Podstawy prawa w gospodarce

(PPwG)

Finanse publiczne

Przedmiot

2

1

• Rola i ograniczenia kompetencji rządu

2

• Zasada wyłączności ustawy w ramach

finansów publicznych

3

• Budżet (pojęcie, zawartość, odrębności

legislacyjne i kontrola wykonania)

4

• Narodowy Bank Polski (NBP)

5

• Rada Polityki Pieniężnej

3

Finanse publiczne – rola i ograniczenia
kompetencji rządu

Kompetencje Rady Ministrów.

•

Znaczny zakres kompetencji

do prowadzenia finansów państwa

przynależny jest Radzie Ministrów, która:



Projektuje budżet państwa i inicjuje procedurę legislacyjną w zakresie
uchwalenia budżetu,



kieruje wykonaniem budżetu,



chroni interesy Skarbu Państwa,



posiada wyłączną inicjatywę w zakresie inicjowania ustaw o zaciąganiu
długów publicznych oraz ustaw o udzielaniu gwarancji finansowych przez
państwo.

•

W strukturze rządu szczególna rola przypada

ministrowi finansów

.

Regulacje ograniczające samodzielność rządu w zakresie
zarządzania finansami państwa.

•

Wyłączność ustawy

dla regulowania spraw finansów państwowych.

•

Odrębny tryb

uchwalania i kontroli wykonania budżetu państwa.

•

Samodzielność

Narodowego Banku Polskiego

jako banku centralnego.

4

Zakres zasady „wyłączności ustawy”

„Wyłączności ustawy”

– sprawy finansów publicznych mogą

być regulowane tylko w drodze ustawy lub z jej upoważnienia.

•

W odniesieniu do finansów publicznych ustawy muszą określać:



porządek i ramy publicznej gospodarki finansowej (np. sposoby gromadzenia
i wydatkowania środków finansowych na cele publiczne, zasady i tryb
zaciągania pożyczek i udzielania przez państwo gwarancji),



system podatków i opłat (np. podatki i daniny publiczne, przedmioty i stawki
opodatkowania, zwolnienia podatkowe),



organizację Skarbu Państwa i sposoby zarządzania majątkiem Skarbu
Państwa,



regulacje w sprawie opracowywania budżetu państwa.

•

Poza wskazaniem instrumentarium prawnym (ustawa) ustala się także
pewne zasady, dotyczące meritum polityki finansowej, mianowicie:



Zaciąganie pożyczek lub udzielanie gwarancji / poręczeń nie może
spowodować

przekroczenia

przez dług publiczny

3/5 rocznego PKB

,



Zakaz pokrywania deficytu budżetowego

poprzez zaciąganie

zobowiązań w banku centralnym państwa.

5

Budżet (pojęcia)

Budżet.

•

Plan dochodów i wydatków państwa, ujęty w
formie aktu prawnego (ustawy).

•

Obejmuje dochody i wydatki w całym roku
budżetowym (od 1 stycznia do 31 grudnia).

Prowizorium budżetowe.

•

Plan dochodów i wydatków państwa, ujęty
w formie aktu prawnego (ustawy)

•

Obejmuje okres krótszy niż rok budżetowy (gdy w danym momencie,
z różnych przyczyn, nie jest możliwe przygotowanie projektu ustawy
budżetowej).

Uwaga:

wniesienie przez RM do Sejmu projektu ustawy o prowizorium

budżetowym nie zwalnia RM od wniesienia do Sejmu projektu ustawy
budżetowej.

6

Budżet (zawartość)

Ustawa budżetowa - uchwalana corocznie w
formie ustawy, posiadającej specyficzny układ,
składający się z dwóch elementów:

•

Treść ustawy

- ramy budżetu:



określenie planowanej wysokości dochodów i
wydatków,



określenie poziomu deficytu budżetowego,



przepisy na temat sposobów wykonania budżetu.

•

Załącznik:



tabele specyfikujące rozkład dochodów i wydatków na
konkretne cele.

Zakres ustawy budżetowej precyzuje ustawa o finansach
publicznych (ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach
publicznych, Dz. U. z 2009 r., Nr 157, poz. 1240 z późn. zm.).

7

Budżet

(przykład ustawy na 2011 r.)

8

Budżet (odrębności legislacyjne)

Ustawa uchwalana regularnie, corocznie.

•

Inicjatywa ustawodawcza

– wyłącznie Rada Ministrów.

•

Terminy

:



RM przedkłada Sejmowi projekt budżetu najpóźniej na

3 miesiące

przed

rozpoczęciem roku budżetowego (wyjątkowo później).



jeżeli w ciągu

4 miesięcy

od dnia przedłożenia Sejmowi projektu budżetu

nie zostanie on przedstawiony Prezydentowi do podpisu, może on zarządzić

skrócenie kadencji

Sejmu.

o

Jeżeli ustawa nie wejdzie w życie w dniu rozpoczęcia roku budżetowego, RM
prowadzi gospodarkę finansową na podstawie projektu ustawy (ciągłość).



Krótsze terminy procedury legislacyjnej dla Senatu

(20 dni)

i Prezydenta

(7

dni)

.

•

Senat

– brak prawa odrzucenia ustawy (może proponować poprawki).

•

Prezydent

– brak prawa veta. Może natomiast skierować budżet do

Trybunału Konstytucyjnego w celu stwierdzenia zgodności z Konstytucją
(TK orzeka w okresie 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku).

•

Treść

– zwiększenie planowanych wydatków lub ograniczenie dochodów nie

może powodować ustalenia większego deficytu niż planowany w projekcie.

9

Budżet (kontrola wykonania)

Kontrola wykonania budżetu państwa – ustawowe zadanie
Najwyższej Izby Kontroli (NIK).

•

Rada Ministrów w ciągu

5 miesięcy

od zakończenia roku budżetowego

przedkłada Sejmowi

sprawozdanie

z wykonania ustawy budżetowej wraz

z informacją o stanie zadłużenia państwa.

•

Sejm rozpatruje sprawozdanie z wykonania budżetu

w ciągu 90 dni

od

dnia przedłożenia Sejmowi sprawozdania.

•

Równocześnie Sejm zapoznaje się ze

sprawozdaniem Najwyższej Izby

Kontroli

z kontroli wykonania budżetu.

•

Sejm podejmuje uchwałę o udzieleniu lub o odmowie udzielenia Radzie
Ministrów

absolutorium

(brak absolutorium nie stanowi przesłanki dymisji

Rady Ministrów).

10

Narodowy Bank Polski

NBP jako bank centralny (niezależność wobec rządu).

•

Posiada wyłączne prawo

emisji pieniądza

.

•

Ustala założenia i realizuje

politykę pieniężną

(o której informuje inne

organy państwa), organizuje rozliczenia pieniężne, gospodaruje rezerwami
dewizowymi, prowadzi bankową obsługę budżetu państwa, reguluje
płynność banków, gromadzi rezerwy obowiązkowe banków, sporządza
bilanse należności i zobowiązań płatniczych banków.

•

Podstawowym celem Banku jest utrzymanie

stabilnego poziomu cen

przy

jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej RM, o ile nie ogranicza to
celu podstawowego (ustawa o NBP).

Organy NBP.

•

Prezes

– powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta na kadencję

sześcioletnią (dopuszczalne jest jednokrotne powtórzenie kadencji).

•

Rada Polityki Pieniężnej (RPP)

– członkowie (9) powoływani w równej

liczbie przez Sejm, Senat i Prezydenta (kadencja sześcioletnia,
jednokrotna). Pracami RPP kieruje Prezes NBP.

•

Zarząd

– Prezes, dwóch wiceprezesów oraz od 4 do 6 członków (powołuje

Prezydent na wniosek Prezesa).

11

Rada Polityki Pieniężnej

Kompetencje.

•

Ustala (corocznie)

założenia polityki pieniężnej

.

•

Przedkłada założenia polityki pieniężnej

do wiadomości

Sejmowi wraz z

przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej.

•

W ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego

składa Sejmowi

sprawozdanie

z wykonania założeń polityki pieniężnej.

•

Kompetencje szczegółowe RPP

, realizowane w celu wykonania założeń

polityki pieniężnej, obejmują:



ustalanie wysokości stóp procentowych NBP,



ustalanie stopy rezerwy obowiązkowej banków i wysokość jej
oprocentowania;



określanie górnych granic zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP
pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych,



zatwierdzanie planu finansowego NBP oraz sprawozdania z działalności NBP,



przyjmowanie rocznego sprawozdania finansowego NBP,



ustalanie zasady operacji otwartego rynku

(operacje prowadzone z bankami z

inicjatywy banku centralnego: zakup / sprzedaż papierów wartościowych, dewiz oraz bonów
pieniężnych emitowanych na własny rachunek przez bank centralny).