operator urzadzen przemyslu ceramicznego 813[01] o1 02 u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI

NARODOWEJ

Gabriela Cyngler

Posługiwanie się dokumentacją techniczną
813[01].O1.02

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:
mgr inż. Małgorzata Kapusta
mgr Agnieszka Taborek

Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Gabriela Cyngler

Konsultacja:
mgr inż. Gabriela Poloczek

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 813[01].O1.02

„Posługiwanie się dokumentacją techniczną”, zawartego w modułowym programie nauczania
dla zawodu operator urządzeń przemysłu ceramicznego.

Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Normalizacja w rysunku technicznym maszynowym. Przybory i materiały

rysunkowe

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające

4.1.3. Ćwiczenia

4.1.4. Sprawdzian postępów

4.2. Rzutowanie. Przekroje i widoki

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające

4.2.3. Ćwiczenia

4.2.4. Sprawdzian postępów

4.3. Wymiarowanie

4.3.1. Materiał nauczania

4.3.2. Pytania sprawdzające

4.3.3. Ćwiczenia

4.3.4. Sprawdzian postępów

4.4. Oznaczenia dodatkowe na rysunkach

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające

4.4.3. Ćwiczenia

4.4.4.Sprawdzian postępów

4.5. Rysunki maszynowe i inne. Dokumentacja techniczna

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające

4.5.3. Ćwiczenia

4.5.4. Sprawdzian postępów

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1. WPROWADZENIE

Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu posługiwania się

dokumentacją techniczną.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania – podstawowe wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania
treści jednostki modułowej,

−

zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy już opanowałeś podane treści,

−

ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań i pytań, pozytywny wynik sprawdzianu
potwierdzi, że dobrze pracowałeś podczas lekcji i że nabyłeś wiedzę i umiejętności
z zakresu tej jednostki modułowej,

−

literaturę uzupełniającą.
W materiale nauczania zostały omówione zagadnienia z zakresu analizowania układów

elektrycznych i automatyki przemysłowej.

Z rozdziałem Pytania sprawdzające możesz zapoznać się:

−

przed przystąpieniem do rozdziału Materiał nauczania – poznając przy tej okazji
wymagania wynikające z zawodu, a po przyswojeniu wskazanych treści, odpowiadając
na te pytania sprawdzisz stan swojej gotowości do wykonywania ćwiczeń,

−

po zapoznaniu się z rozdziałem Materiał nauczania, by sprawdzić stan swojej wiedzy,
która będzie Ci potrzebna do wykonywania ćwiczeń.
Kolejny etap to wykonywanie ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie i utrwalenie

wiadomości z zakresu posługiwania się dokumentacją techniczną.

Po wykonaniu zaplanowanych ćwiczeń, sprawdź poziom swoich postępów wykonując

Sprawdzian postępów. Odpowiedzi NIE wskazują luki w Twojej wiedzy, informują Cię
również, jakich zagadnień jeszcze dobrze nie poznałeś. Oznacza to także powrót do treści,
które nie są dostatecznie opanowane.

Poznanie przez Ciebie wszystkich lub określonej części wiadomości będzie stanowiło dla

nauczyciela podstawę przeprowadzenia sprawdzianu Twoich osiągnięć. W tym celu
nauczyciel może posłużyć się zadaniami testowymi.

W rozdziale 5. tego poradnika jest zamieszczony przykład takiego testu, zawiera on:

−

instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas przeprowadzania sprawdzianu,

−

przykładową kartę odpowiedzi, w której zakreśl poprawne rozwiązania poszczególnych
zadań.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Schemat układu jednostek modułowych

813[01].O1

Techniczne podstawy zawodu

813[01].O1.02

Posługiwanie się dokumentacją

techniczną

813[01].O1.03

Stosowanie materiałów

konstrukcyjnych i narzędziowych

813[01].O1.06

Stosowanie podstawowych technik

wytwarzania części maszyn

813[01].O1.01

Przestrzeganie przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy,

ochrony przeciwpożarowej oraz

ochrony środowiska

813[01].O1.04

Rozpoznawanie elementów maszyn

i mechanizmów

813[01].O1.05

Analizowanie układów elektrycznych

i automatyki przemysłowej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

obsługiwać komputer na poziomie podstawowym,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

selekcjonować, porządkować i przechowywać informacje,

−

zorganizować miejsce pracy,

−

pracować samodzielnie i w zespole,

−

oceniać własne możliwości sprostania wymaganiom stanowiska pracy i wybranego
zawodu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

–

wyjaśnić znaczenie normalizacji w rysunku w technice,

–

skorzystać z norm rysunku technicznego,

–

scharakteryzować przyrządy i materiały do szkicowania,

–

wykonać szkice figur płaskich w rzutach prostokątnych,

–

wykonać szkice brył geometrycznych w rzutach prostokątnych i aksonometrycznych,

–

przedstawić element w koniecznej ilości rzutów,

–

wykonać szkice typowych części maszyn,

–

zwymiarować szkice części maszyn,

–

odczytać rysunki maszynowe,

–

odczytać uproszczenia rysunkowe,

–

wykonać rysunki typowych elementów maszyn,

–

rozróżnić rysunki techniczne,

–

odczytać schemat kinematyczny maszyny lub urządzenia wykorzystywanego w procesach
ceramicznych,

–

odczytać schematy układów hydraulicznych i pneumatycznych,

–

odczytać dokumentację techniczną, dokumentację konstrukcyjną i technologiczną,

–

określić na podstawie dokumentacji technicznej elementy składowe maszyny lub
urządzenia,

–

korzystać z różnych źródeł informacji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Normalizacja w rysunku technicznym maszynowym.

Przybory i materiały rysunkowe

4.1.1. Materiał nauczania

Wprowadzenie

Rysunek jest jedną z form wypowiadania się i wzajemnego porozumiewania się ludzi.

Rysunek jest zarazem najbardziej uniwersalnym środkiem wyrażania i przekazywania myśli,
gdyż nie wymaga znajomości języka.

Specjalnym rodzajem rysunku jest rysunek techniczny, za pomocą którego

porozumiewają się ze sobą konstruktorzy i wykonawcy. Dzięki międzynarodowemu
ujednoliceniu form oraz stosowaniu jednolitych uproszczeń rysunek techniczny staje się
czytelny dla każdego pracownika technicznego, bez konieczności znajomości języka.
Umożliwia to wymianę osiągnięć technicznych krajami oraz korzystanie z wszelkich źródeł
informacji technicznej.

Ponieważ rysunek techniczny musi być łatwo i jednoznacznie rozumiany, jest on

wykonywany według ustalonych zasad i przepisów, wynikających z państwowych
i międzynarodowych norm oraz zaleceń. Normalizacją zajmują się w poszczególnych krajach
Komitety Normalizacyjne. W Polsce prace normalizacyjne prowadzi Polski Komitet
Normalizacji Miar i Jakości – PKMN i J, który zgodnie z międzynarodowymi zaleceniami
opracowuje Polskie Normy (PN). Do integracji rynku polskiego z unijnym konieczne było
wprowadzenie do Polskich Norm wszystkich norm europejskich opracowanych w przeszłości,
a następnie terminowe wprowadzanie nowych norm. Nowa norma europejska ma symbol EN
natomiast normę międzynarodową oznacza się symbolem ISO. Norma europejska przyjęta
przez Polskę jako obowiązująca ma oznaczenie PN–EN.
Przyjęta przez Sejm pod koniec września 2002 r Ustawa o normalizacji wskazuje, że
obowiązujący w Polsce system normalizacji jest systemem dobrowolnym.

Normy stanowią źródło myśli technicznej, jednak w sytuacji zadeklarowania do ich

stosowania lub gdy normy znajdą się w wykazie norm do obowiązującego stosowania, należy
je stosować bezwzględnie.

Polski Komitet Normalizacji Miar i Jakości opracował i wydał zbiory norm rysunkowych

przystosowanych do trzech dziedzin techniki, a mianowicie:

−

przemysłu budowy maszyn,

−

przemysłu elektrotechnicznego,

−

budownictwa.
Rysunki zawodowe wykonywane zgodnie z tymi normami nazywamy rysunkami

technicznymi i dzielimy odpowiednio na rysunki techniczne maszynowe, elektrotechniczne
i budowlane. Stosując zasady opisane w tych trzech zbiorach norm, można sporządzić także
rysunki obowiązujące w innych dziedzinach.

Normy wydane przez PKNM i J pod tytułem „Rysunek techniczny maszynowy”

oraz „Rysunek techniczny”, są normami obowiązującymi.

W rysunku technicznym znormalizowane są:

−

nazwy różnych rodzajów rysunków,

−

formaty arkuszy rysunkowych,

−

podziałki, w których wykonywane są rysunki,

−

rodzaje linii rysunkowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

pismo stosowane do oznaczeń i opisów na rysunkach,

−

sposoby przedstawiania przedmiotów w widokach i przekrojach,

−

sposoby rozmieszczania tych widoków i przekrojów na rysunkach,

−

zasady wymiarowania przedmiotów na rysunkach (temu zagadnieniu poświęconych jest
kilka norm),

−

zasady oznaczania na rysunkach, dopuszczalnych odchyłek wymiarów kształtu
i położenia oraz wymaganej gładkości powierzchni.
Szereg norm ustala, jak należy rysować i jakie uproszczenia rysunkowe można stosować

w rysunkach połączeń, takich jak:

–

połączenia gwintowe i śrubowe,

–

połączenia nitowe,

–

połączenia spawane, zgrzewane i lutowane.
Wiele norm poświęconych jest rysunkom typowych części maszynowych, jak na

przykład:
–

śruby i wkręty,

–

łożyska toczne,

–

sprężyny,

–

koła i całe przekładnie (napędy) zębate, łańcuchowe i pasowe.
Oddzielna grupa norm dotyczy rysunków schematycznych, a więc schematycznego

oznaczania typowych części maszynowych, złożonych mechanizmów i całych maszyn.
Częściowy wykaz norm przedstawiono poniżej [3, s. 304]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Poszczególne normy oznaczone są złożonymi numerami. Na przykład norma

zatytułowana „Nazwy rysunków” ma numer PN–64/M–01110. Litery i liczby w tym numerze
mają następujące znaczenie:

−

PN – skrót nazwy Polska Norma,

−

64 – uproszczony zapis roku 1964, w którym norma została zatwierdzona przez PKNiM,

−

M – oznaczenie, że norma dotyczy przemysłu maszynowego. Podobnie normy
budowlane są oznaczone literą B, a normy elektrotechniczne – literą E,

−

01110 – kolejny numer normy w dziale norm maszynowych.
Gdy na skutek postępu technicznego, w normie zajdą zmiany, to w jej dotychczasowej

numeracji wprowadza się zmianę numeracji roku jej ustanowienia – powstaje nowa norma.
Ze względu na występowanie odrębnych problemów w różnych gałęziach przemysłu, oprócz
norm ogólnokrajowych, trzeba wprowadzać normy branżowe, które oznacza się literami BN
(np. BN–76/1115–01. Śruby klamerkowe ze łbem wypukłym).

Mogą też być ustalane normy zakładowe, obowiązujące w jednym zakładzie. Normy

branżowe i zakładowe opierają się na tych samych zasadach rysunkowych i są uzupełnieniem
norm PN.

Rodzaje rysunków technicznych

Pod względem stopnia złożoności przedmiotu pokazanego na rysunku rozróżniamy

następujące rodzaje rysunków technicznych:

−

rysunek złożeniowy – przedstawia całą konstrukcję tak, że widoczne są jej wszystkie
elementy składowe i sposoby połączeń między nimi,

−

rysunek zespołowy – przedstawia określony zespół wyodrębniony z całej konstrukcji tak,
że widoczne są części i połączenia w tym zespole,

−

rysunek części – przedstawia jedną część maszynową,

−

rysunek częściowy – przedstawia fragment rysunku złożeniowego, zespołowego
lub fragment części maszyny.
Rysunki techniczne mogą być również instrukcjami wykonawczymi, nazywamy je

rysunkami produkcyjnymi. Zaliczamy do nich:

−

rysunek zestawieniowy – to rysunek złożeniowy lub zespołowy z danymi do wykonania
wszystkich części, z których składa się konstrukcja lub zespół,

−

rysunek wykonawczy – to rysunek jednej części maszynowej, zawierający wszystkie
dane do jej wykonania,

−

rysunek montażowy,

−

rysunek surówki – to rysunek wykonawczy półfabrykatu (surówki).
Do rysunków maszynowych należą także:

–

rysunek instalacyjny,

–

rysunek fundamentowy,

–

rysunek schematyczny,

–

wykresy.
W pracy zawodowej często posługujemy się szkicami, które rysuje się odręcznie.

Szkic techniczny – narysowany odręcznie w przybliżonych proporcjach wymiarowych
(„na oko”).

Arkusze rysunkowe

Formaty arkuszy rysunkowych są znormalizowane. Rozróżniamy formaty zwykłe

i pochodne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 1. Formaty zwykłe arkuszy [3, s. 14]

Oznaczenie formatu

Wymiary formatu w mm

841x1189

594x841

420x594

297x420

210x297

Formaty pochodne, stosowane są w celu lepszego wykorzystania papieru i są
zwielokrotnieniem formatu A

Na rysunkach, obramowanych, w prawym dolnym rogu umieszcza się znormalizowaną

tabliczkę rysunkową, w której m.in. zapisana jest podziałka rysunkowa.

Podziałkę wyraża się w postaci ilorazu, w którym dzielna lub dzielnik jest równy

jedności, np. 1:10 lub 5:1.

Tabela 2. Znormalizowane podziałki rysunkowe [3, s. 17]

Wymiary przedmiotu na rysunku w porównaniu z wymiarami
rzeczywistymi przedmiotu

Podziałki

Rysunki powiększone

2:1, 5:1, 10:1, 20:1, 50:1, itd.

Rysunki w wielkości naturalnej

1:1

Rysunki zmniejszone

1:2, 1:5, 1:10, 1:20, 1:50, 1:100, 1:200 ,
1:500, 1:1000, itd.

Przybory rysunkowe:

Rysunki techniczne sporządza się przy użyciu przyborów rysunkowych takich jak:

−

rysownica,

−

trójkąty z kątami 45°/45°/90°

i 30°/60°/90°,

−

przymiar,

−

kątomierz,

−

krzywki,

−

ołówki z grafitem miękkim (o oznaczeniu B), średnie (oznaczone F i HB) oraz twarde
(oznaczone H),

−

grafion,

−

piórko kreślarskie,

−

pióro „Redis”,

−

grafion do cyrkla,

−

rapidograf,

−

cyrkiel,

−

zerownik,

−

przedłużacz,

−

dodatkowo: tusz czarny, guma miękka, guma twarda, deseczka z papierem ściernym.

Materiały rysunkowe

Do sporządzania rysunków używa się następujących materiałów rysunkowych:

−

brystol – najczęściej rysunki wykonywane są ołówkiem,

−

kalka techniczna – najczęściej rysunki wykonywane są tuszem.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są rodzaje norm technicznych i jakimi literami się je oznacza?
2. Jakie rozróżniamy rysunki techniczne?
3. Jak oznacza się podstawowe formaty arkuszy rysunkowych?
4. Jakie przybory rysunkowe są stosowane do sporządzenia rysunków technicznych?
5. Jaka jest różnica pomiędzy rysunkiem a szkicem?
6. Jak wyraża się podziałkę rysunkową?
7. Na czym polega różnica pomiędzy podziałką rysunku powiększonego i podziałką rysunku

zmniejszonego?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozdziel normy do odpowiednich pól. Zwróć uwagę na opis zawartości pól.

EN–99/M–1234–03; PN–EN–2003/E–2345; PN–86/B–2468; ISO–2003/M–0112;
PN EN/87/M–2112; BN–99/E–0034–01; ISO–98/B–0245; PN–77/B–2099; EN 2000/E–0099.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować znaczenie symboli literowych norm,
2) przyporządkować symbole do odpowiednich pól,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Poradnik dla ucznia,

−

arkusz z zadaniem,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Normy europejskie

Normy polskie

Normy

międzynarodowe

Normy europejskie

obowiązujące

w Polsce

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Do wykonywania opisów rysunków technicznych stosowane jest pismo techniczne.

Na rysunku pokazano wzory liter i cyfr oraz niektórych znaków pisma rodzaju B pochyłego,
zgodnie z normą PN-80/N-01606. Zapisz na otrzymanym papierze milimetrowym swoje dane
osobowe: imię i nazwisko; data urodzenia; miejsce urodzenia; adres zamieszkania. Pamiętaj
o zastosowaniu odpowiednich przyborów rysunkowych.

Rysunek do ćwiczenia. Wzory pisma technicznego rodzaju B pochyłego [4, s. 13]

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) dokładnie przeanalizować rysunek,
2) rozplanować na papierze milimetrowym rozmieszczenie zapisów,
3) wpisać swoje dane osobowe,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

treść zadania dla każdego ucznia,

−

jeden arkusz papieru milimetrowego formatu A

−

przybory rysunkowe,

−

notatnik.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wyjaśnić znaczenie normalizacji w rysunku technicznym?



2) wymienić rodzaje norm technicznych?



3) określić rodzaje formatów rysunku technicznego?



4) scharakteryzować przybory i materiały rysunkowe?



5) zastosować normę wzorów pisma technicznego typu B pochyłego?



6) scharakteryzować podziałki rysunkowe?



7) wskazać różnice między szkicem i rysunkiem technicznym?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Rzutowanie. Przekroje i widoki

4.2.1. Materiał nauczania

Rzutem nazywamy odwzorowanie na określonej płaszczyźnie elementu geometrycznego,

który na ogół nie leży na tej płaszczyźnie.

Płaszczyznę, na której odwzorowujemy te elementy nazywamy płaszczyzną rzutów

lub krótko – rzutnią.

Rzuty wykonuje się stosując zasady rzutowania, które zależą od tego, czy rysunek jest

rysunkiem technicznym maszynowym, budowlanym, czy elektrycznym.

Zasady rzutowania prostokątnego

Rzutowanie prostokątne umożliwia przedstawienie przedmiotu na płaszczyźnie rysunku

za pomocą rzutów, które są figurami płaskimi. Każdy punkt rysowanego przedmiotu jest
przenoszony na rzutnię, którą jest płaszczyzna rysunku, za pomocą prostych rzutujących
prostopadłych do rzutni. Obraz przedmiotu powstały na rzutni nazywamy jego rzutem
prostokątnym.

Rys. 1. Rzut prostokątny przedmiotu płaskiego [4, s. 24]

Zastosowanie rzutów prostokątnych w rysunkach technicznych spowodowane jest tym,

że w rzutowaniu tym możliwe są znaczne uproszczenia i ułatwienia rysunkowe,
w szczególności wtedy, gdy rzutowane elementy leżą w płaszczyznach równoległych
lub prostopadłych do rzutni.

Na rysunku 2 odcinek AB, kwadrat CDEF, trójkąt KLM i koło położone są

w płaszczyznach równoległych do rzutni:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 2. Rzut prostokątny elementów równoległych do rzutni [3, s. 25]

Długości odcinków i kąty figur pozostają w rzutach takie same jak w elementach

rzutowanych. Elementy zachowują wrzutach naturalny kształt i wymiary (rys. 3):

Rys. 3. Rzuty elementów rzutowanych [4, s. 25]

Na rysunku 4 elementy są położone w płaszczyznach prostopadłych do rzutni:

Kierunek prostych
rzutujących jest
prostopadły do
rzutni.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 4. Rzuty prostokątne elementów prostopadłych do rzutni [3, s. 26]

Rzuty figur prostopadłych do rzutni przedstawione są na rysunku 5:

Rys. 5. Rzuty figur prostopadłych do rzutni [3, s. 26]

−

Rzut kwadratu został zredukowany do odcinka.

−

Rzut linii a oraz rzut odcinka AB uproszczone do punkt.

−

Rzuty : kwadratu CDEF, koła i trójkąta NLM zredukowane do odcinka.

−

Odcinek powierzchni walcowej zredukował się do krzywej w’.
Rzutowanie brył geometrycznych przedstawiono na dwóch przykładach.

Bryły ustawione są do rzutni na jeden z wielu sposobów.

−

prostopadłościan o krawędziach a, b i c ustawiony do rzutni tak, że dwie przeciwległe
ściany ABCD i EFGH mają wspólny rzut (rys. 6, rys. 7),

−

ostrosłup kwadratowy prosty ustawiony tak, że jego wysokość WS i dwa boki podstawy
AB i CD są równoległe do rzutni (rys. 8, rys. 9).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 6. Rzutowanie prostopadłościanu [3, s. 27]

Rys. 7. Rzut prostopadłościanu [3, s. 27]

Rys. 8. Rzutowanie ostrosłupa [3, s. 27]

Rys. 9. Rzut ostrosłupa [3, s. 27]

Części maszyn są bryłami, w których występują podstawowe elementy geometryczne:

punkty (wierzchołki bryły), odcinki (krawędzie bryły) i figury płaskie (ściany bryły).
Umiejętność rzutowania prostokątnego tych części wymaga więc znajomości zasad
rzutowania prostokątnego. Rzuty brył geometrycznych przedstawione na rys. 7 i rys. 9 są
figurami płaskimi, z których nie można określić trzeciego wymiaru (wysokości
prostopadłościanu i ostrosłupa). Aby temu zapobiec, wykonuje się rzutowanie prostokątne na
układzie trzech rzutni, które są wzajemnie prostopadłe i tworzą układ przestrzenny (rys. 10).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 10. Układ przestrzenny rzutni [4,s.28]

Rzuty prostokątne w przedstawionym układzie trzech rzutni mają następujące nazwy:

−

na rzutnię I (poziomą) – rzut poziomy (z góry),

−

na rzutnię II (pionową) – rzut pionowy (z przodu, główny),

−

na rzutnię III (boczną) – rzut prawy (od lewej strony).
Przedstawianie przedmiotów w rzutach prostokątnych jest powszechnie stosowane, gdyż

umożliwia:

−

wierne odtworzenie trójwymiarowego przedmiotu na dwuwymiarowej płaszczyźnie
rysunku,

−

ścisłe i jednoznaczne wykonanie przedmiotu na podstawie wykonanego rysunku,

−

wymiarowanie przedmiotów.
Rzutnie rysuje się w układzie rozwiniętym (płaskim) (rys. 11):

Rys. 11. Układ rozwinięty (płaski) rzutni I, II, III [4, s. 28]

Przykłady przedstawiania prostopadłościanu i ostrosłupa w rzutach prostokątnych

przedstawione zostały na rys. 12 i rys. 13.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 12. Rzutowanie prostokątne prostopadłościanu [4, s. 32]

Rzuty pionowy i boczny

są trójkątami.

Rzut poziomy jest

prostokątem , na którym

są widoczne rzuty

krawędzi bocznych.

Rys. 13. Rzutowanie prostokątne ostrosłupa o podstawie prostokątnej [4, s. 32]

W rysunku technicznym maszynowym kształty przedmiotów odtwarza się na

płaszczyźnie rysunku również poprzez zastosowanie rzutowania aksonometrycznego. Przy
rzutowaniu aksonometrycznym przedmiot przedstawia się na rysunku za pomocą jednego
rzutu, który pozwala w sposób poglądowy zobrazować jego kształt. Przyjmuje się przy tym
pewien umowny układ osi współrzędnych, względem którego zostaje usytuowany rzut
przedmiotu.

Norma PN–82/N–01619 zaleca stosowanie trzech rodzajów rzutów aksonometrycznych:

izometrii, dimetrii ukośnej i dimetrii prostokątnej. Różnią się one wartościami kątów
pomiędzy osiami układu współrzędnych oraz skróceniami aksonometrycznymi (skrócenie
aksonometryczne jest to stosunek długości rzutu odcinka równoległego do osi układu do
długości rzeczywistej długości tego odcinka). W izometrii przyjmuje się wszystkie trzy
skrócenia równe 1; w dimetrii – dwa skrócenia równe 1, zaś trzecie równe 0,5.

Układ osi współrzędnych dimetrii ukośnej przedstawiono na rys. 14.

Wszystkie rzuty
są prostokątami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 14. Układ osi współrzędnych dimetrii ukośnej [4, s. 24]

Rysowanie figur płaskich (prostokąta i okręgu) w dimetrii ukośnej pokazane zostało na

rys. 15 i rys. 16, natomiast dimetrię ukośna brył (prostopadłościanu, ostrosłupa)
przedstawiono na rys. 17 i rys. 18.

Rys. 15. Dimetria ukośna prostokąta [4, s. 24]

Rys. 16. Dimetria ukośna okręgu [4, s. 24]

Rys.17. Dimetria ukośna prostopadłościanu [4, s. 24]

Rys.18. Dimetria ukośna ostrosłupa [4, s. 24]

Przekroje i widoki

Rzuty przedmiotów w postaci widoków często nie dają pełnego wyobrażenia o jego

kształcie, zwłaszcza gdy ma on złożoną budowę wewnętrzną. W celu przejrzystego
przedstawienia wewnętrznego kształtu przedmiotu stosuje się przekroje.

Zasady wykonywania przekrojów określa norma PN–79/M–01124.
Przekrój jest obrazem przecięcia rysowanego przedmiotu wyobrażalną płaszczyzną.

Zasady ogólne wykonywania przekroju są następujące:

−

należy przeciąć przedmiot wyobrażalną płaszczyzna tnącą i odrzucić część przedmiotu
znajdującą się przed płaszczyzną tnącą,

−

wykonać rzut przeciętego przedmiotu na płaszczyznę rysunku,

−

zaznaczyć położenie płaszczyzny przekroju dwoma odcinkami linii grubej, które nie
powinny przecinać zarysu rzutu,

−

zaznaczyć kierunek rzutowania przekroju strzałkami narysowanymi linią cienką,
odległymi 2…3 mm od zewnętrznych końców odcinków linii grubej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

płaszczyznę przekroju oznaczyć dwoma jednakowymi literami wielkimi oddzielonymi
poziomą kreską i umieszczonymi nad przekrojem.

Zastosowanie zasad przedstawiono na rys. 19.

Rys. 19. Zasady wykonywania przekroju: a) zasady ogólne, b) wykonywanie przekroju [4, s. 39]

Dla pokazania budowy wewnętrznej przedmiotu mającego co najmniej dwie płaszczyzny

symetrii stosuje się zamiast przekroju całkowitego przekrój połówkowy, który przedstawia
jednocześnie kształt zewnętrzny i wewnętrzny przedmiotu. Do wykonania takiego przekroju
należy zastosować dwie wyobrażalne płaszczyzny prostopadłe do siebie (rys. 20).

W rysunkach części maszyn stosuje się przekroje: wzdłużny i poprzeczny.

Rys. 20. Przekrój połówkowy tulejki [4, s. 42]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co nazywamy rzutnią?
2. Co oznacza określenie „rzuty prostokątne”?
3. Co oznacza określenie „rzuty równoległe”?
4. Jakie zalety i wady mają rzuty prostokątne?
5. Jak wygląda układ trzech rzutni I, II, III na płaszczyźnie?
6. Jakie są rodzaje rzutów aksonometrycznych?
7. Jak wygląda układ osi X, Y, Z w dimetrii ukośnej?
8. Co nazywamy przekrojem?
9. Jakie są ogólne zasady wykonywania przekroju?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj rzutowanie prostokątne trójkąta prostokątnego równoległego do rzutni

poziomej, którego przeciwprostokątna jest równoległa do rzutni pionowej. Wymiary
przyprostokątnych wynoszą: a = 5 cm, b = 6 cm.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) narysować układ rozwinięty (płaski) rzutni I, II, III,
2) narysować trójkąt zgodnie z zaleceniami w ćwiczeniu,
3) wykonać rzuty trójkąta na trzy rzutnie,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

brystol formatu A

−

przybory do rysowania,

−

Poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 2

Wykonaj rzutowanie prostokątne walca, którego podstawa jest równoległa do rzutni

bocznej. Promień podstawy walca r = 1,5 cm; wysokość walca h = 7 cm.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) narysować układ rozwinięty (płaski) rzutni I, II, III,
2) narysować walec zgodnie z zaleceniami w ćwiczeniu,
3) wykonać rzuty walca na trzy rzutnie,
4) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

brystol formatu A

−

przybory do rysowania,

−

Poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 3

Wykonaj dimetrię ukośną sześcianu o boku a = 10 cm.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) naszkicować układ osi współrzędnych dimetrii ukośnej,
2) narysować sześcian w układzie z zachowaniem wartości skrótów,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

brystol formatu A

−

przybory do rysowania,

−

Poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 4

Wykonaj przekrój walca płaszczyzną, na której leży wysokość walca. Wymiary walca:

promień podstawy r = 3 cm; wysokość walca h = 12 cm.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) naszkicować walec zachowując jego parametry (wymiary),
2) zastosować zasady wykonywania przekroju,
3) zaprezentować wykonane ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

brystol formatu A

−

przybory do rysowania,

−

Poradnik dla ucznia.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) opisać zasady rzutowania prostokątnego?



2) opisać zasady rzutowania aksonometrycznego?



3) wykonać rzutowanie prostokątne figur płaskich?



4) wykonać rzutowanie prostokątne brył ?



5) wykonać dimetrię ukośną figur płaskich?



6) wykonać dimetrie ukośną brył?



7) wyjaśnić znaczenie rzutowania w rysunku zawodowym?



8) opisać ogólne zasady wykonywania przekroju?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Wymiarowanie

4.3.1. Materiał nauczania

Elementy wymiarowania

Wymiarami nazywamy wartości liczbowe określające:

−

odległości między równoległymi ścianami, krawędziami, tworzącymi lub osiami
symetrii,

−

odległości wierzchołków (punktów) od ścian, krawędzi lub osi,

−

długości krawędzi prostych (długości odcinków prostych) lub krzywych (długości
łuków),

−

kąty, jakie tworzą ze sobą ściany, krawędzie lub osie.
Wymiarowanie rysunku polega na oznaczeniu (wpisaniu) na rysunku w umowny sposób

rzeczywistych wymiarów przedmiotu.

Rysunki techniczne na ogół nie są wykonywane w naturalnej wielkości, lecz w określonej

podziałce. Przyjęto zasadę, że dla ustalenia wymiarów przedmiotu miarodajne są liczby
wymiarowe wpisane na rysunku, a nie wymiary samego rysunku.

Rysunki wymiaruje się za pomocą linii wymiarowych i liczb wymiarowych

oraz dodatkowo razie potrzeby pomocniczych linii wymiarowych i znaków wymiarowych,
zgodnie z normą PN–82/N–01614 (rys. 21):

Rys. 21. Elementy wymiarowania: a) linia wymiarowa i liczba wymiarowa, b) pomocnicze linie wymiarowe

i znak wymiarowy [4, s. 48]

Linia wymiarowa jest to linia ciągła, cienka, zakończona najczęściej grotami, które

swoim ostrzem dotykają linii zarysu rzutu przedmiotu, pomocniczych linii wymiarowych
lub linii punktowych, będących osiami symetrii, których odległość jest określona przez
podaną liczbę wymiarową.

Pomocnicze linie wymiarowe są to linie ciągłe, cienkie, ograniczające linie wymiarową.

Służą do wynoszenia wymiarów poza obręb rzutu, co zwiększa czytelność rysunku.

Liczba wymiarowa określa wartość danego wymiaru w odpowiednich jednostkach.

Wszystkie wymiary liniowe podawane są na rysunku w milimetrach, przy czym oznaczenie
mm pomija się, Wymiary kątów podaje się w jednostkach kątowych, wpisując te jednostki
(stopnie, minuty, sekundy).

Znaki wymiarowe służą do dodatkowego oznaczania kształtu przedmiotu.

Linie wymiarową wymiaru liniowego prowadzi się równolegle
do wymiarowanego odcinka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Znaki wymiarowe służą do dodatkowego oznaczenia kształtu przedmiotu. Najczęściej

używane są następujące znaki:
–

średnicy ø (stosowany przy wymiarowaniu powierzchni obrotowych),

–

kuli ○ (podaje się przy wymiarowaniu powierzchni kulistych),

–

łuku

∩

(stosowany przy wymiarowaniu długości łuku),

–

grubości × (określa grubość przedmiotu płaskiego),

–

kwadratu □ (podaje się przy wymiarowaniu przedmiotu o przekroju kwadratu),

–

sześciokąta foremnego

System wymiarowania

System wymiarowania musi być właściwy i przejrzysty. Określone zostały podstawowe

zasady wymiarowania:
a) zasada wymiarów koniecznych. Należy podać wszystkie wymiary niezbędne

do wykonania przedmiotu, zwłaszcza tzw. wymiary gabarytowe (największe wymiary
określające jego wielkość),

b) zasada pomijania wymiarów oczywistych. Nie podaje się wymiarów wynikających

z równoległości i prostopadłości powierzchni przedmiotu lub jego symetrii (na przykład
wartość kąta prostego),

c) zasada nie powtarzania wymiarów,

Z braku miejsca można groty umieścić na
zewnątrz linii wymiarowej lub zastąpić je
skośnymi kreskami (lub kropkami).

Pomocniczą linie wymiarowa wyprowadza się ze
środka linii zarysu rzutu przedmiotu i przeciąga
wyraźnie poza linie wymiarową.

Liczbę wymiarową (o wysokości minimum h = 3,5 mm)
umieszcza się nad linią wymiarową w pobliżu jej środka.
Liczba wymiarowa musi być wpisana czytelnie.

Lania wymiarowa zarysu w kształcie łuku jest łukiem
równolegle przesuniętym, o takim samym promieniu jak
promień zarysu.

Linia wymiarowa kąta jest łukiem zatoczonym z wierzchołka
kąta.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

d) zasada nie zamykania łańcucha wymiarowego. Łańcuch wymiarowy składa się z kilku

kolejnych wymiarów. Łańcuch ten powinien zawierać wszystkie wymiary (a zwłaszcza
gabarytowy) z wyjątkiem jednego, najmniej ważnego,

e) zasada wymiarów konstrukcyjnych. Wymiary części współpracujących muszą

umożliwiać tę współpracę (uwzględnia się luz poosiowy),

f) zasada wymiarowania od baz. Przyjmuje się jak najmniejszą liczbę baz i od nich

wymiaruje się wszystkie szczegóły przedmiotu.

Przykłady zastosowania zasad wymiarowania:

Rys. 22. Zasada wymiarów koniecznych [4, s. 56]

Rys. 23. Zasada pomijania wymiarów oczywistych

Rys. 24. Zasada nie powtarzania wymiarów

[4, s. 56]

Rys. 25. Zasada nie zamykania łańcucha

Rys. 26. Zasada wymiarów konstrukcyjnych

wymiarowego [4 ,s. 56]

[4, s. 56]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 27. Zasada wymiarowania od baz [4, s. 56]

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są elementy wymiarowania?
2. Czym różnią się od siebie linia wymiarowa i linia pomocnicza?
3. Jak oznacza się: średnicę, grubość przedmiotu płaskiego, powierzchnię kulistą?
4. Co to jest wymiar oczywisty?
5. Co to jest łańcuch wymiarowy?
6. Wymień nazwy zasad wymiarowania?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wskaż zasady wymiarowania, które zostały zastosowane przy wymiarowaniu przedmiotu

przedstawionego na rysunku.

Rysunek do ćwiczenia 1

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przypomnieć sobie, jakie są zasady wymiarowania,
2) przeanalizować dokładnie sposób zwymiarowania zastosowany na rysunku,
3) zapisać zastosowane zasady,
4) zaprezentować ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz z zadaniem,

−

notatnik,

−

Poradnik dla ucznia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Ćwiczenie 2

Zwymiarować przedmiot przedstawiony na rysunku i opisać zastosowane zasady

wymiarowania. Przedmiot jest płaski o grubości 3 mm.

Rysunek do ćwiczenia 2

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować rysunek przedstawiony w ćwiczeniu,
2) przypomnieć sobie zasady wymiarowania,
3) przypomnieć sobie znaki wymiarowe,
4) dobrać odpowiednie zasady wymiarowania i zastosować je,
5) zaprezentować ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz z zadaniem,

−

przybory rysunkowe,

−

Poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Oceń poprawność zastosowania zasad wymiarowania w dwóch zamieszczonych

w ćwiczeniu przypadkach. Uzasadnij swoją ocenę i dokonaj poprawy wymiarowania
przedmiotów.

Rysunek do ćwiczenia 3

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować rysunki,
2) ocenić sposób zwymiarowania przedmiotów,
3) dokonać korekty,
4) narysować przedmioty i prawidłowo je zwymiarować,
5) zaprezentować ćwiczenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

brystol,

−

przybory do rysowania,

−

Poradnik dla ucznia.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wymienić elementy wymiarowania?



2) określić znaczenie elementów wymiarowania?



3) określić nazwy zasad wymiarowania?



4) zastosować zasady wymiarowania w prostych przykładach?



5) wskazać błędy w wymiarowaniu przedmiotów i poprawić je?



6) zastosować znaki wymiarowe?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Oznaczenia dodatkowe na rysunkach

4.4.1. Materiał nauczania

Wprowadzenie

Działanie urządzenia zależy od odpowiedniej współpracy jego części składowych. Części

te muszą spełniać wiele wymagań dotyczących ich wymiarów, kształtu oraz stanu
współpracujących powierzchni.

Tolerowanie wymiarów

Wymiary rzeczywiste części, uzyskane w wyniku jej obróbki, różnią się od wymiarów

wpisanych na rysunku ze względu na nieuniknione błędy wykonania. Wymiary rzeczywiste
muszą mieścić się w pewnych dopuszczalnych granicach, które określa konstruktor przez tak
zwane tolerowanie wymiarów. Na rysunku podaje się wymiar nominalny oraz odchyłki
graniczne w następujący sposób:

)

(

)

(

+
+

przy czym: N – wymiar nominalny,

EI(ei) – odchyłka dolna,

ES(es) – odchyłka górna.

Dolny wymiar graniczny: A = N–EI(ei), jest to najmniejsza dopuszczalna wartość

liczbowa, jaką może osiągnąć wymiar rzeczywisty części.

Górny wymiar graniczny: B = N+ES(es), jest to największa dopuszczalna wartość

liczbowa, jaką może osiągnąć wymiar rzeczywisty części.

Pole tolerancji: T = ES(es)–EI(ei) = B–A, jest to obszar dopuszczalnej zmienności

wymiaru rzeczywistego. Im większa ma być dokładność wykonania części, tym szerokość
pola tolerancji T jest mniejsza.

Pasowanie części maszyn

W mechanizmach złożonych ze współpracujących ze sobą części, ważną rolę odgrywają

luzy i wciski (na przykład wałek w otworze). Odpowiednie luzy i wciski otrzymuje się przez
tak zwane pasowanie, czyli przez skojarzenie otworu i wałka o jednakowym wymiarze
nominalnym N i ustalonych odchyłkach wymiarowych dla otworu i wałka.

Rozróżnia się następujące rodzaje pasowań:

−

luźne, w których zawsze występuje luz,

−

mieszane, w których może występować luz lub wcisk,

−

ciasne, w których zawsze występuje wcisk.
Informacje dotyczące rodzaju pasowania oraz wartości odchyłek otworów i wałków

są podane w Polskich Normach dotyczących tolerancji i pasowań.

Przykładowe oznaczenie pełnego rodzaju pasowania: ø5H7/n6, przy czym:

ø – znak średnicy,
5 – wymiar nominalny,
H – symbol tolerancji wymiaru wewnętrznego (otworu),
7 – klasa dokładności wykonania otworu,
n – symbol tolerancji wymiaru zewnętrznego (wałka),
6 – klasa dokładności wykonania wałka.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Odchyłki kształtu i położenia

Odchyłki kształtu i położenia są określone przez porównanie kształtu rzeczywistego

części z kształtem idealnym, określonym przez tak zwane linie i powierzchnie przylegające,
styczne do linii i powierzchni rzeczywistych. Miarą odchyłki jest największa różnica miedzy
tymi wielkościami. Oznacza się je przez podanie na rysunku odpowiedniego znaku oraz
podanie jej dopuszczalnej wartości liczbowej w milimetrach.
Zasady oznaczania odchyłek określa norma PN–87/M–01145
Przykłady oznaczeń odchyłek (rys. 28, rys. 29).

Nazwa odchyłki

Znak

Przykład oznaczenia

Odchyłka prostoliniowości

Odchyłka płaskości

Odchyłka okrągłości

Odchyłka walcowatości

Rys. 28. Odchyłki kształtu [4, s. 64]

Nazwa odchyłki

Znak

Przykład oznaczenia

Odchyłka równoległości

Odchyłka prostopadłości

Odchyłka symetrii

Odchyłka nachylenia

Rys. 29. Odchyłki położenia [3, s. 138]

Chropowatość powierzchni

Powierzchnie części maszyn nie są idealnie gładkie, występują na nich nierówności

w postaci wgłębień i wzniesień.

Zbiór nierówności występujących na powierzchni o średniej wysokości od setnej części

mikrometra do kilkudziesięciu mikrometrów, w małej odległości od siebie, nazywamy
chropowatością powierzchni.

Od chropowatości powierzchni zależy jakość współpracy części w urządzeniu.
Chropowatość powierzchni oznacza się na rysunku przez podanie:

−

znaku chropowatości (przy rzucie przedmiotu),

−

maksymalną dopuszczalną wartość parametru R

(średnie arytmetyczne odchylenie

profilu chropowatości,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

danych uzupełniających, jeśli wymagane jest, by chropowatość powierzchni była
uzyskana określonym sposobem obróbki.

Orientacyjne wartości parametru Ra przy niektórych rodzajach obróbki zestawiono w tabeli 3:

Tabela 3. Wartości parametru chropowatości powierzchni przy niektórych rodzajach obróbki [4, s. 66]

Rodzaj obróbki

µm

Toczenie
Frezowanie
Wiercenie
Rozwiercanie
Szlifowanie
Docieranie

2,5...10

2,5…10

5…10

0,63…1,25
0,16…1,25
0,04…1,25

Rys. 30. Stosowane znaki chropowatości [4, s. 67]

Oznaczenie obróbki cieplnej:

Na obróbkę cieplną przedmiotów metalowych składają się: wyżarzanie odpuszczanie,

hartowanie i ulepszanie. Obróbka cieplna służy zmianie struktury wewnętrznej oraz własności
materiału.
Oznaczanie obróbki cieplnej dokonywane jest zgodnie z normą PN–78/M–01147.
Przykłady przedstawiono na rys. 31 oraz rys. 32:

Rys. 31. Fragment powierzchni podlega plnej

Rys. 32. Cała powierzchnia podlega

obróbce cie [4, s. 68]

obróbce cieplnej [4, s. 68]

Oznaczanie powłok ochronnych:
W celu zabezpieczenia metali i ich stopów przed korozją, dla nadania powierzchni
odpowiednich własności lub estetycznego wyglądu, stosuje się powłoki ochronne.
Przy oznaczaniu powłoki podaje się szereg symboli wg norm np.: PN–73/H–04652;
PN–83/H–97006; PN–78?M–01154.

Przykład oznaczenia powierzchni ochronnych: rys. 33 i rys. 34.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 33. Powłoka ochronna na całej powierzchni

Rys. 34. Powłoka ochronna na fragmencie

części [4, s. 68]

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to jest tolerancja wymiaru?
2. Jak oznacza się na rysunku tolerancję wymiaru?
3. Jakie znaczenie dla działania mechanizmów ma pasowanie części maszyn?
4. Jakie są symbole graficzne odchyłki: prostoliniowości, płaskości, okrągłości?
5. Jakie są symbole graficzne odchyłki: równoległości, prostopadłości, symetrii, nachylenia?
6. Jak oznacza się chropowatość powierzchni?
7. Jak zaznacza się obróbkę cieplną całej części, a jak fragmentu powierzchni części?
8. Jak zaznacza się powłokę ochronną na całej części, a jak na fragmencie powierzchni

części?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyjaśnij znaczenie dodatkowych oznaczeń znajdujących się na rysunkach 1, 2, 3, 4

w procesie wykonywania przedmiotów.

Rys. 1. do ćwiczenia 1

Rys. 2. do ćwiczenia 1

Rys. 3. do ćwiczenia 1

Rys. 4. do ćwiczenia 1

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przypomnieć sobie symbole graficzne dodatkowych oznaczeń stosowane na rysunkach,
2) rozpoznać symbole na rysunkach,
3) określić znaczenie symboli dla procesy wykonania przedmiotów,
4) zaprezentować ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz z zadaniem,

−

Poradnik dla ucznia,

−

papier, mazaki,

−

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Przeanalizuj rysunek i określ: wartość nominalną wymiaru; odchyłkę dolną; odchyłkę

górną; tolerancję wymiaru; dolny wymiar graniczny; górny wymiar graniczny.

Rysunek do ćwiczenia 2

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przypomnieć sobie na czym polega tolerowanie wymiaru i jak się je oznacza,
2) odnaleźć w poradniku poznane wzory i zastosować je,
3) zaprezentować ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz z zadaniem,

−

Poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Na rysunku przedstawiono część przedmiotu. Zaznacz, stosując poznane symbole

oznaczeń dodatkowych: odchyłkę okrągłości części rzędu 0,1 mm i chropowatości
powierzchni R

= 3,6 µm.

Rysunek do ćwiczenia 3

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przypomnieć sobie oznaczenia odchyłek i chropowatości,
2) narysować w odpowiednich miejscach na rysunku wymagane oznaczenia,
3) zaprezentować ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz z zadaniem,

−

Poradnik dla ucznia.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozróżnić dodatkowe oznaczenia stosowane na rysunkach?



2) posłużyć się dodatkowymi oznaczeniami stosowanymi na rysunkach?



3) odczytać dodatkowe oznaczenia stosowane na rysunkach?



4) obliczyć wymiary tolerowane i tolerancję?



5) wyjaśnić

pojęcia:

pasowanie

części

maszyn;

chropowatość

powierzchni?



6) rozróżnić oznaczenie obróbki cieplnej całej powierzchni i jej

fragmentu?



7) rozróżnić oznaczenie pokrycia powłoki ochronnej na całej powierzchni

lub na jej fragmencie?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Rysunki maszynowe i inne. Dokumentacja techniczna

4.5.1. Materiał nauczania

Rysunki maszynowe

W praktyce przemysłowej stosowane są rysunki techniczne maszynowe, których podział

dokonywany jest wg normy PN–64?M–01110.

Według sposobu przedstawienia podmiotu (treści), rysunki techniczne maszynowe dzieli

się na:
–

szkic – przedstawienie przedmiotu wykonane odręcznie i stanowiące zwykle podstawę do
wykonania rysunku,

–

rysunek – przedstawienie przedmiotu wykonane w określonej podziałce i przy użyciu
przyborów rysunkowych,

–

schemat – przedstawienie w sposób uproszczony zasady działania lub budowy
mechanizmu, maszyny lub urządzenia,

–

plan – przedstawienie rozmieszczenia maszyn, urządzeń lub instalacji,

–

wykres – przedstawienie zależności między dowolnymi wielkościami zmiennymi.

–

Według metody rzutowania, rysunki techniczne maszynowe dzieli się następująco:

–

rysunek rzutowy – przedstawienie przedmiotu w rzutach prostokątnych,

–

rysunek aksonometryczny – przedstawienie przedmiotu w dimetrii,

–

rysunek perspektywiczny – przedstawienie przedmiotu w rzucie perspektywicznym.
Według stopnia złożoności przedmiotu rysowanego, rysunki techniczne maszynowe

dzieli się następująco:
–

rysunek złożeniowy – przedstawienie wszystkich zespołów i części wyrobu w złożeniu,

–

rysunek zespołowy – przedstawiający wszystkie części zespołu w złożeniu,

–

rysunek częściowy – przedstawiający fragment całego wyrobu lub zespołu,

–

rysunek części – przedstawiający jedną część maszynową.
Według przeznaczenia, rysunki techniczne maszynowe dzieli się następująco:

–

rysunek zestawieniowy,

–

rysunek wykonawczy,

–

rysunek montażowy,

–

rysunek surówki,

–

rysunek czynnościowy,

–

rysunek zabiegowy,

–

rysunek bezwymiarowy.
Do rysunków specjalnych zalicza się:

–

rysunek instalacyjny,

–

rysunek sytuacyjny,

–

rysunek ofertowy,

–

rysunek katalogowy,

–

rysunek reklamowy, i tak dalej.
Przykładom niektórych rysunków technicznych wraz z opisem poświęcona będzie dalsza

część tego punktu.

Różnica między rysunkiem i szkicem:

Rysunek techniczny wykreśla się przyborami dokładnie w podziałce; linie mają

znormalizowane grubości; wymiarowanie jest zgodne z zasadami podanymi w normie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Szkic techniczny rysuje się odręcznie w przybliżonych proporcjach wymiarowych; przy

szkicowaniu nie zawsze udaje się przewidzieć miejsce na prawidłowe rozmieszczenie
wymiarów

Rys. 35. Widok boczny tulejki: a) rysunek techniczny, b) szkic techniczny [3, s. 13]

Działanie urządzenia zależy od odpowiedniej współpracy jego części składowych. Części

te muszą spełniać wiele wymagań dotyczących ich wymiarów, kształtu oraz stanu
współpracujących powierzchni. W zasadzie części maszynowe należy przedstawić na
rysunkach dokładnie, odwzorowując wszystkie szczegóły ich budowy i zachowując proporcje
wymiarowe. W wielu przypadkach (zwłaszcza przy skomplikowanych rysunkach
złożeniowych rysowanych w zmniejszeniu, przy rysowaniu części z gwintem),
dla polepszenia czytelności rysunków, stosuje się cztery stopnie uproszczeń:
–

uproszczenie I stopnia – na rysunkach wykonawczych,

–

uproszczenie II stopnia – na rysunkach złożeniowych wykonawczych w podziałce 1:1
lub w niewielkim zmniejszeniu,

–

uproszczenie III stopnia – na rysunkach złożeniowych w dużym zmniejszeniu,

–

uproszczenie IV stopnia – stosuje się na schematach mechanizmów i maszyn.
Rysunki typowych elementów maszyn: wałów, łożysk, przekładni, sprzęgieł i hamulców

przedstawione są na rysunkach: szczegółowym, uproszczonym lub schematycznym.

Rys. 36. Rysunek szczegółowy wału z końcami gwintowanymi [3, s. 243]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 37. Rysunki uproszczone tego samego wału: a) pominięte ścięcia i zaokrąglenia, b) pominięto rysunki

gwintów i rowków klinów[3, s. 243]

Widoki łożysk w przedstawieniu uproszczonym:

Rys. 38. Uproszczony widok łożysk: a) łożysko poprzeczne, b) łożysko wzdłużne dwukierunkowe, c) umowne

przedstawienie łożyska [3, s. 169]

Rysunek zespołowy ułożyskowania wału:

Rys. 39. Rysunek łożysk w przedstawieniu uproszczonym [3, s. 169]

Rys. 40. Łożyska w przedstawieniu umownym (ogólnie) [3, s. 169]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rysunki kół oraz przekładni pasowych i łańcuchowych:

Rysunki 41, 42, 43 przedstawiają koło i przekładnię pasową.

Rys. 41. Rysunek szczegółowy koła

Rys. 42. Uproszczony rysunek

Rys. 43. Rysunek

do pasów klinowych

przekładni pasowej

schematyczny

[3, s. 248]

Rysunki 44, 45, 46 przedstawiają koła i przekładnie łańcuchowe.
W widokach czołowych na szczegółowych rysunkach kół łańcuchowych uproszczony jest
zarys koła, narysowany jest tylko jeden ząb z sąsiednimi wrębami.

Rys. 44. Rysunek szczegółowy

Rys. 45. Rysunek uproszczony

łańcucha drabinkowego i koła do

przekładni łańcuchowej

łańcucha drabinkowego

[3, s. 249]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 46. Rysunek schematyczny [3, s. 249]

Tabela 4 ilustruje sposób rysowania przekładni: zębatej, walcowej, stożkowej

i ślimakowej na rysunkach szczegółowych i uproszczonych. Oglądając tę tablicę należy
zwrócić uwagę na miejsca zazębień.

Tabela 4. Rysunki przekładni zębatych [3, s. 260]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

W mechanizmach, w których zachodzi potrzeba przekształcenia ruchu ciągłego na ruch

przerywany lub ograniczenia tego ruchu tylko do jednokierunkowego, są stosowane
przekładnie zapadkowe. Przykładowy uproszczony rysunek takiej przekładni przedstawiony
jest na rysunku 48.

Rys. 47. Przekładnia zapadkowa jednokierunkowa [3, s. 261]

Przekładnie pasowe, łańcuchowe, zębate i zapadkowe są elementami napędów maszyn

i urządzeń mechanicznych.

Na rysunkach złożeniowych sprzęgła i hamulce rysuje się bez uproszczeń. Na wszystkich

innych rysunkach, sprzęgła i hamulce rysowane są w sposób uproszczony (rys. 48).

Rys. 48. Uproszczone rysunki sprzęgieł: a) sprzęgło tulejowe, b) tarczowe, c) wysuwne, d) odchylne (Cardana),

e) sprężyste, f) kłowe, g) cierne, h) cierne hydrauliczne [3, s. 190]

Na schematach maszyn i mechanizmów sprzęgła i hamulce przedstawia się także za

pomocą oznaczeń schematycznych.

Tabela 5. Oznaczenia hamulców [2, s. 217]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Części maszynowe są połączone ze sobą w sposób:

−

rozłączny – połączenia gwintowe, śrubowe, kołkowe, wtłaczane, skurczowe,

−

nierozłączny – połączenia spawane, zgrzewane, lutowane i nitowe.
Rysunki połączeń miewają wiele uproszczeń rysunkowych. Każdy rodzaj połączenia

dochodzi do takiego uproszczenia rysunkowego, w którym znika już obraz rysunkowy,
a zamiast odwzorowania rysunkowego stosuje się oznaczenia w postaci symboli literowych
lub umownych znaków.

Na powierzchniach części gwintowych wykonywane są śrubowe nacięcia o odpowiednim

kształcie. Nacięcia wykonane na wale tworzą gwint zewnętrzny, w otworze zaś – gwint
wewnętrzny. Zasady rysowania uproszczeń i wymiarowania gwintów określa norma
PN–78/M–01130.

Tabela 6. Uproszczenia przy rysowaniu gwintów[4, s. 76]

Widok

Przekrój

Widok poosiowy

I – gwint zewnętrzny,

II – gwint wewnętrzny.
Gwint ma określone następujące parametry:

–

P – podziałkę gwintu (podziałka linii śrubowej),

–

α – kąt gwintu.
W Polsce stosowane są gwinty metryczne o oznaczeniu M o kacie α = 60° i podziałce P

zależnej od zewnętrznej średnicy gwintu. Są to tzw. gwinty zwykłe. Gwinty, podobnie jak
śruby i otwory są pasowane. Najczęściej stosowane jest pasowanie luźne, które oznacza się:
–

dla gwintu wewnętrznego – H,

–

dla gwintu zewnętrznego – g.

Symbol gwintu: M8–6H oznacza: gwint metryczny wewnętrzny, o podziałce P = 8 mm,
pasowany luźno. Cyfra 6 oznacza tak zwany szereg tolerancji (tolerowana jest średnica
wewnętrzna gwintu wewnętrznego i średnica zewnętrzna gwintu zewnętrznego).

Połączenia nitowe dzielą się na : pośrednie (do łączenia elementów płaskich za pomocą

nitów) i bezpośrednie (rolę nitu pełni jeden z elementów łączonych). Nity są znormalizowane.
Najczęściej stosowane nity wraz z oznaczeniami zawarte są w tabeli 7.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Tabela 7. Przykłady znormalizowanych połączeń nitowych [4, s. 78]

Połączenia lutowane rysuje się w uproszczeniu wg normy PN–83/N–01635, zaznaczając

odcinek, na którym następuje połączenie linią ciągłą bardzo grubą oraz zapisując nazwę
materiału łączącego nad linią odniesienia.

Rys. 49. Połączenie lutowane [4, s. 80]

Połączenie spawane rysuje się w uproszczeniu zaznaczając spoinę oraz opisuje się rodzaj

i wymiary spoiny. Przykłady rysowania, oznaczania i wymiarowania niektórych spoin
przedstawia rys. 50.

Rys. 50. Połączenia spawane: I – spoina czołowa, II, III – spoina pachwinowa, a – wymiar spoiny [4, s. 81]

Znak spoiny rysuje się linią grubą, o wysokości dwukrotnie większej od wpisanych

wymiarów.

Połączenia zgrzewane rysuje się w uproszczeniu, zaznaczając punkty zgrzania oraz

opisuje się rodzaj i wymiary zgrzeiny. Na rys. 51 pokazano sposób rysowania, oznaczania
i wymiarowania niektórych zgrzein.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 51. Połączenia zgrzewane: I – zgrzeina ciągła, II – zgrzeina punktowa, III – zgrzeina punktowa równoległa

[4, s. 82]

Schematyczny rysunek mechaniczny jest stosowany w tych przypadkach, gdy trzeba

w przejrzysty sposób wyjaśnić działanie jakiegoś mechanizmu, maszyny lub urządzenia
technicznego. Rysunek taki jest ograniczony tylko do tego, co w istotny sposób ilustruje
zasadę działania. Rysunek schematyczny ma wyjaśniać, które części są nieruchome, a które
wykonują ruchy, skąd się bierze napęd maszyny, w jaki sposób napęd przenosi się na
poszczególne elementy i tym podobne.

Przykłady schematycznych oznaczeń niektórych elementów zestawiono w tabeli 8:

Tabela 8. Schematyczne rysunki umocowań, łożysk, sprzęgieł i hamulców [3, s. 285]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przykłady schematów przekładni napędowych zestawiono w tabeli 9:

Tabela 9. Rysunki schematyczne przekładni napędowych [1, s. 286]

Odczytywanie schematów polega na zwróceniu uwagi na każdy szczegół rysunku

i zrozumieniu, co ten szczegół wyraża.

Schematy przykładowych mechanizmów, które zwykle jako zespoły składają się na

konstrukcje różnych maszyn przedstawiono na rysunkach 52, 53, 54, 55, 56, 57, 58, 59.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Śruba pociągowa osadzona jest
w dwóch łożyskach ślizgowych.
Ruch obrotowy koła powoduje
przesunięcie nakrętki.

Rys. 52. Schemat mechanizmu zawiera: s – śruba pociągowa,

n – nakrętka, z– koło [3, s. 287]

Zespół kół zębatych p, osadzony na
wale l, może wchodzić w
zazębianie z kołami z

, z

zaklinowanymi na wale Il.
Dzięki temu wał może osiągnąć
różne prędkości.

Rys. 53. Zespół przesuwny kół zębatych [3, s. 287]

Korba r połączona korbowodem k
z wodzikiem przesuwającym się
w poziomych prowadnicach.
Wodzik przesuwa się w jarzmie.

Rys. 54. Mechanizm korbowy [3 , s. 287]

Zamiana ruchu obrotowego korby
na ruch postępowy drążka d,
połączonego z jarzmem. Wodzik
przesuwa się w jarzmie.

Rys. 55. Mechanizm z jarzmem przesuwnym [3, s. 287]

Zamiana ruchu obrotowego korby r
na ruch postępowo – zwrotny
wodzika.

Rys. 56. Mechanizm kulisty [3, s. 287]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Krzyż maltański umożliwia
zamianę ciągłego ruchu
obrotowego korby r na przerywany
ruch obrotowy krzyża

Rys. 57. Krzyż maltański [3, s. 287]

Krzywka k obracając się naciska na
koniec A popychacza p i przesuwa
go w prawo. Sprężyna s przesuwa
popychacz w lewo.

Rys. 58. Mechanizm krzywkowy z krzywka tarczową [3, s. 287]

W kanale wyciętym w krzywce k
przesuwa się koniec C dźwigni d
obracającym się w stałym
przegubie A. Dźwignia wykonuje
ruch wahadłowy, poruszając przy
tym łącznik l. Sprężyna likwiduje
wpływ luzów.

Rys. 59. Mechanizm krzywkowy z krzywką bębnową [3, s. 287]

Pokazane na rysunkach elementy i schematy wykorzystuje się do rysowania schematów

kinematycznych maszyn i urządzeń.

Odczytywanie tych schematów, polega na analizie kolejności występowania elementów

lub zespołów, określeniu ich nazwy oraz zadania jakie pełnią w pracy maszyny
lub urządzenia.

Dokumentacja techniczna, dotycząca realizacji określonego zadania projektowego,

złożona jest z rysunków technicznych (wymaganych w zadaniu, wszystkich uczestniczących
w zadaniu branż), opisów technicznych, kosztorysów i protokołów uzgodnień.

Opis

techniczny

zawiera

informacje

między

innymi

uzgodnieniach

międzybranżowych, wymaganiach technicznych, które stały się podstawa opracowania,
sposobie realizacji zadania, obliczeniach, specyfikacji materiałów.

Dokumentacja konstrukcyjna urządzenia lub mechanizmu składa się z rysunku

złożeniowego, przedstawiającego wszystkie zespoły i części składowe w złożeniu
oraz z rysunków tych zespołów i rysunków tych części. Wszystkie rysunki są numerowane,
opisane (mają tabliczki rysunkowe).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dokumentacja technologiczna zawiera pełny opis procesu technologicznego związanego

z produkcją wyrobu oraz rysunki technologiczne, dotyczą każdego procesu składowego,
poszczególnych operacji technologicznych, zawierają schematy przedstawiające strukturę
systemu.

Na schematach technologicznych stosuje się symbole graficzne, określone w normie,

maszyn i urządzeń wykorzystywanych w procesie produkcyjnym.

Przykładowy schemat technologiczny przedstawiony jest na rysunku 60.

1 – zbiornik,
2 –punkty kontrolne usypu materiału,
3 – podajnik elektrowibracyjny,
4 – sito dwupokładowe,
5 – separator,
6 – dozownik,
7 – podajnik elektrowibracyjny,
8 – kruszarka stożkowa,
9 – dozownik,
10 – podajnik elektrowibracyjny,
11 – kruszarka dwubębnowa,
12 – przenośnik taśmowy,
13 – przenośnik kubełkowy.

Rys. 60. Fragment ciągu technologicznego rozdrabniania surowców [1, s.191]

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie wyróżnia się rysunki techniczne?
2. Czym różni się szkic techniczny od rysunku technicznego?
3. Jakie wyróżnia się podstawowe elementy mechaniczne występujące na rysunkach

maszynowych?

4. Co to jest uproszczenie rysunkowe i kiedy się je stosuje?
5. W jaki sposób oznacza się połączenia gwintowe, lutowane, spawane?
6. Z jakich elementów składa się dokumentacja techniczna?
7. Co przedstawia schemat technologiczny?
8. W jaki sposób odczytuje się schematy technologiczne?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rysunki przedstawiają sprężynę śrubową spiralną. Przyporządkuj rysunkom odpowiednie

nazwy: rysunek uproszczony; rysunek szczegółowy; rysunek schematyczny i uzasadnij swoją
decyzję. Wykonaj szkic sprężyny w uproszczeniu.

Rysunek do ćwiczenia 1

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przypomnieć sobie na czym polega podział rysunków na szczegółowe, uproszczone

i schematyczne,

2) rozpoznać rysunki,
3) przyporządkować nazwy rysunkom,
4) wykonać szkic sprężyny w uproszczeniu,
5) zaprezentować ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

arkusz z zadaniem,

–

Poradnik dla ucznia,

–

literatura wskazana przez nauczyciela.

Ćwiczenie 2

Przeanalizuj rysunek kinematyczny urządzenia i wskaż zespoły mechanizmów, których

schematy są na rysunku – zaznacz je w kółku i opisz ich budowę.

Wykonaj szkic zespołu napędowego urządzenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rysunek do ćwiczenia 2

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) odszukać na schemacie kinematycznym zespoły mechanizmów składowych,
2) odnaleźć w Poradniku poznane schematy mechanizmów,
3) przyporządkować schematy do zaznaczonych zespól mechanizmów,
4) rozpoznać elementy budowy mechanizmów,
5) wykonać szkic zespołu napędowego urządzenia,
6) zaprezentować ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz z zadaniem,

−

Poradnik dla ucznia.

Ćwiczenie 3

Na rysunku przedstawiono schemat technologiczny procesu automatycznego ważenia

surowca. Przeanalizuj schemat. Opisz urządzenia uczestniczą w procesie automatycznego
ważenia surowca oraz przebieg procesu automatycznego ważenia surowca.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rysunek do ćwiczenia 3

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:

1) przeanalizować schemat i rozpoznać urządzenia zaznaczone na nim,
2) odczytać zasadę działania procesu ważenia surowca,
3) zaprezentować ćwiczenie.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

arkusz z zadaniem,

−

Poradnik dla ucznia.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) rozróżnić rysunki techniczne?



2) wykonać rysunki podstawowych elementów maszyn?



3) wykonać rysunki podstawowych zespołów mechanizmów maszyn?



4) wyjaśnić pojęcie: uproszczenia rysunkowe; ?



5) opisać sposób oznaczania połączeń rozłącznych i nierozłącznych?



6) odczytać prosty schemat kinematyczny urządzenia?



7) odczytać prosty schemat technologiczny stosowany w przemyśle

ceramicznym?



„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań dotyczących posługiwania się dokumentacją techniczną.

Wszystkie zadania są zadaniami wielokrotnego wyboru i tylko jedna odpowiedź jest
prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi: zaznacz prawidłową

odpowiedź X (w przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową).

6. Test składa się z dwóch części o różnym stopniu trudności: I część– poziom podstawowy,

II część – poziom ponadpodstawowy.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego

rozwiązanie na później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.

9. Na rozwiązanie testu masz 45 minut.

Powodzenia!

ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH

1. W Polsce prace normalizacyjne prowadzi

a) parlament.
b) PKNM i J.
c) sejm.
d) rząd.

2. W numerze normy PN-82/M-01158, zapis 82 oznacza

a) normę dotyczącą przemysłu maszynowego.
b) kolejny numer normy w dziale branżowym.
c) skrót nazwy Polska Norma.
d) rok zatwierdzenia normy.

3. Nowa norma europejska ma symbol

a) PN-EN

b) ISO.

c) PN

d) EN

4. Formaty zwykłe arkuszy oznacza się

a) A

, B

, C

, D

b) A

, A

, B

c) A, B, A4, B4.
d) A

, A

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. Do podziałek pomniejszających nie należą podziałki

a) 1:2, 50:1, 1:1.
b) 20:1, 5:1, 1:100.
c) 1:10, 1:100, 1:50.
d) 1:100, 1:50, 20:1, 1:1.

6. Do przyborów rysunkowych należą

a) kredka, ołówek, gumka, rapidograf.

b) linijka, pióro „Redis”, kalka techniczna, długopis.
c) ołówek z grafitem HB, pióro „Redis”, kątomierz.
d) ekierka, cyrkiel, linijka, mazak.

7. Format A

jest krotnością formatu A

. Wartość krotności wynosi

a) 2.
b) 3.
c) 4.
d) 8.

8. Rysunek techniczny przedstawiający jedną część, to rysunek

a) części.
b) częściowy.
c) zestawczy.
d) złożeniowy.

9. Rzut prostokątny przedmiotu na rzutnię I, to rzut

a) pionowy.
b) boczny.
c) prawy.
d) poziomy.

10. Połączenia spawane, to połączenia

a) nierozłączne.
b) termiczne.
c) plastyczne.
d) rozłączne.

11. Na rysunku przedstawiono połączenie

a) zgrzewane.
b) spawane.

c) kołkowe.

d) nitowe.

12. M8-6H, to symbol

a) gwintu zewnętrznego.
b) gwintu wewnętrznego.
c) spoiny.
d) lutu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13. Mechanizm zapadkowy służy do przekształcenia ruchu

a) ciągłego na przerywany.
b) przerywanego na ciągły.
c) liniowego na obrotowy.
d) obrotowego na liniowy.

14. Symbol przedstawiony na rysunku oznacza

a) przekładnię.
b) sprzęgło.

c) hamulec.
d) łożysko.

15. Na schemacie przekładni pasowej jest stosowany

a) pas płaski.
b) pas okrągły.
c) łańcuch.
d) pas klinowy.

16. Zamianę ciągłego ruchu obrotowego korby r na przerywany ruch obrotowy krzyża

umożliwia
a) krzyż maltański.
b) mechanizm krzywkowy.

c) mechanizm kulisty.
d) mechanizm korbowy.

17. Obrazem rzutu na rzutnię II, trójkąta prostokątnego przedstawionego na rysunku,

położonego równolegle do rzutni II, jest
a) przyprostokątna a.

b) trójkąt prostokątny.

c) przeciwprostokątna c.

d) przyprostokątna b.

18. Elementy przedstawione na rysunku, to hamulce

a) szczękowe.
b) płytowe.
c) taśmowe.
d) stożkowe.

19. Przekładnia pasowa jest elementem układu

a) sterowniczego.
b) regulacyjnego.
c) napędowego.
d) zabezpieczeń.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20. Na rysunku technologicznym przedstawiony jest proces

a) rozdrabniania surowców plastycznych.
b) rozdrabniania surowców schudzających.
c) przygotowania mas plastycznych.
d) mielenia surowców plastycznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko: ..........................................................................................................................

Posługiwanie się dokumentacją techniczną

Zakreśl poprawną odpowiedź.

zadania

Odpowiedź

Punkty

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Bieda W. J.: Automatyzacja produkcji wyrobów ogniotrwałych, Wydawnictwo „Śląsk”,

Katowice 1979

2. Dobrzański T.: Rysunek techniczny maszynowy, WNT, Warszawa 2006
3. Maksymowicz A.: Rysunek zawodowy dla Zasadniczych Szkół Zawodowych, WSiP,

Warszawa 2004

4. Paprocki K.: Rysunek techniczny, Warszawa 1998