1. Podstawowe informacje

1. Ramy czasowe:
   Renesans trwał od XIV do XVI wieku, a w niektórych państwach przedłużył się do XVII wieku (np. w Polsce).
   Renesans narodził się we Włoszech w XIV wieku. To stamtąd na resztę Europy zaczęły promieniować nowe ideały i prądy.

2. Humanizm:
   Prąd światopoglądowy rozwijający tradycje antycznej wiedzy o człowieku jako o jednostce (psychika i wrażliwość). Dążył do rozwoju osobowości uznając wartość jego rozumu. Humaniści głosili potrzebę poznania i kształtowania indywidualnej, silnej jednostki ludzkiej. W myśl humanizmu człowiek jest wielce wartościowy, liczy się jego talent, liczy się każde odrębne istnienie. Poznawano przyrodę, piękno, patriotyzm. Był to antropocentryzm. Usytuowanie człowieka w centrum świata. Hasłem humanistów stało się zdanie Terencjusza: „Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce”.

3. Reformacja:
   Oderwała ok. 1/3 Europy od kościoła katolickiego. Przyczyniła się ona do rozwoju tolerancji religijnej, rozkwitu kultur, języków i literatur narodowych. Sprzyjała kształtowaniu się stosunków wczesnokapitalistycznych i republikańskich teorii pochodzenia władzy. Za formalny jej początek uznaję się ogłoszenie 95-u tez Marcina Lutra. Powstały nowe prądy religijne. Reformacja była powodem wybuchu długoletnich wojen religijnych np. wojnę chłopską rozpętano w 1525 roku poprzez nietolerancję religijną. W roku 1529 - protest mniejszości luterańskiej w Spirze na sejmie. Rozbiły one wspólnotę wyznaniową Europy.

2. Kluczowe pojęcia

1. Antropocentryzm:
   Antropocentryzm renesansowy powstał w opozycji do średniowiecznego teocentryzmu. Człowiek staje się tu najistotniejszym przedmiotem wszelkiej refleksji (jest w centrum). Na zainteresowanie zasługują także jego sprawy codzienne. Ma miejsce również nobilitacja życia doczesnego, dotąd pojmowanego jedynie jako droga ku wieczności. Odrodzeniowa literatura koncentruje się więc na tematyce świeckiej, życiu dworskim i ziemiańskim. Renesansowi twórcy opiewają drobne przyjemności, dające człowiekowi szczęście, takie jak: życie w zgodzie z naturą, suto zastawiony stół czy radosne towarzystwo.

2. Klasycyzm:
   Cechy:

   • Porządek

   • Jasność i prostota

   • Harmonia

   • Synteza

   • Uniwersalizm – klasyczni twórcy wierzą w prawdy uniwersalne, ważne dla wszystkich. Dlatego dążą w swoich dziełach do formuł zrozumiałych dla każdego, co często wiąże się ze świadomym nawiązywaniem do tradycji

Klasycyzm renesansowy jest nie tylko stylem w sztuce i literaturze, opartym na wzorcach starożytnych, ale przede wszystkim światopoglądem. Otóż twórcy tej epoki traktowali świat, jako doskonałe dzieło sztuki, które cechuje się niezwykłym ładem, prostotą i harmonią. Rolą artysty jest, więc odtworzenie boskiego porządku rzeczy.

1. Utopia:
   Teoria idealistyczna, zakładająca pewną doskonałość, niestety niemożliwą do zrealizowania. Przykład utworu: „Utopia” Tomasza More'a - projekt idealnego narodu, opartego na wzajemnym szacunku obywateli.

2. Wybitni europejscy humaniści i ich dzieła:

   • Dante Alighieri (1265-1321) - „Boska komedia”

Obszerny poemat w stu pieśniach i podzielony na trzy części (Piekło, Czyściec, Raj). Dante podróżuje, a jego przewodnikiem jest Wergiliusz, potem przez raj prowadzi go Beatrycze czyli ziemska, doskonała kobieta uosabiająca piękno, dobroć, miłość, doskonała kobieta. Miłość do niej zbliża Dantego do Boga. W piekle widzi przestępców (również własnych wrogów politycznych), dusze cierpiące za grzechy, najpodlejsze występki, małostkowość, zdradę, fałszerstwo, obłudę, chciwość. Po przez zobrazowanie ludzkich męk chciał przestrzec przed grzeszeniem i ukazać konieczność wyrzeczenia się wojny. W czyśćcu skruszonych pokutników (są tu też jego przyjaciele). W raju są zjawy zażywające wiecznego szczęścia. Wędrówka ta jest o charakterze alegorycznym, ukazuje podniesienie się człowieka z grzechu i upadku po przez poznanie swoich win oraz pokutę ku świętości. Utwór napisany w średniowieczu. Pomysł wędrówki po zaświatach, wymowa moralizatorska utworu są zgodne z programem poezji średniowiecznej. Jednocześnie jednak w utworze przejawia się humanistyczna wiara w człowieka, troska o jego ludzkie potrzeby i prawo do szczęścia. Renesansową tendencją jest też to iż utwór napisany jest po włosku, a nie po łacinie. Obecność liczby 3 i wielokrotność liczby 10 (3 księgi i 100 pieśni) to symbole doskonałości w średniowieczu.

• Jan Boccacio (1313 - 1375) - „Dekameron”

Zbiór stu nowel opowiadanych przez dziesięć dni w grupie siedmiu dam i trzech kawalerów, którzy schronili się na wsi uciekając z miasta przez zarazą. Opowiadają sobie historie znane im z autopsji. Głównym tematem ich historii jest miłość cielesna, zmysłowa i namiętność przedstawiona jako przyjemność i dobro. Nowele Boccaccia ukazują życie we wszystkich jej przejawach, są to humor, ironia, troska, wzruszenie. Jest też erotyzm, zbrodnia, poświęcenie, chciwość, cnota.

• Francesco Petrarka (1304 - 1375) - „Sonety do Laury”

Cykl ten składa się z około 317 utworów napisanych po włosku. Prezentuje tu poezję miłosną - erotyki. Są to jej początki. W sonetach tych stara się on opisać miłość, uczucie doczesne, zajmuje się własnymi uczuciami, analizuje swoją psychikę. Jest szczery i spontaniczny. Opisuje kobietę ziemską czyli ideał doskonałości i piękna. Zauważa harmonię jej ciała i ducha. Autor dzieł naukowych, poświęconych kulturze starożytnego Rzymu.

• Niccolo Machiavelli (1469-1527) - „Książe”
  Twórca doktryny politycznej nazywanej makiawelizmem.
  „Książe” proponuje oderwanie władzy świeckiej od duchownej.

3. Cechy gatunkowe

1. Fraszka:
   Z włoskiego słowa „frasca” co oznacza gałązka. Od frasche, co oznacza bagatela, drobnostka. Jest to krótki utwór poetycki będący odmianą epigramatu, najczęściej żartobliwy i na błahy temat, dotyczy jakiegoś zdarzenia lub osoby, o charakterze anegdotycznym, zamknięty wyrazistą puentą stanowiącą wyostrzenie myśli lub konkluzje. Nazwę wprowadził Kochanowski w okresie renesansu. Fraszka renesansowa miała charakter głównie sytuacyjny, współczesna posługuje się chętnie kontrastem form językowych.

2. Pieśń:
   Jest to gatunek liryczny, którego pochodzenie wyprowadza się ze starożytnej pieśni obrzędowych, śpiewanych przy akompaniamencie muzyki. Pieśń cechuje uproszczenie budowy, prosta składnia, układ stroficzny, występowanie refrenów i paraleizmów (powtórzenie jakiegoś elementu lub zasady budowy). Charakter pieśni wynika z jej związków z muzyką; ułatwia ukształtowanie melodii. Do tradycji pieśni Horacego nawiązał Kochanowski. Obok najczęściej uprawianej pieśni jako wiersza lirycznego, często o tematyce miłosnej, wykształciły się różne jej odmiany, związane z ramą sytuacyjną (powitalna, pożegnalna, pochwalna, biesiadna). Istnieją pieśni popularne - ludowe, żołnierskie, powstańcze, legionowe.

3. Tren:
   Od greckiego słowa „threnos” czyli lament, pieśń żałobna, opłakiwanie. Jest to utwór poetycki o tonie elegijnym i charakterze żałobnym, poświęcony wspomnieniu osoby zmarłej, rozpamiętywanie jej zalet i uczynków. Gatunek ten ukształtowano w antyku, a do poezji polskiej wprowadził go Kochanowski.

4. Nowela:
   Od włoskiego słowa „novella” co oznacza nowość. Jest to krótki utwór epicki, który charakteryzuje zwięzłość kompozycji (wyraźny punkt kulminacyjny, puenta), ograniczenie liczby postaci, wprowadzenie tylko jednego wątku, skupienie się na jednym tylko problemie, jeden punkt widzenia. Ukształtowała się ona we Włoszech w renesansie. Stała się środkiem wprowadzenia do literatury środowiska mieszczańskiego z jego życiem codziennym i ludźmi, problematyką obyczajową i psychologiczną, co wyraźnie odróżniało ten gatunek od epiki wierszowanej.

4. Pieśni J. Kochanowskiego

Podział tematyczny: miłosne, patriotyczne, religijne, filozoficzne, biesiadne.

1. „Czego chcesz od nas Panie” (religijna)
   Pieśń ta ma charakter hymnu a przesłanie jakie z niej płynie to chęć pokazania czytelnikom miłości jaką kierował się Bóg stwarzając człowieka i świat który towarzyszy mu aż do dziś. Utwór ten jest pewnego rodzaju hołdem jaki staramy się złożyć Bogu w podziękowaniu mu za jego miłość i dobroć którą nas obdarza. Autor wypowiada się w tym utworze w imieniu wszystkich ludzi.

Bóg (adresat)	Świat	Człowiek (pod. Lir. Zbior.)
Hojny; wielkoduszy; wszechobecny; władca świata; stwórca; architekt; budowniczy świata; artysta; Deus Artifex;	Wypełniony obecnością Boga; stworzony przez Boga; jest pełen harmonii i ładu; każdy tworzący go element ma określone zadania; całkowicie zależny od woli Boga; doskonały	Obdarowywany przez Boga; wdzięczny za wszystkie łaski i dary; dziękuje Bogu modlitwą; oddaje Bogu hołd; czerpie dobra z ziemi stworzonej przez Boga; wychwala Bożą mądrość i doskonałość; prosi Boga o ciągłą opiekę; czuje się bezpieczny w świecie

1. „Pieśń XIV” (polityczna)
   Podmiot liryczny kieruje swoje słowa do władców, którzy powinni zdawać sobie sprawę z wielkiej odpowiedzialności jaka na nich spoczywa. Mają oni bowiem sprawować opiekę nad całym narodem, stać na straży prawa i sprawiedliwości. Nie wolno im myśleć o własnych interesach – powinni zawsze stawiać na pierwszym miejscu dobro ogółu. Podmiot ostrzega ich, że nie są bezkarni – będą sądzeni przez sprawiedliwego Pana, wobec którego wszyscy są równi.

2. „Pieśń o spustoszeniu Podola” (patriotyczna)
   Jest to V pieśń. Ma ona charakter patriotyczny. Po ucieczce Henryka Walezego Podole łupią Tatarzy. Nazywa ich zbójcami. Jednocześnie zachęca Polaków do walki. Boleje nad porwaniami. Jest oburzony zachowaniem się Polaków. Poddali się oni niemal bez walki. Zwyciężyli ich innowiercy, koczownicy, nie godni Polaków. Wstydzi się za nich, że doprowadzili do takiej hańby. Jest oburzony obojętnością szlachty, brakiem zainteresowania, apatii, bezwolnością Polaków wobec psów tureckich. Proponuje im walkę, by płacili na wojsko, na broń, by walczyli. Uważa, że należy opodatkować szlachtę i zorganizować stałą doborową armię. Kochanowski chce by walczył cały naród. Żąda patriotyzmu. O jego oburzeniu świadczy ironiczne zakończenie iż Polak jest głupi przed i po szkodzie. Mimo szkody nie starają się oni naprawić błędu. Nie uczą się na nich. Nie dbają o ojczyznę, a o prywatę. Nie wyciągają z tragedii wniosków. Nie umieją ustrzec się przed podobną sytuacją w przyszłości.
   

3. „Pieśń XXIV” (sztuka)
   utwór mówi nam o nieprzemijalności wartości działalności twórczej artysty. Podmiot liryczny jest twórcą, który chciałby pozostawić po sobie na świecie pamiątkę, w postaci swojej twórczości. W ten sposób chce zapisać się w pamięci ludzkości. Uważa nawet, że jego pogrzeb będzie daremny, ponieważ umrze tylko ciało, a to co najcenniejsze przetrwa. Kochanowski w tym utworze nawiązuje do utworu Horacego „Wybudowałem pomnik”.

4. „Pieśń świętojańska o Sobótce” (biesiadna)
   Tematem pieśni są uroki życia na wsi. Podmiot liryczny w pierwszych trzech zwrotkach mówi o przygotowaniach do święta słowiańskiego obchodzonego w noc z 22 na 23 czerwca. Podczas tego wieczoru wystąpi 12 panien jednakowo ubranych i będą śpiewać pieśni o urokach wsi. Panna XII mówi o wsi, że jest spokojna i wesoła. Nikt nie da rady wspomnieć wszystkie wygody, przyjemności w jeden wieczór. Porównuje wieś do miasta i opisuje, że ludzie w mieście utrzymują się na magnackim dworze lub są marynarzami. Niektórzy zarabiają mową, inni doradzają za pieniądze. Takie zarabianie jest niepewne i niebezpieczne. Od 8 zwrotki Panna XII ukazuje dobrego gospodarza żyjącego w zgodzie z naturą, która zapewnia mu dostatek i szczęście. On sam kosi zborze i zanosi je do stodoły. Gdy zasieją nowe zborze zasiądą przy ognisku. Przy nim będą tańczyć, śpiewać i odgadywać zagadki. Gospodarz każdą chwilę spędza na pracy. Stawia sidła w lesie, łowi ryby. Pilnując owiec gra na piszczałce, a bóstwa pól i lasów opiekują się nim. Później skrzętna gospodyni przygotowuje wieczerzę. Nie musi iść do sklepu, ponieważ ma wszystko co potrzebne w domu. Pomaga również mężowi liczyć bydło i doić krowy. Dzieci od najmłodszych lat przyzwyczajają się do skromności. Panna XII mówi by nie wstydziły się tego. Na końcu dodaje, że dzień się kończy, a ona nie powiedziała jeszcze o wszystkich urokach i wygodach wsi.

5. „Nie porzucaj nadzieje” (filozoficzna)
   Pieśń IX jest utworem o tematyce refleksyjno-filozoficznej. Widać w niej wyraźne wpływy poglądów stoików. Podmiotem mówiącym w pieśni "Nie porzucaj nadzieje" jest człowiek wierzący w Boga co świadczy o tym "Siła Bóg może wywrócić w godzinie... A ktokolwiek mu ufa, nie zaginie. Zwraca się on do nas, ludzi czytających tą pieśń. Chce tak jakby do nas przemówić, w czymś pomóc. Twierdzi on, że po każdym niepowodzeniu czy też nieszczęściu nadchodzi nowy, lepszy dzień, który może wszystko zmienić. Ludzkie losy są zmienne, jednego dnia jesteśmy szczęśliwi, a drugiego spotyka nas nieszczęście. Jest to również zależne od naszego nastawienia do danej sytuacji. Podmiot mówiący opisuje przemiany zachodzące w przyrodzie w czasie wiosny. Zimą drzewa utraciły wszystkie liście, a po przyjściu wiosny wszystko ponownie pokrywa się barwami i budzi się do życia. Są cztery pory roku: wiosna, lato, jesień i zima. W kółko się powtarzają, nagle jest wietrznie, deszczowo i zimno, a po chwili ciepło i pogodnie. Odwołanie się do świata przyrody wskazuje na łączność człowieka z naturą. Jedynie życie w harmonii ze światem przyrody może przynieść nam szczęście. Każdy dzień może być inny, gorszy bądź lepszy. Podmiot mówiący uważa, że nie jest wieczne na świecie, aby być szczęśliwym trzeba się o to troszczyć. Fortuna może nam przestać sprzyjać niespodziewanie, należy zachować umiar, bo nigdy nie wiemy kiedy znowu poprawi się nasz los. Nie mamy tracić nadziei, gdy coś nagle utracimy, ponieważ powróci to dzięki Bogu, któremu jak twierdzi podmiot mówiący trzeba zaufać i uwierzyć w niego.

5. Fraszki J. Kochanowskiego

1. „O żywocie ludzkim”
   Fraszka ta mówi o przemijalności ludzkiego istnienia i ludzkich spraw. Treść nawiązuje do filozofii stoickiej. Daremność walki z Fortuną z ludzkim losem. Nieubłagalne przemijanie życia jest nieodłączną cechą ludzkiej egzystencji.

2. „Do gór i lasów”
   Znajdujemy tu humanistyczną akceptację życia i świata oraz pochwałę Carpe diem. „Dalej co będzie? Srebrne w głowie nici, a ja z tym trzymam, to co w czas uchwyci.

3. Pozostałe:

   1. „Stateczny umysł...”

Przestrzega przed popadaniem w skrajność, dystans przed szczęściem i nieszczęściem. Należy cieszy się życiem i nie myśleć o śmierci, która dopadnie każdego. Należy spędzać dni wesoło i pogodnie. Człowiek powinien pozostawić coś po sobie potomnym. Jest to antyczny stosunek do życia.

1. „Patrzaj jako śnieg po górach się bieli...”

Refleksja nad przemijającym życiem. Nie należy poddawać się losowi, przeciwstawić się nieszczęściu. Jeśli człowiek sam sobie pomaga to Bóg go chroni. Ukazanie nie trwałości ludzkich dokonań i życia. Należy pogodnie, śmiało i z wiarą w dobro iść przez życie. Doceniać w jego wartości.

1. „Nie wierz fortunie...”

Ostrzeżenie o zmienności losu. W jednej chwili można stracić wszystko. Przestroga przed fałszywymi przyjaciółmi, których obchodzą pieniądze przyjaciela. Krytyka ludzi pieszczących się z bogactwem. Największym skarbem jest cnota, która nie zależy od losu. Uznawanie wartości życia, dobroci, mądrości, szlachetności.

1. „Nie porzucaj nadzieje...”

Ukazanie chwiejności i nie stabilności losu. Nie należy się jednak poddawać, bo kieruje nami Bóg i Fortuna. Należy mieć nadzieję na lepsze jutro, cieszyć się życiem - afirmacja życia. Los jest zmienny, można wszystko stracić lub wszystko zyskać. Przemija to co dobre i to co złe. Umiar we wszystkim. Rozumnie i pokornie przyjmować to co jest nam przeznaczone.

1. „Miło szaleć, kiedy czas po temu...”

Należy korzystać z życia, wolną chwilę przeznaczyć na zabawę, ale należy zachować umiar, bo nie zawsze jest na to odpowiedni czas i miejsce. Uznaje wartość jedzenia, picia i tańca. Nawołuje do zabawy, cieszenia się życiem, do zapomnienia o różnicach stanowych. Należy poświęcić się całkowicie zabawie. Człowiek jest panem chwili, a o przyszłości decyduje Bóg. Radość z życia. Przy zabawie należy zapomnieć o waśniach i sporach.

1. „Na lipę”

Ukazana jest tu zaduma nad urokami świata i piękna przyrody, pochwała odpoczynku na łonie natury. Arkadyjska natura dostarcza człowiekowi różnych pożytków. Daje ludziom ukojenie, beztroskie bytowanie i szczęście.

1. „O miłości”

Ukazuje on potęgę miłości. Miłość jako uczucie nadające sens ludzkiemu życiu. Oraz miłość jako flirt, gra miłosna, pełna renesansowego humoru i radości życia.

1. „Ku muzom”

Pragnie przetrwać w pamięci potomnych.

6. Treny J. Kochanowskiego

Treny Jana Kochanowskiego obrazują załamanie harmonijnej i pełnej ufności filozofii twórcy renesansowego, które następuje po śmierci ukochanej córki. Kryzys, a nawet zwątpienie w Boga, ustępują jednak pocieszeniu i ponownemu zaufaniu.

1. Tren V: porównanie homeryckie; poeta porównuje swoją córkę do oliwki. W ten sposób daje wyraz jej delikatności. Kochanowski o śmierci Urszulki mówi tu jak o ścięciu młodego, niedojrzałego drzewka. Sadownik, którego obwinia o śmierć córki to Bóg. Druga część to apostrofa do Persefony i pytanie retoryczne. Obolały ojciec pyta się jej, dlaczego nie pozwoliła dalej żyć Urszulce, a zabrała ją tak wcześnie do Hadesu .

2. Tren VI: hiperbolizacja; w tym utworze poeta zwraca się bezpośrednio do córki. Ubolewa, że miała być spadkobierczynią talentu. Przypomina o zadatkach, jakie wskazywały o zdolnościach poetyckich córki. Porównuje ją do słowika, który został nagle spłoszony.

3. Tren VII: podmiot liryczny mówi o swojej córce używając zdrobnień. Podmiot liryczny cierpi, jest załamany, pełen żalu i rozpaczy. Ubranka Urszulki, które znajdują się w zasięgu jego wzroku potęgują ból i cierpienie.

4. Tren VIII: kontrast; w tym trenie zrozpaczony podmiot liryczny zwraca się do córki. Mówi jak odczuwalne jest jej zniknięcie. Stosuje kontrast: opisuje jak dom wyglądał za jej życia, a jak po śmieci; Ma to na celu ukazanie jak wielka jest dla niego utrata jej. Obrazuje żywiołowość, radość i dobroć córki.

5. Tren IX: adresatem tego trenu jest Mądrość stoicka, którą przez całe życie Kochanowski cenił i stosował się do jej rad, dążył do niej. Utwór obrazuje załamanie się renesansowego poglądu na świat autora. Poecie wydawało się, że posiadł tę mądrość, toteż nie zazna bólu, rozpaczy i strachu. Przez całe swe życie dążył do zdobywania wiedzy, ale dopiero po latach zrozumiał, że nie jest ona wstanie uchronić go od nieszczęść i niepomyślności. W obliczu śmierci bliskiej osoby okazał się być zwykłym, także zaznającym ból człowiekiem.

6. Tren X: 9 pytań retorycznych, które podkreślają zagubienie i niepewność podmiotu lirycznego; ojciec, który stracił córkę cierpi nad jej śmiercią i jednocześnie szuka jej myślami - zastanawia się gdzie dziecko jest po śmierci. W wierszu tym ujawnia się kryzys religijny poety. Jest to widoczne w pytaniach, które stawia: nie mówi tylko o raju, ale nawiązuje również do mitologicznych wierzeń. jest tu widoczne jego załamanie, rozpacz i niemożliwość z pogodzeniem się ze stratą córki. Na końcu utworu podmiot zwraca się z apostrofą do Urszulki. Chce by dziewczynka ukazała mu się jako zjawa, mara lub we śnie i udowodniła tym, że istnieje życie po śmierci.

7. Tren XI: Podmiot liryczny powraca do rozważań o charakterze ogólnym, dotyczących światopoglądu i postawy człowieka wobec świata. Wątpi w wartości moralne: cnotę i sprawiedliwość. Człowiek jest tu pozostawiony samemu sobie w świecie nieuporządkowanym, bezładnym. Podmiot liryczny zwraca się do żałości, która skłoniła go do odrzucenia dotychczasowego światopoglądu. To właśnie smutek, żal i negatywne emocje spowodowały utratę zdrowego rozsądku i pociechy.

8. Tren XIX: jest utworem pocieszającym; Zrozpaczony i wyzbyty wszelkich nadziei ojciec zasypia. We śnie przychodzi do niego matka, która trzyma na ręku Urszulkę i oznajmia, że choć śmierć dziewczynki jest powodem cierpienia jej bliskich, to jednak jest ona drogą do zbawienia. Obwieszcza poecie, że jego córka dalej żyje, ale teraz w lepszym świecie, pełnym szczęścia nieporównywalnego do ziemskich rozkoszy. Dziewczynka poprzez tę wczesną śmierć uniknęła trudów i cierpień codziennego życia, teraz może cieszyć się spokojem i poczuciem bezpieczeństwa w niebie. Po czasie rozpaczy i cierpienia po śmierci dziecka poeta - ojciec dzięki swej zmarłej matce znowu powraca na tor wiary i szuka ukojenia w Bogu.

7. Obecność antyku w twórczości J. Kochanowskiego

Widzimy u Kochanowskiego poetycką realizację słów rzymskiego poety Terencjusza: "Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce". Za Horacym powtarza "Carpe diem" (chwytaj dzień) i wyraża fascynację światem, radość życia i podziw dla uroków natury. We fraszce "O doktorze Hiszpanie" opisuje spontaniczne, niemal hedonistyczne (patrz hasło: hedonizm) upojenie ucztą dworską. W pieśniach "Miło szaleć, kiedy czas po temu", "Chcemy być sobie radzi" nawiązuje do poglądów Epikura, który za największe dobro uznał brak cierpienia, przyjemność duchową i intelektualną. Kochanowski wzywa więc towarzyszy siedzących przy biesiadnym stole do zabawy przy dźwiękach muzyki, w atmosferze tańca, dowcipu, radości. Dowodzi też, że nawet podczas zabawy należy zachować, tak ceniony przez Greków, umiar. Od starożytnych przejmuje także ideał wychowawczy i wiarę w twórcze możliwości człowieka.

Częstym motywem jego utworów jest cnota, którą uznaje za najwyższą wartość - "Pieśń o cnocie". Wyraża refleksje o człowieku we fraszkach "O żywocie ludzkim" (nawiązanie do koncepcji człowieka wyrażanej przez Platona - wyłącznie pierwiastek duchowy u człowieka). Także charakterystyczne są pod tym względem fraszki: "Na zdrowie", "Na dom w Czarnolesie", "Na lipę". Kochanowski skłania się ku odrzuceniu wartości materialnych i opowiada się za wartościami wyższymi. Z antyku też czerpie humanistyczne przekonanie o wyjątkowości jednostki obdarzonej talentem poetyckim. Jak Horacy, uważa poetę za wybrańca o niemal boskiej mocy tworzenia. Motyw ten pojawia się w pieśni "Niezwykłym i nie leda piórem opatrzony". Powtarza za Horacym, że jego wiersze zapewnią mu sławę wśród narodów europejskich. Nawiązuje też do mitologii, wprowadza bogów, tradycje. W pieśni "O spustoszeniu Podola" pojawia się "żelazny Mars", we fraszce "Do gór i lasów" - Proteusz (bożek leśny), w utworze "Do fraszek" - nić Ariadny. "Treny" - są nawiązaniem do greckiego epitafium. Zawiera w nich pochwałę cnót i zalet zmarłego, ukazanie wielkości poniesionej straty, wyrażenie żalu, a także pocieszenie i pouczenie, że należy zapanować nad rozpaczą. Także "Pieśni" mają rodowód antyczny. Najczęściej poeta sięga do Horacego, lecz przekształca je, łączy różne motywy w jednym tekście.

8. Makbet

1. Makbet ma wątpliwości czy należy zabijać króla, ale ostatecznie ulega argumentom swojej żony. Lady Makbet jest mocniejszą i bardziej zdecydowaną osobowością od męża – to ona namawia go do zbrodni. Wspólnie ustalają, że zabicie Dunkana śpiącego po uczcie będzie zadaniem Makbeta. Jego żona zaś wcześniej napoi winem strażników króla, by nie przeszkadzali w realizacji planu. Po zabójstwie Makbet będzie mógł pomazać krwią zamordowanego śpiących strażników, stwarzając pozory, że to oni dokonali mordu.

2. Wątpliwości Makbeta:
   - lęk przed konsekwencjami, które grożą jemu i jego najbliższym po dokonaniu zabójstwa;
   - Król Dunkan mu ufa, nagradza zaszczytami za wierność i zasługi, dlatego Makbet nie chce wyrządzać mu krzywdy;
   - Dunkan to członek rodziny Makbeta, a rodziny powinno się bronić, a nie jej szkodzić;
   - Król obdarza Makbeta gościnnością, więc bezczelnością i okrucieństwem byłoby dokonanie mordu na własnym gospodarzu

3. Makbet na końcu utworu:
   - tyran;
   - w ostatniej scenie, kiedy dowiaduje się prawdy o Makdufie , wie, że nadszedł jego koniec, ale walczy do końca , ponieważ chce zginąć z honorem;
   - obojętny na ludzką krzywdę;
   - bezuczuciowy;
   - boi się, ucieka od odpowiedzialności, próbuje przerzucić ją na los;

4. Porównanie tragizmów

Tragizm bohatera antycznego	Tragizm bohatera szekspirowskiego
nie ma wpływu na swój los – ciąży na nim fatum; kara niezasłużona, nieadekwatna do winy; bierze odpowiedzialność na siebie, sam wymierza sobie karę;	ma wpływ na swoje życie, podejmuje złe decyzje, które prowadzą go do klęski; kara zasłużona; próbuje zrzucić odpowiedzialność na los;

1. Cechy dramatu Szekspirowskiego:
   1) Zerwanie z zasadą trzech jedności (miejsca, czasu i akcji);
   2) Brak ograniczenia liczby aktorów, sceny zbiorowe;
   3) Nie stosowanie się do tzw. zasady decorum, czyli odpowiedniości, stosowności, wprowadzenie do tragedii (gatunku „wysokiego” wymagającego odpowiednio wyniosłego stylu i postaci), także osób „niskich” i stylu graniczącego z komicznym i frasowym
   4) Bohater dynamiczny
   5) Inny typ tragizmu – bohaterowie sami decydują o swoim losie, brak fatum
   6) Obok postaci realistycznych pojawiają się postacie fantastyczne
   7) Przyroda, zjawiska atmosferyczne potęgują nastrój
   8) Inna budowa dramatu
   9) Brak chóru

9. Kazania sejmowe P. Skargi

1. Kazanie:
   Przemówienie o treści religijnej, wygłaszane podczas nabożeństwa, objaśniające teksty religijne i zawierające pouczenie moralne. Kazania średniowieczne wprowadzały realia życia codziennego w celu ilustrowania nauk moralnych. W okresie reformacji zbiory kazań przybrały charakter utworów literackich niekoniecznie pełniące funkcje użytkowe. Kazania sejmowe Skargi w proroczym tonie przeciwstawiły ideały heroizmu i patriotyzmu wzorom życia ziemiaństwa.

2. Polska w XVI wieku nie miała potężnej armii i systemu prawnego ani mocnego skarbu. Wśród szlachty szerzyła się anarchia. Nie którzy chcieli uzdrowić tę sytuację po przez odwołanie się do sumienia i przekonań szlachty. Piotr Skarga był doradcą króla i kaznodzieją królewskim. Chciał on poprawić sytuację poprzez jedność wiary. Chciał wzmocnić władzę centralną. Według niego Polska cierpiała na pewne choroby:

   • nieżyczliwość i chciwość - brak patriotyzmu

   • niezgody sąsiedzkie

   • naruszenie jedności katolickiej

   • osłabienie władzy i dostojności królewskiej

   • niesprawiedliwe prawa

   • grzechy i jawne złości

W KAZANIU II porównuje on kraj do matki i tonącego okrętu. Na tym okręcie wszyscy dbają tylko o siebie, tak jak w Polsce. Poprzez brak współpracy gubią się, a należy uratować „okręt” czyli Polskę by uratować siebie. Ten kraj (matka) jest chora, a mimo to oddała wszystko dzieciom, a one są niewdzięczne. Matkę trzeba szanować bo ona nas chroni. Miłość do ojczyzny powinna być szczera, prosto z serca, bezinteresowna. Ojczyzna też dała swym dzieciom wszystko bezinteresownie.

Skarga zaleca podnieść rangę Senatu oraz umocnić centralną władzę. Szlachtę zaś poddać krytyce. Kazanie VIII pokazuje tą anarchię, bałagan, niesprawiedliwość w kraju w którym szlachta może grabić, łupić i mordować. W „Kazaniach” zawarty został patriotyzm wraz z szacunkiem dla ojczyzny. Chęć pokierowania narodem i wskazania mu właściwej drogi.

1. Stylizacja biblijna
   1. Przywołanie postaci Salomona, przywołanie biblijnego nakazu szacunku do matki;

2. Naśladowanie gatunków występujących w Biblii: proroctwo, przypowieść;

3. Charakterystyczne słownictwo łączące wzniosłość z potocznością, nasycone konkretami;

4. Stosowanie zdań zaczynających się od spójnika „a”. Z części tekstu, krótkie zdania pojedyncze;

5. Frazeologia wywodząca się z Pisma Świętego;

6. Podział na wersety;

7. Obrazowe, wyraziste porównania (ojczyzny do okrętu i do matki);

8. Przywołanie sentencji biblijnej (Marność na marnościami i wszystko marność);