Diagnoza rozwoju psychoruchowego

Elżbieta Maria Minczakiewicz

Diagnoza psychoruchowego rozwoju dziecka

w wieku niemowlęcym i poniemowlęcym

jako podstawa programu wsparcia

i pomocy rodzinie

Kraków 2009

Spis treści

Wprowadzenie

Jak korzysta

ć z „Karty obserwacyjnej”?

„Inwentarz wska

źników rozwoju”.

Wiek

życia i wskaźniki rozwoju dziecka w wieku od 1. do 36. miesiąca

Inwentarz wska

źników rozwoju społecznego dziecka od pierwszego do siódmego roku życia

Wczesna interwencja a rozwój dziecka

Bibliografia

Załączniki

Karta obserwacyjna

Ryc. 1. Etapy rozwoju człowieka

Schemat 1. Bada

ń przesiewowych noworodka

Schemat 2. Teoretyczny model procesualno-instrumentalny…

środki i punkty wczesnej interwencji i pomocy Rodzinie

Portale internetowe i fora dyskusyjne

Wprowadzenie

[...] Człowiek jest rzeczywisto

ścią

nie tylko biosomatyczn

ą, duchową i indywidualną, ale i psychospołeczną.

Nie tylko rodzi si

ę, dojrzewa, rozmnaża i umiera, ale potrafi

swój odcinek biologicznego

życia wypełnić treścią swoiście ludzką,

warto

ściowaną według kryteriów uczłowieczania się [...]

(Julian Aleksandrowicz 1988)

Drodzy Rodzice!

żda troskliwa Matka, każdy kochający Ojciec z dumą i wzruszeniem spogląda na swoje prawidłowo roz-

wijaj

ące się, radosne i szczęśliwe dziecko. Potwierdzeniem prawidłowo przebiegającego procesu rozwoju

jest to, co mo

żna na ogół bez trudu zauważyć, bo:

• Dziecko ma dobry apetyt, spokojnie

śpi i rośnie, o czym „informują” jego ubranka, które włożone

pierwszy raz na jego male

ńkie ciałko, były aż za obszerne, potem zrobiły się w sam raz, a w dwa lub trzy

miesi

ące później, stają się one wyraźnie za małe, zbyt szczupłe, obcisłe i niewygodne.

• Dziecko ch

ętnie się bawi z rodzicami, rodzeństwem lub dziadkami, prowokując ich niekiedy do za-

bawy, je

śli tylko wyczuwa słabe zainteresowanie z ich strony.

• Dziecko jest ciekawe

świata; interesuje je wszystko, co tylko znajduje się w polu jego widzenia

i słyszenia. Interesuje si

ę tym, co robi mama, a co tato? Chętnie „podsłuchuje” ich rozmowy, bo jest

ciekawe o czym te

ż oni rozmawiają, a ponadto chce się koniecznie nauczyć mówić i rozumieć. Chce brać

aktywny udział w rodzinnych rozmowach i ciekawych zaj

ęciach domowników. Chce być razem z innymi

członkami rodziny. Chc

ąc być zauważane, podziwiane, „adorowane”, w różny sposób stara się zwrócić na

siebie uwag

ę. Próbuje prowokować otoczenie swym zachowaniem. Okazuje się więc, że być „dorosłym”, to

nie takie proste. Droga do mówienia i rozumienia tego, o czym mówi

ą dorośli, również nie jest łatwa, ale

i t

ę daje się, na szczęście, pokonywać przy pomocy życzliwie nastawionych do niego Rodziców i krewnych.

• Dziecko zwraca uwag

ę na zabawki, które znajdują się w zasięgu jego wzroku i słuchu oraz ciągle

aktywnych r

ączek. Chętnie po nie sięga, zwłaszcza, gdy te są dla niego atrakcyjne. Na początek wystarczy

mu grzechotka, oby tylko była inspiruj

ąca do zabawy, higieniczna i bezpieczna. Dziecko wnet zauważa,

ż obok grzechotki są jeszcze inne zabawki, które wydają się kusić: a to swoim atrakcyjnym kolorem, a to

dziwnym kształtem, to znowu nieznanym mu d

źwiękiem (wydawanym odgłosem, mniej lub bardziej

przyjemnym sygnałem). No có

ż, żeby się móc bawić zabawkami, trzeba się tego nauczyć. Tylko, w jaki

sposób? Prosz

ę się o to nie martwić! Dziecko samo i z tym sobie doskonale poradzi! Z wielkim zaan-

żowaniem i niekłamaną radością, zacznie szukać sposobów pokonywania pojawiających się trudności, by

„po mistrzowsku” osi

ągnąć to, co zamierzało osiągnąć.

Zauwa

żmy, iż małe dziecko chętnie podejmuje czynności związane z poznawaniem otaczającego je

świata. Wykorzystuje do tego wszystkie „instrumenty” poznania (nie tylko swoje rączki i nóżki, ale też
mo

żliwe do wykorzystania zmysły: wzroku, słuchu, dotyku, smaku i węchu) (patrz; schemat 2; rozdział Za-

ączniki). Uzyskane doświadczenia za sprawą takiej „zabawy”, są niezmiernie ważne dla dziecka i bardzo

potrzebne dla jego prawidłowego rozwoju. Czasem dziecko lubi si

ę popisywać nabytymi i utrwalonymi już

umiej

ętnościami oraz sprawnościami, jeśli idzie o poznawanie swego otoczenia, swego małego, lecz pełne-

go uroku „

światka”. Lubi postukiwać znalezionymi przedmiotami, zaglądnąć do ich wnętrza, rozkręcać,

manipulowa

ć nimi, rzucać, podnosić. Kiedy jest nieco starsze – zaczyna pytać o nazwę poznawanego

przedmiotu, który wzbudził jego zainteresowanie, o jego funkcje i zakres przydatno

ści (np. po co?, do czego

słu

ży?, dlaczego?).

Ten osobliwy sposób dzieci

ęcego poznawania świata, znajdujących się w nim obiektów – przypo-

mnijmy – poznawania ich przy pomocy wszystkich mo

żliwych zmysłów, nazywa się poznawaniem poli-

sensorycznym lub poznawaniem wielozmysłowym. Dziecko uwielbia te

ż psocić, dokazywać, śmiać się

pełnym głosem, cieszy

ć się wszystkim, co jest w stanie wyzwolić u niego autentyczną radość.

Czasami jednak zauwa

żacie Państwo, że maluszek nie chce się bawić. Jest kapryśny, smutny, nieza-

dowolony, a nawet wyra

źnie rozdrażniony. Nie zmuszajcie go tedy do zabawy, lecz poobserwujcie jego za-

chowanie, sprawd

źcie, co jest tego przyczyną! Sprawdźcie, czy nie ma temperatury? Czy na jego ciałku nie

śladów wysypki, zadrapania lub stłuczenia? Ustalcie, czy powodem tego nie jest jakaś inna, może nawet

błaha przyczyna, któr

ą szybko daje się usunąć? Czasem bowiem, by usunąć przyczynę złego humoru, wy-

starczy jeden pocałunek, dotkni

ęcie tego szczególnego miejsca, które daje powód złego, a nawet fatalnego

nastroju dziecka. Czasem dziecku starcza jedynie zainteresowanie si

ę nim, szczery uśmiech, skierowane do

niego czułe słowo, by wszystkie objawy wywołuj

ące niepokój Rodziców natychmiast zniknęły. Szukając

przyczyny ustalcie Pa

ństwo, czy takie zachowanie dziecka nie ma jednak głębszego swego podłoża. Budzą-

ce niepokój zachowanie si

ę dziecka może mieć, bowiem tysiące innych, nie zawsze uchwytnych, przyczyn.

Czasem powodem rodzicielskich zmartwie

ń może być: jedynie zmęczenie dziecka, jego znużenie zbyt dłu-

go trwaj

ącą zabawą, a przy tym za trudną w stosunku do jego stanu i możliwości rozwoju. Powodem złego

humoru dziecka mo

że być odczuwany przez nie lęk, uczucie głodu lub pragnienia, zachlapana, nieświeża

odzie

ż i wynikający stąd dyskomfort. Może tęsknota za kimś bliskim (np. za tatą), brak odpowiedniego dla

niego towarzystwa itp. Powody – jak wida

ć – mogą być różne i wielce prawdopodobne. Zaręczam, iż rodzi-

cielska troska, a zwłaszcza wprawne oko i czułe serce matki, szybko potrafi rozpozna

ć rodzaj problemów

i rang

ę ich ważności, by w porę ruszyć z pomocą. By usunąć wszystkie, a więc zarówno błahe, banalne jak

równie

ż bardziej poważne przyczyny, do których usunięcia, czasem jednak niezbędną okazać się może spe-

cjalistyczna pomoc medyczna czy psychologiczna (patrz: schemat 1. Bada

ń przesiewowych noworodków;

rozdział: Zał

ączniki).

Rozwój dziecka – jak patrz

ę na to z perspektywy własnego życia i doświadczenia – jest niebywałym

cudem natury. Obserwuj

ąc przebieg rozwoju maleństwa, można zachwycać się już samym przebiegiem te-

go, nad wyraz czytelnego, uporz

ądkowanego w czasie, zsynchronizowanego z potrzebami i możliwościami

dziecka, niezwykłego procesu.

„Narz

ędziem”, które Państwu umożliwi obserwowanie przebiegu rozwoju swojego dziecka jest za-

proponowana przeze mnie „Karta obserwacyjna” wraz z dług

ą listą wskaźników (inwentarz wskaźników)

rozwoju dziecka, któr

ą opracowałam z myślą o Rodzicach zdobywających pierwsze w tym zakresie do-

świadczenia. Przy opracowywaniu tego osobliwego „narzędzia” wykorzystałam z jednej strony literaturę,
a z drugiej, moje osobiste do

świadczenia i wyniki wielotetnich badań, którymi się chętnie podzielę.

Wiadomo, i

ż kochający, troskliwi Rodzice, sami, bez żadnego nacisku ze strony specjalistów, chętnie

ęgają po różnego rodzaju lekturę, by odpowiedzieć sobie na pytanie: czy ich dziecko rozwija się prawi-

dłowo, a wi

ęc zgodnie „z normą”, czy też nie?

Zał

ączona „Karta obserwacyjna” (którą dalej nazywać będę krótko „Kartą”), umożliwia Rodzicom

(opiekunom)

śledzenie postępów rozwoju wielu funkcji wykształcających się u dziecka już od chwili jego

narodzin do uko

ńczenia 36 miesięcy, a więc do ukończenia trzech lat życia. W wyjątkowych przypadkach

(przy wolniejszym tempie rozwoju dziecka) „Karta” ta mo

że przydać się do ustalania „kolejnych kroków

rozwoju” dziecka (st

ąd liczbę miesięcy znacznie roszerzyłam, bo aż do 60 miesięcy). Może ona niejako

„podpowiedzie

ć" zaniepokojonym Rodzicom (opiekunom), jaki kierunek nadać wychowaniu dziecka, w jaki

sposób wspomaga

ć ten, nieco może zwolniony, czasem nawet mało harmonijny, jego rozwój.

Bior

ąc do ręki wypełnioną przez Rodziców „Kartę obserwacyjną” – zauważyłam, że czasami jedno

spojrzenie na jej zawarto

ść może zatrzymać wzrok, ze względu na to, że postępy rozwoju dziecka wyzna-

czane przez dwie przecinaj

ące się linie przedstawione za pomocą wektorów, są ukazane przejrzyście i kla-

rownie. Jeden z wektorów (ustawiony pionowo po lewej stronie „Karty” – biegn

ący z dołu do góry) określa

„wiek

życia” dziecka wyrażony w miesiącach (od 0 do 60 miesięcy), drugi natomiast (ustawiony po-

ziomo – le

żący na linii podstawy „Karty”) uwzględnia 7 interesujacych nas „sfer rozwoju” dziecka. Co

ęc oznacza takie określenie, jak „sfera rozwoju dziecka”? Odpowiadając na to pytanie, pragnę podkre-

ślić, iż chodzi tu o pewne funkcje podlegające procesowi rozwoju. Funkcje związane z codziennym życiem
dziecka, z jego potrzebami osobowymi i społecznymi, z jego – ogólnie ujmuj

ąc – aktywnością, [np. zabawą,

samoobsług

ą, porozumiewaniem się, dyslokacją (przemieszczanie się)], a więc uczeniem się tego wszyst-

kiego, co doro

śli już dawno opanowali.

Obserwuj

ąc postępy rozwoju małego dziecka zauważamy, iż zmiany będące ich miarą następują nie-

zmiernie szybko. Ka

żdy dzień życia dziecka zaskakuje nas – jako rodziców, obserwatorów i świadków – no-

wymi jego osi

ągnięciami, jego niebywałymi pomysłami, umiejętnościami i sprawnościami. Obserwujemy

nowe, nieznane dot

ąd, reakcje dziecka, ciągle nowe pojawiające się jego zachowania, które w sposób godny

podziwu, maluch utrwala i doskonali. Sam rozwój dziecka – podkre

ślam to raz jeszcze – wydaje się grani-

czy

ć z cudem; bo jak można w przeciągu zaledwie kilku miesięcy, opanować tak wiele czynności, nabyć tak

wiele nowych umiej

ętności, przydatnych w życiu, (np. widzenie, słyszenie, mówienie, siedzenie, stanie,

chodzenie, podskakiwanie, bieganie, wspinanie si

ę, sięganie po coś, trzymanie czegoś w dłoni, przenoszenie

czego

ś, przytulanie, całowanie).
By dziecko mogło chodzi

ć, biegać, samodzielnie jeść, bawić się, załatwiać potrzeby fizjologiczne

itp. musi do tego mie

ć odpowiednie predyspozycje i warunki do ich rozwijania. Mając je potrafi stop-

niowo dochodzi

ć do wprawy, ucząc się każdej, kolejnej czynności, kolejnej umiejętności od podstaw.

Podstawy do rozwijania wszelkich umiej

ętności, wydają się stwarzać już pierwsze, często bezładne od-

ruchy, dostarczaj

ące niezbędnej energii życia, w którą wyposażony zostaje każdy człowiek. Wystarczy

zatem t

ę nagromadzoną, bezładną energię odpowiednio ukierunkować, by w odpowiedniej chwili móc

wykorzysta

ć ją do konkretnych celów życiowych, do potrzeb jego bezpiecznego, w pełni samodzielnego

funkcjonowania, od chwili pocz

ęcia aż po kres jego życia (np. odruch powiekowy, służący do ochrony

wzroku przed nadmiarem

światła, odruch cofania ręki – do ochrony przed jej poparzeniem, odruch

krztuszenia si

ę i inne). Podobnie jak inżynierowie-mechanicy wykorzystują siłę wiatru, czy energię

ących, górskich potoków do uruchamiania turbin prądotwórczych, czy innych urządzeń mechanicz-

nych, tak dziecko wykorzystuje do swego rozwoju, energi

ę ukrytą w odruchach swego ciała. Nie można

dziecka powstrzymywa

ć w wydatkowaniu tej jakże znaczącej dla niego energii, ani pozbawiać go moż-

liwo

ści podejmowania prób jej wykorzystania. Trzeba jedynie umiejętnie sterować całym tym procesem,

nadaj

ąc mu odpowiedni kierunek i sens. W sposób racjonalny wykorzystywać siłę nagromadzonej energii

z po

żytkiem dla harmonijnego i wielokierunkowego rozwoju dziecka.

Nad kierunkiem, jako

ścią i ilością wydatkowanej energii dziecka czuwają przede wszystkim, sprawu-

ący nad nim opiekę, kochani i kochający je Rodzice. Do tego, żeby maluch mógł w przyszłości sprawnie

porusza

ć się, czy biegać pokonując dalekie i trudne do pokonania dystanse, już od momentu swych narodzin

pilnie przysposabia si

ę do tego, trenując niezbędne do tego narządy ruchu. Długo i wytrwale trenuje przede

wszystkim odpowiednie ruchy swoich małych r

ączek i nóżek, w ten sposób dążąc do osiągnięcia ich

doskonałej sprawno

ści i formy. Nagromadzoną energię „machających” rączek, czy „pedałujących” nóżek

wykorzystuje do nauki: zginania i prostowania ich w stawach (np. stawach łokciowych czy kolanowych),
napinania i zwalniania napi

ęcia mięśni i ścięgien, gibkości stawów itp.

Chc

ąc poznać kształty i kolory atrakcyjnych przedmiotów, dziecko musi nauczyć się posługiwać na-

ądem wzroku. Musi najpierw nauczyć się najprostszych reakcji na światło, by móc potem bezbłędnie roz-

poznawa

ć kolory, kształty, wielkości przedmiotów itp.

A zatem by dziecko mogło poznawa

ć świat i żyć w nim, czując się w pełni bezpiecznym, radosnym

i szcz

ęśliwym, musi nauczyć się wielu reakcji związanych z różnymi funkcjami swego organizmu, (np.

z funkcj

ą ruchową, wzrokową, słuchową, smakową, węchową, czuciowo-dotykową, komunikacyjną, loko-

mocyjn

ą itp.). Dziecko ucząc się pojedynczych czynności, a potem celowo już wykonywanych, często zło-

żonych operacji, stopniowo poznaje swoje otoczenie. Wykształca przy tym funkcję mowy i myślenia. Uczy
si

ę przewidywania następstw swych działań, rozwiązywania rozmaitych, coraz to bardziej zawiłych i trud-

nych do pokonania,

życiowych problemów, co – jak się wydaje – wcale nie jest łatwe nawet dla dobrze już

zaprawionych w tym, osób dorosłych.

Rozwój małego dziecka (a mam tu na uwadze wiek od narodzin do 6. do 7. roku

życia) ma charakter

cało

ściowy, stąd też często mówi się o psychoruchowym jego rozwoju. Co to zatem oznacza? Krótko ujmując,

oznacza to, i

ż na tym etapie indywidualnego rozwoju (ontogenaza), rozwój ruchowy (motoryczny) i psy-

chiczny (intelektualny) dziecka post

ępuje równoległym torem, i co ciekawe zakłócenia w zakresie rozwoju

ruchowego natychmiast odbijaj

ą się na efektach rozwoju psychicznego, opóźniając wszelkie funkcje orga-

nizmu (np. siadania, stania, chwytania, chodzenia, mówienia, my

ślenia, uwagi, pamięci, a dalej rysowania,

malowania, lepienia). Dziecko w trakcie opanowywania „instrumentu” własnego ciała, rozwija nie tylko sił

i sprawno

ść poszczególnych jego członków oraz funkcje zmysłów (np. stabilność i elastyczność kośćca,

ęśni, stawów, ścięgien rąk i nóg, widzenie, słyszenie), ale również rozwija wszelkie procesy poznawcze,

(takie jak: uwaga, pami

ęć, spostrzeganie, myślenie czy mowa), a więc procesy umożliwiające poznawanie

świata, rozumienie jego istoty, rozumienie relacji między osobami, osobami i przedmiotami, przedmiotami
i zjawiskami itp., zdobywaj

ąc jednocześnie pewne umiejętności w zakresie sposobów rozwiązywania róż-

nego rodzaju sytuacji

życiowych (patrz: schemat 2; rozdział Załączniki). Dziecko rozwiązując tak liczne

problemy, rozwija jednocze

śnie swój intelekt, swoją psychikę (np. dziecko myśli, planuje, przewiduje wy-

niki, doznaje sukcesu, cieszy si

ę, dąży do osiągania celu, przeżywa niepowodzenia, cierpi z powodu dozna-

wanych pora

żek). W rozwoju psychoruchowym małego dziecka istotnego znaczenia nabierają takie sfery

tego

ż rozwoju

jak:

I. Odruchy ciała „O”:

Egzemplifikacj

ą odruchów mogą być np.: oddychanie, ziewanie, wzdryganie, mrużenie powiek przy

silnym, ra

żącym świetle, ruchy ssania przy dotykaniu warg dziecka, zwłaszcza kiedy jest głodne, odsuwanie

ączki czy nóżki, gdy te dotykamy gorącym lub bardzo zimnym przedmiotem itp.

II. Reakcje ruchowe czyli motoryczne – „M”:

Reakcje ruchowe (motoryczne) przejawiane przez dziecko rozpoznajemy na ogół bez trudu (np. o

ży-

wienie ruchowe, machanie r

ączkami, kopanie (tzw. „pedałowanie”) nóżkami, wyciąganie rączek do osoby

znanej dziecku i kochanej lub do atrakcyjnej zabawki, unoszenie główki, siadanie, stanie, raczkowanie,
chodzenie itp.).

III. Reakcje sensoryczno-motoryczne – „Rs-m”:

W t

ę sferę rozwoju dziecka, oprócz reakcji czysto ruchowych (motorycznych), bywają jednocześnie

zaanga

żowane narządy zmysłów, takie jak: dotyk, wzrok, słuch, smak oraz węch. Przykładem ich aktywno-

ści może być np.: wodzenie oczkami za przedmiotami poruszającymi się w polu widzenia dziecka, wyplu-
wanie z buzi, gdy co

ś maluchowi nie smakuje lub nie ma na to ochoty, przytulanie czegoś do siebie, co

sprawia mu wyra

źną przyjemność.

IV. Rozwój komunikacji (w znaczeniu porozumiewania się) – „K-m”:

Ta sfera rozwoju uwzgl

ędnia zarówno komunikację niejęzykową, jak też, pojawiającą się wraz z wie-

kiem rozwoju i bogaceniem do

świadczeń (wraz z postępem wieku życia) dziecka, jej językową (a uściślając

ęzykowo-słowną) postać, w tym rozwój mowy i myślenia, które umożliwiają efektywne porozumiewanie

ę dziecka z otoczeniem.

W zapisie obok pełnej nazwy danej sfery rozwoju zamie

ściłam również skrót, który znajdziemy również pod poziomym

wektorem „Karty obserwacyjnej”

V. Reakcje społeczne – „R-s”:

Charakterystyczne dla tej sfery rozwoju s

ą: wspólne zabawy dziecka z rodzicami lub rodzeństwem,

wyzwalaj

ące rozliczne jego reakcje, (np. przywołanie kogoś z domowników, prowokowania do zbliżenia się

do niego, do podj

ęcia wspólnej zabawy). Zaliczymy tu także takie reakcje dziecka, jak: reakcje na obecność

innych osób, reakcje wyra

żające chęć współpracy dziecka z innymi osobami, współdziałania z nimi;

VI. Reakcje emocjonalne – „R-e”:

Egzemplifikacj

ą reakcji emocjonalnych jest pojawiający się u dziecka intencjonalny uśmiech, chicho-

tanie jako ewidentny objaw rado

ści, płacz, a nawet krzyk protestu czy niezadowolenia z czegoś. Reakcje

emocjonalne ułatwiaj

ą Rodzicom rozpoznawanie wewnętrznych stanów emocjonalnych dziecka, (np. jego

dozna

ń osobistych, zadowolenia bądź niezadowolenia, zmęczenia, senności, złości, oczekiwania, zdziwie-

nia, l

ęku, niepewności itp.);

VII. Nawyki i przyzwyczajenia „(N)”:

O nawykach i przyzwyczajeniach cz

ęsto powiadamy, iż są one „drugą naturą” człowieka. Do nawy-

ków zaliczy

ć można wypracowane i utrwalone czynności czy też określone sposoby radzenia sobie w róż-

nych sytuacjach

życiowych. Mogą to więc być; nawyki higieniczne, nawyki czystości, nawyki związane ze

spo

żywaniem posiłków, z układaniem się na spoczynek i sposobem zasypiania itp.

Omawiana „Karta obserwacyjna” jest wi

ęc przykładem „narzędzia diagnozy”; z jednej strony ułatwia-

ącego ocenę aktualnego stanu rozwoju dziecka, a z drugiej ułatwiającego rozpoznawanie pojawiających się

deficytów rozwoju, a tym samym i jego potrzeb.

Proponowane Rodzicom „narz

ędzie” składa się z dwu zasadniczych części, a to:

• jednostronicowej, „Karty obserwacyjnej”, przypominaj

ącej siatkę, powstałą z przecięcia się linii

wspomnianych wy

żej wektorów; „wieku życia” (linii pionowych) i „sfery rozwoju” (linii poziomych i nało-

żonych na nie linii pionowych, tworzących prostą, czytelną siatkę – „kratownicę”);

• „inwentarza wska

źników rozwoju”, a więc przykładów opisujących reakcje dziecka, charaktery-

styczne dla danego wieku

życia i etapu fizycznego rozwoju, (np. opisy czynności, nabywanych umiejętności

i nawyków) – krótko ujmuj

ąc – „inwentarz” to lista wyszczególnionych wskaźników rozwoju, a więc kon-

kretnych reakcji i umiej

ętności, które dziecko jest w stanie opanować w związku z odczuwanymi potrzeba-

mi i mo

żliwościami.

Jak korzystać z „Karty obserwacyjnej”?

Zał

ączona „Karta obserwacyjna” pozwala systematycznie rejestrować pojedyncze wyniki obserwacji

zachowa

ń dziecka i jego rozwoju (np. pojawiające się u niego reakcje oraz zmiany, stany psychiczne – np.

ęku lub komfortu – towarzyszące podejmowanym wysiłkom, opisy konkretnych sprawności, umiejętności,

nawyków). Na „Karcie”, któr

ą można uznać za swego rodzaju dokument – protokół badań – potwierdzający

stan i czynione przez nie post

ępy, zaznaczamy wyniki przez zamalowywanie na blankiecie odpowiednich

pól (krateczek). Wypełnienie „Karty” polega na zaznaczeniu konkretnego wyniku – zamalowywaniu odpo-
wiednich pól (odpowiedniej krateczki) „Karty obserwacyjnej”, a tym samym „zakodowaniu” tre

ści związa-

nych z indywidualnym rozwojem dziecka. Je

żeli u dziecka pojawiło się pewne zachowanie (pewna reakcja)

lub umiej

ętność – odpowiednie pole „Karty” zamalowujemy pełnym, wybranym przez siebie kolorem. Jeże-

li pewne reakcje, zachowania czy umiej

ętności są jeszcze słabo opanowane, pojawiają się od czasu do czasu,

a potem znikaj

ą (co wskazuje na to, że są one jeszcze nie utrwalone) – odpowiednie kratki „Karty” zamalo-

wujemy słabym odcieniem wybranego przez siebie koloru. Je

śli dziecko nie przejawia żadnych reakcji, które

mog

ą zainteresować Rodziców, wówczas kratki wspomnianej „Karty” pozostają białe. Zamalowane pola

(kratki) – daj

ące się bez trudu zliczyć – uświadamiają Rodzicom rozmiar opanowanych przez dziecko reakcji,

umiej

ętności, sprawności i nawyków. Dzięki zsumowaniu zamalowanych pól, można określić wielkość

czynionych przez nie post

ępów rozwoju (określić poziom opanowanych przez nie umiejętności), a tym sa-

mym ustali

ć kierunek tendencji prognostycznych lub braków rozwoju.

„Kart

ę obserwacyjną” wypełniamy sukcesywnie, (np. raz w tygodniu lub raz w miesiącu, czy też

w miar

ę pojawiania się u dziecka, godnych odnotowania reakcji, nowych, dotąd nie zauważanych zacho-

ń, nabytych sprawności i umiejętności), poczynając od momentu jego narodzin, aż do chwili, osiągnięcia

przez nie trzech lat

życia lub dłużej jeśli mamy do czynienia z dzieckiem o zwolnionym tempie rozwoju.

Tu dodam mo

że wyjaśnienie, iż odpowiednie pole „Karty obserwacyjnej” można zamalować (tj.

zapełni

ć kolorem) dopiero wówczas, gdy dziecko faktycznie ujawnia czytelne reakcje zachowań potwier-

dzaj

ących opanowanie interesującej nas funkcji, a przekonują o tym wyniki rzetelnie przeprowadzonych

obserwacji, zweryfikowanych przez nas wielokrotnie.

Egzemplifikuj

ąc powyższe – by lepiej zrozumieć sposób korzystania z „Karty obserwacyjnej” – od-

nios

ę się do konkretnych reakcji dziecka, jakie na ogół większość niemowląt przejawia już w pierwszym

miesi

ącu życia, np.:

• „potrafi porusza

ć główką i tułowiem” – I. sfera rozwoju – odruchy „O”;

• „słucha

ć przez moment wydającej dźwięk grzechotki” – III. sfera rozwoju – reakcje sensoryczno-

motoryczne „Rs-m”;

• „potrafi krzycze

ć i przejawiać oznaki złości (poirytowania)” – IV sfera rozwoju – reakcje emocjo-

nalne „Re”.

W „Karcie obserwacyjnej” (dwa ostatnie wiersze na dole) przy oznaczeniu wieku

życia od 0 do 1

(pierwszy miesi

ąc życia), zamalujemy jedną z kratek (pole) w obszarze: sfery I. – odruchy „O”; jedną w obsza-

rze sfery III – reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m" oraz jedn

ą w obszarze sfery VI – reakcje emo-

cjonalne „Re” – (patrz; „Karta obserwacyjna”). Je

śli objawy wymienionych reakcji pojawiałyby się od

czasu do czasu, wówczas pola (krateczki) „Karty” pokryjemy bladym odcieniem wybranego koloru. Je-
śli takich reakcji dziecko zupełnie nie ujawnia, wówczas pola (krateczki) „Karty obserwacyjnej” pozo-
stawimy białe.

Czasami przy wypełnianiu „Karty obserwacyjnej” zauwa

żamy, iż dziecko pod względem opanowa-

nych reakcji, umiej

ętności i nawyków, „wyprzedza” swój wiek metrykalny. Ujmując to prościej, dziecko

potrafi wykazywa

ć się takimi reakcjami i umiejętnościami, które są charakterystyczne dla dzieci o wiele

starszych od niego. W takiej sytuacji b

ędziemy mówić o wyprzedzeniu rozwoju pewnych funkcji (np.

dziecko maj

ąc 3 miesiące, doskonale radzi sobie z zadaniami, których wykonanie przewidziane jest dla

dzieci pi

ęciomiesięcznych – np. „słucha łagodnej muzyki, czy śpiewanej przez matkę piosenki” – III. sfera

rozwoju „Rs-m”. Uzyskane wyniki z pewno

ścią będą potwierdzeniem prawidłowego rozwoju dziecka, a dla

Rodziców b

ędą okazją do zadowolenia i dumy z jego osiągnięć.

życiu, jak to w życiu bywa, może się niekiedy zdarzyć i tak, że u dziecka zauważamy, iż pewne

funkcje wykształcaj

ą się nieco wcześniej, inne natomiast (niekiedy nawet znacznie) później, niż podają

przykładowo uj

ęte w „inwentarzu” wskaźniki rozwoju. I w takich sytuacjach nie trzeba zaraz rwać włosów

z głowy i dramatyzowa

ć. Rozpoznawane objawy wcale nie muszą oznaczać tragedii, gdyż zaistniałe deficy-

ty rozwoju mog

ą mieć charakter epizodyczny (chwilowy). Dziecko może wkrótce (z pełnym powodzeniem)

wszystko wyrówna

ć. Chwilowe zastoje lub niedociągnięcia mogą być wynikiem wielu przyczyn (np. w grę

że wchodzić moment ząbkowania, złego samopoczucia lub choroby dziecka, zmiany warunków życia).

Czasem wynika

ć mogą ze zmiany otoczenia, zmiany środowiska ludzi, wśród których dziecko dotąd

przebywało (np. zmiana opiekunki, zmiana miejsca zamieszkania i st

ąd wynikające poczucie zagrożenia

jego jestestwa) itp. Czasem dziecko zwraca uwag

ę na wiele bodźców naraz, stąd jego mózg nie jest w stanie

nale

życie ich „przepracować”. Może więc w tej sytuacji potrzebować tylko nieco więcej czasu na opanowa-

nie reakcji, okre

ślonych czynności, umiejętności czy nawyków, jakich od niego oczekujemy.

W tym miejscu pragn

ę wyraźnie podkreślić, że rozwój każdego dziecka ma charakter indywidualny

i niepowtarzalny. U ka

żdego z dzieci przebiega jednak zgodnie z prawem natury, zgodnie z indywidualnym

tempem uczenia si

ę oraz – ogólnie ujmując – jakością życia i wychowania jednostki. Stąd też wypełniona

„Karta obserwacyjna” jednego dziecka, mo

że się zasadniczo różnić od „Karty obserwacyjnej” innego dziecka,

ędącego jego rówieśnikiem.

Osoby korzystaj

ące (np. Rodzice, opiekunowie, logopedzi, rehabilitanci, wolontariusze) z propono-

wanej przeze mnie „Karty obserwacyjnej” oraz „Inwentarza wska

źników rozwoju" uprzejmie informuję, że

zebrane przy ich pomocy wyniki, maj

ą jedynie charakter orientacyjny i ukierunkowujący potrzeby dziecka

w zwi

ązku z dynamiką przebiegu jego rozwoju.

Nadmieniam, i

ż załączony „Inwentarz wskaźników rozwoju” bardzo przydaje się Rodzicom w prze-

prowadzaniu ukierunkowanej obserwacji czynionych post

ępów przez ich dziecko. Przydaje się on zarówno

w prognozowaniu dalszych post

ępów rozwoju dziecka, doborze odpowiednich form wspomagania i opieki

nad nim, a tak

że przy opracowywaniu programów stymulujących rozwój określonych funkcji, determinowa-

nych wiekiem

życia, stanem emocjonalnym i potrzebami, w przypadku pojawiających się u dziecka rażących

niepowodze

ń, deficytów i różnorodnych trudności. Załączony „Inwentarz wskaźników rozwoju” pozwala

jedynie „informowa

ć” Rodziców (opiekunów), w jakim kierunku podąża rozwój dziecka i na jakie jego po-

trzeby, nale

ży zwrócić szczególną uwagę. Systematycznie uzupełniane wyniki – rejestrowane w „Karcie”,

z jednej strony umo

żliwiają śledzenie stanu i czynionych postępów rozwoju dziecka, a z drugiej umożliwiają

ukierunkowanie wsparcia i pomocy Rodzinie, w razie pojawienia si

ę u dziecka jakichkolwiek trudności

i deficytów rozwoju.

„Inwentarz wskaźników rozwoju”

wiek życia i wskaźniki rozwoju dziecka w wieku od 1. do 36. miesiąca

Opracowanie: El

żbieta M. Minczakiewicz

Sfera rozwoju

Wiek

rozwoju

w miesi

ącach

Wska

źniki rozwojowe

Odruchy „O”

Wzdrygni

ęcie i zmiana rytmu oddychania na silne bodźce dźwiękowe

Odruchy „O”

Reakcje na silne bod

źce wzrokowe

Odruchy „O”

Kierowanie wzroku na zmieniaj

ące się światła

Odruchy „O”

Ruchy ssania przy dotkni

ęciu warg

Odruchy „O”

Zaciskanie palców przy dotkni

ęciu dłoni

Odruchy „O”

Poruszenie głowy przy dotkni

ęciu otworu nosowego

Odruchy „O”

Porusza głow

ą i tułowiem

Odruchy „O”

Porusza bezładnie r

ączkami

Odruchy „O”

Porusza bezładnie nó

żkami

Odruchy „O”

Podczas czuwania le

ży na plecach w pozycji asymetrycznej

Odruchy „O”

Wykonuje chaotyczne ruchy r

ączkami i nóżkami

Odruchy „O”

Przyjmuje postaw

ę embrionalną

Odruchy „O”

W pozycji na brzuszku płacze

Odruchy „O”

Nogi podkurczone, r

ęce przywarte do tułowia

Odruchy „O”

Zaciska r

ączki na położonym na nich palcu matki lub innej osoby

Odruchy „O”

Wydaje d

źwięki gardłowe

Rekcje emocjonalne „R-e”

Krzyczy i bywa niespokojne

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Słucha przez moment brz

ęczącej grzechotki

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Na chwil

ę zatrzymuje wzrok na twarzy matki

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Przestaje krzycze

ć przy łagodnym dotknięciu rączek przez matkę

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Zmienia wyraz twarzy przy tuleniu i pieszczeniu go

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Zmienia wyraz twarzy na dotkni

ęcie, sposób trzymania i barwę głosu matki

Sfera rozwoju

Wiek

rozwoju

w miesi

ącach

Wska

źniki rozwojowe

Odruchy „O”

Zanika uło

żenie embrionalne w pozycji na brzuszku

Motoryka „M”

Unosi na chwil

ę głowę i ramiona w leżeniu na brzuszku

Motoryka „M”

Utrzymuje główk

ę prosto przez kilka sekund

Motoryka „M”

Energicznie porusza nó

żkami

Motoryka „M”

Wło

żoną do rączki zabawkę wypuszcza

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Przez chwil

ę wsłuchuje się w dźwięki wydawane przez zabawki

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Przez kilka sekund przysłuchuje si

ę głosowi przemawiającej do niego matki

Komunikacja–mowa „K-m”

Wydaje ciche, krótkie, pojedyncze d

źwięki, zbliżone do „a-e”

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Wodzi wzrokiem za poruszaj

ącą się osobą

Reakcje sensoryczno -motoryczne „Rs-m”

Przygl

ąda się swoim dłoniom

Motoryka „M”

Bawi si

ę palcami

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Śledzi pokazywane mu zabawki

Motoryka „M”

Odwraca głow

ę za znikającym przedmiotem

Motoryka „M”

Nie reaguje na wło

żoną mu do rączki grzechotkę, którą bezwiednie potrząsa

Reakcje sensoryczno-otoryczne „Rs-m”

Przygl

ąda się częściom ubrania i pościeli, dotyka, ciągnie

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

żywia się na widok butelki z pokarmem

Reakcje społeczne „R-s”

Przygl

ąda się twarzy matki, uśmiechem odpowiada na jej uśmiech

Komunikacja–mowa „K-m”

Przedłu

żanie dźwięków – pierwsza wokalizacja

Reakcje emocjonalne „R-e”

Krzyk zró

żnicowany, w zależności od przyczyny (jako sygnał

ró

żnych potrzeb)

Reakcje społeczne „R-s”

Dopomina si

ę o zainteresowanie się nim, sygnalizuje głód wrażeń i kontaktów

Motoryka „M”

W le

żeniu na brzuszku wysoko unosi głowę opierając się na przedramionach,

przy ugi

ętych nóżkach

Motoryka „M”

W pozycji pionowej utrzymuje prosto głow

ę przez kilkanaście sekund

Motoryka „M”

Utrzymuje głow

ę i ramiona przy podciąganiu do pozycji siedzącej

Sfera rozwoju

Wiek

rozwoju

w miesi

ącach

Wska

źniki rozwojowe

Motoryka „M”

Trzymane pionowo, dobrze utrzymuje głow

Motoryka „M”

W pozycji na brzuszku głow

ę unosi wysoko, prostopadle do podłoża, przy

wyprostowanych nogach

Motoryka „M”

Podtrzymywane pod pachy opiera si

ę lekko na nogach wyprostowanych

w kolanach

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Interesuje si

ę przedmiotami znajdującymi się w odległości do 1m, zwłaszcza

zawieszonymi nad łó

żeczkiem zabawkami

Reakcje sensoryczno- motoryczne „Rs-m”

Potr

ąca zabawki, chwyta je, ogląda, dotyka

Motoryka „M”

Wyci

ąga obie rączki po zabawkę. Ruchy te są niepewne, nieskoordynowane

Reakcje sensoryczno- motoryczne „Rs-m”

Wło

żoną do rączki grzechotką potrząsa i spogląda na nią. Kiedy ją wypuści

z r

ąk nie wykazuje zainteresowania nią

Motoryka „M”

Obmacuje przedmioty, potrz

ąsa nimi

Reakcje sensoryczno- motoryczne „Rs-m”

Bawi si

ę rączkami, palcami, śledzi ich ruchy

Motoryka „M”

Chwyta pieluszk

ę, naciąga ją na twarz

Reakcje emocjonalne „R-e”

Nie chce odda

ć trzymanego w rączce przedmiotu

Reakcje emocjonalne „R-e”

Pojawia si

ę radość z kontaktu z matką. Ta jest manifestowana ożywieniem

Reakcje emocjonalne „R-e”

W pieszczotliwych sytuacjach z matk

ą dziecko śmieje się głośno i radośnie

Reakcje emocjonalne „R-e”

Z matk

ą podejmuje dialog dźwiękowy, wykorzystując różne dźwięki pojawia-

ące się w gaworzeniu

Reakcje społeczne „R-s”

Wołane po imieniu odwraca głow

ę w kierunku źródła głosu i reaguje rado-

snym o

żywieniem całego ciała

Reakcje społeczne „R-s”

Subtelnie ró

żnicuje sygnały–apele przekazywane otoczeniu, zwłaszcza matce

Reakcje
emocjonalne „R-e”

Odczuwa nastroje matki i reaguje na nie. Na zło

ść matki bądź ostry ton jej

wypowiedzi, reaguje płaczem. Na

życzliwy i czuły wybucha śmiechem

rado

ści, zadowolenia

Reakcje społeczne „R-s”

Śledzi wzrokiem krzątające się po pokoju osoby

Sfera rozwoju

Wiek

rozwoju

w miesi

ącach

Wska

źniki rozwojowe

Reakcje sensoryczno- motoryczne „Rs-m”

Słucha łagodnej muzyki,

śpiewanej piosenki przez matkę

Komunikacja-mowa „K-m”

Wzbogaca zasób wydawanych przeci

ągle, gardłowo emitowanych dźwięków

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

ęga spontanicznie po przedmioty znajdujące się w jego polu widzenia

Motoryka „M”

Podnosi le

żące w zasięgu jego rąk zabawki

Reakcje emocjonalne „R-e”

Jest o

żywione, radosne przy zabawie chwytania zawieszonych nad łóżecz-

kiem zabawek

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Schwytanymi zabawkami manipuluje w akompaniamencie

śmiechu

i radosnego gaworzenia

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Wykazuje zainteresowanie swymi nogami, „pedałuje” nimi z ochot

ą, obmacu-

je, kopie

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Przygl

ąda się uważnie swemu odbiciu w lustrze, potem uśmiecha się

Motoryka „M”

Podci

ągane za rączki przez chwilę siedzi

Motoryka „M”

żąc na brzuszku próbuje opierać się na dłoniach, rozgląda się dookoła

Motoryka „M”

W pozycji na plecach próbuje wykona

ć „mostek” opierając głowę i nogi

o podło

że z jednoczesnym uniesieniem brzuszka ku górze

Motoryka „M”

Z le

żenia na plecach próbuje, obrócić się na bok, przy czym pomaga sobie

w tym r

ączkami i nóżkami

Motoryka „M”

Samodzielnie przewraca si

ę z pleców na brzuszek i z brzuszka na plecy

Motoryka „M”

Posadzone siedzi przez dłu

ższą chwilę, trzymając się rączkami boków wózka

lub por

ęczy łóżeczka

Sfera rozwoju

Wiek

rozwoju

w miesi

ącach

Wska

źniki rozwojowe

Motoryka „M”

Porusza obr

ęczą barkową, skręca głowę w prawo i w lewo, manewruje całym

tułowiem (wzmacnia mi

ęśnie szyi, barków ramion i tułowia)

Motoryka „M”

Podtrzymywane pod pachy podpiera si

ę mocno nóżkami, utrzymując częścio-

wo ci

ężar cięła. Nóżki jego są wyprostowane w kolanach i stawach biodrowych

Motoryka „M”

żąc na plecach, chwyta rączkami stopy i bawi się palcami swoich stóp

Reakcje społeczne „R-s”

Spontanicznie gaworzy na widok osoby zbli

żającej się, dążąc do kontaktu spo-

łecznego

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Chwyta ochoczo podawane mu przedmioty, ogl

ąda je, a potem wkłada do buzi

Motoryka „M”

Potrafi utrzyma

ć jednocześnie dwie zabawki, po jednej w każdej rączce

Reakcje emocjonalne „R-e”

Reaguje sprzeciwem na prób

ę zabrania mu zabawki

Komunikacja-mowa „K-m”

Niestrudzenie artykułuje d

źwięki, powtarza je i utrwala podczas gaworzenia

(daje si

ę rozpoznać: g r u l m)

Motoryka „M”

Cały aparat mowny, dzi

ęki podejmowanym zabawom (wargami, językiem,

aparatem głosowym) doskonali osi

ągając dobrą sprawność ruchową

Nawyki „N”

Na widok jedzenia samo otwiera buzi

Komunikacja-mowa „K-m”

Śpiewne gaworzenie przed snem wycisza je

Reakcje społeczne „R-s”

Koncentruje si

ę szczególnie na osobach

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Odró

żnia twarz matki i twarz swych najbliższych od twarzy osób nieznajo-

mych, którym przygl

ąda się ciekawie, ale z rezerwą. Przejawia reakcje

orientacyjne lub wyra

źnie lękowe

Reakcje społeczne „R-s”

Na widok matki i ojca

żywo i radośnie reaguje, wyciąga rączki oczekując

wzi

ęcia na ręce, przytulania, pieszczoty

Reakcje emocjonalne „R-e”

Rado

ść swą w kontaktach z rodzicami demonstruje uśmiechem, ufnością, na-

śladowaniem ich ruchów, np. zbliżania czoła do czoła dziecka, kiwania głową itp.

Motoryka „M”

Pełza w kółko i do tyłu (w łó

żeczku lub w kojcu)

Motoryka „M”

Podtrzymywane pod pachy podryguje w miejscu z uginaniem nó

żek

Sfera rozwoju

Wiek

rozwoju

w miesi

ącach

Wska

źniki rozwojowe

Motoryka „M”

ętnie siada przy lekkim podciągnięciu za rączki

Motoryka „M”

Potrafi przez kilka sekund siedzie

ć samodzielnie bez podtrzymywania –

chwieje si

ę przy tym jednak i podpiera rączkami o podłoże

Motoryka „M”

Podtrzymane za ramiona podejmuje próby stania, a nawet stoi pewnie

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

żąc na plecach podnosi nóżkę, ciągnąc stopkę w kierunku ust, a przy okazji

ogl

ąda ją, bawi się nią, porusza palcami stóp, wkłada palce nóg do buzi

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Chwyta przedmioty b

ędące w zasięgu ręki, balansując całym swym ciałem

Motoryka „M”

Przekłada zabawk

ę z rączki do rączki

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Stuka zabawk

ą o krawędź łóżeczka lub kojca (o stół), mrużąc oczy

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Potrafi chwyta

ć drobne, małe przedmioty (np. gryzaczek, na którym zatrzymu-

je wzrok, drobne klocki, które potem zgarnia cał

ą dłonią)

komunikacja–mowa „K-m”

Zwraca uwag

ę na modulację głosu osoby mówiącej do niego

Komunikacja mowa „K-m”

Reaguje na dynamik

ę głosu, ton (łagodne przemawianie, krzyk, podniesiony głos)

Komunikacja mowa „K-m”

Nie ró

żnicuje znaczenia poszczególnych słów. Słowa są jedynie bodźcami

źwiękowymi, na które dziecko jest wrażliwe

Komunikacja mowa „K-m”

Gaworzy z przyjemno

ścią, bawi się swym głosem

Komunikacja–mowa „K-m”

Gaworzenie daje mu now

ą możliwość ekspresji dźwiękowej. W produkcjach fo-

nicznych dziecka daje si

ę wyróżnić pierwsze sylaby: na, ta, pa, to, bo, la.

Komunikacja–mowa „K-m”

śladuje wydawane przez siebie dźwięki oraz stara się naśladować dźwięki

wydawane przez matk

Komunikacja–mowa „K-m”

Na d

źwięki matki ożywia się i radośnie gaworzy

Komunikacja–mowa „K-m”

Podejmuje d

źwiękowy dialog z matką – tzw. „dialog bez słów”

Nawyki „N”

Zjada papkowaty pokarm podawany ły

żeczką

Komunikacja-mowa „K-m”

Gaworz

ąc wymawia całe łańcuchy sylab np.

ma-ma-ma-ma, ta-ta-ta-ta, ba-ba-ba-ba

Komunikacja- mowa „K-m”

Wsłuchuje si

ę w produkowane przez siebie dźwięki, naśladuje je

Sfera rozwoju

Wiek

rozwoju

w miesi

ącach

Wska

źniki rozwojowe

Komunikacja- mowa „K-m”

Kojarzy ruchy narz

ądów artykulacyjnych z wrażeniami słuchowymi, stąd mo-

dulowanie wydawanych d

źwięków poprzez ruchy języka i warg

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Wpatruje si

ę uważnie w twarz mówiącej osoby

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Śmieje się widząc w lustrze siebie lub matkę. Wyciąga rączkę, aby dotknąć
dziecko ogl

ądane w odbiciu w lustrze

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Interesuje si

ę przedmiotami będącymi w polu widzenia; ogląda, dotyka, bierze

do buzi, rzuca na ziemi

ę i słucha odgłosu upadających przedmiotów.

Czynno

ść tę powiela

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Bawi si

ę z osobami podającymi mu rzucane na ziemię przedmioty

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Zach

ęcone do takiej zabawy kontynuuje ją ochoczo

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Poszukuje schowanej na jego oczach zabawki

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Aktywnie uczestniczy w zabawie w chowanego, przykrywaj

ąc twarz pie-

luszk

Reakcje emocjonalne „R-e”

Reaguje wyra

źnie na osobę matki lub ojca

Reakcje emocjonalne „R-e”

Obserwuje si

ę nasilenie negatywnych, lękowych zachowań wobec osób nie-

znajomych (tzw. „l

ęk ósmego miesiąca”)

Motoryka „M”

Siada samodzielnie lub lekko przytrzymywane za r

ączki

Motoryka „M”

Manipuluje przedmiotami; obraca, rzuca, ogl

ąda, stuka (stabilizuje się domi-

nacja czynno

ściowa prawej rączki)

Motoryka „M”

Chwyta przedmioty przy pomocy tzw. „chwytu no

życowego” – kciuk prze-

ciwstawia pozostałym palcom dłoni

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Utrzymuje w r

ączkach po jednym z przedmiotów – postukuje nimi o siebie

lub o kraw

ędź łóżeczka, kojca, podłogę itp.

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Dostrzega zabawk

ę oddaloną od siebie. Umie ją zbliżyć do siebie przez

poci

ągnięcie jej za sznureczek przywiązany do niej lub przytwierdzony

dyszel

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Podan

ą lub podniesioną przez siebie grzechotką potrząsa coraz dynamiczniej,

by zwi

ększyć głośność wydawanych przez nią dźwięków

Sfera rozwoju

Wiek

rozwoju

w miesi

ącach

Wska

źniki rozwojowe

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Drobne przedmioty chwyta „chwytem p

ęsetowym” (kciukiem i palcem wska-

zuj

ącym)

Motoryka „M”

Raczkuje, opieraj

ąc się na rękach i kolanach

Motoryka „M”

Samo stoi trzymaj

ąc się barierki kojca lub krawędzi łóżeczka

Motoryka „M”

Samo siedzi bez podpierania i manipuluje zabawkami, rozgl

ąda się dookoła

Motoryka „M”

Trzymane pod pachy, podejmuje próby ruchów chodzenia tzw. „kroczki
akrobatki”

Motoryka „M”

Ściąga czapeczkę z głowy, bawi się nią – macha lub wyrzuca

Komunikacja-mowa „K-m”

ęsto i dużo gaworzy domagając się natarczywie od rodziców zwracania na

siebie uwagi i zaj

ęcia się nim

Komunikacja–mowa „K-m”

„Wypowiada” pierwsze słowa dwusylabowe: „mama”, „tata”, „dada”, „ba-
ba” – jako efekt podejmowanego treningu usprawniaj

ącego aparat mowny

Komunikacja–mowa „K-m”

Zaczyna kojarzy

ć nazwy z osobami, przedmiotami lub czynnościami

Komunikacja–mowa „K-m”

Pojawiaj

ą się formy zachowań świadczące o rozumieniu

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Rozpoznaje stany emocjonalne osób najbli

ższych i żywo reaguje (np. na płacz

– płaczem, na u

śmiech – radosnym uśmiechem)

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Potrafi na

śladować mimikę twarzy osoby obserwowanej (np. wystawia język,

zmru

ży oczy itp.)

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Potrafi na

śladować proste ruchy ciała (np. kręcenie głową – co oznacza „nie

wolno”), proste czynno

ści, (np. pożegnania – „pa – pa”, „kosi-kosi”, „tu

sroczka kaszeczk

ę warzyła”)

Reakcje emocjonalne „R-e”

Przejawia sw

ą wolę w działaniu, chce np. coś otrzymać lub zaprzecza ruchem

głowy, neguje – reaguj

ąc np. odpychaniem kogoś lub czegoś, domaga się za-

bawki itp.

Reakcje sensoryczno- motoryczne „Rs-m”

Przejawia zaciekawienie si

ę czymś, (np. wahadłowo poruszającą się zabawką

typu „wa

ńka–wstańka”) itp.

Sfera rozwoju

Wiek

rozwoju

w miesi

ącach

Wska

źniki rozwojowe

Reakcje emocjonalne „R-e”

Przejawia rado

ść z osiągnięcia lub niezadowolenia z powodu jakiejś prze-

szkody

Reakcje emocjonalne „R-e”

Obserwuje si

ę u niego stany ambiwalentne: od głośnego, radosnego śmiechu

przechodzi do

żałosnego płaczu, a nawet wrzasku

Reakcje emocjonalne „R-e”

Przejawia zró

żnicowane reakcje emocjonalne w stosunku do osób

z najbli

ższego otoczenia i obcych, nieznajomych (na widok matki jest oży-

wione, radosne – na widok osób nieznajomych staje si

ę poważne, onieśmielo-

ne, płacze, krzyczy, odwraca oczy i zamyka je, odwraca głow

ę, ucieka itp.)

Reakcje emocjonalne „R-e”

Przejawia wra

żliwość na zachowanie osób znajomych i obcych

Komunikacja–mowa „K-m”

Reaguje nie tylko na głos matki, lecz równie

ż na treść wypowiadanych przez

ą słów (np. nie ruszaj, nie wolno, chodź do mnie itp.)

Komunikacja–mowa „K-m”

Rozumie i kojarzy słowo z gestem (np. „daj mi” w poł

ączeniu z wyciągnięciem

ęki, „papu” w powiązaniu z przygotowaniami do karmienia itp.)

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Reaguje na zakazy np. „nie ruszaj”, „nie wolno”, lecz zakazu i tak nie prze-
strzega

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Cofa r

ączkę wyciągniętą do gorącej szklanki, kubeczka itp.

Reakcje emocjonalne „R-e”

Reaguje gniewem na zabranie mu zabawki

Reakcje emocjonalne „R-e”

Dziwi si

ę zniknięciu schowanej na jego oczach zabawki (np. przykrytej pie-

luszk

ą), natychmiast czyni próby jej odszukania

Motoryka „M”

Bawi si

ę w pozycji siedzącej

Motoryka „M”

ąpa bokiem wokół łóżeczka lub kojca trzymając się krawędzi (poręczy)

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Przyci

ąga do siebie zabawkę za sznurek lub drążek bądź odpycha ją od siebie

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

ętnie otwiera szufladki, szuflady, drzwiczki – jeśli ma do nich dostęp.

Wyrzuca zawarto

ść szafek, schowków, szuflad itp. będąc zadowolone

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Wkłada palce do rozmaitych otworów, napotykanych wokół siebie

Nawyki „N”

Pije z kubeczka lub szklanki podtrzymywanej przez dorosłego

Motoryka „M”

Sprawnie przemieszcza si

ę raczkując po pokoju

Sfera rozwoju

Wiek

rozwoju

w miesi

ącach

Wska

źniki rozwojowe

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Bada napotkane na swej drodze przedmioty, zabawki, produkty spo

żywcze

(np. bawi si

ę rozsypanym cukrem, kaszą, mąką lub innymi produktami, mie-

sza je „rozmiata” wprawionymi w ruch r

ączkami)

Motoryka „M”

Samodzielnie wstaje chwytaj

ąc się podpory (np. nogi krzesła, stołu, łóżeczka itp.)

Motoryka „M”

Stoj

ąc przy barierce łóżeczka, lub kojca – trzyma się, a jednocześnie podnosi

nó

żkę do góry, by potem postawić ją na podłożu

Motoryka „M”

Staje w wózku lub łó

żeczku i trzymając się rączkami boków (barierek), po-

dryguje doprowadzaj

ąc do kołysania się wózka, rozchwiania go lub rozkoły-

sania siatki łó

żeczka unoszącej materac w górę i dół

Motoryka „M”

Podtrzymane pod pachy koniecznie chce chodzi

ć, przebierając niecierpliwie

nó

żkami

Motoryka „M”

Doskonali formy ruchów lokomocyjno-chwytnych

Motoryka „M”

Szybko, zgrabnie przemieszcza si

ę (raczkując), czasem zwinnie przemieszcza

ę wzdłuż krawędzi łóżeczka, kojca lub po podłodze

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Schylaj

ąc się podnosi zabawki, trzyma się przy tym jedną rączką poręczy lub

ęki osoby dorosłej

Reakcje emocjonalne „R-e”

Przejawia wyra

źne reakcje zadowolenia z każdej udanej próby lokomocyjnej

Motoryka „M”

Czyni próby przysiadów przy pomocy dorosłego

Motoryka „M”

Chodzi po pokoju podtrzymywane za obie r

ączki lub pchając przed sobą wó-

zek (balkonik do usprawniania chodzenia itp.)

Motoryka „M”

W pozycji siedz

ącej wykonuje ruchy wokół własnej osi ciała, rozgląda się

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Poznania przedmiotów dokonuje przez ogl

ądanie, obmacywanie, potrząsanie

nimi, obracanie ich w dłoniach – wkłada, wyjmuje, wysypuje rzuca nimi pod-
czas zabawy

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Efekt wykonanej czynno

ści pomimo włożonego wysiłku mało je interesuje

(np. mozoli si

ę dość długo, by wyciągnąć kołek, a kiedy wyciągnie przestaje

ę nim interesować)

Sfera rozwoju

Wiek

rozwoju

w miesi

ącach

Wska

źniki rozwojowe

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Zaczyna ró

żnicować czynności manipulacyjne w zależności od rodzaju za-

bawki

Motoryka „M”

Wysadzane w por

ę załatwia się do nocnika (czasem szuka nocniczka, ale już

po fakcie)

Komunikacja–mowa „K-m”

Zapami

ętuje nazwy przedmiotów, poznaje ich cechy. Na polecenie umie po-

kaza

ć paluszkiem znaną osobę (np. pokaż, gdzie jest tata lub przedmiot (np.

zabawka))

Komubikacja–mowa „K-m”

Korzysta z do

świadczeń własnych, umie pokazać „jakie jest duże” – unosi rączki

do góry, a czasem nawet staje na palcach, potrafi pokaza

ć „ile ma kłopotów”, po-

daje r

ączkę na powitanie, żegna osobę odchodzącą „pa-pa-pa-pa” itp.

Komunikacja–mowa „K-m”

śladuje odgłosy (np. kaszel, cmokanie, szczekanie psa, miauczenie kota,

pianie koguta, gdakanie kury itp.)

Komunikacja–mowa „K-m”

Świadomie wypowiada słowa „mama”, „tata” kojarząc je z osobą, do której są
one adresowane

Motoryka „M”

Stoi samo, bez trzymania si

Reakcje emocjonalne „R-e”

Przejawia onie

śmielenie wobec osób nieznajomych, jest wesołe i swobodne,

w kontaktach z najbli

ższymi

Komunikacja–mowa „K-m”

Wymawia ze zrozumieniem pierwsze słowa (oprócz „mama”, „tata”) np. „daj”,
„nie”. Oponuj

ąc przecząco potrząsa głową, wyciąga rączki, gdy czegoś się domaga

Komunikacja–mowa „K-m”

Uwa

żnie słucha, co się do niego mówi

Komunikacja–mowa „K-m”

Czyni próby powtarzania wyrazów za dorosłymi, kojarzy wyrazy d

źwiękona-

śladowcze z przedmiotami lub zwierzętami (np. hau-hau, mu-mu-mu, pi-pi,
bi-bi, tik-tak, bim-bam itp.)

Komunikacja–mowa „K-m”

ętnie pokazuje lub podaje żądane przedmioty (zwłaszcza dobrze mu znane

i atrakcyjne)

Reakcje emocjonalne „K-m”

Za wykonane czynno

ści oczekuje nagrody (np. pieszczoty, pocałunku, przytu-

lenia, u

śmiechu matki itp.)

Komunikacja–mowa „K-m”

Wykonuje polecenia, rozumie je (np. poka

ż gdzie jest mama, daj lalę, zrób:

„sroczka kaszk

ę” warzyła, otwórz buzię ...am, pokaż ząbki, chodź!, nie

ruszaj! itp.)

Komunikacja–mowa „K-m”

Uczestniczy w dialogu z matk

ą, wyraża swe potrzeby i emocje

Sfera rozwoju

Wiek

rozwoju

w miesi

ącach

Wska

źniki rozwojowe

Reakcje emocjonalne „R-e”

Doskonale rozpoznaje emocje otoczenia (np. rado

ść, niezadowolenie, smutek itp.)

Reakcje emocjonalne „R-e”

Darzy uczuciem matk

ę: lgnie do niej, tuli się, wyciąga rączki, obejmuje za

szyj

ę, przygląda się jej, całuje

Reakcje emocjonalne „R-e”

W stosunku do obcych zachowuje dystans

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Zaczyna ró

żnicować osoby obce (np. aprobuje jedne, wyraża brak ufności

wobec innych)

Reakcje społeczne „R-s”

Przejawia zainteresowania rówie

śnikami śmieje się do nich, wyciąga rączkę

z zabawk

ą (kontakty te są jednak przelotne, krótkotrwałe – kończą się wza-

jemn

ą zaczepką, agresją)

Motoryka „M”

ągle aktywne ruchowo, coś zbiera, bada, przemieszcza się

Reakcje emocjonalne „R-e”

Zło

ści się, cieszy, radosny uśmiech przeplata się z żałosnym płaczem

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Na muzyk

ę wyraźnie reaguje (np. balansem ciała, słucha, klaszcze, unosi

ączki do góry, zaciskając i otwierając dłonie)

Reakcje społeczne „R-s”

Odczytuje potrzeby otoczenia – wie, co nale

ży robić, by wywołać uśmiech

na twarzy matki, by tato je podziwiał

Nawyki „N”

Aktywnie uczestniczy w ubieraniu i rozbieraniu, jedzeniu, czynno

ściach toale-

towych, korzysta z nocniczka, zna miejsce jego przechowywania, (chocia

czasem trafiaj

ą się niespodzianki, które samo „piętnuje”)

Nawyki „N”

Zaczyna posługiwa

ć się przedmiotami codziennego użytku, wkłada łyżeczkę

do ust, czesze włosy (czasem nawet nie t

ą stroną grzebienia, którą nale-

ży),wyciera rączki itp.

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

żywa zabawek zgodnie z ich przeznaczeniem; wkłada zabawki mniejsze do

ększych, wyjmuje, naciska, by zabawka wydała dźwięk, potrząsa nią (np.

grzechotk

ą), ustawia wieżę, by po chwili ją zburzyć przy kaskadzie śmiechu,

ętnie drze i gniecie papier, obserwując efekt swego działania

Reakcje emocjonalne „R-e”

Reakcje emocjonalne przenosi na zabawki (np. uderza misia, lalk

ę – gdy się

na kogo

ś gniewa)

Sfera rozwoju

Wiek

rozwoju

w miesi

ącach

Wska

źniki rozwojowe

Motoryka „M”

Zaczyna samodzielnie chodzi

ć przy meblach, sprzętach domowych, utrzymu-

ąc pionową pozycję swego ciała

Motoryka „M”

Samo wstaje bez pomocy dorosłych (opiekunów), nie trzyma si

ę żadnej pod-

pory, ale czasem czuje si

ę jeszcze niepewnie

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

Schylaj

ąc się po zabawkę wie dokładnie, co ma podnieść. Podnosząc przed-

miot przytrzymuje si

ę rączką barierki łóżeczka, kojca lub jakiegoś mebla

Motoryka „M”

Potrafi chodzi

ć po pokoju bez pomocy dorosłego. Czasem jeszcze trzyma się

mebli lub wykorzystuje wózek pchany przed sob

ą, chociaż czyni też śmiałe

próby samodzielnego chodzenia

Motoryka „M”

Podejmuje próby samodzielnego chodzenia na szeroko rozstawionych nogach
„chód marynarski”. Próby te coraz cz

ęściej modyfikuje w zależności od na-

stroju. Robi je tym pewniej i cz

ęściej jeśli chronią je przed upadkiem opie-

ńcze ramiona matki lub ojca.

Reakcje emocjonalne „R-e”

Powtarza czynno

ści, które wywołują stany zadowolenia u osób najbliższych,

sprawdza reakcje patrz

ąc na osoby dorosłych, szczególnie na matkę, u której

szuka potwierdzenia akceptacji swego czynu

Motoryka „M”

13–15

Chodzi samodzielnie, czasem przewraca si

ę, podnosi, staje i ponawia próby

Motoryka „M”

13–15

Popycha przed sob

ą zabawki, chętnie popycha swój wózek spacerowy,

w którym cz

ęsto nie chce siedzieć. Coraz częściej z niego stara się wydostać

Reakcje społeczne „R-s”

13–15

Rozumie i wykonuje bardziej zło

żone polecenia np. „przynieś lalę mamie”,

„daj mi misia”, „zanie

ś tacie gazetę” itp.

Komunikacja-mowa „K-m”

13–15

Zwi

ększa swój zasób słów dźwiękonaśladowczych (np. hau-hau, pi-pi-pi,

miau-miau, ko-ko, gul-gul itp.)

Motoryka „M”

13–15

Chodzi samodzielnie z szeroko rozstawionymi nogami i r

ączkami przygoto-

wanymi do „ataku”

Motoryka „M”

13–15

Schyli si

ę, przykucnie podczas chodzenia (np. w celu podniesienia atrakcyjnej

zabawki z podłogi)

Komunikacja-mowa „K-m”

13–15

Potrafi pokaza

ć przedmiot, o jaki nam chodzi, a nawet jego pewne szczegóły,

(np. poka

ż, gdzie lala ma oko, gdzie piesek ma ucho, a miś łapkę itp.)

Sfera rozwoju

Wiek

rozwoju

w miesi

ącach

Wska

źniki rozwojowe

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

13–15

Spostrzega ró

żne przedmioty będące wokół niego, gromadzi je w jednym

miejscu, (np. w kartonie pod stołem, w pudełku itp.) Ch

ętnie rozrzuca zabaw-

ki uło

żone wcześniej. Rzucając zabawkę, zamyka oczy, reagując w ten sposób

na hałas

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

13–15

Podejmuje próby uło

żenia wieży z klocków. Obserwuje swoje „dzieło”, po-

prawia, przekłada klocki, czasem celowo, wszystko burzy

Nawyki „N”

13–15

Prosi o jedzenie lub picie. Sygnalizuje swe potrzeby fizjologiczne, (cho

ć cza-

sem po fakcie)

Nawyki „N”

13–15

Pije z kubeczka. Ten trzyma go w obu r

ączkach. Czasem obywa się bez po-

mocy dorosłych

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

13–15

Po zaspokojeniu pragnienia kubeczek słu

ży do zabawy. Dziecko nim stuka,

dzwoni z

ąbkami o jego brzeg, wkłada drobniejsze, mieszczące się w nim

przedmioty (np. drobne zabawki)

Motoryka „M”

13–15

Podejmuje próby pokonywania przeszkód, wdrapuje si

ę na fotele, kanapę

Reakcje emocjonalne „R-e”

13–15

Osi

ągnięty cel zabawy obwieszcza radością, głośnym śmiechem, klaskaniem

w r

ączki itp.

Motoryka „M”

13–15

Ostro

żnie pokonuje przeszkody typu schody, trzymając się ręki dorosłego.

Stopie

ń po stopniu wchodzi na górę dostawnym krokiem

Motoryka „M”

13–15

Wchodzi po schodach na czworakach, bez pomocy dorosłych

Motoryka „M”

16–18

Chodzi i biega na sztywnych jeszcze nó

żkach. Zawołane zwraca się całym

swym ciałem

Motoryka „M”

16–18

Coraz zgrabniej, pewniej pokonuje przeszkody, wspina si

ę na krzesło, tap-

czan, fotel, kolana mamy lub taty

Motoryka „M”

16–18

Wydaje si

ę odkrywać, że doskonałą zabawką jest noga dorosłych, a świetną

zabaw

ą, huśtanie się na niej. Siada na nodze i błagalnym wzrokiem prosi

o hu

śtanie

Reakcje emocjonalne „R-e”

16–18

Podrzucane na nodze dorosłego, gło

śno, radośnie się śmieje, podryguje, pro-

ąc o jeszcze

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

16–18

ągnie zabawki na sznurku za sobą (np. kurkę, kaczora, pieska na kółkach,

wózek z klockami itp.)

Reakcje sensoryczno-motoryczne Rs-m”

16–18

Przewozi i przenosi klocki z miejsca na miejsce, wkłada je do wózka, to znów
wysypuje stuka, nimi, rzuca

Sfera rozwoju

Wiek

rozwoju

w miesi

ącach

Wska

źniki rozwojowe

Reakcje emocjonalne „R-e”

16–18

Tuli do siebie misia, lalk

ę lub inną zabawkę

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

16–18

Jest bardzo aktywne ruchowo, zmienia miejsce zabawy wszystkim si

ę intere-

suje, dotyka, bierze do buzi, rzuca

Reakcje społeczne „R-s”

16–18

Widz

ąc dzieci, chętnie wychodzi z wózka, by je poznać, poszukuje

kontaktu z nimi

Motoryka „M”

16–18

Po nierównym terenie porusza si

ę ostrożnie

Motoryka „M”

16–18

Wzi

ęte za rączkę chętnie pokonuje przeszkody, (np. dołek, kamień,

kału

żę – „uwieszając się” ręki dorosłego, podwija pod siebie nóżki, bądź odbi-

ja si

ę od podłoża)

Reakcje sensoryczno- motoryczne „Rs-m”

16–18

ętnie „dosiada” konia na biegunach, chociaż początkowo wykazuje ostroż-

ść, a nawet lęk

Motoryka „M”

16–18

Ruchy swego ciała dostosowuje do ruchów rozbujanego konia (poddaje swe
ciało ku przodowi lub odchyla w tył)

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

16–18

Szuka nowych obiektów poznania, otwiera szafy, szuflady, wyrzuca z nich
wszystko, co tam si

ę znajduje

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

16–18

Penetruje schowki, torebki, siatki z zakupami, a nawet kieszenie ubra

ń rodzi-

ców lub przygodnych go

ści, psoci wokół siebie

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

16–18

Manipuluje przedmiotami, najch

ętniej kluczykami, usiłuje je wyciągać,

z zamków, cho

ć nie zawsze się to udaje

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

16–18

ętnie zabawia się wszelkiego rodzaju gałkami, pokrętłami od radia czy telewi-

zora, wciska guziczki lub klawisze przeró

żnych domowych urządzeń (np. pralki)

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

16–18

Czynno

ści swe wykonuje z ogromną wytrwałością i uporem zapewniającym

osi

ągnięcie celu

Reakcje emocjonalne „R-e”

16–18

Pobudzone, zach

ęcone atrakcyjną zabawką lub zabawą, chce realizować za-

mierzony cel, trudno je odwie

ść od zabawy

Komunikacja-mowa „K-m”

16–18

W protestach pojawiaj

ą się zachowania manifestujące wolę dziecka: „ja chcę”,

„ja nie chc

ę”, „daj mi!!!”

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

16–18

Zdobywa do

świadczenia w zakresie orientacji przestrzennej, zna rozkład

mieszkania, ustawienie mebli, orientuje si

ę, co może wyjąć np. z szuflady,

któr

ą otwiera i zamyka

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

16–18

Obserwuj

ąc dorosłego, potrafi naśladować wykonywane przez niego czynno-

ści. Powtarza je wielokrotnie, ugruntowując nabyte umiejętności ruchowe

Sfera rozwoju

Wiek

rozwoju

w miesi

ącach

Wska

źniki rozwojowe

Komunikacja-mowa „K-m”

16–18

Wypowiada kilka słów, w tym wyrazy utrwalone ju

ż sygnały dźwiękonaśla-

dowcze, (np. hau-hau, miau-miau, mu-mu, tik-tak itp.), rozumie coraz wi

ę-

cej znacze

ń sygnałów i wyrazów

Komunikacja-mowa „K-m”

16–18

Wyra

ża swe żądania gestem lub zwrotem (np. „daj to!”, „nie to!”)

Reakcje emocjonalne „R-e”

16–18

Kaprysi i popłakuje, gdy mu si

ę coś nie podoba

Nawyki „N”

16–18

Samo pije z kubeczka. Próbuje posługiwa

ć się łyżką przy jedzeniu

Nawyki „N”

16–18

Sygnalizuje swoje potrzeby fizjologiczne, woła o pomoc (np. prosi
o nocniczek lub przynosi go samo)

Motoryka „M”

19–21

Rzuca piłk

ę na życzenie dorosłego, podaje przedmiot, o jaki prosimy

(np. „prosz

ę, daj misia”, „daj rączkę”)

Motoryka „M”

19–21

Kopie piłk

ę zachęcone do tego

Reakcje emocjonalne „R-e”

19–21

Cieszy si

ę, jeśli się mu udało wykonać jakąś czynność (np. celne

kopni

ęcie piłki)

Reakcje sensoryczno-mtotoryczne „Rs-m”

19–21

W jego zabawie dostrzegane s

ą czynności naśladowcze, (np. wycieranie ku-

rzu, zapalanie silnika samochodu itp.)

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

19–21

Krystalizuj

ą się zabawy manipulacyjne, (np. nawlekanie dużych korali, łącze-

nie piłek, nakładanie obr

ęczy, kółek na kołek piramid, wkładanie brył geome-

trycznych do walca lub innego pojemnika o podobnym kształcie)

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

19–21

Wkładanie pudełek jedno w drugie, (np. składanie i rozkładanie drewnianych
jajek, bab, przelewanie wody z naczynia do naczynia)

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

19–21

Szereguje klocki, układa z nich poci

ąg, buduje z nich wieżę, układa różne

szlaczki (z wi

ększym zainteresowaniem niż poprzednio)

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

19–21

Podejmuje próby usypania kopczyka z piasku, usypiania lalki, wozi lalk

ę,

a nawet j

ą karmi

Reakcje społeczne „R-s”

19–21

śli chce coś otrzymać lub zobaczyć, prowadzi dorosłego za rękę, by ten po-

mógł mu w zaspokojeniu tej potrzeby

Komunikacja-mowa „K-m”

19–21

Powtarza opanowane słowa podczas podejmowanych zabaw

Komunikacja-mowa „K-m”

19–21

Potrafi powtórzy

ć za dorosłym dwa-, trzy słowa na życzenie dorosłego (cza-

sem tylko dla zabawy)

Sfera rozwoju

Wiek

rozwoju

w miesi

ącach

Wska

źniki rozwojowe

Reakcje emocjonalne „R-e”

19–21

Zło

ści się i krzyczy, gdy nie potrafi słowami wyrazić swojego życzenia

Reakcje emocjonalne „R-e”

19–21

Nie pozwala sobie wyrywa

ć ani odbierać zabawki. Bywa agresywne

w stosunku do osób, które mu chc

ą coś odebrać (najczęściej wobec rówieśni-

ków)

Nawyki „N”

19–21

Sprawnie posługuje si

ę kubkiem i łyżką

Nawyki „N”

19–21

Zaczyna je

ść samodzielnie łyżką, choć część posiłku „ląduje” na ubranie lub

na podłog

Nawyki „N”

19–21

Gło

śno sygnalizuje swą potrzebę fizjologiczną, z jednoczesnym przygotowa-

niem si

ę do jej zaspokojenia (np. przynosi nocniczek, opuszcza majteczki,

rajstopy lub spodnie)

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

19–21

Odtwarza czynno

ści podejmowane przez matkę (np. zamiatania, odkurzania,

nakrywania do stołu itp.)

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

19–21

Wykorzystuje w zabawach swe zdobyte wcze

śniej doświadczenia (np. przy

dobraniu si

ę do torebki mamy, wyciąga puderniczkę, kredkę i robi makijaż,

pali papierosa na niby „liczy” pieni

ądze itp.) Często naśladuje zachowania się

dorosłych, (chocia

ż czynności te mają negatywne konotacje społeczne)

Nawyki „N”

19–21

ętnie myje rączki używając mydła, wyciera nosek (najczęściej, kiedy nie

jest mu to potrzebne)

Nawyki „N”

19–21

Doskonali czynno

ści samoobsługowe w toalecie codziennej (pomaga

w ubieraniu oraz rozbieraniu; samo zdejmuje koszulk

ę, rajstopy, spodnie na

gumce, wkłada czapk

ę itp.)

Nawyki „N”

19–21

Podejmuje prób

ę złożenia swojej garderoby na krzesełku, przy łóżeczku

Nawyki „N”

19–21

Samo próbuje wej

ść do łóżeczka i nakryć się kołderką

Komunikacja-mowa „K-m”

19–21

Wraz z do

świadczeniami opanowuje mowę (np. nazywa przedmioty, znane

czynno

ści). Samo prowadzi z sobą ćwiczebne „dialogi” naśladując melodię,

barw

ę głosu i rytm wymowy rodziców (osób bliskich)

Komunikacja-mowa „K-m”

19–21

Znacznie poszerza zakres rozumienia, co wyra

ża się w chętnym wykonywaniu

ró

żnych, prostych poleceń. Coraz lepiej kojarzy czynności z przedmiotem

(np. gdy we

źmie do ręki grzebień, to zacznie się nim czesać itp.)

Komunikacja-mowa „K-m”

19–21

Przedmioty kojarzy z nazw

ą i sytuacją, w jakiej przedmioty i ich nazwy

ę pojawiły

Sfera rozwoju

Wiek

rozwoju

w miesi

ącach

Wska

źniki rozwojowe

Komunikacja-mowa „K-m”

22–24

Nast

ępuje wyraźny postęp w zakresie mowy. Orientuje się, że dany przedmiot

że różnie wyglądać, chociaż ma tę samą nazwę (np. piesek – hau-hau może

ć piszczącą zabawką gumową, pluszowym pieskiem o sympatycznym

pyszczku, ale te

ż ogromnym psem poznanym na spacerze czy pieskiem

z ksi

ążeczki, którego to pieska pokazywała mu w niej mama lub tato itp.)

Komunikacja-mowa „K-m”

22–24

Rozumie polecenia, identyfikuje cz

ęści ciała, orientuje się w schemacie wła-

snego ciała (np. potrafi pokaza

ć rękę, nos, oko, ucho)

Komunikacja-mowa „K-m”

22–24

Potrafi w ksi

ążeczkach, na ilustracjach rozpoznawać znane przedmioty, zwie-

ęta, osoby itp.

Komunikacja-mowa „K-m”

22–24

W swych wypowiedziach stosuje swoiste nazwy i okre

ślenia (np. „widel”,

„chlebatek”, „mielak”)

Komunikacja-mowa „K-m”

22–24

Potrafi słownie wyrazi

ć swoje życzenia, używając własnych uproszczeń słów,

gestów i mimiki

Komunikacja-mowa „K-m”

22–24

Pojawiaj

ą się łączenia dwóch wyrazów, jako próba budowania zdań (np.

„mama o

ć” – gdy przywołuje matkę do siebie lub „dzidzi nie” – gdy protestu-

je przeciw komu

ś lub czemuś)

Komunikacja-mowa „K-m”

22–24

Pojawiaj

ą się echolalie dziecięce, (w komunikacji werbalnej – dziecko jak

echo powtarza cz

ęści wyrazu, krótkie pojedyncze wyrazy, pytania, końcowe

ęści wypowiedzi itp., np. „kici – kici”, „bobo amciu”)

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

22–24

Przejawia my

ślenie obrazowo-ruchowe tzn. związane z konkretną sytuacją,

w jakiej si

ę znajduje, z ruchem, jaki jest wykonywany w związku z sytuacją

(np. kołysanie lalki itp.)

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

22–24

Rozwi

ązuje pierwsze problemy praktyczne – podejmuje całe zespoły czynno-

ści prowadzących do zamierzonego celu

Reakcje emocjonalne „R-e”

22–24

Okazuje uczucia swoim najbli

ższym, potrafi to w pełni uzewnętrznić. Boi się

obcych. Umie nudzi

ć się, cieszyć i złościć się

Reakcje emocjonalne „R-e”

22–24

Cechuje je labilno

ść uczuć i nastrojów (od śmiechu łatwo przechodzi do pła-

czu). W zale

żności od środowiska, stanu zdrowia, stopnia realizacji potrzeb –

jest na ogół wesołe, w dobrym nastroju

Reakcje społeczne „R-s”

22–24

Zaczyna obra

żać się na otoczenie i demonstruje to swym zachowaniem

Sfera rozwoju

Wiek

rozwoju

w miesi

ącach

Wska

źniki rozwojowe

Reakcje emocjonalne „R-e”

22–24

Pojawiaj

ą się pierwsze zwiastuny ambicji (np. gdy czegoś nie otrzyma – nie

płacze, ale d

ąsa się, nadąsane odchodzi na bok)

Motoryka „M”

22–24

Chodzi i biega pewnie

Motoryka „M”

22–24

Wchodzi na schody trzymaj

ąc się poręczy, dostawiając nóżkę do nóżki (krok

dostawny)

Komunikacja-mowa „K-m”

22–24

Mówi prostymi zdaniami

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

22–24

ętnie sięga po ołówek lub kredkę i ochoczo bazgrze na papierze, ścianie,

na drzwiach itp.

Reakcje emocjonalne „R-e”

22–24

Domaga si

ę zauważania siebie, pieszczot i czułości (pocałunku, przytulenia,

śmiechu)

Reakcje społeczne „R-s”

22–24

Wie, co, do kogo nale

ży. Strzeże swojego „to moje”, rozpoznaje swoje rzeczy,

(np. zabawki, odzie

ż)

Reakcje społeczne „R-s”

22–24

ętnie spieszy z pomocą dorosłym, pomaga im w różnych czynnościach

(np. w odkurzaniu, praniu, mycia)

Reakcje społeczne „R-s”

22–24

Nie garnie si

ę do wspólnych zabaw z rówieśnikami, nie umie współdziałać

w zabawie, ale ch

ętnie obserwuje bawiących się

Nawyki „N”

22–24

Je i pije z pomoc

ą dorosłych, choć wykazuje dużo samodzielności. Gryzie

żuje pokarmy

Nawyki „N”

22–24

Wykazuje post

ęp w zakresie samoobsługi, pomaga w ubieraniu go, podciąga

skarpetki lub rajstopy, wkłada r

ękawy

Motoryka „M”

25–30

Chodzi i biega sprawnie, pewnie

Motoryka „M”

25–30

Chodzi po schodach, stawiaj

ąc nóżki naprzemiennie

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

25–30

Z klocków konstruuje budowle, nazywa swe dzieło

Komunikacja-mowa „R-m”

25–30

Mówi zdaniami zło

żonymi z kilku wyrazów

Reakcje społeczne „R-s”

25–30

Jest wra

żliwe na ton wypowiedzi matki, ojca i innych bliskich mu osób (wy-

czuwa emocje gniewu, zło

ści itp.)

Reakcje społeczne „R-s”

25–30

Stara si

ę współdziałać z rodzicami (np. toalecie, w różnych czynnościach go-

spodarskich itp.)

Reakcje społeczne „R-s”

25–30

Domaga si

ę pochwał, pieszczot, jest wrażliwe na sposób wyrażania pochwały

lub nagany (wstydzi si

ę lub śmieje się radośnie)

Reakcje społeczne „R-s”

25–30

Wyra

ża wolę samodzielności, wszystko chce robić samo – „ja sam”, „ja sa-

ma”, „ja chc

ę”, „ja nie chcę”, „ja lubię” itp.

Reakcje społeczne „R-s”

25–30

Wyrywa dzieciom zabawki, którymi chce si

ę bawić, złości się, gdy się mu

nie uda wyrwa

ć zabawki z rąk kolegi

Sfera rozwoju

Wiek

rozwoju

w miesi

ącach

Wska

źniki rozwojowe

Nawyki „N”

25–30

Rozpoznaje swoje mieszkanie, bezbł

ędnie wchodzi do pomieszczeń. Będąc

u kogo

ś – wie, że to nie jest jego mieszkanie. Czasem domaga się powrotu

do domu

Reakcje społeczne „R-s”

25–30

Nie umie jeszcze współdziała

ć w zabawie. Kontakty z rówieśnikami często

ńczą się płaczem, poturbowaniem partnera, bójkami

Komunikacja-mowa „K-m”

25–30

Relacjonuje o tym, co widziało, gdzie było (rozwija si

ę mowa sytuacyjna)

Reakcje społeczne „R-s”

25–30

Zaczyna ró

żnicować płeć dzieci na podstawie imienia, fryzury lub ubioru

Nawyki „N”

25–30

Pije z kubeczka lub szklanki, samodzielnie zjada posiłek ły

żką

Nawyki „N”

25–30

Sygnalizuje swoje potrzeby fizjologiczne i samodzielnie podejmuje próby ich
zaspokajania

Reakcje społeczne „R-s”

25–30

Kontakty z rówie

śnikami mają charakter przedmiotowy (wkłada dziecku palec

do oka, które ch

ętnie by dokładnie pooglądało, czy do buzi – usiłuje skoncen-

trowa

ć wzrok na ruszającym się języku, prychających wargach itp.)

Reakcje społeczne „R-s”

25–30

Potrafi rozpozna

ć nastrój matki, ojca i do niego dostosować swe zachowanie

Nawyki „N”

25–30

Woła je

ść i pić, jeśli odczuwa taką potrzebę

Reakcje społeczne „R-s”

25–30

Szuka kontaktów z dorosłymi. Lubi przebywa

ć w ich towarzystwie

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

31–36

Obserwuje si

ę onieśmielenie dziecka połączone z widoczną wyrażaną cieka-

ścią wobec obcych, nieznajomych

Motoryka „M”

31–36

Jest coraz bardziej zwinne, szybkie, nie przewraca si

ę, potrafi się kręcić wokół wła-

snej osi ciała, stan

ąć na jednej nodze, potrafi utrzymać równowagę i statykę ciała

Motoryka „M”

31–36

Potrafi zje

żdżać na zjeżdżalni, zbiegać po pochylni dla wózków, huśtać się na

śtawce – bujawce

Motoryka „M”

31–36

Sprawnie wspina si

ę na drabinki, przeplotnie, zjeżdżalnie, zjeżdża na sankach.

Potrafi pokonywa

ć przeszkody terenowe, typu: rowy, dołki, nierówności, kło-

dy drzew itp.

Motoryka „M”

31–36

Potrafi je

ździć na trójkołowym rowerku, hulajnodze, doskonale pedałuje

Sfera rozwoju

Wiek

rozwoju

w miesi

ącach

Wska

źniki rozwojowe

Motoryka „M”

31–36

Umie chodzi

ć i biegać na paluszkach, wymachując rączkami, uaktywnia się

w zabawach ze

śpiewem np. „Lata ptaszek”, „Nitko, nitko”, „Mało nas”

Motoryka „M”

31–36

Na spacerze nudzi si

ę, wybiega naprzód, przykuca, marudzi, prosi, by go

wzi

ąć na ręce. Czynności mało atrakcyjne monotonne męczą je i nużą

Reakcje emocjonalne „R-e”

31–36

Jest bardzo ruchliwe – ci

ągle w ruchu zmiennym (wówczas nie jest nigdy

ęczone)

Reakcje społeczne „R-e”

31–36

Popisuje si

ę chętnie swoimi „sztuczkami” ruchowymi (np. gimnastykuje się,

skacze na jednej nodze itp.)

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

31–36

Eksperymentuje przy u

życiu przedmiotów. Wzrasta u niego precyzja ruchów

i koordynacja wzrokowo – ruchowa

Motoryka „M”

31–36

Ruchy staj

ą się płynne, szybkie, harmonijne zautomatyzowane

Motoryka „M”

31–36

Ustala si

ę dominacja stronna ciała

Motoryka „M”

31–36

Wzrasta sprawno

ść rączek, które z precyzją i dokładnością wykonują czynno-

ści manipulacyjne, typu; odkręcania misternych śrubek i pokręteł

Motoryka „M”

31–36

ętnie biega za piłką, rzuca nią, odbija od podłoża

Nawyki „N”

31–36

Samodzielnie je ły

żką i pije z kubka i/lub szklanki. Używa widelca, radzi so-

bie z nim dobrze

Nawyki „N”

31–36

Opanowało nawyki toaletowe (prawie nie zdarzaj

ą się „niespodzianki”)

Motoryka „M”

31–36

Rzuca piłk

ę jednorącz, nie tracąc równowagi. Często podejmuje rzucanie piłki

obur

ącz, utrzymując przy tym dobrą statykę (równowagę) ciała

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

31–36

Spontanicznie podejmuje próby organizowania zabaw tematycznych, np. „zakupy
w sklepie”, „u fryzjera”, „u lekarza”, „gotowanie”, „piel

ęgnacja niemowlaka” itp.

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

31–36

ętnie sięga po papier i ołówek (kredki) rysuje, koloruje i nazywa,

co narysowało

Reakcje sensoryczno-motoryczne „Rs-m”

31–36

ętnie bawi się przy użyciu tworzyw nie uformowanych (gliny, wody, piasku

itp.) Robi placki, kulki, wałki, ł

ączy je z sobą, wykonując ciekawe kompozycje

Komunikacja-mowa „K-m”

31–36

ęsto zadaje pytania i samo na nie daje odpowiedzi. Mówi gramatycznie.

Dostrzega sztucznie wprowadzone bł

ędne wyrazy, wypowiedziane nieprawi-

dłowo lub

śmiesznie. Natychmiast protestuje, złości się, poprawia dorosłych

Sfera rozwoju

Wiek

rozwoju

w miesi

ącach

Wska

źniki rozwojowe

Komunikacja-mowa „K-m”

31–36

Posługuje si

ę zdaniami złożonymi (zależy to jednak od środowiska)

Komunikacja- mowa „K-m”

31–36

Posiada stosunkowo du

ży zasób słów, umie dobierać właściwe słowa do tema-

tu, w jakim si

ę dobrze czuje

Motoryka „M”

31–36

Bawi si

ę jeszcze samo, ale podgląda i naśladuje zabawy innych dzieci. Czasem

podejmuje próby współdziałania z innymi dzie

ćmi (np. podczas zabawy)

Reakcje emocjonalne”R-e”

31–36

Na ogół jest pogodne, wesołe. Panuje nad własnymi emocjami, cho

ć czasem

jeszcze si

ę złości i płacze. Potrafi wyciszyć emocje (np. uspokoi się)

Nawyki „N”

31–36

Zjada samodzielnie podany posiłek, gryzie i

żuje pokarmy

Nawyki „N”

31–36

Samo d

ąży do umycia rąk, potrafi je już umyć mydłem i wytrzeć w ręcznik

Nawyki „N”

31–36

Samo potrafi nało

żyć ubranie (np. koszulkę, spodnie, buty, czapkę. Próbuje

wło

żyć sweter, bluzkę i palto)

Nawyki „N”

31–36

Samodzielnie załatwia swoje potrzeby fizjologiczne. Dokładnie „melduje”, co robi

Reakcje społeczne „R-s”

31–36

Domaga si

ę własnego miejsca do zabawy

Reakcje emocjonalne „R-e”

31–36

Darzy uczuciem swoje zabawki, kocha je, składa, całuje, przykrywa itp. (np.
przytula pluszowego misia, głaszcze go, całuje)

Reakcje sensoryczno-motopryczne „Rs-m”

31–36

ętnie nawiązuje do własnych spostrzeżeń poczynionych podczas osobistych

obserwacji, cz

ęsto dokonywanych w obecności dorosłego (np. matki lub ojca)

Reakcje emocjonalne „R-e”

31–36

Domaga si

ę zasłużonej pochwały i nagrody

„Inwentarz wskaźników rozwoju społecznego małego dziecka

w wieku od pierwszego do siódmego roku życia

Opracowanie: El

żbieta M. Minczakiewicz

Wska

źnik dojrzałości społecznej

Norma

Uwagi

Wydaje rado

śnie dźwięki i śmieje się

Utrzymuje głow

ę w równowadze

Chwyta przedmioty b

ędące w zasięgu rąk

Wyci

ąga ręce do znajomych osób

Toczy si

ę (kula się)

ęga po bliskie przedmioty

Znajduje sobie samo zaj

ęcie

Siedzi bez podparcia
Wstaje
Gaworzy i na

śladuje dźwięki mowy

Pije przy czyjej

ś pomocy z filiżanki

Przemieszcza si

ę po podłodze

Chwyta przedmioty kciukiem i palcem wskazuj

ącym

Domaga si

ę uwagi otoczenia

Stoi samo
Nie

ślini się

Wykonuje proste polecenia

pierwszy rok

życia

Chodzi samo po pokoju
Bazgrze ołówkiem

Żuje potrawy
Zdejmuje rajstopy (getry)
Pokonuje proste przeszkody
Przenosi znane przedmioty
Pije samo z fili

żanki lub szklanki

Rozstaje si

ę z wózkiem

Bawi si

ę z innymi dziećmi

Je ły

żką

Chodzi po mieszkaniu lub podwórzu
Rozpoznaje osoby, przedmioty, miejsca
Posługuje si

ę nazwami najprostszych,

znanych przedmiotów
Sam wchodzi po schodach na gór

Rozwija cukierki i wkłada do buzi
Wypowiada wyrazy i krótkie zdania

drugi rok

życia

Wska

źniki dojrzałości społecznej

Norma

Uwagi

Zgłasza potrzeb

ę wyjścia do ubikacji

Sam wynajduje sobie zabaw

Zdejmuje ubranko lub sukienk

Je widelcem
Umie zaspokoi

ć pragnienie

Wyciera r

ęce

Unika drobnych niebezpiecze

ństw

Nakłada ubranko lub sukienk

trzeci rok

życia

Potrafi ci

ąć nożyczkami

Opowiada (gdzie było i co widziało)

Schodzi ze schodów po jednym stopniu
Bierze udział w grupowych zabawach i innych
zaj

ęciach organizowanych na poziomie

przedszkolnym
Zapina guziki
Pomaga przy drobnych pracach domowych
Wyst

ępuje przed innymi, chce się „popisać”

Samo myje r

ęce

czwarty rok

życia

Samo obsłu

ży się w ubikacji

Myje twarz bez pomocy
Chodzi w pobli

żu domu bez dozoru

Ubiera si

ę samodzielnie

Rysuje ołówkiem lub kredk

Bierze udział w grach opartych na współzawodnictwie

ąty rok życia

Gra w piłk

ę, trafia nią do celu

ździ na rowerku z pomocą lub bez niej

ździ na saneczkach, łyżwach

Pisze łatwe słowa
Bierze udział w prostych grach stołowych
Mo

żna mu powierzyć pieniądze

Za odliczone pieni

ądze potrafi zrobić proste zakupy

Samo chodzi do przedszkola

szósty rok

życia

żywa noża do smarowania pieczywa

Zaczyna pisa

ć, poprawnie trzymając ołówek

ąpie się samo, gdy ktoś jest przy nim

Samo kładzie si

ę spać

Samo zasypia, nie potrzebuje asysty

siódmy rok

życia

Wczesna interwencja a rozwój dziecka

Co to jest wczesna interwencja?

Interwencja (z ang. intervention – to przerwanie, wpłyni

ęcie na lub zmodyfikowanie trwającego pro-

cesu, najcz

ęściej szkodliwego, w celu przerwania go albo zmiany jego biegu, by uniknąć w przyszłości lub

zmniejszy

ć jego niekorzystny wpływ). Interwencja jest zaplanowanym, wielostronnym, skoordynowanym

oddziaływaniem zespolu specjalistow na proces chorobowy dziecka zagro

żonego niepełnosprawnością, by

proces ten wstrzyma

ć u niego, doprowadzając do pełnego jego wyzdrowienia, lub – w przypadku, gdy pełne

wyleczenie dziecka nie jest mo

żliwe, tak nim pokierować, by do minimum zmniejszyć jego szkodliwy

wpływ, ograniczaj

ąc tym samym wszelkie niekorzystne tego następstwa.

Wczesna interwencja

Okre

ślenie „wczesna interwencja” – odnosić będziemy do wieku życia pacjentów objętych oddziały-

waniem interwencyjnym – w naszym przypadku dzieci w wieku od 0 do 6 lat (dodajmy mo

że, że górna

granica wiekowa dzieci obj

ętych wczesną interwencją nazywaną też wczesnym wspomaganiem bywa różnie

okre

ślana. Najczęściej wyznacza ją wiek 6-ciu, a czasem 8-miu lat życia).

W zakres „wczesnej interwencji” wchodzi

ć może wczesne oddziaływanie medyczne, czy też psycho-

pedagogiczne dziecka, u którego zdiagnozowano zaburzenia typu:

• mózgowego pora

żenia dziecięcego i towarzyszących mu dysfunkcji narządowo-tkakowych, a zwłasz-

cza narz

ądu ruchu i mowy;

• zagro

żenia niepełnosprawnością intelektualną o różnej genezie (np. niepełnosprawność intelektual-

na uwarunkowana genetycznie, uszkodzeniem okołoporodowym, ostrym epizodem choroby wieku dzieci

ę-

cego, czynnikami

środowiskowymi);

• objawów zaburze

ń w zachowaniu się (np. agresywność, nadpobudliwość psychoruchowa, nadmier-

na nie

śmiałość z komponentem towarzyszącego strachu);

• zaburze

ń będących wynikiem pozostałości po przebytych chorobach o podłożu bakteryjnym bądź

wirusowym (np. stan po zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych lub zapaleniu mózgu);

• wady budowy b

ądź dysfunkcje narządów zmysłów (np. narządu wzroku czy słuchu);

• zaburze

ń psychicznych;

• rozległych zaburze

ń rozwojowych, dających w efekcie zachowania o cechach psychotycznych (np.

autyzm wczenodzieci

ęcy, zespół Retta czy zespół Aspergera).

Celem podejmowanych oddziaływań interwencyjnych jest:

• jak najwcze

śniejsze wykrycie i usuniecie w porę bądź chociaż zminimalizowanie zaobserwowanych

u dziecka nieprawidłowo

ści rozwoju czy to drogą odpowiednio dobranych zabiegów leczniczych (np. le-

czenie farmakologiczne lub interwencja chirurgiczna), czy te

ż drogą ćwiczeń usprawniających zaburzone

funkcje organizmu, odpowiednio dobranych do jego stanu i indywidualnych potrzeb rozwoju;

• zapobieganie nieprawidłowo

ściom rozwojowym, które można określić dopiero w trakcie diagnozy

funkcjonowania dziecka i stworzenie mu takich warunków, w jakich si

ę ono może w pełni rozwijać;

• opracowanie i wdro

żenie wieloprofilowego programu usprawniania dziecka z diagnozowanymi

(czasem wielorakimi) wadami i zaburzeniami rozwoju;

• zorganizowanie wczesnej, najcz

ęściej kompleksowej rehabilitacji dziecka z objawami czy to fizycz-

nej czy te

ż intelektualnej niepełnosprawności oraz pomocy rodzinie w jego rehabilitowaniu w warunkach

domowych;

• kształtowanie pozytywnych relacji mi

ędzy rodzicami dziecka objętego programem wczesnej inter-

wencji a profesjonalistami.

Ośrodki Wczesnej Interwencji mają do spełnienia wiele funkcji, a w tym:

• diagnostyczną – w ramach podejmowanych strategii diagnostycznych zespół specjalistyczny stawia

wła

ściwą diagnozę, a określając stan i poziom funkcjonowania dziecka zleca opracowanie (stosownego do

potrzeb) programu terapii;

• informacyjną – specjaliści Ośrodka informują rodziców o przebiegu i postępach rozwoju dziecka,

o mo

żliwościach i zakresie jego wspierania, oraz o sposobach i formach niesienia pomocy rodzinie;

• stymulacyjno-terapeutyczną – polegającą na prowadzeniu wieloprofilowego (zgodnie z ustaleniami)

programu usprawniania funkcji narz

ądowo-tkankowych dziecka z zaburzeniami rozwoju i badaniu uzyski-

wanych przez nie efektów terapii.

Do podstawowych zasad Ośrodka Wczesnej Interwencji należy:

• jak najwcze

śniejsze zdiagnozowanie stanu, potrzeb i możliwości dziecka, by natychmiast móc roz-

pocz

ąć z nim pracę o charakterze leczniczo-korekcyjno-usprawniającym,

• wł

ączenie w proces rehabilitacji dziecka nie tylko odpowiednich specjalistów, ale także jego ro-

dziców,

• niezb

ędne procedury podjęte w ramach terapii realizować w naturalnym otoczeniu dziecka,

• zespół specjalistyczny O

środka winien indywidualnie podchodzić nie tylko do dziecka wymagają-

cego wsparcia i pomocy, ale równie

ż do jego rodziny.

Warto zapami

ętać, że ważne miejsce w Programie wczesnej interwencji dziecka zagrożonego czy to

fizyczn

ą, czy też intelektualną niepełnosprawnością zajmuje tzw. „kochająca opieka”, której widocznymi

symptomami, niezwykle istotnymi dla procesu jego leczenia i usprawniania s

ą: przytulanie, kołysanie,

pieszczoty, u

śmiechanie się do dziecka oraz serdeczne i ciepłe przemawianie do niego.

Specjaliści Ośrodka Wczesnej Interwencji mogą nauczyć Rodziców:

• Jak radzi

ć sobie z własnymi emocjami?

• Jak opiekowa

ć się dzieckiem zagrożonym niepełnosprawnością?

• Jak wspiera

ć jego rozwój?

• Jak radzi

ć sobie z trudnościami dziecka?

• Co dla rozwoju dziecka jest w tej chwili najwa

żniejsze, a co może jeszcze poczekać?

Bibliografia

ZIER

ŻANKA

-W

YSZY

ŃSKA

A, Rozwój psychomotoryki małego dziecka, PZWS, Warszawa 1972.

IJAŁKOWSKI

W., J

ĘDRZEJEWSKA

-W

RÓBEL

R., Oto jestem. Ilustrowana opowie

ść o pierwszych miesiącach

życia człowieka, WSiP, Warszawa 2001.

RANUS

E., Rozwój niemowl

ęcia, Nasza Księgarnia, Warszawa 1963.

Franus E., Rozwój małego dziecka: drugi i trzeci rok

życia, Nasza Księgarnia, Warszawa 1972.

ROCHULSKA

J., Wspomaganie rozwoju społecznego dziecka, Polska Akademia Nauk – Oddział w Krako-

wie, Zakład Narodowy im. Ossoli

ńskich, Wrocław–Warszawa–Kraków 1992.

RUSZCZYK

-K

OLCZY

ŃSKA

E.,

IELI

ŃSKA

E., Wspomaganie dzieci w rozwoju do skupiania uwagi i

zapami

ętywania. Uwarunkowania psychologiczne i pedagogiczne, programy oraz metodyka,

WSiP, Warszawa 2005.

ELLBRÜGGE

T.,

IMPFFEN

V., Pierwsze 365 dni

życia dziecka. Rozwój niemowlęcia, Fundacja na Rzecz

Dzieci Niepełnosprawnych, Warszawa 1991.

OPCZY

ŃSKA

-S

IKORSKA

J. (red.), Nasze dziecko, PZWL, Warszawa 1983.

ÖWE

A., Mamo naucz mnie rozumie

ć, PZWL, Warszawa 1981.

INCZAKIEWICZ

M.,

RZYB

B.,

AJEWSKI

Ł., Dziecko ryzyka a wychowanie. Elementarz dla rodziców,

Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2003.

LECHNOWICZ

H. (red.), U

źródeł rozwoju dziecka. O wspomaganiu rozwoju prawidłowego i zakłóconego,

Nasza Ksi

ęgarnia, Warszawa 1988.

ISZCZEK

M., Wczesna interwencja i pomoc dzieciom niepełnosprawnym, Centrum Metodyczne Pomocy

Psychologiczno-Pedagogicznej MEN, Warszawa 1995.

TEFANOWICZ

T.,

ANUSZKO

L,. Poradnik rozwoju du

żej motoryki dziecka, Olsztyńska Szkoła Wyższa im

Józefa Rusieckiego, Olsztyn 2005.

YCZESANY

J., Pedagogika upo

śledzonych umysłowo. Wybrane zagadnienia, Oficyna Wydawnicza „Im-

puls”, Kraków 1999.

Załączniki

KARTA OBSERWACYJNA

wiek

życia

Orientacyjny obraz rozwoju psychomotorycznego

w miesi

ącach

małego dziecka

III

VII

sfera

Rs-m

K-m

rozwoju

Schemat 2. Teoretyczny model procesualno-instrumentalny w diagnozowaniu stanu i potrzeb

w zakresie psychoruchowego rozwoju małego dziecka

Opracowanie: El

żbieta M.Minczakiewicz

Ryc.1. Etapy rozwoju – od poczcia po kres dni czowieka (poziomo)

Regionalny

środek badań

przesiewowych

Ministerstwo

Zdrowia

i Opieki

Społecznej

Instytut Matki

i Dziecka

Specjalistyczny

ZOZ

Laboratorium

Lekarz pediatra

Rodzice dziecka

Poło

żna

środowiskowa

Oddział

noworodków

Inne oddziały
hospitalizacja

Schemat 1. Bada

ń przesiewowych noworodków

M. Ołtarzewski, Badania Przesiewowe Noworodków – Organizacja bada

ń,

Pracownia Bada

ń Przesiewowych i Hormonalnych,

Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2000

Ośrodki i punkty

wczesnej interwencji oraz pomocy Rodzinie

Biała Podlaska

ul. Łomaska 21

21-500 Biała Podlaska

tel/fax: (0-83) 344-38-52

Cieszyn

ul. A.Mickiewicza 13

43-400 Cieszyn

tel. (0-33) 858-13-64, fax: 858-13-63

Gda

ńsk

ul. Tysi

ąclecia 13a

80-351 Gda

ńsk

tel. (0-58) 553-83-71, 553-25-11

życko

ul. H.D

ąbrowskiego 15

11-500 Gi

życko

tel/fax: (0-87) 429-29-09

Gorzów Wielkopolski

ul. J.Piłsudskiego 9

66-400 Gorzów Wielkopolski

tel. (0-95) 732-03-83

Gryfice

ul. 3-Maja 4

72-300 Gryfice

tel. (0-91) 384-26-16, fax: 384-84-87

Jarosław

ul. W.Witosa 18

37-500 Jarosław

tel. (0-16) 627-30-40, fax: 627-22-39

Jaworzno

ul. F.Chopina 19

32-510 Jaworzno

tel/fax: (0-32) 616-38-98

Katowice-Giszowiec

ul. Go

ścinna 8

40-487 Katwice

tel (0-32) 256-07-26, fax: 256-76-92

Koło

ul. A.Wojciechowskiego 21a

62-600 Koło

tel/fax: (0-63) 272-09-92

Kołobrzeg

ul. Katedralna 46

78-100 Kołobrzeg

tel. (0-94) 352-53-88, fax: 354-65-67

Kraków

Os. Szklane Domy 7

31-372 Kraków

tel. (0-12) 642-11-33

Duszpasterskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upo

śledzeniem Umysłowym

Krosno

ul. Powsta

ńców Śląskich 16

38-400 Krosno

tel. (0-13) 432-71-16, fax: 432-58-37

Leszno

ul. Starozamkowa 14a

64-100 Leszno

tel. (0-65) 529-64-74, fax: 529-63-52

Mikołów

ul. J. Słowackiego 21c

43-190 Mikołów

tel (0-32) 226-22-64

Olsztyn

ul.

Żołnierska 27

10-560 Olsztyn

tel/fax: (0-89) 533-05-32

Pozna

ul.

Św. Szczepana 7a

61-477 Pozna

tel. (0-61) 832-53-73

Rzeszów

ul. S.Staszica 10b

35-051 Rrzeszów

tel: (0-17) 852-05-10

Szczecin

ul. Rostocka 125

71-771 Szczecin

tel. (0-91) 483-53-55

Tarnów

ul. Ostrogskich 5b

33-100 Tarnów

tel/fax (0-14) 626- 84-89

Tychy

al. Niepodległo

ści 90

43-100 Tychy

tel. (0-32) 227-33-00, fax: 327-77-51

Warszawa

ul. Pilicka 21

Warszawa

tel. (0-22) 844-44-29, 844-06-37, fax: 646-22-54

Zgierz

ul. Mielczarskiego 26

95-100 Zgierz

tel/fax: (0-42) 717-47-11

Zielona Góra

ul. Podgórna 5

65-057 Zielona Góra

tel. (0-68) 325 38 36, 327 93 91; fax: (0-68) 325 32 75

Żory

Os. Ksi

ęcia Władysława

44-240

Żory

tel/fax: (0-32) 434-52-36

Portale internetowe i fora dyskusyjne:

http://ipon.pl/

- Internetowy Portal Osób Niepełnosprawnych

http://www.niepelnosprawni.pl/

- Portal dla osób niepełnosprawnych

http://www.niepelnosprawni.info.pl/

- Magazyn Informacyjny Osób Niepełnosprawnych „Nasze Sprawy”

http://www.pfron.org.pl/

- Pa

ństwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych

http://www.zdrowedzieci.org/

- Fundacja „Zdrowe Dzieci” zajmuj

ąca się dziećmi z uszkodzeniami

centralnego układu nerwowego

http://www.onsi.pl/

- Portal Dla Osób Niesłysz

ących

http://portal.idn.org.pl/isic2

- Niepełnosprawni w Unii Europejskiej

http://katalog.republika.onet.pl/zycie_publiczne/niepelnosprawni/index.html

- katalog po

święcony

problemom osób niepełnosprawnych, umieszczony na
portalu społeczno

ści internetowych Republika

http://www.dzieci.org.pl/cgi/forum/ikonboard.cgi

- Forum dyskusyjne na temat dzieci i ich rozwoju

(w tym niepełnosprawno

ści)

http://www.zakatek21.pl/forum/

- Forum rodziców i przyjaciół dzieci z zespołem Downa

http://www.promotion.org.pl/forum/

- Forum osób niepełnosprawnych

http://forum.darzycia.pl/

- Centrum Pomocy Rodzicom Dzieci Niepełnosprawnych

http://www.forum.mukowiscydoza.pl/

- Forum Dyskusyjne Na Temat Mukowiscydozy

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
DIAGNOZA ROZWOJOWA, Szkoła - studia UAM, Psychologia rozwoju człowieka, Psychologia rozwoju człowiek
Neurokinezjologiczna diagnostyka i terapia dzieci z zaburzeniami rozwoju psychoruchowego L Sadowska
Diagnoza i ekspertyza psychologiczna Stemplewska Żakowicz wykład 3 Diagnoza zaburzeń poznaw
Pojęcie rozwoju psychoruchowego rozumiemy jako proces rozwoju, Psychologia, kliniczna dzieci
rozwojwka, PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA
PD-06 - Stadia Rozwoju, Psychodynamiczna
Psychologiczne aspekty diagnostyki prenatalnej, Psychologia prokreacji
O rozwoju zdolności PSI, TXTY- Duchowosc, ezoter, filozof, rozwój,psycholia, duchy ,paranormal
Tolle Eckhart - Czas przebudzenia [wywiad], TXTY- Duchowosc, ezoter, filozof, rozwój,psycholia, duch
pyt na rozwojow ...., PSYCHOLOGIA, psychologia rozwojowa dziecka
Wspomaganie rozwoju psychospolecznego dzieci i mlodziezy na EXAM z KONWERSATORIÓW, Konspekty zajęć z
Uczę się słuchać swoich uczuć, TXTY- Duchowosc, ezoter, filozof, rozwój,psycholia, duchy ,paranormal
KOŚCIÓŁ WOBEC ZWIĄZKÓW NIESAKRAMENTALNYCH, TXTY- Duchowosc, ezoter, filozof, rozwój,psycholia, duchy
Rozwój psychofiz-MATERIAŁY, ZHP, PSYCHOLOGICZNE
KONCEPCJA ROZWOJU PSYCHOSPOŁECZNEGO

więcej podobnych podstron