Ocenianie uczniów na lekcjach wychowania fizycznego i ogólnie

Autorki: Marta, Maja i Karolina

1

Ocenianie z wychowania fizycznego jest koniecznym elementem procesu dydaktycznego,

pozwalającym nauczycielowi na systematyczne gromadzenie, analizowanie i interpretowanie

informacji o procesie dydaktycznym, jak i również na określenie stopnia realizacji zadań

edukacyjnych. Nie można sobie wyobrazić procesu kształcenia, w którym miałoby miejsce

nieuwzględnianie jednego z podstawowych działań pedagogicznych, jakim jest kontrola i

ocena osiągnięć szkolnych uczniów (Denek i Kuźniak 2001).

W nauce dąży się do pewnego poziomu osiągnięć. Jeśli ten poziom jest niedokładnie

określony, nie ma jasno sprecyzowanych kryteriów, człowiek zdobywający wiedzę i

umiejętności nie wie, czy podąża we właściwym kierunku i czy robi postępy (Kosińska 2000).

W procesie kształcenia i wychowania fizycznego możemy wyróżnić cztery etapy kontroli i

oceny. Pierwszy etap to określenie poziomu sprawności fizycznej, rozwoju fizycznego,

zdrowia, umiejętności, wiadomości, zachowań, uwzględniając warunki środowiskowo-

rodzinne i wychowawcze. Musimy więc wykonać diagnozę. Wynikiem pierwszego etapu są

oceny wyjściowe (początkowe). Drugi etap to systematyczne ocenianie i kontrola w trakcie

trwania semestru, roku szkolnego (oceny okresowe). Kolejnym etapem jest analiza

osiągniętego celu, wyniku końcowego, czyli ocena końcowa (semestralna, roczna). Czwarty

etap to planowanie, czyli prognozowanie osiągnięć uczniów, jego permanentne doskonalenie

się.

Należy w tym miejscu odpowiedzieć na dwa pytania: co oceniać (przedmiot oceny) i jak

oceniać (kryteria i zasady oceny). W wychowaniu fizycznym przedmiotem kontroli i oceny

jest: poziom i postęp w sprawności fizycznej (zdolności motoryczne kondycyjne i

koordynacyjne), poziom i postęp w umiejętnościach (techniczno-taktycznych, rekreacyjno-

sportowych, utylitarnych, organizacyjnych), poziom i postęp w wiadomościach (wiedza o

kulturze fizycznej), postawy, zachowania, zaangażowanie, aktywność na lekcji i zajęciach

pozalekcyjnych, stosunek do lekcji itd. Nie mniej ważne jest jak oceniać, czyli jakie stosować

kryteria, zasady i narzędzia oceny. Oceniamy uzyskiwanie norm sprawności fizycznej i

umiejętności, postęp, wykorzystując indywidualizację, samoocenę i samokontrolę uczniów.

Proponuje się aby nauczyciel oceniał na wychowaniu fizycznym różne aspekty-przedmioty z

wykorzystaniem określonych kryteriów (p. tab.5).

Ocenianie uczniów na lekcjach wychowania fizycznego i ogólnie

Autorki: Marta, Maja i Karolina

2

Umiejętności (techniczne, taktyczne, rekreacyjne, utylitarne, ruchowe, organizacyjne)

oceniamy na podstawie zadań zrealizowanych przez nauczyciela w danej klasie. Należy

skorzystać w tym przypadku z programu (planu autorskiego nauczyciela) nauczania oraz

wynikających z kompetencji (osiągnięć) ucznia zawartych w podstawie programowej oraz

standardach osiągnięć uczniów z wychowania fizycznego (Lepczyk i wsp. 2000). Istotne jest

stosowanie następującej zasady: aby coś sprawdzić najpierw należy tego nauczyć. Dobór i

liczba ocenianych zadań zależy od każdego nauczyciela, od jego rozkładu materiału

nauczania, od procesu nauczania i uczenia się w danej klasie, u danego ucznia.

Istotne znaczenie w procesie edukacji ma ocena z wiadomości, a przede wszystkim ocena

postawy ucznia, jego zaangażowania, aktywności, stosunku do lekcji, udziału w zajęciach

lekcyjnych i pozalekcyjnych z wychowania fizycznego, stylu życia. Niezmiernie ważne są

jednak jasne i czytelne dla ucznia kryteria tych ocen.

Najmniejsze znaczenie w ocenie wyrażonej stopniem ma określenie poziomu sprawności

fizycznej uczniów. Znajomość poziomu sprawności fizycznej jest ważna, szczególnie w

momencie planowania pracy nauczyciela wychowania fizycznego, ale nie może decydować o

stopniu z wychowania fizycznego. Do oceny poziomu sprawności fizycznej wykorzystujemy

różnego rodzaju próby testów sprawności. W piśmiennictwie europejskim i amerykańskim

podkreśla się fakt łączenia sprawności fizycznej ze zdrowiem (ang. health related fitness), co

ma swój wyraz w proponowanych testach sprawności fizycznej (p.tab.5).

Ocenianie uczniów na lekcjach wychowania fizycznego i ogólnie

Autorki: Marta, Maja i Karolina

3

Tab.5. Przedmioty i kryteria kontroli i oceny ucznia z wychowania fizycznego (Muszkieta

1998)

Ocenianie uczniów na lekcjach wychowania fizycznego i ogólnie

Autorki: Marta, Maja i Karolina

4

Podstawę ewaluacji osiągnięć z wychowania fizycznego winna stanowić obserwacja pracy

uczniów, wypowiedzi i wykonywanie zadań. Ocena z wychowania fizycznego jako wynik

ewaluacji ma uwzględniać indywidualne predyspozycje i możliwości uczniów. Ma ona stać

się wypadkową ewaluacji w odniesieniu do: chęci – to znaczy wysiłku wkładanego w

wywiązywanie się z zadań, postępu – czyli poziomu zmian w stosunku do diagnozy

początkowej, postawy – czyli stosunku do partnera, przeciwnika, zaangażowania w przebieg

zajęć i stosunku do własnej aktywności, rezultatu – czyli informacji o osiągniętych wynikach

w sportach wymiernych, dokładności wykonania zadania, poziomu zdobytej wiedzy

(Kierczak 2002).

W literaturze fachowej, szczególnie w czasopismach i materiałach metodycznych

wydawanych przez ośrodki metodyczne można znaleźć wiele przykładów stosowanych

kryteriów oceniania osiągnięć uczniów z wychowania fizycznego. Każdy projekt kryteriów

oceniania uczniów ma swoje zalety i wady, a przede wszystkim jest możliwy do zastosowania

w określonym środowisku szkolnym a nie w każdej możliwej placówce, bez względu na typ

szkoły, wielkość miejscowości, tradycje i kulturę, środowisko biologiczne i społeczne itd.

Poniżej zaprezentowano propozycje dwóch wybitnych nauczycieli – metodyków wychowania

fizycznego: Mirosławy Śmiglewskiej (1997) i Janusza Bielskiego (1990) oraz nauczyciela

wychowania fizycznego Stanisława Tyły (2001).

I. Propozycja kryteriów ogólnych oceny z wychowania fizycznego wg M.Śmiglewskiej

(1997):

Ocena niedostateczna - nie stawia z wychowania fizycznego.

Ocena mierna:

w zajęciach uczeń uczestniczy niesystematycznie i bywa nieobecny bez

usprawiedliwienia (50%),

nie jest przygotowany do ćwiczeń (brak stroju),

obniża się jego sprawność motoryczna,

wykazuje podstawowe braki w zakresie wymaganych umiejętności,

nie potrafi określić poziomu swojej sprawności i możliwości jej rozwoju.

Ocenianie uczniów na lekcjach wychowania fizycznego i ogólnie

Autorki: Marta, Maja i Karolina

5

Ocena dostateczna:

opuszcza zajęcia sporadycznie (30%),

wykazuje spadek sprawności motorycznej,

ma braki w wymaganych umiejętnościach,

nie potrafi określić poziomu swojej sprawności.

Ocena dobra:

jest prawie zawsze obecny na zajęciach, a nieobecności (10%) ma usprawiedliwione,

utrzymuje sprawność motoryczną na względnie stałym poziomie,

mimo dużych możliwości nie wykazuje jeszcze osiągnięć w rozwoju sprawności

motorycznej i umiejętności ruchowych,

podejmuje próby oceny własnej sprawności.

Ocena bardzo dobra:

aktywnie i systematycznie uczestniczy w zajęciach,

systematycznie poprawia swoją sprawność motoryczną lub ma wysoką sprawność

motoryczną i utrzymuje ją na stałym poziomie,

systematycznie rozwija swoje umiejętności sportowe lub ma wysokie umiejętności i

utrzymuje je na stałym poziomie,

wykazuje dużą samodzielność i pomysłowość podczas zajęć,

potrafi posługiwać się normami sprawnościowymi i dokonuje samooceny,

swoją postawą zachęca innych do udziału w lekcjach.

Ocena celująca:

jak na ocenę bardzo dobrą (uwzględniamy również specyfikę, możliwość uczestnictwa

w zajęciach wychowania fizycznego czynnych sportowców związaną z cyklami

treningowymi),

osiąga wysokie miejsca w zawodach sportowych co najmniej międzyszkolnych,

jest wzorem na zajęciach wychowania fizycznego w szkole i środowisku propagując

zdrowy styl życia.

Ocenianie uczniów na lekcjach wychowania fizycznego i ogólnie

Autorki: Marta, Maja i Karolina

6

II. Propozycja kryteriów oceniania ucznia z wychowania fizycznego wg J.Bielskiego

(1990):

Ocena celująca (wybitna):

uczeń spełnia wszystkie wymagania na ocenę bardzo dobrą,

aktywnie uczestniczy w życiu sportowym na terenie szkoły, bądź też w innych

formach działalności związanych z kulturą fizyczną,

zajmuje punktowane miejsca w zawodach ogólnopolskich, wojewódzkich, bądź

międzyszkolnych, posiada klasę sportową.

Ocena bardzo dobra:

uczeń całkowicie opanował materiał programowy,

jest bardzo sprawny fizycznie,

ćwiczenia wykonuje z właściwą techniką, pewnie, w odpowiednim tempie i dokładnie,

zna założenia taktyczne i przepisy dyscyplin sportowych zawartych w programie,

posiada duże wiadomości z zakresu kultury fizycznej i umiejętnie wykorzystuje je w

praktycznym działaniu,

systematycznie doskonali swoją sprawność motoryczną i wykazuje duże postępy w

osobistym usprawnianiu,

jego postawa społeczna, zaangażowanie i stosunek do wychowania fizycznego nie

budzą najmniejszych zastrzeżeń,

bierze aktywny udział w zajęciach SKS i zawodach sportowych, nie jest to jednak

działalność systematyczna.

Ocena dobra:

uczeń w zasadzie opanował materiał programowy,

dysponuje dobrą sprawnością motoryczną,

ćwiczenia wykonuje prawidłowo, lecz niedość lekko i dokładnie oraz z małymi

błędami technicznymi,

posiadane wiadomości potrafi wykorzystać w praktyce przy pomocy nauczyciela,

Ocenianie uczniów na lekcjach wychowania fizycznego i ogólnie

Autorki: Marta, Maja i Karolina

7

nie potrzebuje większych bodźców do pracy nad osobistym usprawnianiem, wykazuje

stałe i dość dobre postępy w tym zakresie,

jego postawa społeczna i stosunek do kultury fizycznej nie budzą większych

zastrzeżeń,

nie bierze udziału w zajęciach pozalekcyjnych.

Ocena dostateczna (przeciętna):

uczeń opanował materiał programowy na przeciętnym poziomie, ze znacznymi

lukami,

dysponuje przeciętną sprawnością motoryczną,

ćwiczenia wykonuje niepewnie, w nieodpowiednim tempie i z większymi błędami

technicznymi,

wykazuje małe postępy w usprawnieniu motorycznym,

w jego wiadomościach z zakresu kultury fizycznej są znaczne luki, a wiedzę którą ma,

nie potrafi wykorzystać w praktyce,

wykazuje małe postępy w usprawnianiu,

przejawia pewne braki w zakresie wychowania społecznego, w postawie i stosunku do

kultury fizycznej.

Ocena słaba:

uczeń nie opanował materiału w stopniu dostatecznym i ma poważne luki,

jest mało sprawny fizycznie,

ćwiczenia wykonuje niechętnie i z dużymi błędami technicznymi,

posiada małe wiadomości z zakresu kultury fizycznej, nie potrafi wykonać prostych

zadań związanych z samooceną,

nie jest pilny i wykazuje małe postępy w usprawnieniu,

na zajęciach wychowania fizycznego przejawia poważne braki w zakresie

wychowania społecznego, ma niechętny stosunek do ćwiczeń.

Ocena niedostateczna:

uczeń jest daleki od spełnienia wymagań stawianych przez program,

Ocenianie uczniów na lekcjach wychowania fizycznego i ogólnie

Autorki: Marta, Maja i Karolina

8

posiada bardzo niską sprawność motoryczną,

wykonuje jedynie najprostsze ćwiczenia i w dodatku z rażącymi błędami,

charakteryzuje się praktycznie niewiedzą w zakresie kultury fizycznej,

ma lekceważący stosunek do zajęć i nie wykazuje żadnych postępów w usprawnianiu,

na zajęciach wychowania fizycznego wykazuje duże, rażące braki w zakresie

wychowania społecznego.

III. Propozycja regulaminu oceniania z wychowania fizycznego wg S.Tyły (2001):

Ocena celująca:

uczeń nie pali papierosów, nie pije alkoholu, nie używa narkotyków,

przestrzega higieny osobistej, dba o estetyczny wygląd i prowadzi higieniczny tryb

życia,

cechuje go wysoka kultura osobista i przestrzega zasad współżycia grupowego,

wykazuje troskę o bezpieczeństwo swoje i wszystkich kolegów,

stale podnosi poziom swojej sprawności fizycznej,

przystępuje do wszystkich sprawdzianów praktycznych i teoretycznych,

chętnie uczestniczy w rozgrywkach sportowych na terenie szkoły i poza nią,

pomaga w prowadzeniu i organizacji zajęć,

dba o sprzęt sportowy i chętnie podejmuje się czynności społecznych,

dopuszcza się jednokrotnego spóźnienia i jednokrotnego braku stroju.

Ocena bardzo dobra:

nie pali papierosów, nie pije alkoholu, nie używa narkotyków, prowadzi higieniczny

tryb życia,

dba o higienę osobistą i estetyczny wygląd,

jest kulturalny wobec kolegów i nauczyciela,

jest koleżeński i chętnie pomaga słabszym,

dba o bezpieczeństwo swoje i innych,

systematycznie podnosi poziom swojej sprawności fizycznej oraz wiedzy o rozwoju

psychofizycznym człowieka,

Ocenianie uczniów na lekcjach wychowania fizycznego i ogólnie

Autorki: Marta, Maja i Karolina

9

przystępuje do wszystkich sprawdzianów praktycznych i stara się uzyskiwać

pozytywne wyniki,

chętnie reprezentuje szkołę, klasę w zawodach sportowych,

dopuszcza się dwukrotnego spóźnienia i dwukrotnego braku stroju.

Ocena dobra:

nie pali papierosów, nie pije alkoholu, nie używa narkotyków,

czynnie uczestniczy w zajęciach wychowania fizycznego,

przystępuje do większości sprawdzianów fizycznych i teoretycznych (ponad 70%) i

stara się uzyskiwać pozytywne wyniki,

stara się podnosić swoje umiejętności i sprawność fizyczną,

dba o higienę osobistą i estetyczny wygląd,

przestrzega zasad bezpieczeństwa na zajęciach,

podporządkowuje się wszystkim poleceniom nauczyciela,

dopuszcza się trzykrotnego spóźnienia i trzykrotnego braku stroju.

Ocena dostateczna:

uczestniczy w co najmniej połowie zajęć wychowania fizycznego,

wykazuje chęć do poprawiania swojej sprawności fizycznej i nabywania nowych

umiejętności,

przystępuje do większości sprawdzianów (50%),

swoim postępowaniem nie zagraża innym uczestnikom zajęć,

dba o higienę osobistą,

wykazuje chęć pomocy w drobnych pracach porządkowych,

dopuszcza się pięciokrotnego spóźnienia i pięciokrotnego braku stroju.

Ocena dopuszczająca:

minimum dziesięciokrotnie uczestniczył w zajęciach wychowania fizycznego,

przystąpił co najmniej dwukrotnie do sprawdzianów umiejętności i wiedzy,

nie łamie zasad bezpieczeństwa na lekcji,

nie jest agresywny wobec kolegów i nauczyciela,

Ocenianie uczniów na lekcjach wychowania fizycznego i ogólnie

Autorki: Marta, Maja i Karolina

10

nie przeszkadza nauczycielowi w prowadzeniu zajęć,

nie wykazuje chęci podnoszenia swoich umiejętności i sprawności fizycznej.

Ocena niedostateczna – nie stawia.

Powyższe propozycje kryteriów oceniania osiągnięć ucznia z wychowania fizycznego są

bardzo podobne i zawierają różne obszary kontroli i oceny: postawy i zachowania ucznia,

umiejętności ruchowe i organizacyjne, sprawność fizyczną oraz wiadomości. Dostrzegany jest

jednak brak uszczegółowienia praktycznego działania nauczyciela w stosowaniu tychże

procedur. Trudno jest zinterpretować następujące zapisy: „obniża się sprawność motoryczna

ucznia”, „uczeń wykazuje spadek sprawności fizycznej”, „uczeń opanował materiał

programowy ... ze znacznymi lukami” itd. Można również zadać pytanie, a szczególnie uczeń

powinien być tym zainteresowany - czy aby otrzymać np. ocenę dobrą trzeba spełnić

wszystkie założone kryteria, czy wystarczy jedno, a może kilka? Które są ważniejsze kryteria,

na jakie większą uwagę będzie zwracał nauczyciel w procesie oceniania? Zapoznając się z

tymi i innymi propozycjami oceniania uczniów z wychowania fizycznego czasami trudno jest

stwierdzić tak proste zastosowanie praktyczne. Propozycje powyższe nie są więc idealne,

zawierają różnego rodzaju błędy i sprzeczności. Są to tylko propozycje, które mądry i

kompetentny nauczyciel zastosuje i wykorzysta w zakresie, który uzna za właściwy i

pożądany, szczególnie uwzględniając własne środowisko społeczno-szkolne.

Na uwagę mogą zasługiwać inne propozycje oceniania osiągnięć uczniów z wychowania

fizycznego opublikowane w okresie funkcjonowania reformy systemu edukacji w Polsce na

łamach periodyku „Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne” (Bober 2003, Dąbrowska 2003,

Majer 2003, Rostkowska 2003, Tywoniuk-Małysz 2001, Żołyński 2003).

Bez względu na zastosowane szczegółowe kryteria każdy nauczyciel powinien wykazać się

logicznym myśleniem i praktycznym wykorzystywaniem zasady indywidualizacji. Nie

zależnie od sytuacji, zawsze w ocenianiu należy się kierować przede wszystkim dobrem

ucznia. Natomiast szkoła, poprzez nauczycieli, powinna tak przygotować ucznia, aby swoje

sukcesy i niepowodzenia mógł oceniać z perspektywy samorozwoju, samokształcenia oraz

samodoskonalenia (Madejski 2000, 2003).