TNS OBOP

ul. Dereniowa 11, 02 776 Warszawa

fel: (48 22) 648 2044 (-46), 644 9995 fax: [phone] e-mail: [e-mail]; www.obop.pl

Biura w ponad 50 krajach

Grupa Taylor Nelson Sofres

TYPY POSTAW WOBEC CZŁONKOSTWA POLSKI

W UNII EUROPEJSKIEJ

Warszawa, czerwiec 2002 r.

TNS OBOP „Typy postaw wobec członkostwa Polski w Unii Europejskiej” sondaż z 11-13.05.
2002 r.

2

Cytowanie, publiczne odtwarzanie, kopiowanie oraz wykorzystywanie w innej formie danych,
informacji i opracowań zawartych w tej publikacji jest dozwolone pod warunkiem podania źródła.

Komunikat ten przedstawia pogłębioną analizę wyników sondażu

prezentowanych w komunikatach „O społecznym poparciu dla członkostwa Polski

w UE oraz przepływie informacji na ten temat” i „Polacy o negocjacjach akcesyjnych

z UE i następstwach wejścia do Unii” z czerwca 2002 r., analizę powiązań pomiędzy

poszczególnymi odpowiedziami badanych, która pokazuje jakie postawy wobec

członkostwa w Unii zajmują Polacy. Dane pochodzą z badania opinii publicznej

zrealizowanego w pierwszej połowie maja przez TNS OBOP

1

dla Urzędu Komitetu

Integracji Europejskiej. Badanie realizowane było tuż po rozpoczęciu 9 maja

rządowej kampanii informacyjnej o UE, co wpłynęło zapewne na krystalizację postaw

wobec integracji z Unią.

* * *

Powiązania pomiędzy poszczególnymi odpowiedziami badanych – opiniami,

ocenami i deklarowanymi zachowaniami czy potrzebami informacyjnymi – dowodzą,

że w naszym społeczeństwie funkcjonują cztery główne postawy wobec członkostwa

w UE (zależności i współwystępowanie deklarowanych zachowań, opinii i potrzeb

informacyjnych decydują o utworzeniu się czterech segmentów

2

): eurosceptyków,

euroentuzjastów, outsiderów i prounijnych pragmatyków.

Najważniejszym kryterium wyodrębniającym segmenty okazuje się deklaracja

prowadzenia prywatnych rozmów o wejściu Polski do Unii: otrzymujemy w ten

sposób dwie grupy osób: dla jednych sprawa integracji jest na tyle ważna, że

rozmawiają o niej i interesują się nią, dla drugich – nie jest ona aż tak istotna, nie

wykazują szczególnego zainteresowania i nie prowadzą rozmów na ten temat.

Wśród osób, które rozmawiają na temat wejścia Polski do UE, dla których jest to

sprawa istotna, wyróżniamy eurosceptyków i euroentuzjastów. Grupy te pod wieloma

względami są swoim wzajemnym przeciwieństwem. Oto ich szczegółowa

charakterystyka:

1

Sondaż zrealizowano w dniach 11-13 maja 2002 roku na ogólnopolskiej reprezentatywnej próbie 1019

mieszkańców Polski powyżej 15 roku życia. Maksymalny błąd statystyczny dla tej wielkości próby wynosi
+/- 3,0% przy wiarygodności oszacowania równej 95%.

2

Segmenty te utworzono stosując metodę analizy clusterowej.

TNS OBOP „Typy postaw wobec członkostwa Polski w Unii Europejskiej” sondaż z 11-13.05.
2002 r.

3

EUROSCEPTYCY

Eurosceptycy stanowią relatywnie najliczniejszy (obejmujący 32%

społeczeństwa) segment. Są to osoby, które deklarują umiarkowane zainteresowanie

udziałem w referendum („raczej będę głosować”) bądź też nie są jeszcze pełnoletnie

i nie mają prawa głosu. Głosujący mają jednak zamiar odrzucić członkostwo naszego

kraju w Unii, a decyzja ta opiera się przede wszystkim na rozmowach z rodziną

i sąsiadami. Eurosceptycy prowadzą prywatne rozmowy o członkostwie w Unii

i poruszają w nich przede wszystkim kwestie suwerenności Polski po wejściu do UE,

sprzedaży ziemi obcokrajowcom i dopłat dla rolników oraz kosztów integracji,

najrzadziej zaś – tematy zagranicznych inwestycji w Polsce, wykorzystania unijnej

pomocy finansowej oraz korzyści integracji. Dopłaty dla rolników, niezależność

państwa polskiego jako członka UE oraz koszty integracji to również sprawy,

o

których osoby z tej grupy chciałyby się dowiedzieć więcej, a spośród

przedstawionych możliwych „informatorów” szczególnie pozytywnie odnoszą się do

izb rolniczych i ośrodków doradztwa zawodowego. Od innych segmentów

eurosceptyków wyraźnie odróżnia przekonanie, że po wejściu Polski do Unii ich życie

zmieni się na gorsze, chociaż część z nich nie wie jakich skutków integracji

w wymiarze osobistym może się spodziewać.

Osoby te odrzucają możliwość pozytywnych następstw integracji z Unią

w jakiejkolwiek sferze. Wśród eurosceptyków dominują opinie o negatywnych

skutkach członkostwa Polski w Unii, zwłaszcza w sferze gospodarczej: w UE nastąpi

osłabienie polskiej gospodarki, a obywatelom naszego kraju będzie żyło się gorzej,

polska gospodarka nie wytrzyma konkurencji wskutek zniesienia ceł, nastąpi upadek

małych i średnich przedsiębiorstw. Eurosceptycy zgodnie twierdzą również, że

Polska nie będzie miała równych praw i obowiązków z obecnymi członkami UE,

nastąpi zubożenie polskiej kultury i

osłabienie tożsamości, sprzedaż ziemi

obcokrajowcom nie będzie sprzyjać polskiej gospodarce, konkurencja na unijnym

rynku pracy utrudni start zawodowy młodzieży w Polsce, a wzajemne uznawanie

kwalifikacji i dyplomów zagrozi polskim fachowcom na rynku pracy. Ambiwalentna

postawa zajmowana jest w ocenie wpływu integracji na warunki walki

z przestępczością międzynarodową oraz na pozycję międzynarodową Polski, chociaż

w tej drugiej kwestii niemal równie silne jest przekonanie, że będąc członkiem Unii

nasz kraj osłabi swoją pozycję na arenie międzynarodowej.

TNS OBOP „Typy postaw wobec członkostwa Polski w Unii Europejskiej” sondaż z 11-13.05.
2002 r.

4

Jaki jest profil społeczno-demograficzny eurosceptyków? Relatywnie najwięcej

takich osób jest wśród rolników (62%), mieszkańców wsi (37%), osób z regionu

Polski wschodniej (42%), trzydziesto- i czterdziestolatków (po 38%), ale również

nastolatków (40%), osób z

wykształceniem zasadniczym zawodowym (37%),

badanych z licznych – przynajmniej 5-osobowych – gospodarstw domowych (43%)

oraz takich gospodarstw domowych, w których jest co najmniej dwoje dzieci do 18 lat

(44%), czy też rodzin o najniższych dochodach na osobę (40%) i subiektywnie

oceniających swoją sytuację materialną jako bardzo złą (42%). Charakterystykę

powyższą uzupełniają przekonania polityczne: udział eurosceptyków jest stosunkowo

najwyższy wśród badanych deklarujących centrolewicowe poglądy polityczne (41%),

wśród zwolenników Samoobrony (50%), LPR (49%) i PSL (40%), badanych

wyrażających brak zaufania do naszych negocjatorów (43%), przekonanych, ze są

one prowadzone w interesie tych, którzy na integracji mogą zyskać (47%) lub

organizacji i partii politycznych stanowiących zaplecze negocjatorów (40%) i

negatywnie oceniających działalność rządu (38%). Osoby te zdecydowanie wyrażają

również przekonanie o braku zgody co do członkostwa wśród ogółu społeczeństwa

(40%) i elit politycznych (37%).

EUROENTUZJAŚCI

Drugą grupę postaw co do członkostwa w UE – podzielaną przez 28% Polaków

– wyróżnia zdecydowany zamiar głosowania w referendum oraz gotowość poparcia

w nim członkostwa Polski w Unii. W podejmowaniu decyzji o sposobie głosowania

korzystają ze wszystkich źródeł informacji. W takim samym stopniu jak eurosceptycy

prowadzą oni prywatne rozmowy na temat integracji, ale poruszają w nich zupełnie

inne sprawy: korzyści z członkostwa, zagranicznych inwestycji w Polsce,

wykorzystania unijnej pomocy finansowej i terminu akcesji, a w najmniejszym stopniu

tematem ich rozmów są kwestie suwerenności państwowej, dopłat dla rolników

i sprzedaży ziemi cudzoziemcom, czy też kosztów integracji. Zagraniczne inwestycje

w Polsce, wykorzystanie przez nasz kraj unijnej pomocy finansowej oraz termin

przystąpienia to również zagadnienia, o których osoby z tej grupy chciałyby się

dowiedzieć więcej. Nie poszukują oni natomiast informacji ani o dopłatach dla

rolników, ani o sprzedaży ziemi cudzoziemcom. Osoby te pozytywnie odnoszą się do

niemal wszystkich (z wyjątkiem związków zawodowych oraz izb rolniczych

i doradztwa zawodowego) potencjalnych podmiotów przekazujących informacje

TNS OBOP „Typy postaw wobec członkostwa Polski w Unii Europejskiej” sondaż z 11-13.05.
2002 r.

5

o członkostwie w UE, chociaż szczególną rolę w tym zakresie przypisują prasie

i rządowi.

Euroentuzjaści przekonani są, że w sferze osobistej wejście Polski do UE

pozytywnie wpłynie na ich życie – zmieni się ono na lepsze. Odrzucają też możliwość

negatywnych dla kraju następstw integracji w jakiejkolwiek z dziedzin. Na ogół

spodziewają się pozytywnych skutków, zwłaszcza w sprawie unowocześnienia

gospodarki i poprawy poziomu życia społeczeństwa, lepszych warunków walki

z przestępczością międzynarodową, łatwiejszego startu młodzieży na unijnym rynku

pracy, rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, umocnienia pozycji

międzynarodowej Polski, wzbogacenia kultury i wzmocnienia tożsamości narodowej,

a w nieco mniejszym stopniu – w kwestiach: braku zagrożenia na rynku pracy dla

polskich specjalistów wynikającego z wzajemnego uznawania dyplomów

i kwalifikacji, równych praw i obowiązków Polski z obecnymi członkami Unii, korzyści

dla gospodarki ze sprzedaży ziemi obcokrajowcom oraz zwiększenia

konkurencyjności naszej gospodarki wskutek zniesienia barier celnych. W ostatnich

trzech sprawach w grupie tej pojawiają się też opinie ambiwalentne.

Udział euroentuzjastów zwiększa się wraz z lepszym wykształceniem (od 17%

wśród osób z wykształceniem podstawowym do 58% w grupie absolwentów

wyższych uczelni), wraz z większym miejscem zamieszkania (od 19% wśród

mieszkańców wsi do 46% wśród ludności z największych aglomeracji) i wraz z lepszą

(we własnej ocenie) sytuacją materialną (od 20% wśród niezadowolonych do 37%

wśród oceniających, że powodzi im się dobrze). Częściej od pozostałych taką

postawę zajmują ponadto dwudziesto- i pięćdziesięciolatkowie (po 34%), kierownicy i

specjaliści oraz prywatni przedsiębiorcy, osoby z mniejszych gospodarstw

domowych, lub gospodarstw, w

których nie ma dzieci oraz ankietowani o

najwyższych dochodach na osobę w

gospodarstwie. Euroentuzjaści stanowią

zdecydowaną większość (59%) osób zadowolonych z kierunku zmian w kraju oraz

prawie połowę (48%) pozytywnie oceniających działalność rządu. Postawa ta

zajmowana jest tym częściej, im większe zainteresowanie polityką (7% wśród

w ogóle nie zainteresowanych, ale już 53% wśród deklarujących wysoki stopień

zainteresowania). Sprzyjają jej poza tym zwłaszcza centroprawicowe poglądy

polityczne (50%), choć częściej zajmują ją również zwolennicy opcji lewicowej (40%),

opinia o kompromisie w sprawie członkostwa zarówno wśród polityków, jak i ogółu

TNS OBOP „Typy postaw wobec członkostwa Polski w Unii Europejskiej” sondaż z 11-13.05.
2002 r.

6

Polaków (po 47%), zaufanie do negocjatorów (51%) i

przekonanie, że

w prowadzonych rozmowach reprezentują oni obecne i przyszłe interesy Polski

(52%) lub dobro całego społeczeństwa (44%). Entuzjastyczne stanowisko w sprawie

polskiego członkostwa w Unii bliskie jest szczególnie zwolennikom UW (60%), PO

(58%), koalicji SLD-UP (53%) i PiS (46%).

Wśród euroentuzjastów więcej jest mężczyzn niż kobiet, kobiety z kolei częściej

zajmują postawę outsiderów.

W profilu społecznym eurosceptyków od euroentuzjastów różni także

przywiązanie do wiary: im jest ono większe, tym częstsza afiliacja z pierwszym

segmentem, a im mniejsze, tym więcej osób znajduje się w segmencie drugim.

Analiza uwarunkowań społeczno-demograficznych powyższych grup prowadzi

do hipotezy, że podstawą proeuropejskiego entuzjazmu jest własna dobra sytuacja

i oczekiwanie dalszego jej polepszenia, podczas gdy podstawą sceptycyzmu jest

niezadowolenie z własnych warunków i obawa, że wejście do Unii jeszcze je

pogorszy.

Tematy rozmów euroentuzjastów i eurosceptyków pozwalają przypuszczać, że

prywatne rozmowy o wejściu naszego kraju do Unii nie są neutralnymi dyskusjami,

w których przedstawiane są zarówno argumenty „za”, jak i „przeciw”. Zapewne są

one najczęściej powtarzaniem obiegowych, stereotypowych – pozytywnych lub

negatywnych, w zależności od orientacji rozmówcy – obaw i nadziei, opinii

i informacji na ten temat, które zaistniały na rynku idei. Czy jest to tylko bezkrytyczne

powtarzanie poglądów zgodnych z własnym przekonaniem po to, aby się w nim

utwierdzić? Wskazywałoby na to zjawisko „biało-czarnego” – albo zdecydowanie

pozytywnego, albo wyłącznie negatywnego - postrzegania członkostwa Polski w Unii

przez powyższe grupy. Wyrażana jednocześnie potrzeba uzyskania większej ilości

informacji na te same tematy, które poruszane są w rozmowach może być oznaką

gotowości do zmiany opinii, ale może być również chęcią uzyskania dodatkowych

argumentów potwierdzających zajmowane stanowisko.

Trzecia i czwarta grupa postaw mają jedną cechę wspólną – brak

zainteresowania sprawami integracji, nie są one jednak tak spolaryzowane jak

TNS OBOP „Typy postaw wobec członkostwa Polski w Unii Europejskiej” sondaż z 11-13.05.
2002 r.

7

pierwsze dwa segmenty. Można natomiast powiedzieć, że outsiderzy są słabszą

wersją eurosceptyków, a optymistyczni pragmatycy – słabszą wersją

euroentuzjastów.

OUTSIDERZY

Dominującą cechą outsiderów jest odmowa wzięcia udziału w referendum

akcesyjnym lub brak decyzji w tej sprawie. Nieliczni chętni do udziału w głosowaniu

mają zamiar opowiedzieć się przeciwko integracji. Osoby te ani nie rozmawiają

o wejściu Polski do Unii ani też nie wykazują zainteresowania tą sprawą – najczęściej

podkreślają, że niczego nie chcą się dowiedzieć, a nieliczni, którzy chcą coś wiedzieć

– to o sprzedaży ziemi cudzoziemcom. Charakteryzuje ich przekonanie, że po

wejściu Polski do Unii ich życie nie zmieni się, a nieliczni sądzą, że zmieni się na

gorsze. Outsiderzy nie mają żadnych preferencji co do podmiotu informującego

społeczeństwo o wejściu do UE. Nie wypowiadają się też w sprawie następstw

integracji z Unią - twierdzą, że nie mają zdania. Nieliczni zajmujący zdecydowane

stanowisko obawiają się osłabienia polskiej gospodarki i pogorszenia poziomu życia

oraz osłabienia pozycji Polski na arenie międzynarodowej.

Osoby zajmujące taką postawę wobec wejścia Polski do Unii stanowią 23%

ogółu Polaków. Kim są te osoby? Ich udział wzrasta wraz z gorszym wykształceniem

(od 11% wśród najlepiej wykształconych do 30% wśród osób z wykształceniem

podstawowym), wraz z gorszą oceną własnej sytuacji materialnej (od 17%

zadowolonych z niej do 30% oceniających, że powodzi im się źle) oraz wraz

z brakiem zainteresowania polityką - stanowią one 46% badanych, których sprawy te

w ogóle nie obchodzą. Częściej od pozostałych outsiderami są najstarsi Polacy,

powyżej 60 roku życia (34%), emeryci i renciści (29%), osoby prowadzące

jednoosobowe gospodarstwa domowe (31%). Są to też przede wszystkim osoby,

które nie potrafią określić swoich poglądów politycznych (34%), nie mają zdania ani

na temat działalności rządu (35%), ani społecznego (53%) czy politycznego (55%)

konsensusu co do członkostwa w Unii. Outsiderzy nie potrafią określić swojego

zaufania do negocjatorów (44%), a nieliczni zajmujący stanowisko w tej sprawie

częściej wyrażają niewiarę (29%) niż ufność (8%). Przede wszystkim są to też osoby,

które nie mają zdania w sprawie tego, czyje interesy reprezentowane są

w negocjacjach (51%). Charakterystyka społeczno-demograficzna tej grupy

w pewnym stopniu tłumaczy ich postawę – osobom tym sprawa członkostwa w Unii

TNS OBOP „Typy postaw wobec członkostwa Polski w Unii Europejskiej” sondaż z 11-13.05.
2002 r.

8

jest obojętna. Ponieważ są to jednocześnie osoby, które twierdzą, że nie głosowały

o ostatnich wyborach parlamentarnych oraz – gdyby takie wybory miały odbyć się

w połowie maja - nie wzięłyby udziału, można przypuszczać, że w ogóle wykluczają

oni jakiekolwiek zaangażowanie w sprawy kraju.

OPTYMISTYCZNI PRAGMATYCY

Czwarta – najmniej liczna (17% ogółu społeczeństwa) – grupa, podobnie jak

euroentuzjaści, zdecydowanie zamierza wziąć udział w referendum i głosować za

członkostwem, ale postawa ta nie jest tu tak silna. Pragmatycy nie prowadzą

prywatnych rozmów o wejściu Polski do Unii. Chcieliby dowiedzieć się więcej o pracy

w Unii i bezrobociu, możliwościach nauki i korzyściach z członkostwa. Zadanie

informowania o sprawach integracji najchętniej zlecają mediom, politykom oraz

związkom zawodowym i stowarzyszeniom i organizacjom. Pragmatycy wyrażają

przekonanie, że po wejściu Polski do UE ich życie zmieni się na lepsze, ale znowu –

jest ono o wiele słabsze niż wśród entuzjastów. Oczekują pozytywnych następstw

członkostwa Polski w Unii, zwłaszcza przekonani są, że wejście do Unii przyczyni się

do unowocześnienia naszej gospodarki i podniesienia poziomu życia oraz że jako

członek UE będziemy mieć takie same prawa i obowiązki jak obecne państwa

członkowskie. Oczekiwane korzyści wiążą się również z pozycją międzynarodową

Polski, szansami na unijnym rynku pracy, konsekwencjami uznawania dyplomów dla

pozycji polskich fachowców i specjalistów, kulturą i tożsamością narodową, małymi

i średnimi przedsiębiorstwami oraz warunkami walki z przestępczością

międzynarodową. Pragmatycy nie wypowiadają się jednoznacznie o konsekwencjach

umożliwienia sprzedaży ziemi cudzoziemcom, a w sprawie skutków zniesienia barier

celnych zajmują postawę ambiwalentną.

Osoby te to przede wszystkim ludzie młodzi, zwłaszcza nastolatkowie (24%),

osoby z wykształceniem średnim (23%), uczniowie i studenci (28%) oraz pracownicy

administracyjno-biurowi (24%), osoby stanu wolnego (24%), zwolennicy UW (28%)

i PiS (23%), przekonane o zgodzie polskiego społeczeństwa co do integracji (22%).

Podsumowując, osoby te są umiarkowanymi zwolennikami wejścia Polski do

Unii, a interesujące ich zagadnienia z tym związane sugerują, że nie zajmują ich

sprawy ideologiczne, lecz traktują tą sprawę w kategoriach przyszłych osobistych

korzyści (lepszych szans na zdobycie wykształcenia i na karierę zawodową).