1

Patomorfologia [seminarium] – część lek. med. Pawła Kurzawy 

 
 
1.  Krwotok - wyjście krwi w pełnym składzie poza łożysko naczyniowe 

Krwinkotok ( pojęcie rzadko używane) - pojęcie ogólne w skład którego wchodzi wiele 
różnych jego postaci: 

  krwiak,  
  podbiegnięcie krwawe( siniec),  
  wybroczyny krwawe,  
  wymioty krwawe,  
  krwioplucie,  
  krwiomocz 

  

Petechiae – wybroczyny krwawe, do 1 mm, skóra i błony śluzowe, 
Purpura – skaza krwotoczna, 1-3 mm, uraz, vasculitis, 
Ecchymoses – wybroczyny krwawe, > 1 cm, uraz, 
Suffusiones v. Sugillationes – podbiegnięcia krwawe, duże, uraz, 
Focus haemorrhagicus – ognisko krwotoczne, wylew niszczący tkankę, np. mózg, 
Haematoma – krwiak, wylew krwi do jam ciała lub szczelin tkankowych, krew nie niszczy 
tkanek (?), rozsuwa i uciska, 
 Haematocephalus, Gastrorrhagia, Enterorrhagia, Sedes cruentes, Pneumorrhagia, 
Haematuria, Metrorrhagia, Menorrhagia, Haematothorax, Haemopericardium, 
Haemarthros, Melania.  

 
2.  Przyczyny krwotoków 

a)  zakłócenie równowagi między parciem wewnątrznaczyniowym a wytrzymałością ściany 

naczynia 

  urazowe 
  samorodne: 

o

  z pęknięcia ściany:  

  nagły spadek ciśnienia atmosferycznego (w kabinie samoloty rozhermetyzowanej na 

dużej wysokości, wzrost ciśnienia w żyłach podczas duszenia się, silnego kaszlu), 

  choroby ściany serca (zawał),  
  choroby tętnic (miażdżyca, tętniak), 
  choroby żył (zapalenie, żylak) 

o

  z nadżarcia: choroba tocząca się w sąsiedztwie naczynia (wrzód, gruźlica, nowotwór) 

b)  krwotok bez naruszenia ciągłości ściany naczynia (pozornie samoistny), zmniejszenie 

szczelności naczynia, rozluźnienie jej utkania. Drobne krwotoki z naczyń włosowatych, 
drobnych tętnic i żył (błony śluzowe, wybroczyny) 
 

3.  Następstwa krwotoków 

a)  miejscowe, zależne od miejsca: 

  punkcikowaty w rdzeniu, w korze nadnerczy w worku osierdziowym = nagły zgon 
  ognisko krwotoczne w narządzie 
  krwiak- w jamach ciała, narządach rurowych 
  podbiegnięcie krwawe- w tkankach 

 

2

b)  ogólnoustrojowe 

  niedokrwistość: szybka utrata 0,5 l do 1,0 l 
  wstrząs 

 
4.  Rodzaje krwotoków 

a)  w zależności od przyczyn: jak wyżej 
b)  w zależności od miejsca:  

  wewnętrzny – do jam ciała, które nie mają ujścia 
  zewnętrzny – do jam ciała, z ujściem 
  pośrednio zewnętrzny – np. żołądek: ma ujście ale nie bezpośrednie  

c)  w zależności od naczynia:  

  tętniczy (rytmiczny, pulsacyjny wypływ jasnoczerwonej krwi),  
  żylny (jednostajny wypływ ciemnoczerwonej krwi),  
  miąższowy (niewielkie sączenie, kapanie kroplami) 

 
5.  Wstrząs - zespół zaburzeń ogólnoustrojowych spowodowanych dysproporcją pomiędzy 

pojemnością łożyska naczyniowego (za mało krwi w stosunku do pojemności) co prowadzi 
do spadku ciśnienia i niedotlenienia 

a)  podział wstrząsu: 

  hipowolemiczny w następstwie utraty:  

o

  krwi (pokrwotoczny, pourazowy),  

o

  osocza (oparzenie),  

o

  wody i NaCl: 

  odwodnienie izotoniczne - biegunki, wymioty,  
  odwodnienie hipotoniczne - niewydolność nerek, nadnerczy,  
  odwodnienie hipertoniczne 

  normowolemiczny( wazodylatacyjny) wynikający z porażenia ścian naczyń i rozszerzenia 

się łożyska:  

o

  septyczny (endotoksyczny, bakterie),  

o

  anafilaktyczny (nadmiernej nadwrażliwości),  

o

  neurogenny (przedawkowanie barbituranów, przecięcie rdzenia kręgowego, silny uraz 

mózgowia),  

o

  w następstwie ostrej rozległej martwicy trzustki 

  kardiogenny powstający w wyniku ostrej niewydolności lewej komory (zawał, zator, 

tamponada serca) 

b)  przebieg wstrząsu: 

  I etap - spadek ciśnienia tętniczego - pobudzenie baroreceptorów - przyspieszenie 

czynności serca i wydzielenie amin katecholowych – skurcz tętniczek na obwodzie 
(oprócz mózgowych i serca) - bladość, pocenie, oziębienie skóry, osłabienie mięśniowe, 
skąpomocz (gdy te dysproporcje są małe organizm sam przywraca równowagę) 

  II etap: gdy pierwszy zawodzi dochodzi do: zaburzenia w mikrokrążeniu - niedotlenienie 

tkanki - kwasica mleczanowa - udrożnienie wszystkich naczyń włosowatych - coraz 
więcej krwi na obwodzie i coraz mniejsze ciśnienie - płyn wychodzi poza naczynia z 
powodu nadmiernego ciśnienia w nacz. włosowatych - krew ulega zagęszczeniu - coraz 
większe niedotlenienie, mikrozakrzepy – zgon 
 

 

3

6.  Skaza krwotoczna - niezdolność do zatrzymania krwawienia siłami ustroju w razie 

uszkodzenia naczyń lub skłonność do krwawienia samoistnego. 
W procesie przeciwdziałania krwawienia biorą udział: 

 

ściana naczynia,  

 

trombocyty,  

 

osoczowy układ  krzepnięcia 

 
7.  Podział skaz: 

a)  ze wględu na powyższe:  

  osoczowe, 
  płytkowe, 
  naczyniowe 

b)  ze względu na charakter:  

  wrodzone (uwarunkowane genetycznie) 
  nabyte 

 
 

Podział skaz 

Wrodzone 

Nabyte 

Osoczowe 

 hemofilia A (czynnik VIII – białko 

przeciwhemofilowe A), 

 hemofilia B (IX – przeciwhemofilowy 

B),  

 niedobór czynnika XI ( hemofilia C) 

  czynnik II (protrombina), VII, 

IX, X + niedobór wit. K → 
brak aktywności biologicznej 
→ skaza krwotoczna 

  marskość wątroby i jej ostra 

martwica 

Płytkowe 

jakościowe zmiany płytek krwi 
(trombastenia Glanzmanna) – 
nieprawidłowa budowa błony płytkowej 
→ niezdolność płytek krwi do agregacji 
(łączenia mniejszych cząstek w większe), 
które upośledza krzepnięcie 

  małopłytkowość 
  nadpłytkowość (np. po 

usunięciu śledziony) 

Naczyniowe 

naczyniakowatość krwotoczna  
(choroba Rendu, Moslera i Webera) – 
ściany drobnych naczyń cieńczeją na 
pewnych odcinkach → rozszerzenie 
naczyń włosowatych i żyłek (błona 
śluzowa nosa, jamy ustnej, w skórze, 
żołądku, pęcherzu moczowym, tchawicy i 
oskrzelach) 

  zespół Schönleina Henocha – 

uczulenie na alergeny → 
wybroczyny skórne, objawy 
brzuszne (bóle, wymioty, 
krwawe stolce), stawowe (bóle, 
zmniejszenie ruchomości), 
kłębuszkowe zapalenie nerek; 
głównie u dzieci i u młodzieży 

  autoimunizacyjne zapalenie 

naczyń 

  gnilec (szkorbut - niedobór 

wit.C) 

 
 
 
 

 

4

8.  Przekrwienie - nadmiernie przepełnienie krwią naczyń. 

W zależności od rodzaju naczynia wyróżnia się: 

a)  przekrwienie czynne (tętnicze) – może wystąpić w: 

  stanach fizjologicznych: w narządach pracujących, które wymagają większego ukrwienia: 

mózg, mięśnie, układ trawienia 

  w stanach patologicznych: na wskutek przyczyn działających na warstwę mięśniową 

naczynia bezpośrednio (wysoka temp., czynniki chemiczne, nagłe uwolnienie ucisku) lub 
pośrednio na drodze nerwowej (rozszerzenie naczyń na wskutek podrażnienia nerwów) 

b)  przekrwienie bierne (żylne) - występuje w stanach patologicznych na wskutek utrudnionego 

odpływu krwi żylnej 

  przyczyny: 

o

  ogólne: osłabienie pracy komory prawej, ucisk na naczynia żylne (guz, zakrzep) 

o

  miejscowe: ucisk na naczynie mniejsze, miejscowo 

  następstwa:  

o

  żylaki,  

o

  zmiany wsteczne narządu,  

o

  nieżyt zastoinowy (w błonie śluzowej przewodu pokarmowego - nadmierne wydzielanie 

śluzu),  

o

  obrzęki 

c)  przekrwienie mieszane (tętniczo-żylne) - zwiększony dopływ krwi tętniczej i utrudniony 

odpływ krwi żylnej (przekrwienie opadowe w płucach u obłożnie chorych), sztucznie - 
bańki 

 
9.  Obrzęk - gromadzenie się w nadmiarze płynu w przestrzeni międzykomórkowej tkanek lub 

jamach ciała. Następstwo zaburzenia równowagi czynników zatrzymujących płyn w naczyniu 
sprzyających jego wychodzeniu poza. 
Przyczyny: 
  uszkodzenie naczynia włosowatego,  
  zwiększenie ciśnienia hydrostatycznego w naczyniach po stronie żylnej,  
  zmniejszenie ciśnienia osmotycznego koloidów osocza - głodzenie, niedostateczne 

wytwarzanie albumin (marskość wątroby), utrata białka przez nerki, 

  zwiększone zatrzymanie sodu w płynach ustrojowych (nadmierne spożycie, przewlekłe 

choroby nerek) 

  utrudnienie odpływu limfy 
Przesięk - płyn wychodzący poza naczynia w przypadku, gdy budowa ich ściany jest 
prawidłowa lub nieznacznie zmieniona. 
→ Płyn jest przejrzysty, żółtawy - bursztynowy, gęstość ok.. 1,012; zawiera ok.. 2.5% białek 
(głównie albumin), wolny od enzymów, bezkomórkowy 
Wysięk - powstaje w razie typowego dla zapalenia uszkodzenia ściany drobnych żyłek, 
powstającego pod wpływem mediatorów zapalnych 
→ Płyn jest mętny, zawiera komórki (granulocyty, limfocyty, złuszczone komórki jam ciała, 
pewną ilość włóknika), gęstość 1.018 do 1.025, białka przekraczają 4% o składzie podobnym 
do składu białek krwi wraz z enzymami 
 
 

 

5

10. Żylak - rozszerzenie żyły na pewnym jej odcinku, czemu zwykle towarzyszy wydłużenie 

powodujące jej kręty przebieg 

a)  przyczyny: 

  wzrost ciśnienia wewnątrznaczyniowego 
  uszkodzenie i osłabienie ściany żyły 
  bliznowacenie jej błony środkowej 
  zanik włókien sprężystych i mięśniowych gładkich błony środkowej 

b)  umiejscowienie: 

  kończyny dolne 
  odbyt 
  splot maciczno-pochwowy 

 
11. Tętniak - uwypuklenie się ściany tętnicy na pewnej części jej obwodu albo rozszerzeniem się 

całej tętnicy na określonym odcinku 

a)  przyczyny: 

  zniszczenie włókien sprężystych i elementów mięśniowych i zastąpienia ich przez 

niesprężystą tkankę łączną uwypuklającą się pod naporem krwi w wyniku miażdżycy, 
urazów, zapaleń (kiła)  

  wrodzona nieprawidłowość budowy ściany tętnic (w tętniakach wrodzonych) 

b)  umiejscowienie: każda tętnica ale najczęściej aorta, tętnica śledzionowa, w kole tętniczym 

mózgu. 

c)  rodzaje: 

  tętniak prawdziwy- ścianę stanowi zmieniona ściana naczynia 
  tętniak rzekomy – po przebiciu 3 warstw ściany naczynia (w miejscach wszycia protezy 

do ściany aorty) 

  tętniak rozdzielający (rozdzielenie tętniakowate) - najczęściej w aorcie 

 
12. Skrzep - powstaje za życia poza naczyniem a w układzie naczyniowym po śmierci 

a)  krew w postaci ciała stałego 
b)  gładki, lśniący 
c)  leży luźno w świetle naczyń 
d)  nie przywiera do  ściany naczynia za wyjątkiem serca , gdzie ściana ta posiada pewne 

nierówności 

e)  w zależności od liczby erytrocytów może być czerwony, żółty lub biały 
Zakrzep (skrzeplina) - powstaje w świetle układu naczyniowego naczynia za życia 
a)  szaroróżowa lub wiśniowa 
b)  nierównej powierzchni 
c)  krucha 
d)  przylega do zmienionej ściany naczynia 
e)  na przekroju bywa warstwowej budowy 
f)  powstaje wtedy gdy: 

  jest zmieniona ściana naczynia, 
  występują zaburzenia przepływu krwi,  
  zachodzą zmiany w samej krwi 

f)  następstwa zakrzepu: 

  jako ciało stałe, obce dla ustroju (odczyn) 

 

6

  utrudnienie dopływu i odpływu krwi (niedokrwienie, zawał, zator) 
  zakrzepica, zarośnięcie naczynia 

 
13. Zator - krążenie krwi lub limfy polegające na wędrówce przez naczynia ciała obcego, który 

następnie grzęźnie w napotkanym po drodze zbyt wąskim naczyniu i zatyka je. 

a)  rodzaje ciał obcych w zatorze: 

  czopy złożone z cząstek skrzepliny, z ognisk miażdżycowych,  
  kryształy cholesterolu,  
  komórki wątroby po urazie,  
  komórki łożyska w przebiegu rzucawki porodowej,  
  komórki szpiku w złamaniach kości,  
  komórki nowotworowe,  
  bakterie, tłuszcze, azot , powietrze 

b)  następstwa: 

  niedokrwienie,  
  zawał,  
  martwica 

14. Zawał - czyli martwica tkanek na pewnym obszarze, powstaje wskutek znacznego 

niedokrwienia, bez możliwości szybkiego i dostatecznego ukrwienia zastępczego 

a)  przyczyny: 

  najczęściej zamknięcie światła naczynia w sposób nagły:  

o

  miażdżyca,  

o

  wszelkiego rodzaju uciski na ścianę naczynia (guzy nowotworowe, zapalne, płyny, 

gazy, opaski),  

o

  zakrzepy, zatory, zgrubienia ściany naczyń (zarosty naczyń, zmiany kiłowe), 

  podrażnienie nerwów zwężających naczynia (emocje, przestrach, nikotyna, adrenalina) 

→  Zawały powstają najczęściej w następstwie zaczopowania małych tętnic, anatomicznie 
lub czynnościowo końcowych. 

b)  rodzaje: 

  szarobiały (bezkrwisty, blady) - w różnych narządach - serce, śledziona, mózg, nerki 

(zupełne niedokrwienie). 

  czerwony (krwotoczny) w płucach, jelitach, jądrach i czasami nerkach (warunek: znaczne 

przekrwienie bierne narządu) 
Brak zawałów w narządach dobrze ukrwionych: język, tarczyca, prącie, macica, pęcherz 
moczowy 
 

15. Zawał serca - oznacza rozległą martwicę skrzepową (powyżej 1cm) powstałą z powodu 

niedostatecznego dopływu krwi przez tętnice wieńcowe  

a)  przyczyny: 

  miażdżyca tętnic wieńcowych (najczęstsza) 
  zakrzepica tętnic wieńcowych (nie jasna) 
  zator tętnic wieńcowych (rzadko) 
  niedostateczny dopływ krwi do tętnic wieńcowych na wskutek: wady serca, zwężenia 

ujścia aorty, niedomykalności zastawki aorty, częstoskurczu, rzadkoskurczu 

  skurcz tętnic wieńcowych pochodzenia nerwowego 

 

7

  zaburzenia gospodarki jonowej: niedobór potasu 
  zaburzenia hormonalne: niedobór insuliny, nadmiar amin katecholowych 
  zapalenie tętnic: guzkowe zapalenie tętnic, kiła naczyniowa 
  Mikrozawał - ognisko marwicy mniejsze od 1 cm 

b)  umiejscowienie:  

  najczęściej w komorze lewej 

o

  tętnica wieńcowa prawa - dolna i tylna przegroda oraz tylnej ściany komory lewej oraz 

koniuszka 

o

  gałęzie tętnicy wieńcowej lewej: 

  tętnica międzykomorowa przednia - przednia ściana lewej komory 
  tętnica okalająca - ściana boczna lewej komory 

  zawał mięśnia komory prawej – rzadko (tętnica wieńcowa prawa przy ujściu od aorty) 
  zawał przedsionków – rzadko 

c)  rodzaje: 

  zawał podwsierdziowy: grubość od wsierdzia nie przekracza 50% grubości komory lewej 

(najczęściej jako następstwo skurczu tętnic), wieloogniskowy 

  zawał pełnościenny: grubość mierzona od wsierdzia przekracza 50% grubości ściany 

(najczęściej jako następstwo miażdżycy), jednoogniskowy. 

d)  przebieg 

  ostry napad niedokrwienia kończący się śmiercią (w mięśniu brak zmian) 
  chory pozostaje przy życiu, w strefie niedokrwienia pojawiają się: 

o

  falisty przebieg kardiomiocytów kontrastujący z prostym przebiegiem włókien żywych 

(pierwszy objaw) 

o

  zatarcie budowy i prążkowania kardiomiocytów, eozynofilia (po 6- 12 godz.) 

o

  nacieczenie przez granulocyty obojętnochłonne (od 6 godz.) 

o

  makroskopowo zblednięcie a potem żółtawe zabarwienie zmienionego obszaru (od 24h) 

o

  rozmiękanie zawału i uprzątanie martwiczych włókien (od  4 - 5 dnia) 

o

  uwidocznienie się zrębu naczyń i fibroblastów (tworzenie ziarniny) 

o

  gojenie się przez bliznę (od 3 tyg. do kilku miesięcy) 

e)  następstwa - śmierć w zawale może nastąpić na skutek: 

  pęknięcia ściany i tamponady serca (5- 10 dzień) 
  migotania komór 
  zatorów skrzeplinowych mózgu 
  ostrej niewydolności komory lewej i wstrząsu kardiogennego 
  rozerwania mięsni brodawkowatych albo przegrody międzykomorowej 
  bloku serca 

 
16. Zawał mózgu - martwica tkanki nerwowej na skutek całkowitego i odpowiednio trwającego 

niedokrwienia; klinicznym wykładnikiem jest udar 

a)  przyczyny:  

  zamknięcie naczyń mózgowych przez zakrzep, miażdżycę lub materiał zatorowy 
  niedokrwienie z powodu spadku ciśnienia (najczęściej w nocy i nad ranem), zatrzymanie 

akcji serca, częstoskurcz, wstrząs, zawał serca 

  przerwanie ciągłości naczyń mózgowych: uraz, tętniak, naczyniak i wylew krwi poza 

łożysko naczyniowe 

 

8

  lokalizacja zawału zależy od tego, która gałązka tętnicza została zamknięta 
  rozległość zawału zależy od wielkości zamkniętej tętnicy oraz miejsca zamknięcia, oraz 

możliwości powstania krążenia obocznego 

b)  rodzaje zawału na podstawie makro i mikro wyglądu: 

  zawał blady - w postaci ogniska martwicy rozpływnej, po zakrzepie w tętnicy 
  zawał krwotoczny- w postaci ogniska martwicy zmieszanej z wylaną krwią, po zatorze, 

który powoduje nagłą martwicę tkanki nerwowej wraz z martwicą ściany naczyń, po 
krwotokach z naczyń mózgowych 

  ewolucja 
  świeża martwica rozpływna (do tyg.) 
  resorpcja mas martwiczych (4-6 tyg.) 
  bliznowacenie (małe ogniska) lub powstanie jamy poudarowej (kilka miesięcy) 

wypełnionej tkanką glejową 

 
17. Udar - stan, zespół wykładników klinicznych ostrego zaburzenia ukrwienia mózgowego 

a)  udar niedokrwienny na skutek: 

  zawału bladego,  
  zawału krwotocznego,  
  zawału mieszanego, 
   przemijającego ataku niedokrwienia mózgu 

b)  udar krwotoczny na skutek: 

  krwotoku pierwotnego (z tętnicy zmienionej przez nadciśnienie, miażdżycę, z tętniaka, z 

naczyniaka), 

  krwotoku wtórnego (do pnia mózgu), pourazowego 

 
18. Miażdżyca - choroba przewlekła, polegająca na stwardnieniu ściany tętniczej i utracie jej 

elastyczności w wyniku odkładania się złogów w warstwie wewnętrznej i środkowej tętnicy 
Synonimy: stwardnienie, kaszowatość 

a)  czynniki ryzyka: 

  wiek,  
  płeć,  
  genetyczne predyspozycje,  
  hyperlipidemia,  
  nadciśnienie,  
  cukrzyca,  
  palenie tytoniu 

b)  najczęstsze tętnice:  

  aorta brzuszna,  
  tętnice wieńcowe, szyjne, biodrowe, mózgu, nerkowe, kończyn dolnych - rzadziej 

c)  złogi miażdżycowe (blaszki) - zbudowane z rdzenia i osłony 

 w skład wchodzą:  

  w rdzeniu estry cholesterolu i lipoproteiny najczęściej sfagocytowane przez miocyty, 

makrofagi, kom. piankowate, złogi innych lipidów, kom. mięsni gładkich, leukocyty 

  w osłonce tkanka łączna złożona z włókien kolagenowych, elastycznych, proteoglikanów 

 

 

9

d)  patogeneza: 

  uszkodzenie śródbłonka naczynia (przez utlenione LDL, imminizację po przeszczepach, 

chorobach, toksyny palenie tytoniu, wolne rodniki tlenowe, nadtlenki nienasyconych 
kwasów tłuszczowych, wirusy, bakterie, czynniki mechaniczne, nadciśnienie) 

  zwiększona przepuszczalność śródbłonka na te czynniki LDL 
  działanie chemotaktyczne ich polegające na przyciąganiu i adhezji limfocytów i 

makrofagów 

  uwalnianie czynników migracji kom. mięsni gładkich z błony środkowej do wewnętrznej 

z proliferacją ich w błonie wewnętrznej 

  dalsze przechodzenie i powstawanie złogów proteoglikanów i lipidów 

e)  następstwa miażdżycy: 

  rozpadanie się blaszek i skutki tego 
  owrzodzenie ścian naczyń 
  wapnienie naczyń 

 

Miażdżyca Monckeberga 

  po 50 r , ż 
  pierścieniowate ogniska w błonie środkowej 
  zanik i martwica mięśniówki błony środkowej i zastępowanie ją przez zmiany szkliste, 

złogi wapnia, kostnienie 

  tętnice obwodowe średniej wielkości kończyn, macicy 

 

 

19. Cukrzyca - zespół chorobowy  którego istotą jest nieprawidłowa przemiana węglowodanów, 

tłuszczów i białek wraz z tego następstwami z powodu zaburzonego wydzielania insuliny; 
objawia się to przewlekłą hiperglikemią i innymi zaburzeniami biochemicznymi do ketozy 
włącznie, a wtórnie doprowadza do uszkodzenia rozmaitych narządów 
Podział:  

a)  typ I (ze znacznym zmiejszeniem insuliny we krwi) 

  choroba zwykle zaczynająca się w dzieciństwie (ujawnia się w okresie dojrzewania, lub 

nawet starości czasami) 

  znaczne uszkodzenie lub zniszczenie komórek beta 
  podłożem jest autoimmunizacja (mechanizm niewiadomy) najczęściej uruchamiana przez 

zakażenie wirusowe lub czynniki toksyczne 

  powstaniu tej jednostki sprzyja także podłoże genetyczne 
  niszczenie wysp komórek beta polega na nacieku limfocytów T oraz przeciwciał przeciw 

tym komórkom 

  kwasica ketonowa - polegająca na rozpadzie tłuszczów w tkance tłuszczowej (z powodu 

niedoboru insuliny) zwiększonej ich obecności w krwi, których utlenianie prowadzi do 
powstania ciał ketonowych - śpiączka, chory jest chudy, cukromocz, odwodnienie, 
zwiększony katabolizm białek 

b)  typ II (z nieznacznym zmniejszeniem insuliny lub bez niego) 

  ujawnia się po 40 r.ż. 
  stężenie glukozy pow. 7 mmol/ l 
  etiologia: 

o

  zmniejszona wrażliwość tkanek na działanie insuliny 

 

10

o

  mniejszona zdolność komórek beta do wydzielania insuliny 

  rozwojowi typu II sprzyja : 

o

  uwarunkowanie genetyczne 

o

  otyłość 

o

  ciąża 

o

  nowotwory trzustki, resekcje trzustki, ropienie, martwica (obraz jak w typie I) 

o

  hemochromatoza (obraz jak w typie II) 

  kwasica ketonowa występuje rzadko, chory może się odwadniać i to może zagrażać 

śpiączką 

  zmiany morfologiczne: 

o

  glikolizacja nieenzymatyczna (połączenie glukozy z grupami aminowymi białek - 

albumin, kolagenu, LDL, mieliny) 

o

  zgrubienie błony podstawnej kanalików i torebki kłębuszków nerkowych, naczyń 

włosowatych skóry, mięśni, siatkówki, nerek. 

o

  serce: kardiomiopatia cukrzycowa 

o

  naczynia: rozwój miażdżycy, wieńcowych tt oraz kończyn dolnych (stopa 

cukrzycowa) 

o

  nerki: zwyrodnienie glikogenowe komórek kanalików - częste zakażenia z zapaleniem 

odmiedniczkowym 

o

  skóra: zapalenia i zakażenia ropne, kępki żółte 

o

  układ nerwowy: zaburzenia neurologiczne, demielinizacja (zaburzenia czucia, 

urazów) 

o

  oko 

  Insulina - hormon anabolizujący wydzielany przez komórki Beta wysp trzustkowych który: 

 pomaga glukozie i aminokwasom przedostać się do komórek (miocytów, lipocytów, 

hepatocytów) 

 sprzyja syntezie glikogenu w hepatocytach i miocytach 
 przyczynia się do przekształcenia glukozy w triglicerydy 
 pobudza syntezę kw. nukleinowych i białek 

 
20. Zmiany rozrostowe 

a)  Przerost - powiększenie się narządu wskutek powiększenia się komórek (ich masy i 

rozmiarów) 
Rozrost - powiększenie się narządu wskutek zwiększenia się liczby komórek 

b)  Metaplazja - przekształcenie się tkanki zróżnicowanej i dojrzałej w inną również 

zróżnicowaną i dojrzałą w następstwie zmiany kierunku różnicowania się komórek 
macierzystych 
Dysplazja - zjawisko polegające na nieprawidłowym układzie komórek naruszającym 
charakterystyczną  architektonikę narządu bądź tkanki oraz na pojawieniu się komórek 
atypowych 
Anaplazja- skrajna niezdolność do różnicowania i dojrzewania komórek w stosunku do 
macierzy przy zachowanej jedynie zdolności do rozrostu  
 

c)  Guz- każde miejscowe obrzmienie niezależnie od jego istoty. W tym pojęciu mogą mieścić 

się zarówno zmiany nienowotworowe (obrzęk, torbiel, krwiak) jak i nowotworowe. 

 

11

Nowotwór- nieprawidłowa tkanka rozrastająca się w nadmiarze i w sposób 
nieskoordynowany z pozostałymi tkankami, przy czym nadmierna proliferacja utrzymuje 
się mimo wyeliminowania czynnika, który ja wywołał 

 
21. Nowotwory 

Stanem przednowotworowym nazywamy stan nienowotworowy (jednostkę chorobową), w 
którym jest zwiększone ryzyko wystąpienia nowotworu złośliwego (tzn., że u większości 
chorych z tymi zmianami nowotwory nie wystąpią), np.: Collitis ulcerosa, Xeroderma 
pigmentosum, Cirrhosis hepatis 
Zmianą przednowotworową (przedrakową) nazywamy lokalną zmianę morfologiczną z 
dysplazją, która niesie ze sobą zwiększone ryzyko wystąpienia nowotworu złośliwego (z 
takiej zmiany może rozwinąć się nowotwór złośliwy), np.: Adenoma villosum, Leucoplakia, 
Hyperplasia atypica. 
 
PODZIAŁ NOWOTWORÓW 
a)  podział  

  ze względu na charakter wzrostu: 

o

  łagodne - zbudowane z tkanki zróżnicowanej i dojrzałej, często trudnej do 

odróżnienia od macierzystej 

o

  miejscowo złośliwe - mają cechy nowotworów złośliwych , ale nie dają przerzutów 

  ( np.. guz mieszany ślinianki); nawet po usunięciu może ponownie powstać (w tym 

samym miejscu co poprzednio od nowa) 

o

  złośliwe – utkanie histologiczne odbiega od tkanki macierzystej 

  rosną powoli 
  brak torebki (najczęściej) 
  dają przerzuty 
  wznowa 
  naciekają tkanki otaczające 
  wpływ na organizm duży, często prowadzący do śmierci 

  ze względu na pochodzenie tkankowe: 

o

  nabłonkowe – gruczolak ,brodawczak, rak 

o

  nienabłonkowe (mezenchynalne) - naczyniak, mięśniak, mięsak, chłoniaki, czerniak 

 

Nowotwory 

Nabłonkowe 

Nienabłonkowe 

Łagodne 

gruczolaki, brodawczaki, itp. 

tłuszczak, naczyniak, chrzęstniak, 

mięśniak 

Złośliwe 

RAKI 

mięsaki, chłoniaki, czerniaki (melanina ← 

melanocyt nie jest nabłonkiem) 

 

Potworniak - nowotwory łagodne wywodzące się z wielopotencjalnych komórek 
rozrodczych, które różnicują się w kierunku dojrzałych tkanek dwóch lub trzech listków 
zarodkowych (np.: naskórek, przydatki skórne, tkanka glejowa, mięśniowa, nabłonek 
jelitowy, tarczyca, chrząstka) nazywamy potworniakami dojrzałymi (teratoma maturum).  
 
 

 

12

b)  stopniowanie złośliwości nowotworów: 

  I st.    0-25 %  komórek niezróżnicowanych 
  II st.   25- 50 % komórek niezróżnicowanych 
  III st.  50- 75% komórek niezróżnicowanych 
  IV st.  75- 100 % komórek niezróżnicowanych 

c)  Staging – kliniczny stopień zaawansowania nowotworu 

  T – guz pierwotny – wielkość ( Tx, T1-T3) 
  N- węzły chłonne( Nx, N 1- N3) 
  M- przerzuty ( Mx, M0, M1) 
 

Nowotwory sutka 

  łagodne 

o

  Fibroadenoma (gruczolakowłókniak) 

  20- 40 r.ż. 
  najczęściej pojedynczy, dobrze odgraniczony, twardy, ruchomy,  
  średnica od 1 do 3 cm 
  na przekroju wyraźnie odcina się od otaczających tkanek 
  zbudowany z proliferujących przewodów i tkanki łącznej rozrastającej się wokół nich 

o

  Brodawczak (papilloma) 

  do 1 cm 
  rozrasta się do wewnątrz przewodów lub torbieli w postaci palczastych, drzewkowych 

rozrostów nabłonka wewnątrzprzewodowego 

  można go wyczuć jeżeli znajduje się w głównym przewodzie mlecznym 
  objawy : wyciek krwisty lub surowiczy z brodawki 

o

  Guz liściasty 

  szybki wzrost ( miesiące) 
  pow. 5 cm 
  lity, mięsisty, dobrze odgraniczony 
  nawroty po wyłuszczeniu 
  mogą złośliwieć 

o

  Tłuszczak 

o

  Gruczolak 

  złośliwe  

o

  Rak 

  Epidemiologia:  

 

pow. 25 r.ż. 

 

genetyczne ( autosomalne dominujące) 

 

ekspozycja radiologiczna 

 

wczesna menstruacja i późna menopauza 

 

bezdzietne kobiety 

 

po 30 r.ż. pierwsze dziecko 

 

otyłość 

 

hormonoterapia 

 
 
 

 

13

  Podział: 

 

nienaciekające (in situ) 

- przewodowe 
- zrazikowe 

 

naciekające 

- przewodowe 
- zrazikowe 
- cewkowe 
- śluzowe 
- rdzeniaste 
- brodawkowate 
 
 
 

Rak sutka 

Nienaciekający 

Naciekający 

Przewodowy 

CDIS 

 bez inwazji 
 zmiany niepalpacyjne 
 wykrywany w MMR 
 wydzielina z brodawki 

 

  najczęstszy rak sutka:  

65 - 80% wszystkich raków sutka 

  55- 60 r ż 
  guz od 1 do 20 cm 
  lity, spoisty, szarobiały, martwica, 

zawapnienia 

  receptory: PGR, ER lepsza prognoza, 

hormonoterapia 

 

Zrazikowy 

CLIS 

 1 - 6% wszystkich 

raków sutka 

 towarzyszy innym 

łagodnym zmianom 

 niewykrywalny w MM 
 44- 54 r ż 
 obustronny, 

wieloogniskowy 

 

  10-14% raków sutka 
  45-56 r ż (powyżej 75 r.ż.) 
  rzadko mikrozawapnienia ( MMR  - ) 
  często obustronny, wieloogniskowy 
  wielkość od mikroskopijnej do całego 

sutka 

  przerzuty naczyniami chłonnymi i 

krwionośnymi 

Cewkowy 

 

  poniżej 2 % 
  ok.. 40 r.ż. 
  zwykle na obwodzie sutka 
  wielkość od 0,8 do 1,5 cm 
  w 50 % mikrozawapnienia 

 

14

Śluzowy 

- 

  2 % 
  powyżej 60 r ż 
  wielkość od 1 do 20 cm 
  spoisty, dobrze odgraniczony, miękki 
  duża ilość śluzu 
  przeżycie ponad 5 lat u 90 % 
  brak przerzutów w 70 do 91 % 

Rdzeniasty 

- 

  5-6% 
  poniżej 50 r.ż. 

10 % kobiet poniżej 35 r.ż. 

  szybko rosnący 
  dobrze odgraniczony, spoisty, łatwy do 

pomyłki z fa 

  2-3 cm wielkości, z naciekiem 

zapalnym 

Brodawkowaty 

- 

Rak Pageta 

  26 do 88 r ż 
  w 95% towarzyszy mu rak 

przewodowy 

  w skórze brodawki i jej otoczenia 

przewlekłe zapalenie z powstawaniem 
drobnych pęcherzyków i sączących  
wyprysków 

  bolesność i łuszczenie naskórka 
  owrzodzenie i krwista wydzielina 

 

Przerzuty do sutka: 
  z drugiego sutka,  
  z żołądka,  
  z macicy,  
  ze ślinianki,  
  z nerki,  
  z płuca,  
  z tarczycy,  
  ze stercza 

o

  Czerniak 

o

  Chłoniak 

o

  Mięsak 

 

Ginekomastia - nienowotworowe powiększenie sutka u mężczyzn 

 
 
 
 

 

15

Nowotwory płuca 
  nienabłonkowe  

o

  łagodne (rzadko) 

  włokniak 
  tłuszczak 
  naczyniak 
  chrzęstniak 
  hamartoma (najczęstszy) 

o

  złośliwe 

  włokniakomięsak 
  chłoniak 

  nabłonkowe - rak 

 

najczęstszy u mężczyzn 

 

M: K - 2:1 

 

wiek 40 – 70 r ż 

 

czynniki etiologiczne: 

 

palenie papierosów (80 % u palaczy) 

 

radioaktywne środki (uran) 

 

azbest 

 

nikiel, chrom, węgiel, beryl 

 

zanieczyszczenie powietrza (inhalacje) 

 

predyspozycje genetyczne 

 

podział: 

 

płaskonabłonkowy (25 do 40 %) 
- duże oskrzela, przywnękowo 
- rośnie szybko, duża martwica z jamą 
- przerzuty: wątroba, mózg, kości, nadnercza 
- objawy: kaszel, krwioplucie, spadek masy ciała, ból w klatce piersiowej,  
- następstwa: zapalenie płuc, oskrzeli, ropnie, płyn w opłucnej, dysfagia, 

destrukcja żeber, zapalenie osierdzia, tamponada serca, zapalenie 
paraneoplasyczne 

- diagnostyka : cytologia, PCI, RTG, bronchoskopia, NMR , KT 
- leczenie: chirurgiczne, radioterapia 

 

gruczołowy (25 – 40 %) 
- najczęstszy u kobiet niepalących 
- umiejscowiony obwodowo 
- różne utkanie (cewkowe, pęcherzykowe, brodawkowe) 
- małych rozmiarów 
- objawy dopiero w trakcie przerzutów do mózgu, kości (neurologiczne, 

psychiczne, patologiczne złamania kości 

 

drobnokomórkowy (20 – 25 %) 
- bardzo złośliwy 
- rośnie przywnękowo 
- może wydzielać :różne hormony (ACTH, kalcytonina) 
- objawy: neuropatie, miopatie, objawy zespołów paraneoplastycznych 
- leczenie: chemioterapia 

 

 

16

 

wielkokomórkowy 
- jest prawdopodobnie niedojrzałą postacią płaskonabłonkowego lub 

gruczołowego  

- rośnie szybko, przywnękowo 
- wczesne przerzuty  
- kilka miesięcy życia 

 
 
Nowotwory szyjki macicy 

  Histologicznie: w kanale nabłonek gruczołowy przechodzi na granicy ujścia w nabłonek 

wielowarstwowy płaski 

  Leukoplakia - powstanie nabłonka typu skórnego ( rogowaciejącego) na tarczy szyjki 

(białe plamy) 

  Nadżerka 

o

  prawdziwa - stan w którym dochodzi do ogniskowego usunięcia nabłonka tarczy 

najczęściej na skutek zapalenia bądź urazowego 

o

  rzekoma - zastąpienie nabłonka płaskiego tarczy przez nabłonek gruczołowy kanału 

szyjki 

  Dysplazja - zaburzona architektonika, nieprawidłowy układ warstwowy komórek o 

cechach dyskariozy CIN I – III 
 
Rak szyjki macicy 
o

  płaskonabłonkowy 93 % 

  wiek 40 - 50 r.ż. 
  czynniki ryzyka:  

 

wirusy (HPV, HSV),  

 

wczesna i częsta aktywność seksualna,  

 

częste zmiany partnerów,  

 

brak higieny osobistej,  

 

duża liczba ciąż i porodów,  

 

dysplazja,  

 

urazy około i poporodowe,  

 

nadżerki, 

 

zniekształcenia szyjki macicy 

  nie występuje u muzumanek i żydówek gdzie partnerzy byli obrzezani 
  wzrasta:  

 

egzofitycznie (do światła) 

 

endofitycznie (w głąb ściany powodując owrzodzenia) 

  szerzy się przez ciągłość na ścianę pochwy, trzonu, naciekanie sąsiednich tkanek, 

narządów 

  przerzuty 35- 50 % na przymacicza, macicę, węzły chłonne, wątrobę, kości, płuca, 

jelita 

  rodzaje : 

 

wielkokomórkowy: rogowaciejący i nierogowaciejący 

 

drobnokomórkowy: najgorzej rokuje 
 

 

17

o

  gruczołowy 3- 7 % 

  rozwija się z gruczołów kanału: 

 

egzofitycznie: zamyka kanał i prowadzi do ropniaka jamy 

 

endofitycznie 

  przyczyny śmierci:  

 

wyniszczenie nowotworowe, 

 

zakażenie miejscowe lub uogólnione,  

 

mocznica 

  stopnie zaawansowania klinicznego: 

0 – CIN III; 5 letnie przeżycie w 100% 
I – rak mikroinwazyjny 5 lat w 90 % 
II – do 1/3 pochwy 
III – naciekanie całej pochwy 
IV- lite naciekanie; 5 letnie przeżycie w 10 % 

o

  mieszany  

 

 

 
Zmiany rozrostowe prostaty 

  rozrost guzkowy prostaty 

o

  występowanie: 

  20% powyżej 40 r.ż. 
  70 % powyżej 60 r.ż. 
  90 % powyżej 70 % 

o

  etiologia: 

  estrogeny (rozrost zrębu, uwrażliwienie nabłonka na testosteron) 
  testosteron (wzrost gruczołu – dowód: wycięcie jądra prowadzi do zaniku) 

o

  powyżej 200 gr 

o

  makroskopowo: na przekroju nieotorebkowane guzki do 2 cm średnicy 

o

  rozrost gruczołów i podścieliska 

o

  objawy kliniczne:  

  ucisk na moczowód prowadzący do rozrostu pęcherza,  
  zastój moczu, 
  infekcje,  
  rozwój torbieli nerek,  
  dysuria – trudności w oddawaniu moczu: oddawanie moczu małymi porcjami, w sposób 

przerywany 

  nocturia – co najmniej 2 razy wstawanie w nocy do toalety 
  problemy z rozpoczęciem i zakończeniem mikcji 

o

  badania :  

  PSA w surowicy 
  USG 
  CT 
  NMR 

 
 
 
 

 

18

  rak prostaty 

o

  drugi co do częstotliwości występowania u mężczyzn 

o

  wiek powyżej 50 r.ż. 

o

  predyspozycje: 

  genetyczne 
  dieta bogata w cynk (wypierany przez kadm) 
  hormony: androgeny 
  rozrost guzkowy 

o

  około 70 % w peryferyjnych partiach dlatego rzadko wykrywany palpacyjnie 

o

  rozsiew: lokalne naciekanie, naczynia krwionośne, węzły chłonne 

o

  przerzuty: kręgosłup lędźwiowy i piersiowy, żebra, miednica 

o

  objawy:  

  problemy z rozpoczęciem i zakończeniem mikcji,  
  dysuria,  
  hematuria - krwiomocz 
  ból pleców (przerzuty do kręgosłupa) 

o

  badania: PSA powyżej 4 ng / ml surowicy (niespecyficzny tylko dla raka) 

o

  leczenie: 

  chirurgiczne 
  radioterapia 
  androgeny