Partner Wyższej Szkoły Edukacji Zdrowotnej i Nauk Społecznych

Firma Szkoleniowo-Konsultingowa Nowe Perspektywy, 41-800 Zabrze, ul. Wolności 402

tel./faks 32 777 22 02, 501 453 559; www.noweperspektywy.pl; [e-mail]

1

MATERIAŁY DLA SŁUCHACZY

STUDIA PODYPLOMOWE

TRENING UMIEJĘTNOŚCI WYCHOWAWCZYCH

I EDUKACYJNYCH

„Formowanie się grupy”

Partner Wyższej Szkoły Edukacji Zdrowotnej i Nauk Społecznych

Firma Szkoleniowo-Konsultingowa Nowe Perspektywy, 41-800 Zabrze, ul. Wolności 402

tel./faks 32 777 22 02, 501 453 559; www.noweperspektywy.pl; [e-mail]

2

Dynamika grupowa

Dynamika grupowa to uniwersalne prawidłowości funkcjonowania grup. Zawierają się w niej

sposoby podziału wpływów, komunikacja, realizacja i przyjmowanie ról, lojalności i wiele innych.

Grupa umożliwia dzielenie się doświadczeniami, otrzymywanie informacji zwrotnych pomiędzy jej

członkami. To też miejsce powstawania idei, dzielenia się swoimi myślami, emocjami, to tutaj

możliwe są wglądy w siebie i analiza doświadczeń. Grupa może dać wsparcie i pewność siebie,

a ponadto jej członkowie mogą z powodzeniem zaplanować działania zmierzające do zmiany.

Proces grupowy rozpoczyna się w momencie, w którym kilkoro ludzi spotyka się w tym

samym miejscu, ponieważ posiadają wspólny cel. Pierwszy etap powstawania grupy nazywany jest

etapem formowania

W fazie pierwszej rozwoju grupy następuje jej formowanie się. Corey i Corey (2002) zwracają

uwagę na etap przygotowań, który kończy się decyzja jednostki o udziale w grupie, od której tak

naprawdę zależy funkcjonowanie grupy jako całości.

Zazwyczaj rozważania dotyczące grup rozpoczynają się od definicji pojęcia „grupa”.

Najprościej można je opisać poprzez mechanizmy społeczne uruchamiane wtedy, gdy zbiór jednostek

zaczyna tworzyć swoisty mikrokosmos społeczny:



Określony zostaje wspólny cel.



Powstają normy specyficzne dla tej grupy.



Pojawiają się charakterystyczne dla grupy role.



Pomiędzy osobami zachodzą interakcje.



Powstaje specyficzny dla tej grupy język (komunikacja).

Kto jest kim, czyli wejście w grupę

Pojęcie grupa można tez zawrzeć w opisie takich cech, jak: wielkość, role, status, cel grupy,

interakcje i normy. Mają one oczywiście kluczowy wpływ na przebieg pierwszej fazy dynamiki

grupowej.

Im mniejsza grupa, tym łatwiej przechodzi przez kolejne fazy rozwoju, a każda nowa osoba

komplikuje procesy komunikacyjne odbywające się w grupie, jak również zaburza interakcje, procesy

Partner Wyższej Szkoły Edukacji Zdrowotnej i Nauk Społecznych

Firma Szkoleniowo-Konsultingowa Nowe Perspektywy, 41-800 Zabrze, ul. Wolności 402

tel./faks 32 777 22 02, 501 453 559; www.noweperspektywy.pl; [e-mail]

3

podejmowania decyzji, rozwiązywania problemów i ustalanie ról. Wszystkie wymienione tu procesy

w przypadku zbyt licznej grupy lub w przypadku wprowadzenia nowej osoby do grupy zaczynają

pochłaniać więcej czasu i energii. Dla grup zadaniowych optymalna liczba wynosi 4 – 6 osób.

Interakcje – sieć, w której można się zgubić

Interakcje początkowo są powierzchowne, raczej sztuczne, nacechowane ostrożnością.

Typowe pierwsze rozmowy dotyczą tak zwanej sfery społecznej – pogoda, trasa dojazdu, oglądane

ostatnio filmy. Stanowią one tło do tworzenia się pierwszych interakcji w grupie, które istotnie będą

wpływały na całość jej funkcjonowania. Znajomość możliwych interakcji jest szansą zarządzania nimi

dzięki rozumieniu nieuchronności ich ujawnienia się. Bales (Mika 1981) zaproponował szczegółowy

plan analiz interakcji występujących w grupach:



Rozładowywanie napięcia emocjonalnego, żartowanie, okazywanie zadowolenia.



Solidaryzowanie się z inną osobą, podnoszenie pozycji innej osoby, udzielanie pomocy,

nagradzanie.



Dawanie sugestii, pozostawianie innym autonomii.



Bierne akceptowanie, uleganie, wyrażanie zgody.



Udzielanie informacji, wyjaśnianie, powtarzanie.



Pytanie o opinię, analizę, ocenę.



Pytanie i prośby o informacje, powtarzanie i wyjaśnianie.



Pytanie i prośby o sugestie.



Niezgadzanie się i odrzucanie sugestii innych.



Ujawnianie napięcia emocjonalnego, usuwanie się z grupy.



Ujawnianie antagonizmów, obniżanie pozycji innej osoby, domaganie się uznania, bronienie

się.

Proces grupowy

W każdej, spełniającej odpowiednie warunki grupie jesteśmy w stanie wyróżnić

charakterystyczne role, a także fazy jej powstawania, jak również możemy też dostrzec cykliczność

tych procesów.

Partner Wyższej Szkoły Edukacji Zdrowotnej i Nauk Społecznych

Firma Szkoleniowo-Konsultingowa Nowe Perspektywy, 41-800 Zabrze, ul. Wolności 402

tel./faks 32 777 22 02, 501 453 559; www.noweperspektywy.pl; [e-mail]

4

Siła procesu grupowego

Kiedy wokół pewnego celu skupiają się ludzie i chcą do niego wspólnie dążyć, dochodzi do

zawiązania się grupy. Osoby składające się na tę grupę wnoszą niejako do niej swoje własne życie -

doświadczenia, a także indywidualne i specyficzne tylko dla siebie oczekiwania. Zbierając się

w jednym miejscu i o jednym czasie zaczynają się ze sobą komunikować.

Zawsze towarzyszą temu pewne zjawiska:

a. uruchamia się aktywność poszczególnych jej członków,

b. kształtują się role, wypracowywane zostają wspólne metody działania, a także normy i zasady

dotyczące każdego jej członka.

c. pomiędzy uczestnikami grupy dochodzi również do współpracy, rywalizacji oraz konfliktów.

d. warunkiem niezbędnym do zaistnienia procesu grupowego, jest przede wszystkim

komunikowanie się ze sobą członków grupy - każdy z każdym (taka sytuacja możliwa jest

tylko w grupach małych, tj. około 15 – osobowych)

e. zachodzi pewna cykliczność procesów

Wszystkie wymienione powyżej zdarzenia dzieją się w zasadzie w każdej grupie i wraz z ich

rozwojem następuje rozwój grupy, jej stagnacja bądź też rozpad.

Jednak, na to, by grupa ostatecznie unormowała swoją pozycję i wypracowała zasady swojej

bytności potrzeba czasu. Cały ten proces układa się w pewną logiczną całość i określany jest

mianem procesu grupowego.

Podstawą dla zrozumienia czym jest proces grupowy jest odpowiedź na następujące pytania:

1. Jakie muszą zajść warunki, aby pracując z grupą uruchomić proces grupowy?

2. Jakie są koszty i zyski płynące z uruchomienia procesu grupowego?

3. Na ile kryzys i opór w prowadzonym zespole są wynikiem błędu prowadzącego, a

na ile są wynikiem toczących się procesów grupowych?

4. Jak pomóc w konstruktywnym wyjściu z kryzysu?

Partner Wyższej Szkoły Edukacji Zdrowotnej i Nauk Społecznych

Firma Szkoleniowo-Konsultingowa Nowe Perspektywy, 41-800 Zabrze, ul. Wolności 402

tel./faks 32 777 22 02, 501 453 559; www.noweperspektywy.pl; [e-mail]

5

1. Jakie muszą zajść warunki, aby pracując z grupą uruchomić proces grupowy?

Oto kilka warunków, jakie muszą być spełnione, by proces grupowy rozwijał się i wzrastał z

korzyścią dla grupy i celu do jakiego ona dąży.

a. Do stworzenia grupy przede wszystkim potrzebni są ludzie. Powinni oni posiadać jakiś cel.

Cel ten musi zostać nazwany, by stać się jasnym i zrozumiałym dla całej grupy. To jednak nie jest

warunkiem wystarczającym, cel bowiem musi być również zrozumiały indywidualnie przez każdego

członka grupy.

Dodatkowo każda osoba powinna posiadać motywację do jego realizacji. Kiedy zaistnieje już

taka sytuacja, organizm grupowy powinien równolegle znajdować się w sprzyjających warunkach

fizycznych. Wszystko to, po to, by poszczególni członkowie, czuli się bezpiecznie.

Poczucie bezpieczeństwa oprócz dobrych warunków fizycznych tworzy odpowiednia sytuacja

psychologiczna. Uczestnicy grupy powinni więc czuć, że mogą otwarcie wyrażać swoje myśli i

poglądy.

Stworzenie grupie powyższych warunków ułatwia dodatkowo ustalenie się w niej zasad

uczestniczenia w grupie. Zasady te są drogowskazem na drodze, którą podąża grupa i są szczególnie

istotne we wszelkich momentach kryzysowych.

Kolejnym czynnikiem sprzyjającym uruchomieniu procesu grupowego jest udrożnienie

komunikacji, czyli stworzenie wszystkim członkom grupy warunków sprzyjających prowadzeniu

dyskusji na różne tematy. Czynnik ten wiąże się ściśle z poczuciem bezpieczeństwa, sprzyjając

otwieraniu się uczestników na swobodne porozumiewanie się.

Proces wspomaga zdecydowanie, podjęcie i moderowanie przez prowadzącego dyskusji na

temat celu do jakiego dąży grupa. Moderacja ta polegać może na zadawaniu członkom grupy pytań

pomocniczych i naprowadzających.

Partner Wyższej Szkoły Edukacji Zdrowotnej i Nauk Społecznych

Firma Szkoleniowo-Konsultingowa Nowe Perspektywy, 41-800 Zabrze, ul. Wolności 402

tel./faks 32 777 22 02, 501 453 559; www.noweperspektywy.pl; [e-mail]

6

Bardzo ważne jest również stworzenie każdemu uczestnikowi grupy możliwości do swobodnego

wypowiadania swoich opinii i poglądów. Nauczyciel nie może za wszelką cenę omijać sytuacji

konfliktowych. Jeśli sytuacja zmierza do konfrontacji, powinien dać na to przyzwolenie i swobodnie

przeprowadzić grupę przez konflikt.

2. Czy proces grupowy uruchamia się bez względu na istnienie celu grupy i poczucia

bezpieczeństwa, czy też zachodzi pomimo jego braku?

Uważa się, iż poczucie bezpieczeństwa jest zależne od celu do jakiego zmierza grupa. To czy

grupa na początku swojego istnienia posiada cel, czy też nie, może być sporne. Pomijając jednak

sytuacje ekstremalne, po upływie pewnego czasu, gdy szkielet grupowy już funkcjonuje, mało jest

prawdopodobne, by działał bez celu.

Poczucie bezpieczeństwa może wiązać się z różnymi kwestiami. Może wynikać z potrzeby

przewidywania przyszłych sytuacji, przynajmniej w pewnym zakresie (każdy lubi przecież wiedzieć na

czym stoi, co mu wolno, a czego nie i być może dlatego wyjściowo, na początku istnienia dana grupa

z reguły realizuje mniej więcej podobne normy społeczne i komunikacyjne) Przestrzeganie tych norm

daje poszczególnym członkom grupy poczucie bezpieczeństwa i sprawia, że mogą skupiać się oni na

celu będącym treścią egzystencji grupy, a nie na indywidualnych lękach i obawach. To trochę jak w

teorii zaspakajania potrzeb Maslowa - jeśli nie zaspokoiliśmy potrzeby pierwszego rzędu, którą może

być np. bezpieczeństwo, nie będziemy mogli zaspokajać potrzeb wyższych, którymi mogą być cele

grupowe.

Reasumując: każda grupa raczej prędzej niż później musi posiadać wspólny cel, do którego dąży.

Dodatkowo, do tego, by zaczęła ona realizować obrany cel, niezbędne zdaje się spełnienie warunku

istnienia w niej poczucia bezpieczeństwa każdego z jej członków.

3. Jakie są koszty i zyski płynące z uruchomienia procesu grupowego?

Proces grupowy czy tego chcemy, czy też nie, toczy się. Pytanie tylko czy na zajęciach/lekcjach

czy w przerwach pomiędzy nimi. Nauczyciel musi jednak wiedzieć, iż dużo zależy od niego. To on

ustala rytm i dynamikę grupy, to od niego zależy czy bardziej czy mniej skoncentruje się na relacjach

Partner Wyższej Szkoły Edukacji Zdrowotnej i Nauk Społecznych

Firma Szkoleniowo-Konsultingowa Nowe Perspektywy, 41-800 Zabrze, ul. Wolności 402

tel./faks 32 777 22 02, 501 453 559; www.noweperspektywy.pl; [e-mail]

7

panujących pomiędzy członkami grupy. Powinien wiedzieć również, że przy realizacji zadania nie musi

mieć miejsca cała dynamika grupowa.

Niewątpliwym kosztem istnienia procesu grupowego jest konflikt. W zależności od umiejętności

nauczyciela oraz predyspozycji grupy konflikt może wzmocnić grupę lub doprowadzić do jej rozpadu.

Konflikty są bowiem nieodłączną częścią procesu grupowego. Umiejętne przejście przez

kryzys wzmacnia grupę, sprawia, iż staje się ona bardziej spójna i jednolita. Nieumiejętne natomiast,

spowodować może eliminację niektórych uczestników grupy poprzez wykształcenie w nich

indywidualnej niechęci do funkcjonowania w grupie i powstanie lęku przed wchodzeniem

w przyszłe relacje z innymi. Sytuacja taka prowadzi z reguły do wycofania. Czasem nieumiejętność

poradzenia sobie z konfliktem doprowadza grupę do rozpadu.

Z konfliktem nierozerwalnie związane są inne koszty istnienia procesu grupowego.

Pierwszym jest czas, drugi to uwaga grupy, trzecim zaś są jej emocje. Kiedy zaczynają pojawiać się

konflikty, niewątpliwie ich rozwiązanie wymaga czasu. To ile go upłynie zależy zarówno od

uczestników grupy jak i od nauczyciela. Dodatkowo konflikt i związane z nim nakłady czasowe mogą

powodować, że grupa przestanie koncentrować się nad zadaniem, jakiemu miała wcześniej

poświęcać uwagę.

To prowadzi z kolei do tego, że członkowie grupy mogą przestać kontrolować swoje emocje

i zacząć krzywdzić siebie nawzajem. Jeśli nauczyciel nie jest w stanie kontrolować rozwoju

wypadków i świadomie ich korygować, cały proces grupowy może wymknąć mu się spod kontroli.

Jeśli zaś chodzi o zyski płynące z istnienia procesu grupowego, jest ich co najmniej kilka.

Pierwszym z nich jest uruchomienie aktywności poszczególnych członków grupy. Każdy uczestnik

bowiem wkłada cząstkę swojej wiedzy, a nawet osobowości w tożsamość grupy. Wzbogaca ją całą i

czyni na swój sposób wyjątkową. Dzięki tej aktywności następuje indywidualne uczenie się przez

doświadczanie.

Inną korzyścią płynącą z istnienia procesu są większe rezultaty przejawiające się w synergii

grupy. Te większe rezultaty odnoszą się do grupy jako całości. Wzrost ten odnosi się także do zysków

indywidualnych. Ludzie poznają lepiej siebie i swoje możliwości podczas kontaktów z innymi.

Uruchomienie procesu pozwala na zaistnienie jednostek. Każdy z uczestników ma szansę pokazać, co

Partner Wyższej Szkoły Edukacji Zdrowotnej i Nauk Społecznych

Firma Szkoleniowo-Konsultingowa Nowe Perspektywy, 41-800 Zabrze, ul. Wolności 402

tel./faks 32 777 22 02, 501 453 559; www.noweperspektywy.pl; [e-mail]

8

wartościowego może dać grupie. To pośrednio prowadzi do wzajemnego stymulowania się jej

członków. Powstaje dzięki temu większa spójność i grupa staje się zespołem. Zespół tworzy wtedy

własne normy i dzięki temu kolejne zadania, których będzie się podejmował, będą wykonywane

z większą skutecznością i efektywnością. Poszczególni członkowie grupy bowiem uczą się siebie

nawzajem. Z czasem dochodzi między nimi do powstania głębszych relacji.

Podsumowując zyski płynące z istnienia procesu grupowego, można powiedzieć, iż tak

naprawdę zdają się one pojawiać, w największej ilości w momencie dłuższego trwania tego

procesu. Zyski płynące z procesu grupowego są długoterminowe i objawiają się w momencie gdy

grupa ma już wspólny czas za sobą. Zyski te wyrastają więc poza czas, w którym ta grupa się

znalazła.

Co wpływa na kryzys i opór w zespole?

1. Pierwszą przyczyną i sprawcą największej ilości kryzysów w grupie jest z reguły nauczyciel.

Dzieje się tak z kilku powodów. By aktywnie wpływać na proces grupowy należy posiadać

odpowiednie kompetencje oraz doświadczenie. Niejednokrotnie niestety jest inaczej.

Nauczyciel może działać rozmijając się całkowicie z potrzebami i oczekiwaniami grupy. Jest to

niejednokrotnie konsekwencją braku zbadania przez nauczyciela potrzeb grupy.

2. Inną przyczyną konfliktów spowodowanych przez nauczyciela może być obrażanie przez

niego uczestników grupy. Wiąże się to nierozerwalnie z jego kulturą osobistą.

3. Kolejnymi obszarami które mogą być zaczątkiem dla zaistnienia konfliktu w grupie jest

tworzenie przez nauczyciela dystansu do grupy, tzw. "stawianie się na katedrze".

4. Dodatkowo za konflikty odpowiedzialne są: wyzywający styl bycia nauczyciela, nadmierne

wymagania i wymuszanie na grupie określonych zadań, a także ignorowanie emocji

poszczególnych członków grupy, co wiąże się z nie zwracaniem uwagi na sygnały wysyłane

przez grupę.

5. Bardzo często konflikt w grupie powstaje także wskutek niedopracowania kontraktu. Grupa

może być nie do końca świadoma swoich obowiązków i roli. Kontrakt jest sprawą

fundamentalną, ponieważ to on, do momentu wypracowania specyficznych dla danej grupy

norm jest ich dawcą. Oczywistym jest fakt małego prawdopodobieństwa funkcjonowania i

przetrwania grupy bez wcześniejszego ustalenia zasad jej egzystencji.

Partner Wyższej Szkoły Edukacji Zdrowotnej i Nauk Społecznych

Firma Szkoleniowo-Konsultingowa Nowe Perspektywy, 41-800 Zabrze, ul. Wolności 402

tel./faks 32 777 22 02, 501 453 559; www.noweperspektywy.pl; [e-mail]

9

6. Może to też być tzw. "nowy w grupie".

7. Jeszcze inną przyczyna konfliktów mogą być niewyjaśnione sprawy między poszczególnymi

członkami grupy, np. tajemnice. Często jest to przyczyna tworzenia się podgrup i wzajemnie

zwalczających się obozów.

8. Konfliktowi sprzyja także różnica zdań, jeśli pozostaje ona nie wyjaśniona i wiąże się

z trudnością zaakceptowania przez pojedyncze osoby odmiennych opinii. Z drugiej jednak

strony podkreślić należy, iż całkowity brak różnicy zdań również może być objawem kryzysu

w grupie, prowadzi bowiem do zjawiska zwanego myśleniem grupowym. Kiedy w grupie,

głoszone są zawsze zgodne opinie i zdaje się ona unikać kwestii drażliwych, może to być

efektem ukrywania strachu grupy i niepewności jaka drzemie w poszczególnych jej członkach.

Często strach ten wynika z obawy przed oceną. Ludzie w grupie myślą więc w sposób

grupowy, ponieważ zapewnia to im pewne bezpieczeństwo i pozwala utrzymać chwiejną

samoocenę.

4. Jak pomóc w konstruktywnym wyjściu z kryzysu?

Z czym realnie nauczyciel musi dać sobie radę? Są dwa typy takich sytuacji, znajdujące się niejako

po przeciwnych biegunach. Objawiają się one pasywnymi bądź aktywnymi zachowaniami grupy.

W obu wypadkach postępowanie nauczyciela może się różnić lecz nie musi. Pomimo tego, iż ma ono

wyprowadzić grupę z dwóch skrajnie różnych odczuć i sytuacji, może przejawiać się podobnymi

zachowaniami. Niezwykle wiele zależy tu od samej grupy jak i od nauczyciela.

Kryzysy pasywne polegają generalnie na biernym zachowaniu grupy, kryzysy aktywne na

zachowaniach nieadekwatnych pod względem energetycznym do sytuacji (gadulstwo,

dowcipkowanie, agresja). Zarówno w jednych jak i drugich sytuacjach, nauczyciel powinien dać

grupie czas, nie popędzać jej, lecz bacznie obserwować rozwój sytuacji.

Każda grupa ma swoją dynamikę. Zarówno z kryzysami pasywnymi jak i aktywnymi radzić

można sobie więc zwracając uwagę grupy na jej zachowanie.

Z drugiej strony dostosować należy ładunek energetyczny danych ćwiczeń do sprawności i chęci

grupy w danej chwili. Aby przełamać kryzys, można zawsze w pewnym jego momencie zmienić

Partner Wyższej Szkoły Edukacji Zdrowotnej i Nauk Społecznych

Firma Szkoleniowo-Konsultingowa Nowe Perspektywy, 41-800 Zabrze, ul. Wolności 402

tel./faks 32 777 22 02, 501 453 559; www.noweperspektywy.pl; [e-mail]

10

konwencję zajęć uzasadniając to zachowaniem grupy, a ostatecznie redefiniować kontrakt.

Dodatkowo warto jest zrobić przerwę. Pozwolić grupie przemyśleć kryzys.

Najważniejsze jednak w radzeniu sobie z kryzysami grupowymi jest ustalenie ich przyczyn, a nie

skupianie się na ich formach i objawach.

Na zakończenie:

Kiedy mówimy o dynamice grupy marzymy o stworzeniu super grupy. Tą super grupą ma być

grupa, która stanie się poprzez umiejętność rozwiązywania własnych konfliktów, uczenie się na

swoich błędach oraz błędach nauczyciela czy dyrektora, sprawna jak maszyna chodząca bez oporu.

Cała rzecz wydaje się jednak tkwić w powtórzeniach - dobry zespół tworzy się przez

doświadczanie prób i błędów, poprzez wdrażanie korekt płynących z własnych grupowo

wypracowanych mądrości. Bardzo ważne jest dodatkowo, by na początku organizowania zespołu,

przy budowaniu kontraktu, bardzo jasno i wyraźnie podkreślić, że pracujemy nad zadaniem, ale

i również nad rozwojem samej grupy.