1

Układ krążenia

Układ krążenia zbudowany jest z zamkniętego systemu naczyń krwionośnych, które pod wpływem

rytmicznych impulsów serca transportują nieustannie przez organizm krew.

Krew jest nośnikiem substancji odżywczych, niezbędnych do podtrzymywania czynności życiowych,

oraz spełnia funkcję oczyszczającą organizm ze szkodliwych produktów przemiany materii.

Bez przerwy krąży od narządów odżywiających (układ oddechowy, pokarmowy) do tkanek ustroju

i narządów wydalniczych (nerki, skóra)

Układ krążenia, czyli układ sercowo-naczyniowy jest podstawowym elementem organizmu człowieka

niezbędnym do życia i prawidłowego funkcjonowania. Odpowiada za utrzymanie przepływu krwi,

transportuje tlen i substancje odżywcze do każdej komórki ciała, odbiera z nich dwutlenek węgla

i produkty przemiany materii, które zostaną następnie wydalone. Układ krążenia zapewnia

rozprowadzenie hormonów do miejsc ich oddziaływania, komórek krwi oraz przeciwciał w miejsca,

w których niezbędne jest wzmożenie mechanizmów obronnych. Poza tym, poprzez zmianę przepływu

krwi przez naczynia skórne reguluje termoregulację.

W skład kładu krążenia wchodzą:

1.

Serce

2.

Układ tętniczy

3.

Układ żylny

4.

Układ chłonny (limfatyczny)

Serce

Serce położone jest w jamie klatki piersiowej, w śródpiersiu przednim.

Sąsiaduje za pośrednictwem otaczającego osierdzia od strony przedniej z mostkiem i chrząstkami

żebrowymi, od tyłu z przełykiem i aortą, od dołu z przeponą. Po prawej i lewej stronie przylega do obu

płuc.

Serce ma kształt stożka skierowanego podstawą ku górze, na prawo i do tyłu.

Wierzchołkiem zwanym koniuszkiem serca zwraca się ku dołowi, na lewo i do przodu. Koniuszek serca

znajduje się na wysokości piątej przestrzeni międzyżebrowej. Podstawa serca sięga wysokości drugiej

przestrzeni międzyżebrowej. Skośne ustawienie długiej osi serca powoduje jego asymetryczne

położenie.

Około 1/3 serca mieści się po prawej stronie od płaszczyzny symetrii ciała, 2/3 leżą po stronie lewej.

Zarówno wielkość, jak i kształt serca podlegają znacznym wahaniom w zależności od takich czynników,

jak: wiek, masa ciała, typ budowy klatki piersiowej, pozycja ciała oraz faza pracy serca. Serce dorosłego

osobnika ma wielkość jego pięści; jego masa u mężczyzn wynosi około 300 g, u kobiet przeciętnie 220

g. Długość serca osiąga średnio 12 cm, szerokość 8-9 cm, wymiar strzałkowy około 6 cm.

2

Serce otacza błoniasty worek zwany osierdziem.

Osierdzie składa się z dwóch warstw. Zewnętrzna warstwa jest zbudowana z tkanki włóknistej. Warstwa

wewnętrzna ma charakter błony surowiczej, z jednej strony przylega ściśle do serca (ta część jest

również zwana nasierdziem), z drugiej zrasta się z warstwą włóknistą. Pomiędzy warstwą włóknistą o

surowiczą znajduje się jama worka osierdziowego. U zdrowego człowieka w jamie osierdziowej

znajdują się śladowe ilości płynu. Prawidłowe osierdzie pełni funkcję ochronną w stosunku do mięśnia

sercowego, zapewnia odpowiedni poślizg oraz uniemożliwia nadmierne rozciąganie się serca w czasie

pracy.

Budowa ściany serca:

Wyróżniamy trzy warstwy.

a) Wsierdzie – jest cienką, łącznotkankową błoną, wyścielającą powierzchnię przedsionków i komór.

Z wsierdzia zbudowane są również zastawki serca

b) Śródsierdzie – zbudowana z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej serca

c) Nasierdzie – zewnętrzna, pokrywa mięsień sercowy wraz z powierzchownie biegnącymi naczyniami

krwionośnymi i tkanką tłuszczową wypełniającą bruzdy serca. Przyczynia się ono do wygładzenia

zewnętrznej powierzchni, nadając sercu lśniący wygląd.

Serce podzielone jest na dwie podobne do siebie połowy:

1. serce prawe, w którym krąży krew żylna,

2. serce lewe, w którym krąży krew tętnicza.

Obie połowy serca - prawa i lewa - całkowicie przedzielone są przegrodą mięśnia sercowego, która na

poziomie przedsionków ma nazwę przegrody międzyprzedsionkowej, a na poziomie komór przegrody

międzykomorowej.

Serce prawe tłoczy krew do małego (płucnego) krążenia, lewe do wielkiego, przy czym obie połowy

kurczą się stale równocześnie i wypychają tę samą ilość krwi.

U niektórych osób występują wrodzone wady serca powodujące odwrócenie przebiegu krwi, gdzie

prawe serca wyrzuca krew na obwód, a lewe do krążenia płucnego.

Każda z połów dzieli się z kolei na dwie części:

1. mniejszą, górną, o cienkich ścianach - przedsionek,

2. większą, dolną, o ścianach grubszych i bardziej odpornych - komorę, która wypycha krew z serca



Każdy z przedsionków łączy się z odpowiednią komorą obszernym otworem w przegrodzie

przedsionkowo - komorowej, nazywanym ujściem przedsionkowo-komorowym z zastawkami,

które zapobiegają cofaniu się krwi z komór do przedsionków

 w lewej części serca, między komorą a przedsionkiem, znajduje się zastawka dwudzielna

zwana także mitralną, zbudowana jest z dwóch płatków

 w prawym sercu znajduje się zastawka trójdzielna zbudowana z trzech płatków.

3

Do płatków zastawki przyczepiają się struny ścięgniste biegnące od mięśni brodawkowatych.

Układ ten umożliwia otwieranie i zamykanie zastawek.



Każda komora łączy się z początkiem wielkich tętnic:

 komora prawa - ujściem pnia płucnego z pniem płucnym.

Między prawą komorą a tętnicą płucną znajduje się zastawka tętnicy płucnej

 komora lewa ujściem aorty z tętnicą główną (aortą)

Na granicy aorty i lewej komory znajduje się zastawka aortalna

Są to zastawki półksiężycowate

4

Krążenie wieńcowe

Komórki mięśnia sercowego są zaopatrywane w krew przez naczynia tworzące krążenie własne serca -

krążenie wieńcowe.

Naczynia serca są nazwane wieńcowymi, dlatego że jak wieniec oplatają serce. Tętnice wieńcowe swój

początek mają w aorcie wstępującej zaraz po wyjściu z lewej komory. Tętnice są dwie, prawa i lewa,

zaopatrujące wyłącznie ściany serca.

Jeżeli jedna z dwóch tętnic wieńcowych lub jedna z ich wielkich gałęzi zostaną zatkane np. wskutek

zmian chorobowych, wówczas część mięśnia sercowego, do której nie dochodzi krew, ulega martwicy.

Następuje tzw. zawał mięśnia sercowego.

Krew żylna z zatoki żylnej, wieńcowej spływa do PP

Wyróżnia się dwa układy krążenia, przepływu krwi w organizmie: duży i mały (płucny).

W małym układzie krążenia krew nieutlenowana wypompowywana jest z prawej komory do tętnic

płucnych, rozgałęzia się w sieć naczyń włosowatych w płucach i powraca żyłami płucnymi, jako krew

utlenowana, do lewego przedsionka serca.

Krążenie małe, czyli płucne służy wzbogaceniu w płucach krwi w tlen i wydzielaniu dwutlenku węgla.

Prawa komora otrzymuje krew z przedsionka prawego i pod stosunkowo słabym ciśnieniem tłoczy ją

do płuc. Dlatego ściana prawej komory w stosunku do komory lewej jest cienka, około 5 mm.

Krew z prawej komory przechodzi przez ujście pnia płucnego i zastawkę pnia płucnego do pnia

płucnego



pień dzieli się na dwie tętnice płucne



tętnica płucna dzieli się na tętnice płatowe



segmentowe. Tętnice segmentowe przechodzą w coraz mniejsze tętnice aż w naczynia włosowate

pęcherzyków płucnych



żyłki



naczynia żylne segmentowe przechodzą w żyły płucne dwie prawe

i dwie lewe (górne i dolne), uchodzą do przedsionka lewego ( tu kończy się krążenie małe)

Krążenie duże:

Komora lewa otrzymuje krew z lewego przedsionka przez ujście przedsionkowo-komorowe lewe

z zastawką dwudzielną (mitralną) i pod silnym ciśnieniem przez ujście aorty z zastawką

półksiężycowatą ujścia aorty, wtłacza ją do całego ustroju. Dlatego jej ściana gruba (ok. 15 mm), ok.

3 razy grubsza od KP. KL jest większa od komory prawej. Ma kształt stożka.

Z lewej komory serca krew bogata w tlen jest wyrzucana (dzięki skurczowi serca) do aorty, czyli

największej tętnicy w ciele ludzkim (średnica ok. 25 mm). Aorta stopniowo rozgałęzia się na coraz

mniejsze (o coraz mniejszej średnicy) naczynia, zwane tętnicami (prowadzą krew w kierunku od serca

na obwód). Na samym początku od aorty wychodzą tętnice niosące krew ku głowie i kończynom

górnym. Kolejne rozgałęzienia prowadzą do narządów oraz ścian tułowia, a następnie aorta rozdziela

się na duże (dwie) gałęzie niosące krew kończynom dolnym. Tętnice w każdej części ciała ulegają

rozdziałowi na coraz to mniejsze i drobniejsze gałązki, aż wreszcie przechodzą w naczynia włosowate

5

- najmniejsze naczynia o średnicy około kilkunastu mikrometrów. Oplatają one wszystkie tkanki

w organizmie, odbywa się w nich wymiana substancji (wymiana gazowa, a także pobieranie pożywienia

oraz produktów przemiany materii). Po opuszczeniu danego narządu naczynia włosowate tworzą coraz

większe (o coraz większej średnicy) naczynia - żyły, którymi krew podąża w kierunku serca.

Z głowy, kończyn górnych, nadprzeponowej połowy ciała odtleniona krew prowadzona jest żyłą

główną górną, a z dolnej, podprzeponowej połowy ciała (kończyn dolnych oraz innych części ciała -

wątroba, nerki) krew zbierana jest do żyły głównej dolnej. Obie te duże żyły uchodzą do prawego

przedsionka. Na tym kończy się duży krwioobieg (w skrócie: lewa komora → tkanki → prawy

przedsionek).

Do PP spływa też krew żylna krążenia wieńcowego

Przedsionki i komory kurczą się i rozkurczają na przemian - równocześnie ze skurczem przedsionków

rozkurczają się komory i odwrotnie.

Praca serca w czasie jednej minuty obejmuje przetoczenie około 6 litrów krwi.

Żyły.

Wszystkie naczynia krwionośne prowadzące krew do serca, bez względu na to czy jest to krew

utlenowana (tętnicza) czy nieutlenowana (żylna).

Naczynia żylne mają cienką warstwę mięśniówki gładkiej, ściany wiotkie. Żyły mięśni posiadają

zastawki zapobiegające cofaniu się krwi. Prowadzą krew z obwodu do serca, mogą pomieścić dużą ilość

krwi, nawet 68% objętości.

Zależnie od tego gdzie żyły prowadzą krew ma ona różny kolor. Jeżeli z obwodu do serca, do

przedsionka prawego- krew jest ciemnowiśniowa. Wynika to z tego, że jest ona pozbawiona tlenu oraz

bogata w produkty przemiany materii. W żyłach idących od płuc ku przedsionkowi prawemu - krew jest

jasnoczerwona, mocno dotleniona.

Tętnice

Makroskopowo widoczne naczynia krwionośne o nieprzepuszczalnej ścianie, które bez względu na

fizjologiczny skład krwi, prowadzą krew z serca do narządów ciała.

Ściany tętnic są grube, elastyczne, ponieważ wyrzucana do nich krew znajduje się pod dużym

ciśnieniem, podlegającym cyklicznym zmianom. W żyjącym organizmie tętnice mają postać

różowawych, tętniących cew, rozszerzających się i zwężających zgodnie z pracą serca. Ruchy tętnic

nazywa się tętnieniem. Od napięcia ścian naczyń tętniczych zależne jest ciśnienie tętnicze krwi.

Tętnicom na przebiegu towarzyszą żyły i naczynia chłonne tworząc powrózek naczyniowy zwykle

otoczony łącznotkankową pochewką naczyniową.

Układ bodźco-przewodzący serca

6

Automatyzm pracy serca: W sercu zlokalizowany jest układ węzła zatokowo-przedsionkowego oraz

przedsionkowo-komorowego. W węźle zatokowo-przedsionkowym wytwarzane są impulsy, które są

rozprowadzane po całym sercu. Węzeł ten stanowi naturalny rozrusznik serca.

Układ bodźco-przewodzący serca: jest systemem komórek będących rozrusznikiem dla serca, komórki

te mają zdolność do spontanicznego i rytmicznego samopobudzania się, istnieje kilka grup takich

komórek – każda o własnej częstotliwości pobudzeń, układ zapewnia odpowiednią synchronizację

skurczów, decyduje o szybkiej i skoordynowanej pracy serca

7

W spoczynku serce ludzkie pracuje z częstotliwością ok. 70 uderzeń/min. Podczas snu rytm

serca ulega zwolnieniu, a podczas wysiłku, stanów emocjonalnych, gorączki itp. – przyspiesza.
Wartość ciśnienia tętniczego oznacza się dwiema liczbami, np. 120/80 mm Hg.
Pierwsza liczba oznacza ciśnienie skurczowe (tzw. górne). Jest to ciśnienie panujące w naczyniach
w czasie skurczu serca.
Druga liczba oznacza ciśnienie rozkurczowe określane (tzw. dolne). Jest to ciśnienie panujące
w naczyniach w czasie rozkurczu serca.

Klasyfikacja ciśnienia tętniczego (mm Hg)

Ciśnienie
skurczowe

Ciśnienie
rozkurczowe

Kategoria

Komentarz

< 120

< 80

Ciśnienie optymalne

120 - 129

80 - 84

Ciśnienie prawidłowe

130 - 139

85 - 89

Ciśnienie wysokie prawidłowe

Ryzyko nadciśnienia
w najbliższych latach

140 - 159

90 - 99

Nadciśnienie tętnicze

Stopień 1 – łagodne

160 - 179

100 - 109

Nadciśnienie tętnicze

Stopień 2 - umiarkowane

> 180

> 110

Nadciśnienie tętnicze

Stopień 3 - ciężkie

> 140

< 90

Nadciśnienie tętnicze

Izolowane skurczowe

Układ limfatyczny

Układ limfatyczny lub inaczej układ chłonny – otwarty układ naczyń i przewodów, którymi płynie
jeden z płynów ustrojowych – chłonka / limfa, która bierze swój początek ze śródmiąższowego
przesączu znajdującego się w tkankach. Układ naczyń chłonnych połączony jest z układem krążenia
krwi. Najważniejszą funkcją układu chłonnego jest obrona przed zakażeniami oraz cyrkulacja płynów
ustrojowych.
Narządami są: grasica, migdałki, grudki chłonne, samotne i skupione, grudki wyrostka robaczkowego,
węzły limfatyczne na drodze naczyń chłonnych, śledziona.
Wytwarzają one limfocyty i immunoglobuliny. Naczynia chłonne zaczynają się w tkance łącznej
naczyniami włosowatymi, które przechodzą w większe naczynia, dochodzące do węzłów chłonnych i
do dalszych naczyń chłonnych, by przez przewód piersiowy i pień chłonny prawy wlać chłonkę do krwi
żył ramienno-głowowych. Limfa porusza się w naczyniach limfatycznych za pomocą mięśni.
Rola:
- odpornościowa - w węzłach limfatycznych powstają niektóre białe ciałka krwi.
- neutralizująca - zobojętnianie ciał obcych dla organizmu.
- odprowadzająca- odprowadzenie limfy z powrotem do krwi
- rozprowadzenie po całym organizmie kwasów tłuszczowych
- oczyszczanie krwi z drobnoustrojów chorobotwórczych
- dostarczanie do krwi wody.