jest tu
potrzebna. Pełnomocnik, który nie zgadza się występować w tej roli, może po prostu nie podjąć żadnych
działań dla swego mocodawcy, chyba że obowiązek podjęcia takich działań wynika z odrębnej umowy
łączącej go z mocodawcą (np. umowy zlecenia czy umowy agencyjnej). W zasadzie pełnomocnictwo może
być udzielone w dowolnej formie, a wiec nawet ustnie (choć oczywiście ze względów dowodowych lepiej
jest udzielać pełnomocnictwa na piśmie). Jeżeli jednak przepisy wymagają dla ważności czynności
prawnej, której ma dokonać pełnomocnik, określonej formy szczególnej, również pełnomocnictwo musi
zostać udzielone w takiej samej formie.

Przykład: prawo wymaga, aby umowa dotycząca przeniesienia własności nieruchomości została - pod groźbą
nieważności - zawarta w formie aktu notarialnego; dlatego pełnomocnictwo dla zawarcia takiej umowy w
imieniu mocodawcy także musi być udzielone w akcie notarialnym. Zob. także dalej o pełnomocnictwie
ogólnym, które pod rygorem nieważności musi być udzielone na piśmie.

Ze względu na zakres umocowania (z uwagi na to, co może pełnomocnik) wyróżniamy:

1)

pełnomocnictwo do dokonania poszczególnej (jednej) czynności prawnej

;

2)

pełnomocnictwo do dokonywania pewnego rodzaju powtarzających się czynności

(np. zawierania powtarzających się umów sprzedaży; przykład ekspedientka w sklepie lub umów
najmu; przykład: recepcjonista w hotelu, która wynajmuje pokoje jako pełnomocnik właściciela
hotelu);

5

3)

pełnomocnictwo ogólne

, upoważniające do dokonywania wszelkich czynności zwykłego zarządu

(musi być ono udzielone - pod rygorem nieważności - na piśmie); dla czynności przekraczających
zakres zwykłego zarządu wystarcza pełnomocnictwo wspomniane wyżej pod 2), chyba że ustawa
wymaga pełnomocnictwa do poszczególnej czynności (1).

Prokura:

Szczególnym rodzajem pełnomocnictwa handlowego jest prokura. Może jej udzielić każdy

przedsiębiorca podlegający wpisowi do rejestru przedsiębiorców prowadzonego w ramach Krajowego
Rejestru Sądowego lub do ewidencji działalności gospodarczej prowadzonej przez gminy (wpis taki ma
jednak tylko charakter deklaratoryjny co oznacza, że prokurent może działać mimo niewpisania go do
rejestru); upoważnia ona prokurenta do w zasadzie wszystkich czynności sądowych i pozasądowych, jakie
są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa należącego do tego przedsiębiorcy. Jedynie do

a) zbycia przedsiębiorstwa lub

b) czasowego oddania do korzystania przedsiębiorstwa, a także

c) zbywania i obciążania nieruchomości wchodzących w skład tego przedsiębiorstwa

prokurent potrzebuje wyraźnego, odrębnego upoważnienia (oddzielnego pełnomocnictwa).

Prokurentem może być jedynie osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych (a więc
pełnoletnia i nieubezwłasnowolniona). Prokury, która dla swej ważności musi być udzielona na piśmie,
nie można ograniczyć, gdyż takie ograniczenie będzie bezskuteczne w stosunku do osób trzecich, z
którymi prokurent dokona czynności w imieniu spółki. Prokura może być udzielona albo jednej, albo kilku
osobom. Jeżeli przedsiębiorca udzielający prokury zastrzegł, że dla skutecznego reprezentowania go
prokurenci muszą działać wspólnie (np. wszyscy muszą podpisać się pod umową zawieraną imieniu
przedsiębiorcy), mówimy o

prokurze łącznej

, a gdy każdemu wolno działać samodzielnie – o prokurze

samoistnej. Gdy w rejestrze przedsiębiorców wpisano paru prokurentów dla tego samego przedsiębiorcy, a
nie ma tam wzmianki, iż chodzi o prokurę łączną, należy przyjąć, że są to prokurenci samoistni. Prokura
może być w każdej chwili odwołana. Ponadto wygasa z mocy prawa w razie wykre ślenia przedsiębiorcy z
rejestru, ogłoszenia jego upadłości lub otwarcia postępowania likwidacyjnego oraz śmierci prokurenta Jest
uregulowana w art. 109

1

-109

9

kodeksu cywilnego.

Z rzekomym pełnomocnikiem (falsus procurator) mamy do czynienia wówczas, gdy osoba kogoś
reprezentująca albo w ogóle nie ma umocowania do dokonywania czynności prawnych w cudzym imieniu,
albo umocowanie takie wprawdzie ma, ale wykracza poza jego zakres (nie jest upoważniona do
dokonania takiej czynności, jaką przedsiębrała). Czynność jednostronna dokonana przez rzekomego
pełnomocnika jest nieważna. Ważność czynności dwustronnej czyli umowy zależy od tego, czy rzekomy
mocodawca tę czynność potwierdzi. Jeżeli wyrazi zgodę, umowa stanie się w pełni ważna i wywoła dla
niego skutki; jeśli się sprzeciwi - umowa stanie się bezwzględnie nieważna (nie wywoła żadnych
skutków). W razie milczenia rzekomo reprezentowanego, osoba, z którą falsus procurator zawarł umowę,
może wyznaczyć rzekomemu mocodawcy termin dla wyrażenia zgody; gdy również i w tym terminie
rzekomy mocodawca nie zatwierdzi umowy, umowa stanie się nieważna i przestanie wiązać wspomnianą
osobę. W takim przypadku rzekomy pełnomocnik musi zwrócić tej osobie wszystko, co od niej w
wykonaniu nieważnej umowy otrzymał, a ponadto powin ien wynagrodzić szkodę, jaką poniosła wskutek
niedojścia umowy do skutku (podobnie przedstawia się sprawa, gdy rzekomo reprezentowany od razu
wyrazi swój sprzeciw, tzn. odmówi zatwierdzenia umowy).

Nieco inaczej przedstawia się sytuacja, jeśli były pełnomocnik dokona czynności prawnej już
po wygaśnięciu pełnomocnictwa, a czynność będzie się mieściła w zakresie tego dawnego pełnomocnictwa.
Wtedy czynność prawna wywołuje skutki dla ex-mocodawcy (wiąże go), chyba że osoba, z którą były
pełnomocnik dokonał czynności, wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć o wygaśnięciu
pełnomocnictwa.

Pełnomocnictwo wygasa w przypadku:

1) jego odwołania, które może nastąpić zawsze, bez podawania przyczyn,
2) dokonania czynności (jeśli pełnomocnictwo ustanowiono tylko dl a jednej lub kilku czynności),
3) nastąpienia innych okoliczności przewidzianych w treści pełnomocnictwa (np. upływu terminu, na
jaki pełnomocnictwo udzielono)
4) śmierci pełnomocnika lub mocodawcy, chyba że w pełnomocnictwie postanowiono, że w miejsce
zmarłego wchodzą jego spadkobiercy.

6

4. Przedstawicielstwo a inne podobne instytucje

Przedstawiciela (w tym także pełnomocnika) należy odróżniać od:

1) osoby działającej jako organ osoby prawnej;
2) posłańca;
3) zastępcy pośredniego;

Ad. 1. Organ osoby prawnej

jest - z prawnego punktu widzenia - częścią tej osoby. Stąd złożone przez

niego oświadczenie woli jest uważane za własne oświadczenie osoby prawnej (gdy przemawia organ,
przyjmuje się, że przemawia sama osoba prawna). Tymczasem przedstawiciel ustawowy i pełnomocnik
składają swoje własne oświadczenia woli, ale w imieniu reprezentowanego; występują tu wiec zawsze dwie
osoby: reprezentant i reprezentowany.

Przykład: jeżeli oświadczenie woli składają członkowie zarządu spółki z o.o., to jest to uważane za
oświadczenie samej spółki; gdy natomiast działa pełnomocnik ustanowiony przez tychże członków
zarządu, wówczas pełnomocnik ten składa swoje własne, odrębne oświadczenie (nie jest to
oświadczenie spółki), które wywołuje jednak od razu (bepośrednio) skutki dla tej spółki.

Ad. 2.

Przedstawiciel ustawowy i pełnomocnik składają własne oświadczenia woli (można to wyrazić

formułą: "Ja, pełnomocnik, mówię, że chce w jego imieniu i dla niego..."). Posłaniec w ogóle nie składa
żadnego oświadczenia, lecz tylko przenosi cudze oświadczenie woli (np. poczta co do korespondencji).
Dlatego posłańcem może być nawet osoba nieposiadająca zdolności do czynności prawnych (np. 10 -letnie
dziecko czy ktoś, kto został ubezwłasnowolniony całkowicie).

Ad. 3. Zastępca pośredni

(np. komisant) dokonuje czynności prawnych we własnym imieniu, lecz na

rachunek (na rzecz, w interesie) innej osoby. W odróżnieniu od pełnomocnika zastępca pośredni sam
nabywa prawa lub zaciąga obowiązki w rezultacie zawartej przez siebie umowy; jednakże zobowiązany
jest następnie przenieść te prawa i obowiązki na tego, w czyim interesie działa. W ostatecznym
rozliczeniu gospodarcze skutki jego działania (korzyści lub skutki negatywne) ponosi osoba zastąpiona. W
stosunku zewnętrznym - w stosunku do tego, kto z zastępcą pośrednim (np. komisantem) zawiera umowę -
podmiotem uprawnionym lub zobowiązanym jest tylko zastępca pośredni. Pozwala to ukryć osobę
ekonomicznie zainteresowaną rezultatem dokonanej czynności. Poza komisem z zastępcą pośrednim
możemy mieć np. do czynienia także przy umowie zlecenia, jeżeli zleceniobiorca nie został wyposażony
w pełnomocnictwo do działania w imieniu zleceniodawcy. Zob. omówienie umowy zlecenia w dalszej
części opracowania.

5. Pojęcie oświadczenia woli i umowy; rodzaje umów

Oświadczenie woli

: w myśl art. 60 k.c. jakiekolwiek zachowanie, z którego wynika w sposób

dostateczny zamiar (wola) wywołania określonego skutku prawnego (np. zawarcia umowy, powołania w
testamencie spadkobierców, uznania dziecka itd.). Aby złożyć oświadczenie woli trzeba mieć co najmniej
ograniczoną zdolność do czynności prawnych.

Oświadczenia woli dzielimy na

I. a) dorozumiane i

b) wyraźne.

Ad. a. Z dorozumianymi oświadczeniami woli mamy do czynienia wówczas, gdy wola wywołania skutku
prawnego nie wynika z wypowiedzi ustnej czy też oświadczenia na piśmie, ale z gestu lub z innego
zachowania człowieka, z którego jednoznacznie można wywnioskować, że chce on, aby nastąpił
określony skutek prawny. I tak np. wrzucając monetę do automatu sprzedającego kawę dostatecznie
jasno dajemy wyraz naszej woli zawarcia umowy sprzedaży na warunkach wynikających z napisów
zamieszczonych na tym automacie (stanowią one ofertę właściciela automatu, którą my przyjmujemy
wrzucając monetę lub żeton). Kasując bilet w autobusi e dajemy wyraz naszemu zamiarowi zawarcia
umowy przewozu. Tak samo należy ocenić sytuację, gdy ktoś złożył nam ofertę zawarcia określonej
umowy, a my nie oświadczając się wyraźnie, czy tę ofertę przyjmujemy, od razu przystępujemy do

7

wykonania wspomnianej umowy. Z dorozumianymi oświadczeniami woli spotykamy się najczęściej przy
zawieraniu drobnych umów życia codziennego.

Ad. b Wyraźne oświadczenia woli zawierają słowa wyrażające wprost naszą wolę dokonania czynności
prawnej - słowa wypowiedziane ustnie lub zawarte w treści oświadczenia pisemnego. Np. ktoś składa nam
ofertę zawarcia określonej umowy, a my telefonicznie lub listownie odpowiadamy na nią, np.
wypowiadając lub pisząc: „tak, zgadzam się na zawarcie z Panem umowy na zaproponowanych mi
warunkach”. Tak samo należy traktować podpisanie się przez kontrahentów pod uzgodnionym wcześniej
projektem umowy.

Umowa

to zazwyczaj dwustronna lub rzadziej wielostronna czynność prawna, która dochodzi do

skutku poprzez złożenie co najmniej dwóch zgodnych oświadczeń woli (potrzebne jest zatem osiągniecie
przez strony tzw. konsensu, czyli osiągnięcie przez strony porozumienia co do postanowień umowy) .

II. Drugi podział o świadczeń woli, to podział na:

a) oświadczenia mające konkretnego adresata (np. oferta złożona konkretnej osobie) oraz

b) oświadczenia nie kierowne do żadnej konkretnej osoby (np. testament, gdyż wola testatora nie jest
kierowana do spadkobierców, lecz do wszystkich).

Ten podział ma bardzo duże znaczenie dla rozstrzygnięcia, kiedy oświadcze nie woli uważa się za
złożone oraz kiedy może być ono skutecznie odwołane.

Gdy idzie o chwilę, z jaką oświadczenie woli uważa się za złożone, to:

a) przy oświadczeniach woli mających konkretnego adresata jest to chwila, gdy oświadczenie dotarło do
adresata w taki sposób, że mógł się on z nim zapoznać (nie jest ważne, czy rzeczywiście się zapoznał);
przykład: jeżeli ktoś otrzymał listowną ofertę, lecz bez ważnej przyczyny nie wyjmuje przez dłuższy czas
listów ze swej skrzynki pocztowej, oświadczenie w postaci oferty uważa się za złożone w dniu, gdzy
zostało dostarczone przez pocztę, bo adresat miał przecież już w tym dniu możliwość zapoznania się z
korespondencją, gdyby wyjął listy ze skrzynki);

b) przy oświadczeniach woli bez konkretnego adresata oświadczenie jest złożone już z chwilą, gdy ten
kto je składa, przejawił je na zewnątrz (np. gdy ktoś obiecał nagrodę za odnalezienie psa, jego
oświadczenie (przyrzeczenie nagrody) jest złożone już z chwilą np. rozlepienia na słupach i murach
domów ogłoszenia).

Odwołanie oświadczenia woli:

a) przy oświadczeniach kierowanych do konkretnego adresata nowe oświadczenie, odwołujące
poprzednie, musi do adresata dotrzeć wcześniej niż odwoływane lub przynajmniej w tym samym
momencie: przykład: ktoś wysłał listowną ofertę do konkretnej osoby zamieszkałej w innym mieście, lecz
potem uznał, że był to z jego strony błąd; aby oferta została skutecznie odwołana musi dać adresatowi
znać o odwołaniu oferty w taki sposób, by odwołanie dotarło wcześniej niż sama oferta (n p. wysłać
telegram, zadzwonić lub nawet samemu udać się do miejca, w którym mieszka adresat); jeżeli odwołanie
dotrze później niż oferta, ta oferta wiąże tego, kto ją złożył i jeśli zostanie przyjęta przez adresata dojdzie
do zawarcia wiążącej umowy, choćby to składającemu ofertę było nie na rękę;

b) przy oświadczeniach bez konkretnego adresata oświadczenie może być odwołane tak długo, jak
długo nie wywołało jeszcze skutków prawnych (np. w przypadku oświadczenia o nagrodzie za
odnalezienie psa tak długi, dopóki ktoś nie zgłosi faktu odnalezienia i nie zażąda nagrody).

Podstawowe rodzaje umów:

1) - jednostronnie zobowiązujące

- umowa rodzi obowiązki tylko dla jednej ze stron (druga ma

w zasadzie same uprawnienia); przykład: z umowy darowizny generalnie obowiązki wynikają tylko
dla tego, kto darowuje rzecz (darczyńcy), zaś obdarowny nie ma tu żadnych obowiązków;

-

dwustronnie zobowiązujące

- umowa nakłada obowiązki na obie strony; bardzo ważnym

rodzajem umów dwustronnie zobowiązujących są umowy wzajemne, tzn. takie, w których strony
(decyduje w zasadzie subiektywny punkt widzenia) uważają swoje wzajemne świadczenia za sobie
równoważne (ekwiwalentne), zwłaszcza w sensie ekonomicznym (obie uważają, że robią dobry
interes); kodeks cywilny zawiera szereg przepisów dotyczących tylko zobowiązań wynikających z
umów wzajemnych.

8

2) - umowy zobowiązujące

-

skutkiem umowy jest powstanie dla jednej lub obu stron zobowiązań

(długów), a zatem pogłębienie pasywów (pozycji biernych) w ich majątkach;

-

umowy rozporządzające

- prowadzą do rozporządzenia prawem, a wiec do przeniesienia,

likwidacji lub obciążenia prawa; w majątku rozporządzającego następuje uszczuplanie aktywów
(pozycji czynnych); - między umowami (czynnościami) zobowiązującymi i rozporządzającymi
istnieje często powiązanie tego typu, że rozporządzenie (przeniesienie lub obciążenie prawa)
następuje w wyniku wykonania ciążącego na stronie zobowiązania;

-

umowy o podwójnym skutku

, czyli zobowiązująco-rozporządzające: chodzi tu o sytuacje, gdy

ktoś zobowiązuje się w umowie do przeniesienia na kontrahenta określonego prawa (np.
własności), a umowa taka – choć zawierająca tylko zobowiązanie do przeniesienia tegoż prawa –
z woli ustawodawcy (ex lege) przenosi to prawo na wspomnianego kontrahenta, w związku z
czym odpada konieczność zawierania drugiej umowy, tym razem czysto rozporządzającej
(przenoszącej prawo) i stanowiącej wykonanie zobowiązania do przeniesienia prawa.

Przykład: strony zawarły umowę sprzedaży konkretnego samochodu oznaczonego w umowie poprzez
podanie numeru nadwozia, silnika i numeru rejestracyjnego. Zgodnie z definicją umowy sprzedaży (art.
535 k.c.) sprzedawcą zobowiązuje się w niej jedynie do przeniesienia własności samochodu na
kupującego; jednak z mocy ustawy (art. 155 § 1 k.c.) umowa taka jednocześnie przenosi własność
samochodu na nabywcę, choćby pojazd nie został mu jeszcze wydany. Gdyby brak było art. 155 k.c.,
wówczas umowa sprzedaży zawsze rodziłaby tylko zobowiązanie do przeniesienia własności, z którego to
zobowiązania sprzedawca musiałby się zwolnić poprzez zawarcie później drugiej umowy, przenoszącej
własność, a więc umowy rozporządzającej.

3) - umowy konsensualne

- dla zawarcia umowy wystarcza złożenie przynajmniej dwóch zgodnych

oświadczeń woli;

-

umowy realne

- dla dojścia (zawarcia) umowy do skutku potrzebne jest, poza zgodnością

oświadczeń woli, wydanie rzeczy;

Zdecydowana większość umów znanych naszemu porządkowi prawnemu ma charakter konsensualnych;
do ważniejszych umów realnych należą umowy przechowania, użyczenia i składu, a w dziedzinie
prawa rzeczowego - umowa mająca na celu ustanowienie zastawu kodeksowego

;

4) - umowy nazwane

- takie umowy, których co najmniej podstawowe postanowienia (składniki),

czyli tzw. elementy przedmiotowo istotne, są określone w obowiązujących przepisach; przepisy te
najczęściej nadają też regulowanej przez siebie umowie określoną nazwę;

-

umowy mieszane

- tworzone przez strony przy wykorzystaniu elementów typowych dla umów

nazwanych,
-

umowy nienazwane

- zbudowane z postanowień nietypowych lub skonstruowane poprzez takie

wymieszanie elementów umów nazwanych, że w efekcie powstaje twór nieporównywalny z żadną
umów typowych.

Uwaga: Według art. 353

1

k.c. "strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według

swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani
zasadom współżycia społecznego". Jest to ustawowy zapis obowiązującej w dziedzinie zobowiązań zasady
swobody umów. Przez użyte w 1 art. 353 k.c. słowo "ustawa" należy rozumieć ni e tylko przepisy ustaw,
lecz także aktów stojących hierarchicznie niżej (np. rozporządzeń), a przy tym tylko tzw. przepisy
bezwzględnie obowiązujące (postanowienia, którym podmioty prawa muszą się podporządkować dokonując
czynności prawnej, pod groźbą częściowej lub nawet całkowitej nieważności umowy - zob. art. 58 k.c.).
Przepisy kodeksu cywilnego dotyczące zobowiązań tylko sporadycznie mają charakter bezwzględnie
obowiązujący; w zdecydowanej większości są to przepisy względnie obowiązujące, tzn. znajdujące
zastosowanie dopiero wówczas, gdy strony w umowie inaczej nie postanowią. Dlatego w praktyce zakres
swobody umów jest bardzo szeroki; w szczególności nie ma przeszkód, aby strony zawarły umowę
niepowtarzalną i oryginalną co do swej treści (tzw. umowa nienazwana); będzie ona ważna i możliwa do
wyegzekwowania przed sądem.

6. Zawarcie umowy

6.1. Uwaga wstępna

9

Kodeks cywilny reguluje trzy podstawowe sposoby zawarcia umowy zwane trybami zawierania umów:

- tryb ofertowy (art.66-71 k.c.)
- negocjacje (art.72 k.c.)

-aukcja i
- przetarg (art.70

1

-70

4

)

.

6.2. Tryb ofertowy (złożenie oferty i jej przyjęcie)

1) Pojęcie oferty

: stanowcza propozycja zawarcia umowy, określająca co najmniej tzw. elementy

przedmiotowo istotne tej umowy.

Uwaga: przez elementy przedmiotowo istotne (essentialia negotii) należy rozumieć podstawowe
postanowienia umowy, pozwalające ją odróżnić od innych umów (indywidualizujące umowę). Bez
uzgodnienia tych elementów umowa nie może dojść do skutku.

Każda umowa nazwana (uregulowana przepisami) ma swoje własne elementy przedmiotowo
istotne.

Elementami przedmiotowo istotnymi umowy sprzedaży są:

a) oznaczenie przedmiotu sprzedaży oraz
b) oznaczenie ceny.

W przypadku umowy o dzieło trzeba określić:

a) dzieło i
b) wynagrodzenie wykonawcy dzieła.

Strony mogą poprzestać na tym minimum; w pozostałym zakresie treść powołanego do życia stosunku
zobowiązaniowego zostanie wówczas wyznaczona przez przepisy, zasady współżycia społecznego, a
czasem nawet przez obowiązujące zwyczaje (por. art. 56 k.c.). Nie należy natomiast do elementów
przedmiotowo istotnych ani określenie miejsca, ani czasu wykonania umowy (zobowiązania).

2) czas związania ofertą

- okres, w którym składający ofertę (oferent) powinien oczekiwać na

odpowiedź adresata oferty (oblata).

a) czas ten może oznaczyć sama oferta;

b) jeżeli czas oczekiwania nie został określony w ofercie, wyróżniamy dwie sytuacje:

- gdy oferta została złożona w obecności drugiej strony, telefonicznie lub z pomocą innego
środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość, w tym także drogą elektroniczną (co
nie dotyczy jednak poczty e-mail) - adresat powinien przyjąć ofertę niezwłocznie, gdyż inaczej
przestaje ona wiązać oferenta (art. 66 § 2 zdanie 1 k.c.);
- gdy ofertę złożono w inny sposób, trzeba obliczyć okres, w którym składający mógł w zwykłym
toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia (np. w razie
wysłania oferty listownej uwzględnić czas na dojście listu do adresata, czas potrzebny do namysłu
i czas na dojście odpowiedzi); por. art. 66 § 2 zdanie 2 k.c.; zob. jednak także art. 67 k.c.

3) zawarcie umowy

- następuje poprzez przyjęcie oferty, i to w zasadzie bez zastrzeżeń; gdyby

natomiast adresat oferty poczynił zastrzeżenia co do zmiany lub uzupełnienia jej treści, umowa nie
dochodzi do skutku; odpowiedź adresata uważa się wówczas za nową ofertę (art. 68 k.c.). Jednakże w
stosunkach między dwoma przedsiębiorcami, gdy adresat oferty przyjmie ją z zastrzeżeniami lub
uzupełnieniami dotyczącymi nieistotnych elementów propozycji, umowa dochodzi do skutku z tymi
minami, chyba że:

a) w ofercie zostało zastrzeżone, iż może być ona przyjęta tylko w niezmienionej postaci lub

b) po otrzymaniu odpowiedzi oferent niezwłocznie sprzeciwił się proponowanym przez adresata zmianom
czy uzupełnieniom lub

c) sam adresat uzależnił dojście umowy do skutku od zgody oferenta na poczynione przez siebie zmiany i
uzupełnienia, a zgody takiej nie otrzymał. Co do przyjęcia oferty poprzez przystąpienie do wykonywania
umowy (dorozumiane przyjęcie oferty) zob. art. 69 k.c.

10

Milczenie adresata jest w zasadzie rozumiane jako odrzucenie oferty. Jednakże, zgodnie z art. 69

2

k.c.

"jeżeli przedsiębiorca otrzyma ofertę zawarcia umowy w ramach swej działalności od osoby, z którą
pozostaje w stałych stosunkach, brak odpowiedzi uważa się za przyjęcie oferty".

4) czas i miejsce zawarcia umowy w trybie ofertowym

- w razie powstania wątpliwości umowę uważa się zawartą z chwilą otrzymania przez oferenta
oświadczenia o jej przyjęciu, a w sytuacji określonej w art. 69 k.c. - z chwilą przystąpienia przez drugą
stronę do wykonywania umowy;

- w razie powstania wątpliwości umowę uważa się za zawartą w miejscu otrzymania przez oferenta
oświadczenia o przyjęciu oferty, a gdy dojście do oferenta oświadczenia o przyjęciu nie jest potrze bne -
w miejscu zamieszkania oferenta z chwili zawarcia umowy.

6.3. Negocjacje

Negocjacje - pertraktacje prowadzone przez strony w celu uzgodnienia treści (postanowień) umowy.
Umowa zostaje zawarta z chwilą, gdy strony dojdą do porozumienia co do wszyst kich postanowień
umowy, które były przedmiotem negocjacji (art. 72 k.c.). Jeżeli jednak strona prowadziła negocjacje w
sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, obyczajami szczególności bez zamiaru zawarcia umowy, jest
zobowiązana do naprawienia szkody, któr a wskutek tego wynikła dla kontrahenta. Gdy w trakcie
negocjacji jedna ze stron udzieliła drugiej informacji z zastrzeżeniem, że są one poufne, druga strona nie
powinna tych informacji udostępniać innym osobom lub wykorzystywać dla własnych celów – pod groźbą
odpowiedzialności odszkodowawczej.

Uwaga: W razie wątpliwości ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje skierowane do ogółu lub
poszczególnych osób uważa się nie za ofertę, lecz tylko za zaproszenie do rokowań. Jednakże, zgodnie
z art. 543 k.c., "wystawienie rzeczy w miejscu sprzedaży na widok publiczny z oznaczeniem ceny
uważa się za ofertę sprzedaży".

6.4. Aukcja i przetarg

Umowa może być zawarta w drodze aukcji lub przetargu pisemnego. W obu przypadkach organizator
aukcji lub przetargu zaprosza do składania ofert: ustnie lub pisemnie. Ogłoszenie aukcji lub przetargu
winno obejmować co najmniej czas, miejsce, przedmiot oraz warunki przetargu.

Oferta złożona w czasie aukcji przestaje wiązać, gdy inny licytant złoży ofertę korzystniejszą lub gdy
przetarg zostanie zamknięty bez wybrania którejkolwiek z ofert, chyba że w warunkach przetargu
zastrzeżono inaczej. W przypadku aukcji umowa dochodzi do skutku z chwilą tzw. przybicia.

Oferta złożona w toku przetargu pisemnego przestaje wiązać, gdy została wybrana inna oferta lub gdy
przetarg został zamknięty bez wybrania którejkolwiek z ofert, chyba że w warunkach przetargu
zastrzeżono inaczej. Ogłaszający przetarg ma obowiązek powiadomić niezwłocznie uczestników przetargu
pisemnego o jego wyniku lub zamknięciu przetargu bez dokonania wyboru. Powiadomienie powinno
nastąpić na piśmie lub w taki sam sposób, w jaki nastąpiło ogłoszenie przetargu.

W warunkach przetargu lub aukcji jego organizator może uzależnić możliwość uczestniczenia w
przetargu od wpłacenia na jego rzecz odpowiedniej kwoty lub dania odpowiedniego zabezpieczenia
(wadium). Ma ono następujące znaczenie:

a) gdy strona, której ofertę wybrano, uchyla się od zawarcia umowy, której ważność zależy od spełnienia
szczególnych warunków określonych w ustawie – organizator aukcji lub przetargu może wadium
zatrzymać lub z niego się zaspokoić; w pozostałych przypadkach wadium podlega zwrotowi, zaś udzielone
zabezpieczenie wygasa,

b) gdy organizator nie chce zawrzeć umowy z osobą, której oferta z ostała wybrana, osoba ta może żądać
zwrotu wadium w podwójnej wysokości lub dochodzić naprawienia szkody.

Strona umowy zawartej w drodze aukcji lub przetargu może żądać jej unieważnienia, jeżeli druga
strona lub działająca z nią w porozumieniu osoba tr zecia sprzecznie z prawem lub zasadami współżycia
społecznego wpłynęła na wynik przetargu. Jeżeli umowa została zawarta na cudzy rachunek, jej
unieważnienia może żądać także dający zlecenie. Uprawnienie do żądania unieważnienia umowy wygasa z

11

upływem miesiąca od dowiedzenie się o istnieniu przyczyny unieważnienia, nie później jednak niż z
upływem roku od dnia zawarcia umowy.

7. Forma umowy (sposób wyrażenia oświadczenia
woli)

1) Zasada ogólna

: umowy mogą być zawierane w dowolnej formie, a wiec także ustnie lub nawet

w sposób dorozumiany; w tym ostatnim przypadku chodzi o sytuacje, gdy wola zawarcia umowy wynika
dostatecznie wyraźnie z zachowania się określonej osoby, choćby nie wyraziła jej ona z pomocą słów lub
pisma; zob. art. 60 k.c. Od tej z zasady wyjątki (konieczność zachowania określonej formy) mogą
wprowadzać przepisy dotyczące określonego rodzaju czynności lub porozumienie stron.

2) Podział form ze względu na sposób, w jaki ma być wyrażone oświadczenie woli

a) forma zwykła: ustnie lub w sposób dorozumiany,

b)

formy szczególne

:

b1) forma pisemna (bez dodatkowych wymogów), zwana niekiedy zwykłą formą pisemną

Uwaga: dla zachowania formy pisemnej wystarcza złożenie własnoręcznego podpisu na
dokumencie obejmującym treść oświadczenia; do zawarcia umowy wystarcza wymiana takich
dokumentów. Ponadto za równoznaczną z formą pisemną uważa się elektroniczną formę
składania oświadczeń woli (nie dotyczy to poczty elektronicznej), jeżeli oświadczenie
zaopatrzone jest w tzw. bezpieczny podpis elektroniczn y.

b2) formy szczególne kwalifikowane

- forma aktu notarialnego,

- forma pisemna z podpisem notarialnie poświadczonym,

- forma pisemna z datą pewną (zob. art. 81 k.c.),

3) Przykłady umów wymagających zachowania formy szczególnej

a) forma pisemna - w tej w formie powinna być dokonana np. umowa najmu lub dzierżawy
zawarta na okres powyżej jednego roku, umowa spółki cywilnej, dostawa, kontraktacja, umowa
pożyczki o wartości przekraczającej 500 zł, umowa poręczenia.

b) akt notarialny (przykłady):

- umowy zobowiązujące do przeniesienia własności nieruchomości oraz umowy przenoszące
własność nieruchomości (art. 158 k.c.),

- ustanowienie i przeniesienie użytkowania wieczystego,

- ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego (np. użytkowania, służebności, hip oteki) na
nieruchomości; forma aktu notarialnego jest tu wymagana tylko dla oświadczenia właściciela
nieruchomości ustanawiającego dane prawo),

- umowa darowizny (jeżeli jednak zostanie ona wykonana, to brak aktu notarialnego nie
stanowi przeszkody dla uzn ania jej za ważną),

- umowa spółki handlowej (poza spółką jawna tu forma pisemna).

c) pismo z podpisem notarialnie poświadczonym: zbycie lub wydzierżawienie przedsiębiorstwa
albo ustanowienie na nim użytkowania; jeżeli jednak w skład przedsiębiorstwa wcho dzi
nieruchomość - wymagana jest forma aktu notarialnego.

4) Podział form ze względu na skutki niezachowania wymaganej formy:

a) forma pod rygorem nieważności - niezachowanie wymaganej formy powoduje tu nieważność
czynności prawnej, wobec czego nie wywołuje ona żadnych skutków;

12

b) forma dla celów dowodowych: niezachowanie formy nie pociąga za sobą nieważności; umowa
jest ważna, ale w razie sporu sądowego nie jest dopuszczalny dowód ze świadków i dowód
z przesłuchania stron na fakt zawarcia umowy i jej treści (co do wyjątków zob. art. 74 § 2 k.c.);
reguła ta nie dotyczy jednak przypadku, gdy obie strony umowy są przedsiębiorcami, gdyż
wówczas niezachowanie nakazanej przez ustawodawcę formy pisemnej nie wywołuje żadnych
ujemnych skutków prawnych, poza – rzecz jasna – utrudnieniami w udowodnieniu swoich praw i
innych postanowień umowy.

c) forma dla wywołania określonych skutków: umowa jest ważna, ale nie wywołuje niektórych
skutków, które strony chciały osiągnąć (np. umowa najmu zawarta na okres ponad 1 roku bez
zachowania formy pisemnej uważana jest za zawartą tylko na czas oznaczony, co umożliwia
stronom jej wypowiedzenie w każdym czasie z zachowaniem terminów wypowiedzenia).

5)

Podstawowa reguła interpretacyjna

- ar t. 73 k.c.: Jeżeli ustawodawca wymaga dla

umowy określonej formy szczególnej (pisemnej, aktu notarialnego itd.) i określa w przepisie
skutki niezachowania tej formy sprawa jest jasna. Jeżeli natomiast nie określa tych skutków
(przewiduje formę bez dalszych wyjaśnień) stosujemy następujące reguły:

a) jeżeli ustawa wymaga formy zwykłej pisemnej - forma ta uważana jest za formę dla celów
dowodowych,

b) jeżeli ustawa wymaga formy szczególnej kwalifikowanej (aktu notarialnego, pisma z datą
pewną, pisma z podpisem urzędowo poświadczonym) - jej niezachowanie powoduje nieważność
umowy (forma pod rygorem nieważności).

13

8. Podstawowe zasady wykonania zobowiązań
(umów)

8.1.

Zasada ogólna (art. 354 k.c.)

Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z:

1) jego treścią,
2) celem społeczno-gospodarczym,
3) zasadami współżycia społecznego.

W taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonywaniu zobowiązania wierzyciel.

Uwaga: treść zobowiązania (uprawnienia i obowiązki stron) wynika nie tylko z brzmienia umowy, ale
także ze stosownych przepisów, zasad współżycia społecznego oraz ustalonych zwyczajów (zob. art.
56 k.c.). Przez zasady współżycia społecznego należy rozumieć powszechnie aprobowane w danym
społeczeństwie reguły postępowania między ludźmi (o charakterze moralnym lub obyczajowym).
Zasady współżycia społecznego uwzględnia się przy rozwiązywaniu zagadnień prawnych wtedy, gdy
odwołuje się do nich określony przepis.

Dłużnik powinien wykonać zobowiązania z należytą starannością (starannością wymaganą w stosunkach
danego rodzaju). W zakresie działalności gospodar czej staranność te określa się przy uwzględnieniu jej
zawodowego charakteru, co generalnie oznacza zaostrzenie wymagań (zob. art. 355§ 2 k.c.).

8.2. Osoba wykonująca zobowiązanie

1) reguła

: dłużnik może się przy wykonaniu zobowiązania posłużyć osobą trzeci ą lub osobie takiej

powierzyć wykonanie zobowiązania; jednakże wtedy za zachowanie się takiej osoby odpowiada jak za
własne zachowanie (por. art. 474 k.c.);

2) obowiązek osobistego wykonania

zobowiązania ciąży na dłużniku tylko wtedy, gdy wynika to z:

a) umowy,
b) ustawy lub
c) właściwości świadczenia(art. 356 § 1 k.c.)

8.3. Jakość świadczenia

Może wynikać z umowy, przepisów szczególnych (np. przewidujących określone normy) lub okoliczności.
Jeżeli brak takich wskazań, a dłużnik ma świadczyć rzeczy oznaczon e tylko co do gatunku, przyjmuje się
obowiązek świadczenia rzeczy o średniej jakości (zob. art. 357 k.c.).

8.4. Miejsce wykonania zobowiązania

Może być oznaczone w umowie, przepisach szczególnych lub wynikać z właściwości zobowiązania.
W braku takich wskazań stosujemy następujące reguły (art. 454 § 1 k.c.):

1) w przypadku świadczeń niepieniężnych - miejscem spełnienia świadczenia jest miejsce
zamieszkania lub siedziba dłużnika z chwili zawarcia umowy;

2) w przypadku świadczeń pieniężnych: miejsce zamieszkan ia lub siedziba wierzyciela w chwili
spełniania świadczenia.

Jeżeli jednak zobowiązanie ma związek z przedsiębiorstwem dłużnika lub wierzyciela, o miejscu
spełnienia świadczenia decyduje siedziba tego przedsiębiorstwa.

8.5. Czas wykonania zobowiązań

Jeżeli nie wynika ani z umowy, ani z właściwości zobowiązania, dłużnik powinien spełnić świadczenie
niezwłocznie po wezwaniu go do tego przez wierzyciela (art. 455 k.c.).

14

Przedstawiona wyżej reguła doznaje modyfikacji w przypadku zobowiązań wynikających z umów
wzajemnych. Zgodnie z art. 488 § 1 k.c. zobowiązania takie powinny być spełnione równocześnie, chyba
że co innego wynika z umowy, ustawy, orzeczenia sądu lub decyzji uprawnionego organu. Przy obowiązku
równoczesności świadczeń każda ze stron może powstrzymać się ze spełnieniem swego świadczenia do
chwili zaoferowania świadczenia wzajemnego przez drugą stronę. Nawet wtedy, gdy jedna ze stron ma
świadczyć wcześniej, może się ona powstrzymać ze spełnieniem świadczenia (do chwili zaoferowania
świadczenia wzajemnego przez kontrahenta lub dania odpowiedniego zabezpieczenia), jeżeli spełnienie
świadczenia przez drugą stronę jest wątpliwe z uwagi na jej stan majątkowy (art. 489 k.c.)

8.6. Zasada pacta sunt servanda; klauzula rebus sic stantibus.

1) według zasady pacta sunt servanda

, pojawienie się nowych, nawet nadzwyczajnych okoliczności

w okresie między zawarciem umowy i jej wykonaniem nie zwalnia strony z obowiązku wykonania umowy
zgodnie z jej treścią ("umów należy dotrzymywać");

2) klauzula rebus sic stantibus

pozwala stronie - w razie pojawienia się okoliczności nie dających się

przewidzieć, a istotnie utrudniających wykonanie umowy lub narażających ją na poważne straty - żądać od
sądu zmiany wysokości świadczenia lub sposobu wykonania zobowiązania, a nawet rozwi ązania umowy.

Ustawodawca, nowelą z 1990r., wprowadził do k.c. art. 357

1

uwzględniający - w razie spełnienia się

przewidzianych tam szczegółowych przesłanek - klauzulę rebus sic stantibus.

8.7. Wybrane zagadnienia związane z wykonaniem zobowiązań
pieniężnych.

1) Skutki opóźnienia w spełnieniu świadczenia pieniężnego

; Generalną zasadę stanowi, że dłużnik

tylko wtedy odpowiada za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania, gdy nastąpiło ono
z powodu okoliczności, za które odpowiada (w tym zwłaszcza z jego winy). Jednakże w przypadku
świadczeń pieniężnych dłużnik ma obowiązek zapłacenia wierzycielowi odsetek przewidzianych w
umowie, a w braku postanowień umownych - odsetek ustawowych za sam fakt spełnienia świadczenia po
upływie terminu (opóźnienie), choćby nawet nastąpiło to wskutek okoliczności go usprawiedliwiających
(zob. art. 481 k.c.).

2) Wpływ inflacji

na sposób wykonania zobowiązania pieniężnego (sądowa waloryzacja świadczeń

pieniężnych). 1 Art. 358 § 3 k.c.: "W razie istotnej zmiany siły na bywczej pieniądza po powstaniu
zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego,
zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby było ustalone w orzeczeniu
lub umowie." Na przedstawione wyżej rozwiązanie nie może się jednak powoływać osoba prowadząca
przedsiębiorstwa, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.

9. Odpowiedzialność odszkodowawcza za
nieprawidłowe wykonanie umowy

9.1. Pojęcie

Każda ze stron powinna wykonać umowę zgodnie z jej treścią, dokładając przy tym odpowiedniej
staranności. Jeżeli tego nie uczyni (nie wykona umowy w ogóle lub wprawdzie ją wykona, ale
nienależycie, druga strona może domagać się od niej naprawienia szkody, jaką wskut ek tego poniosła.
Podstawę tej odpowiedzialności odszkodowawczej tworzy art. 471 k.c. Często używa się tu nazwy
"odpowiedzialność kontraktowa".

9.2. Przesłanki odpowiedzialności i ciężar ich udowodnienia; domniemanie
wynikające z art. 471 k.c.

15

1)

Przesłanki

odpowiedzialności

kontraktowej

(warunki

konieczne

dla

powstania

odpowiedzialności):

a) niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania przez dłużnika,

b) powstanie szkody (w znaczeniu majątkowym),

c) związek przyczynowy między okolicznością wymienion ą w pkt a (jako przyczyną) i szkodą (jako
skutkiem),

d) istnienie okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność,

e) występowanie związku przyczynowego między tymi okolicznościami (pkt d) a niewykonaniem
(nienależytym wykonaniem) zobowiązania.

2) Ciężar dowodu

: Wierzyciel nie musi wykazywać wszystkich przesłanek wymienionych wyżej w pkt 1,

lecz powinien udowodnić jedynie występowanie trzech pierwszych przesłanek (a -c). W razie
przeprowadzenia takiego dowodu z pomocą przychodzi mu zawarte w art. 471 k.c., niekorzystne dla
dłużnika domniemanie prawne, którego istnienie zwalnia wierzyciela (po woda) z obowiązku
wykazywania dwóch ostatnich przesłanek (pkt d i e).

3) Istota domniemania

przewidzianego w art. 471 k.c.: W razie udowodnienia przez wierzyciela faktu

niewykonania (nienależytego wykonania) zobowiązania, ustawa nakazuje przyjąć, bez konieczności
przeprowadzania dowodu, że nie wykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania nastąpiło z powodu
okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność. Jest to tzw. domniemanie wzruszalne, co oznacza,
że dłużnik może je obalić, (poprzez udowodnienie, że w danym przypadku niewykonanie nastąpiło z
przyczyn, za które nie odpowiada), a tym samym zwolnić się z obowiązku naprawienia szkody; jak długo
to jednak nie nastąpi domniemanie przemawia na jego niekorzyść.

9.3. Ogólna charakterystyka przesłanek, które powinien udowodnić
wierzyciel.

1) Niewykonanie lub nienależyte

wykonanie zobowiązania.

a) Niewykonanie: dłużnik w ogóle nie podejmuje działań lub wprawdzie je podejmuje, ale tylko
w zakresie swych obowiązków o charakterze ubocznym, bez przystąpienia do wykonywania
obowiązków podstawowych.

b) Nienależyte wykonanie: dłużnik podejmuje działania zmierzające do wypełnienia podstawowych
obowiązków, ale czyni to niezgodnie z treścią zobowiązania (np. spóźnia się ze spełnieniem
świadczenia, świadczenie nasuwa zastrzeżenia pod względem jakościowym, zobowiązanie jest
wykonane w niewłaściwym miejscu, przedmiot świadczenia nie ma wymaganego opakowania itp.).

c) Niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jest pojęciem czysto obiektywnym
i obejmuje swym zakresem każde postępowanie dłużnika niezgodne z jego obowiązkami, niezależnie
od tego, czy naruszenie tych obowiązków nastąpiło z przyczyn prawnie usprawiedliwionych czy też
z powodu okoliczności, za które dłużnik odpowiada (np. wskutek niezachowania przez dłużnika
należytej staranności). Określane jest niekiedy jako tzw. bezprawność względna, jako że dłużnik nie
dopuszcza się tu naruszenia obowiązków o charakterze powszechnym, ale nie dopełnia powinności,
które ciążą na nim tylko względem wierzyciela.

2) Szkoda

.

W ramach reżimu kontraktowego pojęcie to obejmuje wyłącznie uszczerbek o charakterze majątkowym,
który może przybierać dwojaką postać:

a) damnum emmergens (strata) - szkoda polegająca na zmniejszeniu się majątku wierzyciela (staje się
on mniejszy niż był przedtem);

b) lucrum cessans (utrata spodziewanych korzyści) - wierzyciel nie uzyskuje korzyści, które byłby
osiągnął, gdyby dłużnik należycie wykonał zobowiązanie (np. utrata marzy handlowej czy
spodziewanego zysku); w przypadku lucrum cessans zawsze chodzi o sytuacje hipotetyczną, w związku
z czym trzeba się tu posługiwać kryterium prawdopodobieństwa uzyskania przez wierzyciela danej
korzyści (jej uzyskanie musi być realne).

16

3) Związek przyczynowy

- zgodnie z art. 361 § 1 k.c. ma to być związek adekwatny; dlatego też

wierzyciel może się na podstawie art. 471 k.c. domagać tylko naprawienia takiej szkody, którą można
uznać za normalne następstwo niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.

9.4. Okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność.

1) Wina własna dłużnika. Dłużnik odpowiada przede wszystkim za swoją winę. Może ona przybierać
postać winy umyślnej (dłużnik celowo, świadomie dopuścił się nieprawidłowego wykonania umowy) lub
winy nieumyślnej, zwanej także niedbalstwem (dłużnik zachował się niestarannie i to doprowadziło do
naruszenia umowy). W obu przypadkach dłużnik odpowiada w zasadzie za całą szkodę (stopień winy nie
ma tu wpływu na wysokość odszkodowania).

2) Wina osób

, którymi dłużnik posłużył się przy wykonywaniu zobowiązania lub którym powierzył

wykonanie zobowiązania.

Dłużnik tylko wtedy obowiązany jest do osobistego wykonania zobowiązania, gdy to wynika z czynności
prawnej lub właściwości zobowiązania. Regule, zwłaszcza w obrocie gospodarczym stanowi wiec, że
dłużnik korzysta przy wykonaniu zobowiązania z pomocy osób trzecich. Nie jest przy tym sprawą istotną,
czy osoby te pozostają wobec dłużnika w stosunku zależności, czy też zach owują pełną samodzielność
działania.

Z mocy art. 474 k.c. dłużnik odpowiada za działania lub zaniechania osób, o których mowa, jak za własne
działania lub zaniechania. W konsekwencji dłużnikowi nic nie pomoże dowód, iż sam winy nie ponosi,
gdyż starannie wybrał osobę, którą się posłużył (której powierzył wykonanie zobowiązania). Dłużnik
zwolni się - i to też nie zawsze - dopiero wtedy, gdy wykaże, że również wspomnianym osobom żadnej
winy poczytać nie można.

9.5. Dowód zwalniający dłużnika.

Jak już wspomniano regułę stanowi, że dłużnik odpowiada jedynie za własną winę ewentualnie za winę
osób wymienionych w art. 474 k.c. Stąd w zasadzie - jeżeli nic innego nie wynika z ustawy lub umowy -
zwolni go wykazanie braku własnej winy, a gdy dłużnik nie wykonywał zobowiązania osobiście - także
braku winy po stronie osób, którymi się posłużył (którym powierzył wykonanie zobowiązania).

17

10. Umowa sprzedaży

10.1. Ogólna charakterystyka

1) Definicja

(art. 535 k.c.): " Przez umowę sprzedaży sprzedawca zobowiązuje się przeni eść na

kupującego własność rzeczy i wydąć mu rzecz, a kupujący zobowiązuje się rzecz odebrać i zapłacić
sprzedawcy cenę"

2) Podstawowe obowiązki stron:

a) sprzedawcy: przeniesienie własności i wydanie rzeczy,
b) kupującego: odebranie rzeczy i zapłacenie sprzedawcy ceny.

Bliższe omówienie tych oraz dalszych obowiązków niżej w pkt VI i VII.

3) Cechy umowy sprzedaży:

a) umowa dwustronnie zobowiązująca i wzajemna,
b) umowa konsensualna,
c) umowa zobowiązująca (niekiedy jednak także zobowiązująco rozporządzając) .

4) Przepisy regulujące

umowę sprzedaży

a) przepisy ogólne - art. 535-555 k.c.
b) szczególne rodzaje sprzedaży: - sprzedaż na raty: art. 583-588 k.c., - sprzedaż na próbę: art. 589-
592 k.c., - prawo odkupu: art. 593-595 k.c., - prawo pierwokupu: art. 596-602 k.c.
c) ochrona kupującego przed wadami rzeczy sprzedanych: - rękojmia za wady: art. 556-576 k.c., -
gwarancja: art. 577-582 k.c.
d) względny charakter większości przepisów o sprzedaży.

10.2. Zawarcie umowy sprzedaży

1) Stosowanie ogólnych przepisów o zawarciu umowy

(art. 66-72 k.c.).

2) Konieczność uzgodnienia

przynajmniej tzw. elementów przedmiotowo istotnych tj. przedmiotu

sprzedaży i ceny (ta ostatnia może być określona pośrednio, poprzez wskazanie podstaw do jej ustalenia,
np. odesłanie do cennika) - jest to minimum postanowień, które muszą strony uzgodnić, aby umowa
sprzedaży doszła do skutku.

3) Art. 71 k.c

." Ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje skierowane do ogółu lub poszczególnych

osób traktuje się w razie wątpliwości nie za ofertę, l ecz za zaproszenie do rokowań." Ale zob. także art.
543 k.c.: "Wystawienie rzeczy w miejscu sprzedaży na widok publiczny z oznaczeniem ceny uważa się za
ofertę sprzedaży "

10.3. Forma umowy sprzedaży

1) Ogólna reguła

- umowa sprzedaży może być zawarta w dowolnej formie, a wiec także ustnie.

2) Ważniejsze wyjątki

od zasady dowolności formy umowy sprzedaży

a) przy umowach, w których cena rzeczy sprzedanej przewyższa 2000 zł, należy zachować formę
pisemną (zob. art. 75 k.c.); niezachowanie takiej formy (dokona nie ustnej transakcji) wprawdzie nie
pociąga za sobą nie ważności umowy, ale w razie sporu sądowego strona, która dochodzi przed sądem
swych pretensji wynikających z zawarcia umowy, w zasadzie nie może się powoływać na dowód z
przesłuchania stron oraz na dowód ze świadków, aby w ten sposób udowodnić fakt zawarcia umowy
lub jej treść (np. wysokość uzgodnionej ustnie ceny); zob. art.74 § 1 k.c. oraz wyjątki przewidziane w
art.74 § 2 k.c..

b) jeżeli przedmiotem sprzedaży jest nieruchomość (grunt, budynek lub lokal stanowiący odrębną
własność), dla ważności umowy konieczne jest zachowanie formy aktu notarialnego,

c) jeżeli przedmiotem sprzedaży jest przedsiębiorstwo (co do definicji przedsiębiorstwa zob. art.
55 k.c.) należy - pod groźbą nieważności umowy - zachować formę pisemną z podpisami notarialnie

18

poświadczonymi; gdyby jednak w skład sprzedawanego przedsiębiorstwa wchodziła nieruchomość, to
umowa powinna być sporządzona przez notariusza (forma aktu notarialnego).

d) sprzedaż wierzytelności stwierdzonej pismem powinna być dokonana także w formie pisemnej,
inaczej bowiem strona dochodząca swych pretensji w sądzie dozna ograniczeń dowodowych, opisanych
wyżej w pkt b.

10.4. Przedmiot umowy sprzedaży

1) Przede wszystkim rzeczy

: zarówno już istniejące, jak i przyszłe (w tym ostatnim przypadku z reguły

idzie o sprzedaż płodów lub rzeczy, które mają być dopiero wytworzone).

Przy sprzedaży rzeczy już istniejących w chwili zawierania umowy znaczenie mają następujące podziały
rzeczy:

a) podział na rzeczy ruchome i na nieruchomości; o ile sprzedaż ruchomości nie podlega w zasadzie
specjalnym ograniczeniom, o tyle przy sprzedaży nieruchomości spełnione być muszą dwa dodatkowe
warunki:

- umowa musi być zawarta w formie aktu notarialnego (pod rygorem nieważności); zob. art. 158
k.c.
- w treści umowy nie wolno zamieszczać ani warunku, ani terminu art. 157 k.c. (co do skutków
złamania tego zakazu zob. dalej pkt VI oraz art.157 § 2 k.c.);

b) podział na rzeczy oznaczone co do tożsamości (zob. art. 155 § 1 k.c.) oraz rzeczy oznaczone tylko
co do gatunku (zob. art. 155 § 2 k.c.)

- rzecz oznaczona co do tożsamości: rzecz, której cechy indywidualne zostały przez strony tak
dokładnie określone, że pozwala to odróżnić daną rzecz od innych rzeczy tego samego gatunku
(np. podanie numeru podwozia samochodu, partia towaru przechowywana w magazynie na
podstawie jednego dowodu składowego),
- rzecz oznaczona co do gatunku: strony określiły tylko jej cechy rodzajowe (np. buty, zboże);
sprzedawca może tu świadczyć dowolnie przez siebie wybrane (z całego gatunku) egzemplarze,
byleby posiadały one określone w umowie cechy gatunkowe i odpowiednią jakość,
- co do skutków omówionego podziału dla umowy sprzedaży zob. art. 155 k.c.; zob. także dalej
pkt 10.6, 1.

2) Prawa zbywalne

: zarówno prawa rzeczowe (np. użytkowanie wieczyste, spółdzielcze własnościowe

prawo do lokalu), jak i wierzytelności (prawa wynikające z zobowiązań; np. roszczenie o zwrot określonej
sumy pieniężnej); co do sprzedaży wierzytelności zob. art.510 k.c.

3) Zespoły składników majątkowych

: np. przedsiębiorstwo (zob.art.55 i 55 k.c.), gospodarstwo rolne

(zob. art.55 k.c.).

4) Różne rodzaje energii

: zob. art. 555 k.c.

10.5. Cena

1) Cena

musi być ustalona w pieniądzu, i to w zasadzie w pieniądzu polskim (por. art.358 k.c.); gdyby

w danym przypadku strony ustaliły - jako świadczenie wzajemne - nie pieniądze, ale np. rzeczy oznaczone
co do gatunku (zboże, węgiel, itd.) nie mielibyśmy do czynienia z umową sprzedaży; od oznaczenia ceny
w pieniądzu polskim przepisy szczególne mogą dopuszczać wyjątki.

2) Zapłata ceny

(należy to odróżniać od samego ustalenia ceny) następuje najczęściej poprzez wręczenie

sprzedawcy określonej ilości znaków pieniężnych; jednakże możliwe jest także inne spełnienie
świadczenia (czek, przelew bankowy lub inna forma obrotu bezgotówkowego); strony mogą się w końcu
umówić, że zaplata nastąpi w formie wystawienia weksla.

3) Sposoby ustalenia ceny:

a) wprost - poprzez określenie sumy nominalnej w samej umowie,

b) pośrednio - poprzez wskazanie podstaw ustalenia ceny (np. że sprzedawca będący wytwórcą określi
cenę w oparciu o wartość zużytego materiału lub pracy; strony mogą podać cennik obowiązujący
w chwili zawarcia lub wykonania umowy, a nawet odwołać się do aktualnej lub przyszłej ceny
rynkowej (wydaje się jednak, że powinny określić, z jakiej chwili ma być ta cena rynkowa)

19

c) dopuszczalne jest nawet postanowienie umowne, że cenę oznaczy określona osoba trzecia
(w praktyce chodzi o rzeczy nietypowe, których cenę określi rzeczoznawca)

4) Ekwiwalentność ceny

: w subiektywnym przekonaniu stron cena powinna być ekwiwalentem

(równoważnikiem) świadczenia sprzedawcy, umowa sprzedaży jest bowiem umową wzajemną.

5) Zasada dowolności ustalania wysokości ceny; wyjątki

: ewentualne obowiązywanie na dane rzeczy

ceny sztywnej, maksymalnej lub minimalnej; w tej mierze zob.art.537 -540 k.c.

6) Możliwość żądania od sądu obniżenia lub podwyższenia ustalonej w umowie ceny

: zob. w tej

mierze art.358

1

§ 3 k.c. i przewidziane tam szczegółowe warunki wystąpienia z takim żądaniem.

Uwaga: z żądaniem, o którym mowa, nie może wystąpić do sądu strona prowadząca przedsiębiorstwo,
jeżeli umowa została zawarta w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.

10.6. Obowiązki sprzedawcy

1) Obowiązek przeniesienia własności

a)dwa rodzaje możliwych skutków wywoływanych przez umowy sprzedaży w za kresie prawa
własności:

- skutki zobowiązujące: sprzedawca jedynie zobowiązuje się do przeniesienia własności
(powiększają się długi w jego majątku), pozostając nadal właścicielem rzeczy; dla zwolnienia się
z długu (zobowiązania) musi on w terminie późniejszym przenieść własność na kupującego
poprzez dokonanie drugiej czynności, tym razem czysto rozporządzającej;
- skutki rozporządzające w postaci przejścia własności na kupującego; w tym przypadku nie
chodzi o powiększenie się ilości pasywów (długów) w majątku sprzedawcy, ale o zmniejszenie się
aktywów (pozycji dodatnich praw) w tymże majątku.

b) rozwiązanie przyjęte w polskim kodeksie cywilnym (art.155 k.c.)

- jeżeli sprzedaż dotyczy rzeczy oznaczonych co do tożsamości (zob. wyżej IV pkt b 2), umowa
sprzedaży wywołuje jednocześnie i skutek zobowiązujący i skutek rozporządzający
(automatycznie, z mocy prawa przenosi własność na kupującego), chyba że przepis szczególny
stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły; w tym ostatnim przypadku (przepis szczególny
lub odmienna wola stron) sprzedaż wywołuje tylko skutek zobowiązujący (sprzedawca mimo
zawarcia umowy pozostaje nadal właścicielem rzeczy i musi później, w celu wywiązania się ze
swego zobowiązania, dokonać drugiej czynności prawnej przenoszącej własność, czyli dokonać
rozporządzenia); por. art. 155 § 1 k.c.

- jeżeli sprzedaż dotyczy rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku lub rzeczy przyszłych, umowa
sprzedaży nie przenosi własności na kupującego (nie wywołuje skutk u rozporządzającego);
przejście własności takich rzeczy następuje tu dopiero z momentem ich wydania kupującemu; por.
art.155 § 2 k.c.

- jeżeli umowa sprzedaży dotyczy nieruchomości, a jest bezwarunkowa i bezterminowy, własność
przechodzi na nabywcę z chwilą zawarcia tej umowy, chyba że z przepisu szczególnego lub woli
stron wynika co innego (nieruchomość jest rzeczą oznaczoną co do tożsamości, stosujemy tu wiec
po prostu rozwiązanie z art.155 § 1 k.c.);

- jeżeli umowa sprzedaży nieruchomości została zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem
terminu (a wiec wbrew zakazowi przewidzianemu w art.157 § 1 k.c.), umowa ta jest co prawda
ważna, ale wywołuje - z chwilą spełnienia się warunku lub upływu terminu - tylko skutek
zobowiązujący (sprzedawca pozostaje właścicielem); dla przejścia własności konieczne jest
wówczas zawarcie przez strony drugiej umowy tym razem bezwarunkowej i bezterminowej (także
i tu zachowana być musi forma aktu notarialnego).

2) Obowiązek wydania rzeczy.

a) wydanie rzeczy polega na wręczeniu tej rzeczy kupującemu; za równo znaczne z wydaniem rzeczy
uważa się również wydanie kupującemu dokumentów umożliwiających rozporządzanie rzeczą (np.
dowodu składowego, kwitu bagażowego) lub wydanie kupującemu środków dających mu faktyczną
władzę nad rzeczą (np. wręczenie kluczy do magazynu, w którym przechowywana jest rzecz); por. art.
348 k.c.

20

Uwaga: Art. 544 § 1 k.c.: Jeżeli rzecz sprzedana ma być przesłana przez sprzedawcę do miejsca,
które nie jest miejscem spełnienia świadczenia (zob. niżej pkt b), poc zytuje się w razie
wątpliwości, że wydanie zostało dokonane z chwilą, gdy w celu dostarczenia rzeczy na miejsce
przeznaczenia sprzedawca powierzył ją przewodnikowi trudniącemu się przewodem rzeczy tego
rodzaju.

b) miejsce wydania rzeczy: - strony mogą je według swojego uznania oznaczyć w umowie, - może
wynikać z właściwości danego zobowiązania, - jeżeli miejsce wydania rzeczy nie zostało określone
w umowie, ani nie wynika z właściwości zobowiązania, rzecz powinna być wydana kupującemu
w miejscu zamieszkania sprzedawcy, z chwili zawarcia umowy, a gdy zobowiązanie ma związek
z przedsiębiorstwem sprzedawcy - w siedzibie tego przedsiębiorstwa; por. art.454 k.c.

c) termin wydania rzeczy

- pierwszeństwo (podobnie jak przy miejscu wydania) ma termin ustalony w umo wie,

- jeśli umowa milczy na ten temat termin może wynikać z właściwości danego zobowiązania (np.
jeżeli ktoś kupuje materiał siewny, sprzedawca powinien go dostarczyć z odpowiednim
wyprzedzeniem przed upływem terminów agrotechnicznych dla dokonania zasie wów.

3) Inne ważniejsze obowiązki sprzedawcy

a) obowiązek dostarczenia rzeczy o odpowiedniej jakości (por. np. art.357 k.c.)

b) obowiązki wynikające z art.546 k.c.:

- obowiązek udzielenia kupującemu potrzebnych wyjaśnień o stosunkach prawnych i faktycznyc h
dotyczących rzeczy sprzedanej,

- obowiązek wydania posiadanych dokumentów, które dotyczą rzeczy (jeśli dokumenty te dotyczą
także innych rzeczy sprzedawca powinien wydąć kupującemu uwierzytelnione wyciągi ze
wspomnianych dokumentów),

- jeżeli jest to potrzebne do należytego korzystania z rzeczy zgodnie z jej przeznaczeniem,
sprzedawca winien załączyć instrukcję dotyczącą sposobu korzystania z rzeczy.

10.7. Obowiązki kupującego

1) Zaplata ceny

: powinna być dokonana jednocześnie ze spełnieniem świadczenia przez sprzedawcę,

chyba że co innego wynika z orzeczenia sądu lub innego właściwego organu (zob. art.488 § 1 k.c.); dla
uznania świadczenia sprzedawcy za spełnione nie wystarcza przeniesienie przez niego własności na
kupującego, musi także nastąpić zaofer owanie kupującemu świadczenia w postaci wydania rzeczy; zob.
także szczególne rozwiązanie przewidziane w art. 552 k.c.

2) Odbiór rzeczy

: jest to czynność o charakterze faktycznym, polegająca z reguły na objęciu

bezpośredniego władztwa nad rzeczą lub uzyskaniu możliwości dysponowania nią przez kupującego;
czasem wystarcza samo zapoznanie się z przedmiotem sprzedaży, tj. jego obejrzenie i zbadanie (np. gdy
rzecz znajdowała się już - przed zawarciem umowy - w posiadaniu kupującego). Jeżeli sprzedawca
należycie wywiązuje się z ciążących na nim obowiązków, odebranie rzeczy jest obowiązkiem kupującego;
w razie zawinionego naruszenia tego obowiązku, kupujący popadnie wobec sprzedawcy w tzw. zwlokę, co
z reguły spowoduje dla niego dalsze negatywne konsekwencje prawn e (por. zwłaszcza art. 471 i 491 k.c.).

3) Inne obowiązki kupującego.

a) obowiązek współdziałania ze sprzedawcą przy wykonywaniu umowy (zakres koniecznego
współdziałania wynika z reguły z właściwości danego zobowiązania, może jednak być określony także
w umowie lub przepisach szczególnych),

b) obowiązek zbadania przesyłki dostarczonej za pośrednictwem przewoźnika ; por. art. 545 § 2 k.c.

21

11. Umowa zlecenia

1) Definicja

: Przez umowę zlecenia jedna jej strona, zwana przyjmującym zlecenie lub zleceniobiorcą,

zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla drugiej strony (dającego zlecenie czyli
zleceniodawcy) - art. 743 § 1 k.c.. Nie jest natomiast objęta przepisami o zleceniu umowa, z której wynika
obowiązek świadczenia usługi polegającej na czynn ościach faktycznych; do takiej umowy stosuje się
jednak odpowiednio przepisy o zleceniu (por. art. 750 k.c.).

2) Sytuacja prawna zleceniobiorcy

Powinien dążyć do dokonania zleconej czynności prawnej. Zleceniobiorca nie przyrzeka jednak w umowie,
iż takiej czynności rzeczywiście dokona; wystarczy, jeżeli wykaże że dołożył odpowiednich starań w celu
osiągnięcia zamierzonego celu (nie jest to bowiem umowa rezultatu, ale umowa staranności).

Jeżeli dojdzie do dokonania czynności, to może to nastąpić w dwóch wari antach:

a) Zleceniobiorca dokonuje czynności prawnej w imieniu dającego zlecenie, co wymaga dysponowania
pełnomocnictwem zleceniodawcy; z mocy art. 734 § 2 k.c. domniemywa się, że w braku odmiennej
umowy zlecenie obejmuje jednocześnie (choćby to nie wynika ło wyraźnie z jego treści) umocowanie do
dokonania czynności w imieniu dającego zlecenie. Wskutek tego skutki czynności dokonanej przez
zleceniobiorcę realizują się tu od razu w osobie zleceniodawcy (np. nabywane na podstawie czynności
prawo od razu przysługuje dającemu zlecenie).

b. Gdy z treści umowy zlecenia wynika, że dający zlecenie nie udzielił przyjmującemu zlecenie
pełnomocnictwa, wówczas zleceniobiorca dokonuje czynności prawnej w imieniu własnym, lecz
jednocześnie na rachunek zleceniodawcy (tzw. czynność powiernicza). Nabywa on wówczas określone
prawo na własne imię, lecz z obowiązkiem przeniesienia go następnie na dającego zlecenie.

Umowa zlecenia może mieć zarówno charakter odpłatny, jak i nieodpłatny. Jeżeli w umowie nie
rozstrzygnięto tego wyraźnie, to należy przyjąć, iż zleceniobiorcy należy się za wykonanie zlecenia
wynagrodzenie - według odpowiedniej taryfy, a jeśli jej brak - w wysokości odpowiadającej wartości
wykonanej pracy (w razie sporu wysokość tę określa sąd).

3) Zawarcie i forma umowy zlecenia.

Zawarcie umowy następuje według zasad ogólnych. Jednakże na osoby trudniące się zawodowo
załatwianiem czynności dla drugich został nałożony obowiązek niezwłocznego zawiadomienia oferenta
o nieprzyjęciu oferty. W razie niewypełnienia tego obowią zku odpowiada on za szkodę, którą klient
poniósł ze względu na to, iż liczył na zawarcie umowy (szkoda w granicach tzw. ujemnego interesu
umownego).

Forma jest dowolna. Jeżeli jednak zlecenie łączy się z pełnomocnictwem, dla którego wymagana jest
forma szczególna, również umowa zlecenia musi być dokonana w tej samej formie szczególnej. Natomiast
umowa zlecenia nie zawierająca pełnomocnictwa zawsze może być zawarta w formie dowolnej.

4) Sposób wykonania umowy

: w zasadzie zleceniobiorca może działać wedle swego uznania, chyba że

zleceniodawca udzielił mu wskazówek o charakterze wiążącym. Od tych wskazań przyjmujący zlecenie
może odstąpić tylko wtedy, gdy nastąpiła niespodziewana zmiana okoliczności, a porozumienie się
z dającym zlecenie jest niemożliwe. Powini en wówczas postępować zgodnie z przypuszczalnymi
intencjami zleceniodawcy.

5) Możliwość zastąpienia się inną osobą (substytucja)

: Ze względu na to, że umowa zlecenia jest

oparta na stosunku zaufania, zleceniobiorca powinien w zasadzie dokonać czynności osobiście; może
powierzyć wykonanie zlecenia tylko wtedy, gdy wynika to z umowy, zwyczaju lub zostało wymuszone
szczególnymi okolicznościami; powinien o zastępstwie powiadomić dającego zlecenie. Jeżeli zachodziły
wspomniane wyżej przypadki zleceniobiorca odpowiada za działania substytuta tylko wtedy, gdy ponosi
winę w niewłaściwym jego wyborze. Gdy natomiast powierzył dokonanie czynności osobie trzeciej mimo
braku usprawiedliwiających to okoliczności, odpowiada za substytuta na zasadzie ryzyka (art. 474 k.c.).

6) Inne obowiązki stron umowy.

a) Zleceniobiorcy:

- bieżące informowanie dającego zlecenie o przebiegu sprawy,

22

- złożenie mu sprawozdania z wykonania zlecenia,
- powinność wydania zleceniodawcy wszystkiego, co dla niego uzyskał, choćby we własnym
imieniu,
- zakaz używania we własnym interesie rzeczy i pieniędzy danych przez zleceniodawcę.

b) Zleceniodawcy:

- pokrycie wydatków poniesionych przez przejmującego zlecenie, jeżeli są one związane
z należytym wykonywaniem zlecenia,
- zwolnienie zleceniodawcy z zaciągniętych w związku z tym zobowiązań,
- zapłacenie po dokonaniu zlecenia (a wiec z dołu) wynagrodzenia, jeżeli zlecenie było odpłatne
(chyba, że z umowy wynika co innego).

7) Wygaśnięcie umowy zlecenia:

a) przez wykonanie zlecenia,

b) przez wypowiedzenie, którego każda ze stron może dokonać w każdym czasie; uprawnienie to może
być w umowie tylko ograniczone poprzez postanowienie, że nie można umowy wypowiedzieć, jeżeli
nie zachodzą ku temu ważne powody (gdy natomiast zachodzą ważne powody nic nie może ode brać
stronom prawa wypowiedzenia).

c) śmierć przyjmującego zlecenie (natomiast w razie śmierci zleceniodawcy powoduje wygaśnięcia
umowy tylko wtedy, gdy umowa wyraźnie tak postanawia).

12. Umowa agencyjna

1) Definicja

: Przez umowę jedna jej strona, czyli agent, zobowiązuje się za wynagrodzeniem (prowizją)

do stałego pośredniczenia przy zawieraniu umów, na rzecz drugiej strony, albo do zwierania takich umów
w imieniu drugiej strony, zwanej dającym zlecenie (art. 758 k.c.).

2) Różnice w stosunku do umowy zlecenia

: Umowa agencyjna zbliża się do zlecenia. Istnieją jednak

także różnice:

a) Świadczenie agenta może polegać nie tylko na dokonywaniu na rzecz dającego zlecenie czynności
prawnych (w takim przypadku agent musi być zawsze wyposażony w pełnomocnictwo), ale także na
dokonywaniu czynności czysto faktycznych (np. pośredniczenia, a wiec nastręczania okazji do
zawarcia umowy). Ponadto dokonując czynności prawnych agent zawsze musi tego dokonywać w
imieniu dającego zlecenie.

b) Stosunek prawny ma tu zawsze cha rakter względnie trwały. Chodzi zatem o zawodowe
dokonywanie działań (agent realizuje funkcje handlowe).

c) Umowa agencji jest zawsze odpłatna i wzajemna. Wynagrodzenie to w zasadzie przybiera postać
prowizji (procentowo od wartości przedmiotów objętych um owami zawartymi przy udziale agenta
z osobami trzecimi). Jeżeli wiec do zawarcia umowy nie doszło, prowizja (której wysokość z reguły
określa umowa lub obowiązująca taryfa) agentowi się nie należy. Prowizja pokrywa też w zasadzie
wydatki agenta (chyba że przekroczyły one zwykłą miarę, a były uzasadnione w danych
okolicznościach).

3) Czas trwania umowy

: Może być zawarta na czas oznaczony lub nieoznaczony. W drugim przypadku

może być wypowiedziana przez każdą ze stron na trzy miesiące naprzód na koniec miesią ca
kalendarzowego. Według przeważającego poglądu może też być natychmiast wypowiedziana, jeżeli
zachodzą ku temu ważne powody. Nie ulega wątpliwości, że można od niej odstąpić w razie nastąpienia
okoliczności umożliwiających odstąpienie od umów wzajemnych.

23

13. Umowa komisu

1) Definicja

: Przez umowę komisu przyjmujący zlecenie (komisant) zobowiązuje się za wynagrodzeniem

(prowizja) w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa do kupna lub sprzedaży rzeczy ruchomych na
rachunek dającego zlecenie (komitenta), lecz w imieniu własnym (art. 765 k.c.).

2) Strony umowy:

a) komisant - osoba prowadząca przedsiębiorstwo obejmujące zakresem swych działań czynności
komisowe;

b) komitent (dający zlecenie) - może być nim każda osoba fizyczna lub prawna.

3) Różnice w stosunku do umowy agencyjnej i umowy zlecenia:

a) komis a umowa agencyjna: komisant zawsze występuje jako zastępca pośredni, gdyż zawiera umowę
w imieniu własnym, lecz na rachunek komitenta, w związku z czym osoba komitenta może pozostać
ukryta dla osoby trzeciej, z którą komisant zawarł umowę; tymczasem agent, jeżeli zawiera umowę dla
dającego zlecenie może to uczynić tylko w imieniu tego ostatniego (na podstawie pełnomocnictwa).

b) komis a zlecenie: komisant zawsze zawiera umowę z osobą trzecią w imieniu włas nym, podczas gdy
zleceniobiorca może działać albo w imieniu zleceniodawcy (co jest regułą), albo (gdy nie otrzymał
pełnomocnictwa) - w imieniu własnym, lecz na rachunek dającego zlecenie. W tym ostatnim
przypadku komis od zlecenia różnią następujące okoliczności:

- zlecenie może obejmować wszelkie czynności prawne, podczas gdy komis dotyczy jedynie umów
sprzedaży, i to tylko sprzedaży rzeczy ruchomych;

- w roli komisanta może występować tylko osoba prowadząca przedsiębiorstwo, podczas, gdy od
zleceniobiorcy się tego nie wymaga;

- umowa komisu jest zawsze odpłatna, podczas gdy zlecenie może być nieodpłatne.

4) Podstawowe obowiązki komisanta:

a) wykonanie zlecenia komisowego,

b) wydanie komitentowi wszystkiego, co dla niego uzyskał (np. przeniesienie własno ści rzeczy nabytej
dla komitenta lub wydanie sumy pieniężnej otrzymanej w razie sprzedania rzeczy oddanej w komis)

14. Typy pośrednictwa występującego w obrocie
gospodarczym

Pośrednictwo, z jakim mamy do czynienia w obrocie gospodarczym można dzielić w r óżny sposób:

1)

na takie, gdy pośrednik nie zawiera w ogóle umowy, a jedynie stwarza okazje do jej zawarcia

(pośrednik w rozumieniu art. 517 k.z.; niekiedy agent) oraz takie, gdy pośrednik doprowadza do zawarcia
umowy poprzez złożenie własnego oświadczenia woli; ten ostatni przypadek może z kolei występować
w dwóch wariantach:

a) gdy pośrednik zawiera umowę w imieniu zlecającego na podstawie udzielonego mu pełnomocnictwa
(tak zazwyczaj działa zleceniobiorca oraz agent); wtedy skutki prawne zawarcia umowy po wstają
bezpośrednio po stronie klienta,

b) gdy pośrednik zawiera umowę we własnym imieniu (jest stroną tej umowy), lecz na rachunek swego
klienta; wówczas musi przenieść następnie na swego klienta wszystko, co dla niego na podstawie
zawartej umowy uzyskał(umowa komisowa, umowa zlecenia nie połączona z udzieleniem
zleceniobiorcy pełnomocnictwa).

24

2)

na takie, w których pośrednik zobowiązuje się stale uczestniczyć na rzecz dającego zlecenie (umowa

agencyjna) i takie, gdy pośrednictwo ma charakter okazjonalny, a nie stały (umowa zlecenia, komis,
pośrednictwo w rozumieniu art. 517 k.z.);

3)

na takie, w których wynagrodzenie należy się pośrednikowi za sam fakt podjęcia starań w kierunku

dokonania czynności prawnej dla klienta (umowa zlecenia) i takie, w których pr awo do żądania
wynagrodzenia powstaje po stronie pośrednika dopiero w razie dojścia owej czynności prawnej do skutku
(pośrednictwo w rozumieniu art. 517 k.z., agencja, komis);

4)

na takie, które może być wykonywane tylko w ramach prowadzonego przez pośredn ika

przedsiębiorstwa (komis) i takie, którego można się podjąć nie prowadząc przedsiębiorstwa (pozostałe);

5)

na takie, w których pośrednik może domagać się w zasadzie domagać zwrotu wydatków (zlecenie,

agencja) oraz takie, w których przypadku nie przysługuje mu to uprawnienie (pośrednik w rozumieniu art.
517 k.z.).

15. Umowa o dzieło

1) Definicja

: Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie (wykonawca dzieła) zobowiązuje się do

wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty wynagrodzenia.

2) Pojęcie dzieła

: Przez wykonanie dzieła należy rozumieć stworzenie pewnego nowego, uchwytnego

zmysłami rezultatu (stworzenie prototypu maszyny, uszycie ubrania, wymalowanie mieszkania,
przygotowanie konspektu, położenie parkietu, itp.) lub przetworzenie dzieła ju ż istniejącego poprzez
nadanie mu nowej postaci (np. remont samochodu, renowacja obrazu, naprawa określonej rzeczy).

3) Odróżnienie od innych umów pokrewnych

: Od zlecenia umowa o dzieło różni się tym, że jej

wykonanie musi wieńczyć konkretny rezultat; od umowy o prace - brakiem "podporządkowania" między
stronami. Od umowy sprzedaży rzeczy przyszłej odróżnia umowę o dzieło to, że nie chodzi tu
o przeniesienie (za zapłatą) własności rzeczy, lecz wytworzenie przez wykonawcę nowego dzieła według
zindywidualizowanych życzeń zamawiającego.

4) Wynagrodzenie wykonawcy

: Może być przewidziane w formie ryczałtowej (z góry określone przez

wskazanie odpowiedniej kwoty) lub w postaci kosztorysowej (zestawienia planowanych prac, kosztów
materiału i robocizny, przy uwzględn ieniu zysku wykonawcy); kosztorys może sporządzić albo wykonawca
(co w praktyce jest dominujące) lub zamawiający. Jeżeli strony nie określą wynagrodzenia w ten sposób,
zastosowanie znajduje art. 628 § 1 zd. 2 i 3 k.c.

Art. 628 § 1 zd. 2 i 3: "Jeżeli strony nie określiły wysokości wynagrodzenia, ani nie wskazały podstaw do
jego ustalenia, poczytuje się w razie wątpliwości, że strony miały na myśli zwykle wynagrodzenie za
dzieło tego rodzaju. Jeżeli także w ten sposób nie da się ustalić wysokości wynagrodzeni a, należy się
wynagrodzenie odpowiadające uzasadnionemu nakładowi pracy oraz innym nakładom przyjmującego
zamówienie."

5) Podstawowe prawa i obowiązki wykonawcy dzieła

(przyjmującego zamówienie):

a) Podstawowym obowiązkiem przyjmującego zamówienie jest wyk onanie dzieła. Jeżeli dzieło wymaga
użycia określonych materiałów, to strony powinny się umówić, kto je dostarcza. Jeżeli materiały
dostarcza zamawiający, wykonawca dzieła powinien je zbadać i zawiadomić drugą stronę o
ewentualnej ich nieprzydatności; powinien także użyć ich w odpowiedni sposób, złożyć
zamawiającemu rachunek z tego użycia i zwrócić mu niewykorzystaną resztę.

b) Przyjmujący zamówienie nie musi wykonywać dzieła osobiście, chyba że co innego wynika z
umowy. Nie jest też w zasadzie związany wskazówkami zamawiającego.

c) Może odstąpić od umowy, jeżeli zamawiający odmawia współdziałania niezbędnego dla
wytworzenia dzieła.

d) Ponosi odpowiedzialność za wady dzieła (o czym dalej).

e) Po wykonaniu dzieła przyjmujący zamówienie może zadąć stosownego wynagrodzenia.

6) Podstawowe uprawnienia i obowiązki zamawiającego .

a) Jest zobowiązany do współdziałania przy wykonywaniu dzieła, jeżeli charakter dzieła tego wymaga.

25

b) Po wykonaniu zamówienie powinien zapłacić wynagrodzenie.

c) Ma prawo kontrolowania wykonania dzieła. Jeżeli sposób wykonania jest wadliwy albo sprzeczny
z umową, zamawiający może wezwać wykonawcę do zmiany sposobu wykonania i wyznaczyć mu w
tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym upływie tego terminu może od umowy odstąpić albo
powierzyć poprawienie lub dalsze wykonanie dzieła innej osobie na koszt i niebezpieczeństwo
przyjmującego zamówienie.

d) Przysługuje mu prawo odstąpienie od umowy (bez wyznaczania dodatkowego terminu), gdy
przyjmujący zamówienie opóźnia się z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła tak dalece, że nie jest
prawdopodobne, aby zdołał jej skończyć w umówionym czasie.

e) Dopóki dzieło nie jest jeszcze ukończone, zamawiający może w każdej chwili od umowy odstąpić,
płacąc umówione wynagrodzenie. Jednakże w takim przypadku m oże odliczyć to, co przyjmujący
zamówienie oszczędził z powodu niewykonania dzieła.

7) Odpowiedzialność wykonawcy za wady wykonanego dzieła (rękojmia) .

Uprawnienia z tytułu rękojmi za wady dzieła zależą od tego, czy wady dadzą się usunąć lub nie, oraz
od tego, czy są istotne czy nieistotne.

Jeżeli wady dają się usunąć, zamawiający może zadąć ich usunięcia i wyznaczyć w tym celu
wykonawcy odpowiedni termin z zagrożeniem, że po jego bezskutecznym upływie dzieła nie przyjmie.
Gdyby naprawa wymagała nadmiernych kosztów, to przyjmujący zamówienie może odmówić jej
wykonania.

Jeśli wady dzieła nie dają się usunąć, a są istotne, albo gdy z okoliczności wynika, że przyjmujący
zamówienie nie zdoła ich usunąć w czasie odpowiednim - zamawiający może od umowy odstąpić. Gdy
są nieistotne, zamawiający może jedynie domagać się odpowiedniego obniżenia wynagrodzenia
wykonawcy.

Wada dzieła jest istotna, gdy czyni je niezdatny do zwykłego użytku albo pozostaje w wyraźnej
sprzeczności z postanowieniami umowy. Zamawiającemu nie pr zysługuje prawo do żądania
dostarczenia - w miejsce dzieła wadliwego - dzieła wolnego od wad.

8) Wygaśnięcie umowy o dzieło

. Normalnym sposobem jest przyjęcie dzieła przez zamawiającego bez

zastrzeżeń i zapłacenie wykonawcy wynagrodzenia. Jednak umowa może wygasnąć także w wyniku
skutecznego odstąpienia od niej jednej ze stron lub przez zgodne rozwiązanie umowy przez obydwie
strony. Ponadto zobowiązanie między zamawiającym i przyjmującym zamówienie wygasa w razie śmierci
przyjmującego zamówienie, choć dotyczy to tylko przypadku, gdy wykonanie dzieła zależało od osobistych
przymiotów wykonawcy (w pozostałych sytuacjach obowiązek wykonania dzieła przechodzi na
spadkobierców zmarłego).

9) Roszczenia

wynikające z umowy o dzieło przedawniają się z upływem 2 lat od dnia oddania dzieła,

a jeżeli dzieło nie zostało oddane - od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane.

16. Najem

16.1. Uwagi wstępne

1) Definicja

: Przez umowę najmu wynajmujący zobowiązuje się oddać najemcy rzecz do używania przez

czas oznaczony lub nie oznaczony, a najemca zobowiązuje się płacić wynajmującemu umówiony czynsz.

2) Przedmiot umowy najmu

: tylko rzeczy albo ich części, nadające się do używania bez zniszczenia ich

substancji. W najem można zatem oddać grunt lub inną nieruchomość, rzecz ruchomą (np. samochód)
albo cześć rzeczy (np. lokal w budynku, a nawet pokój w lokalu lub np. ścianę domu dla zamieszczania na
niej reklam).

26

3) Czynsz

: umowa najmu jest zawsze odpłatna. Czynsz może być uiszczany w pieniądzu lub

świadczeniach innego rodzaju (np. świadczeniu usług). Termin jego płatności wynika z umowy lub
z ustawy.

4) Czas trwania

: Czas najmu może być oznaczony lub nieoznaczony. Umowa na czas oznaczony wygasa

wskutek upływu czasu, na który została zawarta. Natomiast najem na czas n ieoznaczony wygasa w wyniku
wypowiedzenia przez jedną ze stron z zachowaniem umownego lub ustawowego terminu wypowiedzenia.
Oczywiście strony mogą także w każdej chwili rozwiązać umowę za zgodnym porozumieniem. Ponadto,
w razie wystąpienia przewidzianych w ustawie sytuacji, strony mają prawo wypowiedzenia najmu bez
zachowania terminów wypowiedzenia (ze skutkiem natychmiastowym).

16.2. Obowiązki i uprawnienia wynajmującego.

1) Ogólna charakterystyka obowiązków

Wynajmujący ma obowiązek wydania najemcy rzeczy w stanie nadającym się do użytku i utrzymywania jej
w takim stanie przez czas trwania najmu. Nie jest jednak zobowiązany do przywracania przydatności
rzeczy, jeżeli została ona zniszczona z przyczyn niezależnych od niego (np. odbudowania lokalu
użytkowego zniszczonego przez pożar). Ma natomiast obowiązek dokonywania tych napraw, które go
obciążają zgodnie z prawem. Jeżeli tego nie uczyni, najemca może wyznaczyć wynajmującemu odpowiedni
termin do wykonania niezbędnych napraw, bez których rzecz nie jest zdatn a do użytku. Po bezskutecznym
upływie tego terminu najemca może dokonać napraw na koszt wynajmującego. Wynajmujący - o czym
dalej - ponosi również odpowiedzialność za wady wynajętej rzeczy.

2) Ogólna charakterystyka uprawnień wynajmującego

a) Może zadąć zapłaty czynszu; dla zabezpieczenia zaległego czynszu przysługuje mu z mocy ustawy
prawo zastawu na rzeczach ruchomych wniesionych przez najemcę do przedmiotu najmu (prawo to
wygasa, gdy rzeczy te zostaną usunięte z przedmiotu najmu).

b) Najemca może dokonywać zmian w rzeczy najętej tylko za zgodą wynajmującego.

c) Jeżeli najemca

- wbrew ciążącym na nim obowiązkom używa rzeczy w sposób sprzeczny z jej przeznaczeniem lub
umową i nie zaprzestaje takiego postępowania mimo upomnienia, albo

- gdy rzecz zaniedbuje, narażając ją na utratę lub uszkodzenie, lub

- zwleka z zapłatą za dwa pełne okresy płatności - to wynajmujący może najem wypowiedzieć bez
zachowania terminów wypowiedzenia (nawet przy najmie zawartym na czas oznaczony).

16.3. Podstawowe obowiązki i uprawnienia najemcy.

1) Obowiązki najemcy

a) powinien korzystać z rzeczy najętej w sposób zgodny z jej przeznaczeniem i umową;

b)obciąża go obowiązek dokonywania drobnych napraw, związanych ze zwykłym korzystaniem
z rzeczy;

c) nie może - bez zgody wynajmującego - dokonywać zmian rzeczy najętej, niezgodnych
z przeznaczaniem tej rzeczy lub z umową;

d) jest obowiązany płacić czynsz;

e) po ustaniu najmu winien zwrócić rzecz w stanie niepogorszonym; nie ponosi jednak
odpowiedzialności za zużycie rzeczy będące następstwem prawidłowego z niej korzystania.

2) Uprawnienia najemcy:

a) żądanie wydania rzeczy najętej i zapewnienia - przez wynajmującego - spokojnego z niej
korzystania;

b)możliwość podnajęcia rzeczy lub oddania jej w używanie innej osobie, chyba że umowa najmu tego
zabrania;

27

c) jeśli rzecz ma wady ograniczające przydatność do użytku uzgodnionego w umowie - może się
domagać obniżenia czynszu;

d) gdy rzecz ma wady uniemożliwiające korzystanie z niej w sposób ustalony w umowie - może
wypowiedzieć najem bez zachowania terminów do wypowiedzenia.

16.4. Zakończenie stosunku najmu

Może nastąpić wskutek upływu czasu uzgodnionego w umowie lub wskutek wypowiedzenia najmu przez
jedną ze stron (oczywiście także w przypadku zgodnego rozwiązania umowy przez obie strony).
Wypowiedzenie zwykle może być dokonane tylko z zachowaniem ustawowych terminów; jednak
w wypadkach w prawie przewidzianych (lub oznaczonych w umowie) może nastąpić bez konieczności
zachowania tych terminów (ze skutkiem natychmiastowym). Śmierć najemcy lub wynajm ującego nie
powoduje ustania najmu; w miejsce osoby zmarłej wchodzą jej spadkobiercy. Również zbycie rzeczy przez
wynajmującego powoduje, że nabywca wchodzi w miejsce dawnego wynajmującego (zbywcy); może jednak
najem wypowiedzieć z zachowaniem ustawowych t erminów, chyba że umowa najmu została zawarta na
czas oznaczony, w formie pisemnej z datą pewną, a rzecz została najemcy wydana (wtedy nowy właściciel
rzeczy musi czekać, aż nadejdzie termin ustalony w umowie).

16.5. Najem lokali

Poprzednio omówione zostały ogólne zasady rządzące najmem. Problematyka najmu lokali wykazuje
jednak pewną specyfikę. Przede wszystkim jest ona uregulowana nie tylko w kodeksie cywilnym

17. Umowa darowizny

Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego
kosztem swego majątku, zaś obdarowany wyraża na to zgodę. Celem darowizny jest zatem bezpłatne
przysporzenie majątkowe na rzecz drugiej strony dokonane z majątku darczyńcy. Darczyńca nie otrzymuje
za swoje świadczenie żadnego ekwiwalentu.

Przedmiotem darowizny może być:

1) rzecz ruchoma lub nieruchomość (w istocie chodzi tu o prawo własności rzeczy);

2) udział we współwłasności ułamkowej rzeczy;

3) cala masa majątkowa (np. cale przedsiębiorstwo lub cale gospodarstwo rolne);

4) inne - poza własnością - prawa zbywalne, zwłaszcza prawa rzeczowe (np. użytkowa nie wieczyste)
oraz wierzytelności.

Ponadto darowizna może polegać na zwolnieniu obdarowanego z zobowiązania wobec darczyńcy lub
wobec osoby trzeciej (w tym ostatnim wypadku darczyńca spełnia świadczenie do rąk osoby trzeciej na
rachunek obdarowanego) albo na bezpłatnym ustanowieniu na rzecz obdarowanego nowego,
dotychczas nie istniejącego prawa.

W zasadzie umowa darowizny wymaga formy aktu notarialnego dla oświadczenia woli składa nego
przez darczyńcę; mimo niezachowania tej formy umowa będzie jednak ważna, jeżeli przyrzeczone
w niej świadczenie zostanie przez darczyńcę dobrowolnie wykonane.

Darczyńca odpowiada w ramach rękojmi za szkody spowodowane wadą rzeczy darowanej tylko wted y,
gdy wiedząc o tej wadzie nie poinformował o tym obdarowanego; jednak nawet w takim przypadku
jego odpowiedzialność odpada, gdy obdarowany mógł z łatwością wadę zauważyć. Za pozostałe szkody
spowodowane niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy dar owizny darczyńca odpowiada
jedynie wówczas, gdy dopuścił się winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa.

Darczyńca może odwołać darowiznę, gdy:

28

1) po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny musiałoby
pociągnąć za sobą uszczerbek dla jego własnego utrzymania lub dla ciążących na nim ustawowych
obowiązków alimentacyjnych (dotyczy tylko darowizn jeszcze nie wykonanych);

2) obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności (np. popełnił względem niego
przestępstwo lub naruszył ciężko obowiązki rodzinne); odwołanie z tych powodów darowizny może
nastąpić także po jej wykonaniu, chyba że darczyńca obdarowanemu przebaczył.

Darczyńca może w umowie obciążyć obdarowanego poleceniem, czyli obowiązkiem oznaczonego
działania lub zaniechania. Wykonania polecenia darczyńca może zadąć wtedy, gdy sam wypełnił swe
obowiązki; po śmierci darczyńcy z żądaniem mogą wystąpić jego spadkobiercy, a jeżeli polecenie
miało na względzie interes społeczny - także właściwy organ państwowy.

18. Umowa pożyczki

Przez umowę pożyczki dający pożyczkę zobowiązuje się przenieść na własność biorącego pożyczkę
określoną ilość pieniędzy albo rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, a biorący pożyczkę zobowiązuje
się zwrócić te samą ilość pieniędzy lub te samą ilość rzeczy tego samego gatunku i tej samej jakości.
Pożyczka pieniężna może być oczywiście oprocentowana.

Umowa pożyczki o wartości przekraczającej 500 zł powinna być zawarta w formie pisemnej (forma dla
celów dowodowych).

Dający pożyczkę może odstąpić od umowy i odmówić wydania przedmiotu pożyczki, jeżeli zwrot pożyczki
jest wątpliwy z powodu złego stanu majątkowego pożyczkobiorcy, o którym to stanie majątkowym dający
pożyczkę w chwili zawierania umowy nie wiedział i nie mógł się z łatwością do wiedzieć.

Roszczenie o wydanie przedmiotu pożyczki przedawniła się z upływem 6 miesięcy od chwili, gdy
przedmiot umowy miął być wydany.

Jeżeli termin zwrotu pożyczki nie jest oznaczony, dłużnik jest obowiązany zwrócić pożyczkę w ciągu
6 tygodni po wypowiedzeniu przez dającego pożyczkę. Gdy rzeczy otrzymane przez pożyczkobiorcę mają
wady, dający pożyczkę obowiązany jest naprawić powstałą wskutek tego szkodę tylko wtedy, gdy wiedząc
o wadach nie zawiadomił o tym pożyczkobiorcę; nie dotyczy to jednak przypad ku, kiedy biorący pożyczkę
mógł z łatwością wadę zauważyć.

29

19. Umowa przechowania

1) Definicja:

Przez umowę przechowania przechowawca zobowiązuje się zachować w stanie

niepogorszonym rzecz ruchomą oddaną mu na przechowanie (art. 835 k.c.) Może to być umowa odpłatna
lub nieodpłatna (w razie wątpliwości przyjmuje się, że jest odpłatna); jest jednak zawsze umową realną
(dochodzi do skutku dopiero z chwilą wydania przechowawcy rzeczy ruchomej).

2) Przechowawca

może używać rzeczy tylko wtedy, gdy uzyska na to z godę składającego lub gdy jest to

niezbędne dla zachowania rzeczy w stanie niepogorszonym (np. gdy idzie o zwierzę). Powinien ją
przechowywać zgodnie z umową, a jeśli ta tego nie określa - w sposób, jaki wynika z właściwości rzeczy i
z okoliczności. W zasadzie (ze względu na to, iż chodzi tu o stosunek zaufania) może oddać rzecz na
przechowanie osobie trzeciej tylko za zgodą składającego lub gdy jest do tego zmuszony przez
okoliczności (np. chorobę i pobyt w szpitalu). Składający powinien zwrócić przechowaw cy wszelkie
uzasadnione wydatki poczynione w celu zachowania rzeczy w stanie niepogorszonym. Jeśli przechowanie
jest odpłatne winien nadto uiścić wynagrodzenie w wysokości określonej w umowie, taryfie lub - w
wysokości przyjętej w danych okolicznościach.

3) Składający

może w każdym czasie żądać zwrotu rzeczy, doprowadzając poprzez to do wygaśnięcia

stosunku prawnego. Odnosi się to nie tylko do przechowania zawartego na czas nieoznaczony, lecz także
umowy zawartej na czas oznaczony. Przechowawcę wiąże termi n, na jaki została zawarta umowa tylko
wtedy, gdy przechowanie jest odpłatne; może jednak żądać odebrania rzeczy w razie pojawienia się
nieoczekiwanych okoliczności zagrażających jego uzasadnionym interesom lub rzeczy. Jeżeli natomiast
przechowanie jest zawarte na czas nieoznaczony lub nieodpłatne - może domagać się odebrania rzeczy
w każdej chwili, byleby tylko zwrot nie nastąpił w momencie niedogodnym dla składającego.

20. Depozyt nieprawidłowy

Zbliża się pod pewnymi względami do przechowania, ale też i od niego różni i w dużej mierze
przypomina umowę pożyczki. W odróżnieniu od przechowania.

1) Przechowawca nieprawidłowy

zawsze może używać oddanych mu rzeczy, ponieważ staje się ich

właścicielem,

2) Przedmiotem depozytu nieprawidłowego

mogą być tylko pieniądze lub rzeczy oznaczone co do

gatunku,

3)

Po zakończeniu umowy

depozytariusz

nie zwraca tych samych rzeczy lub pieniędzy, lecz taką

samą sumę pieniędzy lub odpowiednią ilość rzeczy tego samego gatunku o tej samej jakości).

W odróżnieniu jednak od pożyczki, a podobnie do przechowania, depozyt nieprawidłowy jest zawsze
umową realną (dochodzi do skutku nie przez same oświadczenia woli, lecz wymaga ponadto wydania
rzeczy; dopóki rzecz nie zostanie wydana, umowa jest uważana za niezawartą ). Ponadto - podobnie
jak przy przechowaniu - składający na przechowanie nieprawidłowe może w każdej chwili żądać
zwrotu depozytu, przy czym żadne ograniczenia umowne nie są tu skuteczne. Zwrot ma nastąpić
w miejscu, w którym przedmiot wręczono przechowawcy nieprawidłowemu.

Depozyt nieprawidłowy może być odpłatny lub nieodpłatny. Odpłatność (zwykle w formie odsetek)
może być zastrzeżona albo na rzecz przechowawcy nieprawidłowego, albo na rzecz składającego (co
jest częstsze i stanowi formę wynagrodzenia za możność korzystania z rzeczy oddanych do depozytu).