KONCEPCJE ZARZĄDZANIA

TEMAT: Ewolucja i dyfuzja metod i koncepcji zarządzania

ZAGADNIENIA

1. Koncepcje zarządzania – pojęcia podstawowe
2. Ewolucja koncepcji

Koncepcje zarządzania – pojęcia podstawowe

Metodologia - nauka o metodach naukowego badania. Jej celem są naukowe rozważania, badanie,

wyjaśnianie i opracowywanie zasad i reguł prawidłowego stosowania metod naukowych.

Metodyka - zbiór wytycznych wzoru postępowania, swoistych dla danej gałęzi w nauce.

Przez metodologię badacz uzyskuje dyscyplinę myślenia, gdy przez metodykę - adekwat-

ność i ścisłość działania. Metodyka odnosi się do działalności praktycznej. Zawiera opis i reguły

stosowania metod.

Metoda - powtarzalny sposób. Metoda staje się określonym przepisem, dyrektywą lub sposobem

postępowania. Stąd termin metoda winien być zachowany dla etapu naukowego poszukiwania i

wypracowywania. Metody podlegają stałej ewolucji.

Mimo, że pojęcie techniki jest jednym z podstawowych pojęć nauki o organizacji i zarzą-

dzaniu, to w literaturze przedmiotu nie ma ogólnie znanej i powszechnie stosowanej definicji poję-

cia. Obok terminu „technika zarządzania” można również spotkać inne sformułowania, takie jak:

modele zarządzania, koncepcja zarządzania, system zarządzania, instrumenty zarządzania. „Tech-

niki zarządzania” są instrumentami do rozwiązywania konkretnych problemów zarządzania.

Powinny być konstruowane zgodnie z praktyką (wiedzą empiryczną). Ważne jest także, że techniki

te są formułowane jako „...zarządzanie przez ...”, przez co nabierają one charakteru norm działa-

nia, zaleceń czy wzorców działania. Wydaje się jednak, że najczęściej „technika zarządzania” jest

utożsamiana z „metodą zarządzania”. Niektórzy z autorów pojęć tych używają zamiennie. Należy

jednak zauważyć, że pojęcie metody zarządzania wskazuje na kolejne kroki umożliwiające osią-

gnięcie pożądanego wyniku (celu). Podstawową cechą metody jest to, że zapewnia ona wewnętrzną,

czasową i logiczną regulację przebiegu pracy. Ujęcie to jest zbliżone do ogólnego rozumienia poję-

cia koncepcji, chociaż wydaje się, że koncepcja jest jeszcze szerzej rozumiana. Koncepcja, to

ogólne ujęcie, obmyślony plan działania, rozwiązania czegoś.

Wielka różnorodność problemów zarządzania jest powodem, że istnieje wielość technik za-

rządzania, które umożliwiają rozwiązywanie różnych problemów związanych z funkcjonowaniem i

rozwojem organizacji. Za pomocą technik zarządzania trzeba bowiem rozwiązywać skomplikowane

problemy natury psychologicznej, (np. zagadnienie motywacji), socjologicznej (np. konflikty), eko-

nomicznej (np. osiąganie zysku), lub organizacyjnej (np. delegowanie uprawnień). Najczęściej po-

jawiające się problemy maja charakter „wielowymiarowy” i dla ich rozwiązania należy zastosować

kilka technik jednocześnie.

1. Ewolucja koncepcji

Zastanawiając się nad naturą technik, metod i koncepcji zarządzania, nie można zapominać,

iż nie stanowią one zastygłych sposobów postępowania. Przeciwnie - nieustannie rozwijają się, ko-

jarzą, tworząc coraz to nowe sposoby. Główną tendencją w ewolucji przedstawionych pojęć jest

przechodzenie od ogólnych - elastycznych i mało spójnych do szczegółowych - zracjonalizowanych,

a w końcu do programów dających się stosować automatycznie.

Współcześnie technika zarządzania to jeden z socjotechnicznych elementów procesu zarzą-

dzania. O jej wyborze w celu zastosowania decydują różne czynniki. Wielu kierowników dokonuje

świadomego wyboru na podstawie posiadanej wiedzy i doświadczenia. Kierownik, który ma wy-

starczającą wiedzę, nie tylko dokona wyboru, ale będzie także przestrzegać procedur wdrażanej

techniki zarządzania. Stosowanie technik nie jest celem samym w sobie. Wartość i znaczenie tego

zabiegu ocenia się po pozytywnych zmianach w organizacji.

Stosowanie technik zarządzania w organizacji koresponduje często z aktualnymi kierunkami

w nauce o organizacji i zarządzaniu, a one wpływają w dużej mierze na zrewidowanie postawy za-

rządzających i kształtują nowe spojrzenie. Ujmując syntetycznie nauki o zarządzaniu, można wy-

różnić trzy zasadnicze szkoły, które wpływały na ewolucję koncepcji, metod i technik zarządzania

stosowanych w organizacjach.

Jako pierwszą wyróżnia się zawsze szkołę klasyczną (nurt naukowy i administracyjny). Cha-

rakterystyczna dla niej była metafora organizacji jako megamaszyny, w której człowiek był tylko

jednym z kółek mechanizmu. Nic więc dziwnego, że pierwsze techniki zarządzania w swoich pro-

cedurach i strategiach postępowania wskazywały na taką właśnie rolę ówczesnych pracowników.

Do tych technik zalicza się techniki organizatorskie, a także zarządzanie przez kontrolę i dyrektywy,

zarządzanie nakazowo-rozdzielcze i zarządzanie biurokratyczne. Były one opracowywane i stoso-

wane przez „wielkich” przedstawicieli tej szkoły, F. W. Taylora, M. Webera, H. Forda i innych, a

ich przeznaczeniem praktycznym było systematyzowanie i normowanie pracy.

Kolejną, w nauce o zarządzaniu, jest szkoła behawioralna. Główne lata rozwoju to przełom

lat 60-70, w których odkrywa się rolę, korzyści i siłę partycypacji. Pojawia się praca grupowa, a

człowiek staje się ważnym czynnikiem powodzenia. Było to więc ukoronowanie badań E. Mayo,

którego eksperymenty w zakładzie Hawthorne k. Chicago pozwoliły koncepcję „człowieka racjo-

nalnego”, motywowanego osobistymi potrzebami ekonomicznymi, zastąpić „człowiekiem społecz-

nym”, motywowanym potrzebami społecznymi. Nastąpiła wtedy radykalna zmiana klasycznych

poglądów na motywację do pracy, rolę przełożonego, znaczenie zespołu i podziału pracy. To upod-

miotowienie pracowników nie byłoby możliwe bez odpowiednich koncepcji, metod i technik zarzą-

dzania. Do nich zaliczyć można zarządzanie przez motywację, zarządzanie przez komunikację, za-

rządzanie przez partycypacje itp.

Szkoła współczesna – to wiele nurtów w nauce o zarządzaniu, które kształtują zarządzanie

współczesnymi organizacjami. Nic więc dziwnego, że wraz z nowym podejściem do nauki o zarzą-

dzaniu w ujęciu tym pojawiają się nowe sposoby zarządzania, często uważane za „cudowne” recep-

ty na bolączki organizacji. Na przykład nurt ilościowy zaowocował szeregiem metod optymalizują-

cych, nurt systemowy – zarządzaniem systemowym, nurt neoklasyczny – zarządzaniem przez cele,

zarządzanie przez wyjątki. Należy podkreślić, że wysiłki współczesnych kierowników, by czynić

swoją działalność coraz sprawniejszą, muszą uwzględniać kontekst sytuacyjny. „Zgodnie z kierun-

kiem sytuacyjnym zadaniem kierownika jest ustalenie, jaka metoda w danej sytuacji, w określonych

warunkach i w danym czasie najlepiej posłuży do osiągnięcia przyjętych przez kierownictwo ce-

lów”. W rezultacie coraz częściej w zarządzaniu wykorzystywano wiele różnych koncepcji, metod

i technik, które uzupełniały się wzajemnie. Według A. Chauveta ewolucja technik zarządzania do-

prowadziła współcześnie do tendencji stosowania wielu nieskomplikowanych, raczej komplemen-

tarnych, technik niż jednej uniwersalnej w celu rozważenia wszystkich aspektów tego samego pro-

blemu. Można twierdzić, że posługiwano się „magametodami”, które nieustannie ewoluują, rodzą

się, rozwijają i kojarzą w najrozmaitszych konfiguracjach. Dzisiaj w tej roli występują metody, któ-

re pojawiły się stosunkowo niedawno. Kazimierz Zimniewicz do współczesnych (nowych, nowo-

czesnych, najważniejszych dzisiaj – tak się je określa) koncepcji zalicza: reengineering, lean mana-

gement, organizację uczącą się, benchmarking, outsourcing, time based management, wirtualną

organizację.