Odrodzenie - opracowanie

Created by Klocek

1 |

S t r o n a

1. Podstawowe informacje

a)

Ramy czasowe:

Renesans trwał od XIV do XVI wieku, a w niektórych państwach przedłużył się do XVII
wieku (np. w Polsce).

Renesans narodził się we Włoszech w XIV wieku. To stamtąd na resztę Europy
zaczęły promieniować nowe ideały i prądy.

b)

Humanizm:

Prąd światopoglądowy rozwijający tradycje antycznej wiedzy o człowieku jako o
jednostce (psychika i wrażliwość). Dążył do rozwoju osobowości uznając wartość jego
rozumu. Humaniści głosili potrzebę poznania i kształtowania indywidualnej, silnej
jednostki ludzkiej. W myśl humanizmu człowiek jest wielce wartościowy, liczy się jego
talent, liczy się każde odrębne istnienie. Poznawano przyrodę, piękno, patriotyzm. Był
to antropocentryzm. Usytuowanie człowieka w centrum świata. Hasłem humanistów
stało się zdanie Terencjusza: „Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce”.

c)

Reformacja:

Oderwała ok. 1/3 Europy od kościoła katolickiego. Przyczyniła się ona do rozwoju
tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, języków i literatur narodowych. Sprzyjała
kształtowaniu się stosunków wczesnokapitalistycznych i republikańskich teorii
pochodzenia władzy. Za formalny jej początek uznaję się ogłoszenie 95-u tez Marcina
Lutra. Powstały nowe prądy religijne. Reformacja była powodem wybuchu
długoletnich wojen religijnych np. wojnę chłopską rozpętano w 1525 roku poprzez
nietolerancję religijną. W roku 1529 - protest mniejszości luterańskiej w Spirze na
sejmie. Rozbiły one wspólnotę wyznaniową Europy.

2. Kluczowe pojęcia

a)

Antropocentryzm:

Antropocentryzm renesansowy powstał w opozycji do średniowiecznego
teocentryzmu. Człowiek staje się tu najistotniejszym przedmiotem wszelkiej refleksji
(jest w centrum). Na zainteresowanie zasługują także jego sprawy codzienne. Ma
miejsce również nobilitacja życia doczesnego, dotąd pojmowanego jedynie jako
droga ku wieczności. Odrodzeniowa literatura koncentruje się więc na tematyce
świeckiej, życiu dworskim i ziemiańskim. Renesansowi twórcy opiewają drobne
przyjemności, dające człowiekowi szczęście, takie jak: życie w zgodzie z naturą, suto
zastawiony stół czy radosne towarzystwo.

b)

Klasycyzm:

Cechy:



Porządek



Jasność i prostota

Odrodzenie - opracowanie

Created by Klocek

2 |

S t r o n a



Harmonia



Synteza



Uniwersalizm – klasyczni twórcy wierzą w prawdy uniwersalne, ważne dla
wszystkich. Dlatego dążą w swoich dziełach do formuł zrozumiałych dla
każdego, co często wiąże się ze świadomym nawiązywaniem do tradycji

Klasycyzm renesansowy jest nie tylko stylem w sztuce i literaturze, opartym na
wzorcach starożytnych, ale przede wszystkim światopoglądem. Otóż twórcy tej epoki
traktowali świat, jako doskonałe dzieło sztuki, które cechuje się niezwykłym ładem,
prostotą i harmonią. Rolą artysty jest, więc odtworzenie boskiego porządku rzeczy.

c)

Utopia:

Teoria idealistyczna, zakładająca pewną doskonałość, niestety niemożliwą do
zrealizowania. Przykład utworu: „Utopia” Tomasza More'a - projekt idealnego
narodu, opartego na wzajemnym szacunku obywateli.

d)

Wybitni europejscy humaniści i ich dzieła:



Dante Alighieri (1265-1321) - „Boska komedia”
Obszerny poemat w stu pieśniach i podzielony na trzy części (Piekło, Czyściec,
Raj). Dante podróżuje, a jego przewodnikiem jest Wergiliusz, potem przez raj
prowadzi go Beatrycze czyli ziemska, doskonała kobieta uosabiająca piękno,
dobroć, miłość, doskonała kobieta. Miłość do niej zbliża Dantego do Boga. W
piekle widzi przestępców (również własnych wrogów politycznych), dusze
cierpiące za grzechy, najpodlejsze występki, małostkowość, zdradę,
fałszerstwo, obłudę, chciwość. Po przez zobrazowanie ludzkich męk chciał
przestrzec przed grzeszeniem i ukazać konieczność wyrzeczenia się wojny. W
czyśćcu skruszonych pokutników (są tu też jego przyjaciele). W raju są zjawy
zażywające wiecznego szczęścia. Wędrówka ta jest o charakterze
alegorycznym, ukazuje podniesienie się człowieka z grzechu i upadku po przez
poznanie swoich win oraz pokutę ku świętości. Utwór napisany w
średniowieczu. Pomysł wędrówki po zaświatach, wymowa moralizatorska
utworu są zgodne z programem poezji średniowiecznej. Jednocześnie jednak
w utworze przejawia się humanistyczna wiara w człowieka, troska o jego
ludzkie potrzeby i prawo do szczęścia. Renesansową tendencją jest też to iż
utwór napisany jest po włosku, a nie po łacinie. Obecność liczby 3 i
wielokrotność liczby 10 (3 księgi i 100 pieśni) to symbole doskonałości w
średniowieczu.



Jan Boccacio (1313 - 1375) - „Dekameron”
Zbiór stu nowel opowiadanych przez dziesięć dni w grupie siedmiu dam i
trzech kawalerów, którzy schronili się na wsi uciekając z miasta przez zarazą.

Odrodzenie - opracowanie

Created by Klocek

3 |

S t r o n a

Opowiadają sobie historie znane im z autopsji. Głównym tematem ich historii
jest miłość cielesna, zmysłowa i namiętność przedstawiona jako przyjemność i
dobro. Nowele Boccaccia ukazują życie we wszystkich jej przejawach, są to
humor, ironia, troska, wzruszenie. Jest też erotyzm, zbrodnia, poświęcenie,
chciwość, cnota.



Francesco Petrarka (1304 - 1375) - „Sonety do Laury”
Cykl ten składa się z około 317 utworów napisanych po włosku. Prezentuje tu
poezję miłosną - erotyki. Są to jej początki. W sonetach tych stara się on
opisać miłość, uczucie doczesne, zajmuje się własnymi uczuciami, analizuje
swoją psychikę. Jest szczery i spontaniczny. Opisuje kobietę ziemską czyli ideał
doskonałości i piękna. Zauważa harmonię jej ciała i ducha. Autor dzieł
naukowych, poświęconych kulturze starożytnego Rzymu.



Niccolo Machiavelli (1469-1527) - „Książe”
Twórca doktryny politycznej nazywanej makiawelizmem.
„Książe” proponuje oderwanie władzy świeckiej od duchownej.

3. Cechy gatunkowe

a)

Fraszka:

Z włoskiego słowa „frasca” co oznacza gałązka. Od frasche, co oznacza bagatela,
drobnostka. Jest to krótki utwór poetycki będący odmianą epigramatu, najczęściej
żartobliwy i na błahy temat, dotyczy jakiegoś zdarzenia lub osoby, o charakterze
anegdotycznym, zamknięty wyrazistą puentą stanowiącą wyostrzenie myśli lub
konkluzje. Nazwę wprowadził Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka
renesansowa miała charakter głównie sytuacyjny, współczesna posługuje się chętnie
kontrastem form językowych.

b) Pieśń:

Jest to gatunek liryczny, którego pochodzenie wyprowadza się ze starożytnej pieśni
obrzędowych, śpiewanych przy akompaniamencie muzyki. Pieśń cechuje
uproszczenie budowy, prosta składnia, układ stroficzny, występowanie refrenów i
paraleizmów (powtórzenie jakiegoś elementu lub zasady budowy). Charakter pieśni
wynika z jej związków z muzyką; ułatwia ukształtowanie melodii. Do tradycji pieśni
Horacego nawiązał Kochanowski. Obok najczęściej uprawianej pieśni jako wiersza
lirycznego, często o tematyce miłosnej, wykształciły się różne jej odmiany, związane z
ramą sytuacyjną (powitalna, pożegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieją pieśni
popularne - ludowe, żołnierskie, powstańcze, legionowe.

c)

Tren:

Od greckiego słowa „threnos” czyli lament, pieśń żałobna, opłakiwanie. Jest to utwór

Odrodzenie - opracowanie

Created by Klocek

4 |

S t r o n a

poetycki o tonie elegijnym i charakterze żałobnym, poświęcony wspomnieniu osoby
zmarłej, rozpamiętywanie jej zalet i uczynków. Gatunek ten ukształtowano w antyku,
a do poezji polskiej wprowadził go Kochanowski.

d)

Nowela:

Od włoskiego słowa „novella” co oznacza nowość. Jest to krótki utwór epicki, który
charakteryzuje zwięzłość kompozycji (wyraźny punkt kulminacyjny, puenta),
ograniczenie liczby postaci, wprowadzenie tylko jednego wątku, skupienie się na
jednym tylko problemie, jeden punkt widzenia. Ukształtowała się ona we Włoszech w
renesansie. Stała się środkiem wprowadzenia do literatury środowiska
mieszczańskiego z jego życiem codziennym i ludźmi, problematyką obyczajową i
psychologiczną, co wyraźnie odróżniało ten gatunek od epiki wierszowanej.

4. Pieśni J. Kochanowskiego

Podział tematyczny: miłosne, patriotyczne, religijne, filozoficzne, biesiadne.

a) „Czego chcesz od nas Panie” (religijna)

Pieśń ta ma charakter hymnu a przesłanie jakie z niej płynie to chęć pokazania
czytelnikom miłości jaką kierował się Bóg stwarzając człowieka i świat który
towarzyszy mu aż do dziś. Utwór ten jest pewnego rodzaju hołdem jaki staramy się
złożyć Bogu w podziękowaniu mu za jego miłość i dobroć którą nas obdarza. Autor
wypowiada się w tym utworze w imieniu wszystkich ludzi.

Bóg (adresat)

Świat

Człowiek (pod. Lir. Zbior.)

Hojny; wielkoduszy;

wszechobecny; władca

świata; stwórca; architekt;

budowniczy świata; artysta;

Deus Artifex;

Wypełniony obecnością

Boga; stworzony przez

Boga; jest pełen harmonii i

ładu; każdy tworzący go

element ma określone

zadania; całkowicie zależny

od woli Boga; doskonały

Obdarowywany przez Boga;

wdzięczny za wszystkie łaski i

dary; dziękuje Bogu modlitwą;

oddaje Bogu hołd; czerpie

dobra z ziemi stworzonej przez

Boga; wychwala Bożą mądrość i

doskonałość; prosi Boga o

ciągłą opiekę; czuje się

bezpieczny w świecie

b)

„

Pieśń XIV” (polityczna)

Podmiot liryczny kieruje swoje słowa do władców, którzy powinni zdawać sobie
sprawę z wielkiej odpowiedzialności jaka na nich spoczywa. Mają oni bowiem
sprawować opiekę nad całym narodem, stać na straży prawa i sprawiedliwości. Nie
wolno im myśleć o własnych interesach – powinni zawsze stawiać na pierwszym

Odrodzenie - opracowanie

Created by Klocek

5 |

S t r o n a

miejscu dobro ogółu. Podmiot ostrzega ich, że nie są bezkarni – będą sądzeni przez
sprawiedliwego Pana, wobec którego wszyscy są równi.

c) „Pieśń o spustoszeniu Podola” (patriotyczna)

Jest to V pieśń. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole
łupią Tatarzy. Nazywa ich zbójcami. Jednocześnie zachęca Polaków do walki. Boleje
nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem się Polaków. Poddali się oni niemal bez
walki. Zwyciężyli ich innowiercy, koczownicy, nie godni Polaków. Wstydzi się za nich,
że doprowadzili do takiej hańby. Jest oburzony obojętnością szlachty, brakiem
zainteresowania, apatii, bezwolnością Polaków wobec psów tureckich. Proponuje im
walkę, by płacili na wojsko, na broń, by walczyli. Uważa, że należy opodatkować
szlachtę i zorganizować stałą doborową armię. Kochanowski chce by walczył cały
naród. Żąda patriotyzmu. O jego oburzeniu świadczy ironiczne zakończenie iż Polak
jest głupi przed i po szkodzie. Mimo szkody nie starają się oni naprawić błędu. Nie
uczą się na nich. Nie dbają o ojczyznę, a o prywatę. Nie wyciągają z tragedii
wniosków. Nie umieją ustrzec się przed podobną sytuacją w przyszłości.

d) „Pieśń XXIV” (sztuka)

utwór mówi nam o nieprzemijalności wartości działalności twórczej artysty. Podmiot
liryczny jest twórcą, który chciałby pozostawić po sobie na świecie pamiątkę, w
postaci swojej twórczości. W ten sposób chce zapisać się w pamięci ludzkości. Uważa
nawet, że jego pogrzeb będzie daremny, ponieważ umrze tylko ciało, a to co
najcenniejsze przetrwa. Kochanowski w tym utworze nawiązuje do utworu Horacego
„Wybudowałem pomnik”.

e) „Pieśń świętojańska o Sobótce” (biesiadna)

Tematem pieśni są uroki życia na wsi. Podmiot liryczny w pierwszych trzech
zwrotkach mówi o przygotowaniach do święta słowiańskiego obchodzonego w noc z
22 na 23 czerwca. Podczas tego wieczoru wystąpi 12 panien jednakowo ubranych i
będą śpiewać pieśni o urokach wsi. Panna XII mówi o wsi, że jest spokojna i wesoła.
Nikt nie da rady wspomnieć wszystkie wygody, przyjemności w jeden wieczór.
Porównuje wieś do miasta i opisuje, że ludzie w mieście utrzymują się na magnackim
dworze lub są marynarzami. Niektórzy zarabiają mową, inni doradzają za pieniądze.
Takie zarabianie jest niepewne i niebezpieczne. Od 8 zwrotki Panna XII ukazuje
dobrego gospodarza żyjącego w zgodzie z naturą, która zapewnia mu dostatek i
szczęście. On sam kosi zborze i zanosi je do stodoły. Gdy zasieją nowe zborze zasiądą
przy ognisku. Przy nim będą tańczyć, śpiewać i odgadywać zagadki. Gospodarz każdą
chwilę spędza na pracy. Stawia sidła w lesie, łowi ryby. Pilnując owiec gra na
piszczałce, a bóstwa pól i lasów opiekują się nim. Później skrzętna gospodyni
przygotowuje wieczerzę. Nie musi iść do sklepu, ponieważ ma wszystko co potrzebne

Odrodzenie - opracowanie

Created by Klocek

6 |

S t r o n a

w domu. Pomaga również mężowi liczyć bydło i doić krowy. Dzieci od najmłodszych
lat przyzwyczajają się do skromności. Panna XII mówi by nie wstydziły się tego. Na
końcu dodaje, że dzień się kończy, a ona nie powiedziała jeszcze o wszystkich urokach
i wygodach wsi.

f) „Nie porzucaj nadzieje” (filozoficzna)

Pieśń IX jest utworem o tematyce refleksyjno-filozoficznej. Widać w niej wyraźne

wpływy poglądów stoików. Podmiotem mówiącym w pieśni "Nie porzucaj nadzieje"
jest człowiek wierzący w Boga co świadczy o tym "Siła Bóg może wywrócić w
godzinie... A ktokolwiek mu ufa, nie zaginie. Zwraca się on do nas, ludzi czytających tą
pieśń. Chce tak jakby do nas przemówić, w czymś pomóc. Twierdzi on, że po każdym
niepowodzeniu czy też nieszczęściu nadchodzi nowy, lepszy dzień, który może
wszystko zmienić. Ludzkie losy są zmienne, jednego dnia jesteśmy szczęśliwi, a
drugiego spotyka nas nieszczęście. Jest to również zależne od naszego nastawienia do
danej sytuacji. Podmiot mówiący opisuje przemiany zachodzące w przyrodzie w
czasie wiosny. Zimą drzewa utraciły wszystkie liście, a po przyjściu wiosny wszystko
ponownie pokrywa się barwami i budzi się do życia. Są cztery pory roku: wiosna, lato,
jesień i zima. W kółko się powtarzają, nagle jest wietrznie, deszczowo i zimno, a po
chwili ciepło i pogodnie. Odwołanie się do świata przyrody wskazuje na łączność
człowieka z naturą. Jedynie życie w harmonii ze światem przyrody może przynieść
nam szczęście. Każdy dzień może być inny, gorszy bądź lepszy. Podmiot mówiący
uważa, że nie jest wieczne na świecie, aby być szczęśliwym trzeba się o to troszczyć.
Fortuna może nam przestać sprzyjać niespodziewanie, należy zachować umiar, bo
nigdy nie wiemy kiedy znowu poprawi się nasz los. Nie mamy tracić nadziei, gdy coś
nagle utracimy, ponieważ powróci to dzięki Bogu, któremu jak twierdzi podmiot
mówiący trzeba zaufać i uwierzyć w niego.

5. Fraszki J. Kochanowskiego

a) „O żywocie ludzkim”

Fraszka ta mówi o przemijalności ludzkiego istnienia i ludzkich spraw. Treść nawiązuje
do filozofii stoickiej. Daremność walki z Fortuną z ludzkim losem. Nieubłagalne
przemijanie życia jest nieodłączną cechą ludzkiej egzystencji.

b) „Do gór i lasów”

Znajdujemy tu humanistyczną akceptację życia i świata oraz pochwałę Carpe diem.
„Dalej co będzie? Srebrne w głowie nici, a ja z tym trzymam, to co w czas uchwyci.

c) Pozostałe:

Odrodzenie - opracowanie

Created by Klocek

7 |

S t r o n a

a. „Stateczny umysł...”

Przestrzega przed popadaniem w skrajność, dystans przed szczęściem i
nieszczęściem. Należy cieszy się życiem i nie myśleć o śmierci, która dopadnie
każdego. Należy spędzać dni wesoło i pogodnie. Człowiek powinien
pozostawić coś po sobie potomnym. Jest to antyczny stosunek do życia.

b. „Patrzaj jako śnieg po górach się bieli...”

Refleksja nad przemijającym życiem. Nie należy poddawać się losowi,
przeciwstawić się nieszczęściu. Jeśli człowiek sam sobie pomaga to Bóg go
chroni. Ukazanie nie trwałości ludzkich dokonań i życia. Należy pogodnie,
śmiało i z wiarą w dobro iść przez życie. Doceniać w jego wartości.

c. „Nie wierz fortunie...”

Ostrzeżenie o zmienności losu. W jednej chwili można stracić wszystko.
Przestroga przed fałszywymi przyjaciółmi, których obchodzą pieniądze
przyjaciela. Krytyka ludzi pieszczących się z bogactwem. Największym skarbem
jest cnota, która nie zależy od losu. Uznawanie wartości życia, dobroci,
mądrości, szlachetności.

d. „Nie porzucaj nadzieje...”

Ukazanie chwiejności i nie stabilności losu. Nie należy się jednak poddawać,
bo kieruje nami Bóg i Fortuna. Należy mieć nadzieję na lepsze jutro, cieszyć się
życiem - afirmacja życia. Los jest zmienny, można wszystko stracić lub
wszystko zyskać. Przemija to co dobre i to co złe. Umiar we wszystkim.
Rozumnie i pokornie przyjmować to co jest nam przeznaczone.

e. „Miło szaleć, kiedy czas po temu...”

Należy korzystać z życia, wolną chwilę przeznaczyć na zabawę, ale należy
zachować umiar, bo nie zawsze jest na to odpowiedni czas i miejsce. Uznaje
wartość jedzenia, picia i tańca. Nawołuje do zabawy, cieszenia się życiem, do
zapomnienia o różnicach stanowych. Należy poświęcić się całkowicie zabawie.
Człowiek jest panem chwili, a o przyszłości decyduje Bóg. Radość z życia. Przy
zabawie należy zapomnieć o waśniach i sporach.

f. „Na lipę”

Ukazana jest tu zaduma nad urokami świata i piękna przyrody, pochwała
odpoczynku na łonie natury. Arkadyjska natura dostarcza człowiekowi różnych
pożytków. Daje ludziom ukojenie, beztroskie bytowanie i szczęście.

g. „O miłości”

Odrodzenie - opracowanie

Created by Klocek

8 |

S t r o n a

Ukazuje on potęgę miłości. Miłość jako uczucie nadające sens ludzkiemu
życiu. Oraz miłość jako flirt, gra miłosna, pełna renesansowego humoru i
radości życia.

h. „Ku muzom”

Pragnie przetrwać w pamięci potomnych.

6. Treny J. Kochanowskiego

Treny Jana Kochanowskiego obrazują załamanie harmonijnej i pełnej ufności filozofii twórcy
renesansowego, które następuje po śmierci ukochanej córki. Kryzys, a nawet zwątpienie w
Boga, ustępują jednak pocieszeniu i ponownemu zaufaniu.

a)

Tren V: porównanie homeryckie; poeta porównuje swoją córkę do oliwki. W ten
sposób daje wyraz jej delikatności. Kochanowski o śmierci Urszulki mówi tu jak o
ścięciu młodego, niedojrzałego drzewka. Sadownik, którego obwinia o śmierć córki to
Bóg. Druga część to apostrofa do Persefony i pytanie retoryczne. Obolały ojciec pyta
się jej, dlaczego nie pozwoliła dalej żyć Urszulce, a zabrała ją tak wcześnie do Hadesu .

b)

Tren VI: hiperbolizacja; w tym utworze poeta zwraca się bezpośrednio do córki.
Ubolewa, że miała być spadkobierczynią talentu. Przypomina o zadatkach, jakie
wskazywały o zdolnościach poetyckich córki. Porównuje ją do słowika, który został
nagle spłoszony.

c)

Tren VII: podmiot liryczny mówi o swojej córce używając zdrobnień. Podmiot liryczny
cierpi, jest załamany, pełen żalu i rozpaczy. Ubranka Urszulki, które znajdują się w
zasięgu jego wzroku potęgują ból i cierpienie.

d)

Tren VIII: kontrast; w tym trenie zrozpaczony podmiot liryczny zwraca się do córki.
Mówi jak odczuwalne jest jej zniknięcie. Stosuje kontrast: opisuje jak dom wyglądał
za jej życia, a jak po śmieci; Ma to na celu ukazanie jak wielka jest dla niego utrata jej.
Obrazuje żywiołowość, radość i dobroć córki.

e)

Tren IX: adresatem tego trenu jest Mądrość stoicka, którą przez całe życie
Kochanowski cenił i stosował się do jej rad, dążył do niej. Utwór obrazuje załamanie
się renesansowego poglądu na świat autora. Poecie wydawało się, że posiadł tę
mądrość, toteż nie zazna bólu, rozpaczy i strachu. Przez całe swe życie dążył do
zdobywania wiedzy, ale dopiero po latach zrozumiał, że nie jest ona wstanie uchronić
go od nieszczęść i niepomyślności. W obliczu śmierci bliskiej osoby okazał się być

Odrodzenie - opracowanie

Created by Klocek

9 |

S t r o n a

zwykłym, także zaznającym ból człowiekiem.

f)

Tren X: 9 pytań retorycznych, które podkreślają zagubienie i niepewność podmiotu
lirycznego; ojciec, który stracił córkę cierpi nad jej śmiercią i jednocześnie szuka jej
myślami - zastanawia się gdzie dziecko jest po śmierci. W wierszu tym ujawnia się
kryzys religijny poety. Jest to widoczne w pytaniach, które stawia: nie mówi tylko o
raju, ale nawiązuje również do mitologicznych wierzeń. jest tu widoczne jego
załamanie, rozpacz i niemożliwość z pogodzeniem się ze stratą córki. Na końcu
utworu podmiot zwraca się z apostrofą do Urszulki. Chce by dziewczynka ukazała mu
się jako zjawa, mara lub we śnie i udowodniła tym, że istnieje życie po śmierci.

g)

Tren XI: Podmiot liryczny powraca do rozważań o charakterze ogólnym, dotyczących
światopoglądu i postawy człowieka wobec świata. Wątpi w wartości moralne: cnotę i
sprawiedliwość. Człowiek jest tu pozostawiony samemu sobie w świecie
nieuporządkowanym, bezładnym. Podmiot liryczny zwraca się do żałości, która
skłoniła go do odrzucenia dotychczasowego światopoglądu. To właśnie smutek, żal i
negatywne emocje spowodowały utratę zdrowego rozsądku i pociechy.

h)

Tren XIX: jest utworem pocieszającym; Zrozpaczony i wyzbyty wszelkich nadziei
ojciec zasypia. We śnie przychodzi do niego matka, która trzyma na ręku Urszulkę i
oznajmia, że choć śmierć dziewczynki jest powodem cierpienia jej bliskich, to jednak
jest ona drogą do zbawienia. Obwieszcza poecie, że jego córka dalej żyje, ale teraz w
lepszym świecie, pełnym szczęścia nieporównywalnego do ziemskich rozkoszy.
Dziewczynka poprzez tę wczesną śmierć uniknęła trudów i cierpień codziennego
życia, teraz może cieszyć się spokojem i poczuciem bezpieczeństwa w niebie. Po
czasie rozpaczy i cierpienia po śmierci dziecka poeta - ojciec dzięki swej zmarłej
matce znowu powraca na tor wiary i szuka ukojenia w Bogu.

7. Obecność antyku w twórczości J. Kochanowskiego

Widzimy u Kochanowskiego poetycką realizację słów rzymskiego poety Terencjusza:
"Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem"
(chwytaj dzień) i wyraża fascynację światem, radość życia i podziw dla uroków natury. We
fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, niemal hedonistyczne (patrz hasło:
hedonizm) upojenie ucztą dworską. W pieśniach "Miło szaleć, kiedy czas po temu", "Chcemy
być sobie radzi" nawiązuje do poglądów Epikura, który za największe dobro uznał brak
cierpienia, przyjemność duchową i intelektualną. Kochanowski wzywa więc towarzyszy
siedzących przy biesiadnym stole do zabawy przy dźwiękach muzyki, w atmosferze tańca,
dowcipu, radości. Dowodzi też, że nawet podczas zabawy należy zachować, tak ceniony przez

Odrodzenie - opracowanie

Created by Klocek

10 |

S t r o n a

Greków, umiar. Od starożytnych przejmuje także ideał wychowawczy i wiarę w twórcze
możliwości człowieka.

Częstym motywem jego utworów jest cnota, którą uznaje za najwyższą wartość - "Pieśń o
cnocie". Wyraża refleksje o człowieku we fraszkach "O żywocie ludzkim" (nawiązanie do
koncepcji człowieka wyrażanej przez Platona - wyłącznie pierwiastek duchowy u człowieka).
Także charakterystyczne są pod tym względem fraszki: "Na zdrowie", "Na dom w
Czarnolesie", "Na lipę". Kochanowski skłania się ku odrzuceniu wartości materialnych i
opowiada się za wartościami wyższymi. Z antyku też czerpie humanistyczne przekonanie o
wyjątkowości jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy, uważa poetę za
wybrańca o niemal boskiej mocy tworzenia. Motyw ten pojawia się w pieśni "Niezwykłym i
nie leda piórem opatrzony". Powtarza za Horacym, że jego wiersze zapewnią mu sławę
wśród narodów europejskich. Nawiązuje też do mitologii, wprowadza bogów, tradycje. W
pieśni "O spustoszeniu Podola" pojawia się "żelazny Mars", we fraszce "Do gór i lasów" -
Proteusz (bożek leśny), w utworze "Do fraszek" - nić Ariadny. "Treny" - są nawiązaniem do
greckiego epitafium. Zawiera w nich pochwałę cnót i zalet zmarłego, ukazanie wielkości
poniesionej straty, wyrażenie żalu, a także pocieszenie i pouczenie, że należy zapanować nad
rozpaczą. Także "Pieśni" mają rodowód antyczny. Najczęściej poeta sięga do Horacego, lecz
przekształca je, łączy różne motywy w jednym tekście.

8. Makbet

a)

Makbet ma wątpliwości czy należy zabijać króla, ale ostatecznie ulega argumentom
swojej żony. Lady Makbet jest mocniejszą i bardziej zdecydowaną osobowością od
męża – to ona namawia go do zbrodni. Wspólnie ustalają, że zabicie Dunkana
śpiącego po uczcie będzie zadaniem Makbeta. Jego żona zaś wcześniej napoi winem
strażników króla, by nie przeszkadzali w realizacji planu. Po zabójstwie Makbet będzie
mógł pomazać krwią zamordowanego śpiących strażników, stwarzając pozory, że to
oni dokonali mordu.

b) Wątpliwości Makbeta:

- lęk przed konsekwencjami, które grożą jemu i jego najbliższym po dokonaniu
zabójstwa;
- Król Dunkan mu ufa, nagradza zaszczytami za wierność i zasługi, dlatego Makbet nie
chce wyrządzać mu krzywdy;
- Dunkan to członek rodziny Makbeta, a rodziny powinno się bronić, a nie jej szkodzić;
- Król obdarza Makbeta gościnnością, więc bezczelnością i okrucieństwem byłoby
dokonanie mordu na własnym gospodarzu

c) Makbet na końcu utworu:

- tyran;

Odrodzenie - opracowanie

Created by Klocek

11 |

S t r o n a

- w ostatniej scenie, kiedy dowiaduje się prawdy o Makdufie , wie, że nadszedł jego
koniec, ale walczy do końca , ponieważ chce zginąć z honorem;
- obojętny na ludzką krzywdę;
- bezuczuciowy;
- boi się, ucieka od odpowiedzialności, próbuje przerzucić ją na los;

d) Porównanie tragizmów

Tragizm bohatera antycznego

Tragizm bohatera szekspirowskiego

nie ma wpływu na swój los – ciąży na nim
fatum;

kara niezasłużona, nieadekwatna do winy;

bierze odpowiedzialność na siebie, sam
wymierza sobie karę;

ma wpływ na swoje życie, podejmuje złe
decyzje, które prowadzą go do klęski;

kara zasłużona;

próbuje zrzucić odpowiedzialność na los;

e) Cechy dramatu Szekspirowskiego:

1) Zerwanie z zasadą trzech jedności (miejsca, czasu i akcji);
2) Brak ograniczenia liczby aktorów, sceny zbiorowe;
3) Nie stosowanie się do tzw. zasady decorum, czyli odpowiedniości, stosowności,
wprowadzenie do tragedii (gatunku „wysokiego” wymagającego odpowiednio
wyniosłego stylu i postaci), także osób „niskich” i stylu graniczącego z komicznym i
frasowym
4) Bohater dynamiczny
5) Inny typ tragizmu – bohaterowie sami decydują o swoim losie, brak fatum
6) Obok postaci realistycznych pojawiają się postacie fantastyczne
7) Przyroda, zjawiska atmosferyczne potęgują nastrój
8) Inna budowa dramatu
9) Brak chóru

9. Kazania sejmowe P. Skargi

a) Kazanie:

Przemówienie o treści religijnej, wygłaszane podczas nabożeństwa, objaśniające
teksty religijne i zawierające pouczenie moralne. Kazania średniowieczne
wprowadzały realia życia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W
okresie reformacji zbiory kazań przybrały charakter utworów literackich
niekoniecznie pełniące funkcje użytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie

Odrodzenie - opracowanie

Created by Klocek

12 |

S t r o n a

przeciwstawiły ideały heroizmu i patriotyzmu wzorom życia ziemiaństwa.

b)

Polska w XVI wieku nie miała potężnej armii i systemu prawnego ani mocnego
skarbu. Wśród szlachty szerzyła się anarchia. Nie którzy chcieli uzdrowić tę sytuację
po przez odwołanie się do sumienia i przekonań szlachty. Piotr Skarga był doradcą
króla i kaznodzieją królewskim. Chciał on poprawić sytuację poprzez jedność wiary.
Chciał wzmocnić władzę centralną. Według niego Polska cierpiała na pewne choroby:



nieżyczliwość i chciwość - brak patriotyzmu



niezgody sąsiedzkie



naruszenie jedności katolickiej



osłabienie władzy i dostojności królewskiej



niesprawiedliwe prawa



grzechy i jawne złości

W KAZANIU II porównuje on kraj do matki i tonącego okrętu. Na tym okręcie wszyscy
dbają tylko o siebie, tak jak w Polsce. Poprzez brak współpracy gubią się, a należy
uratować „okręt” czyli Polskę by uratować siebie. Ten kraj (matka) jest chora, a mimo
to oddała wszystko dzieciom, a one są niewdzięczne. Matkę trzeba szanować bo ona
nas chroni. Miłość do ojczyzny powinna być szczera, prosto z serca, bezinteresowna.
Ojczyzna też dała swym dzieciom wszystko bezinteresownie.
Skarga zaleca podnieść rangę Senatu oraz umocnić centralną władzę. Szlachtę zaś
poddać krytyce. Kazanie VIII pokazuje tą anarchię, bałagan, niesprawiedliwość w
kraju w którym szlachta może grabić, łupić i mordować. W „Kazaniach” zawarty został
patriotyzm wraz z szacunkiem dla ojczyzny. Chęć pokierowania narodem i wskazania
mu właściwej drogi.

c) Stylizacja biblijna

1. Przywołanie postaci Salomona, przywołanie biblijnego nakazu szacunku do matki;
2. Naśladowanie gatunków występujących w Biblii: proroctwo, przypowieść;
3. Charakterystyczne słownictwo łączące wzniosłość z potocznością, nasycone
konkretami;
4. Stosowanie zdań zaczynających się od spójnika „a”. Z części tekstu, krótkie zdania
pojedyncze;
5. Frazeologia wywodząca się z Pisma Świętego;
6. Podział na wersety;
7. Obrazowe, wyraziste porównania (ojczyzny do okrętu i do matki);
8. Przywołanie sentencji biblijnej (Marność na marnościami i wszystko marność);