24.03.2014, Jaskowska

TEMAT : POCZĄTKI BIBLIOGRAFII W POLSCE

Źródła dokumentacyjne:
- pierwsze bibliografie
-bibliografiaEstreicherów
-Bibliografie bieżące zamknięte
-Bibliografie retrospekywne

Wiek XV – pojawiło się w różnych krajach kilka spisów bibliograficznych ale oczywiście były to spisy
mało dokładne, doskonałe (we Francji, Anglii, Niemczech ale nie w Polsce)

Konrad Gesner (1516 – 1569) szwajcarski botanik, autor pierwszej bibliografii uniwersalnej
„Bibliotheca Universalis”(1545), nazywany „ojcem bibliografii” .

„Bibliotheca Universalis” działa w porządku alfabetycznym wg imion autorów, nazwisk i przydomków.

Kolejne znane dzieło to Appendix bibliothecae (1555). Uzupełnienia do tomów 1-3.

Wiek XVII – w europejskiej nauce zaczęły następować zmiany które związane były z rewolucją
naukową , nowymi metodami badań. Komunikacja naukowa przestała sprowadzać się do dzieł
zwartych a zaczęto porozumiewać się za pośrednictwem krótszych form; czasopisma naukowe w
wieku XVIII (18) zaczęły rozwijać się bardzo intensywnie.

1625 – Scriptorium Poloniconum Hekatontas sen centrum illustrum Pollonian scriptorium elogia et
vitae = setnik pisarzów polskich albo pochwały i żywoty stu najznakomitszych pisarzów polskich /
Szymon Starowolski „ojciec polskiej biblliografoo”

Wiek XVIII – odnotowano 422 tytuły. Wiek ten uznaje się za czas powstania teorii bibliografii, która
została uznana za naukę ogólną, jako wstęp do wiedzy o książce.

1732 – Programma literarium ad bibliophilos / Józef Andrzej Załuski

1754 – Bibliotheca poetarium Polokarum, qui patrio sermone seripserunt, tj trojaki polskich
wierszopisów ojczystym językiem piszących.

1754 -1795 „Warschauer Bibliothek”. Wydawcą był współpracujący z. J. A. Załuskim – Mitzler de
Kolof. Po upadku Warschauer Bibliothek założył pismo „Acta LIteraria” w języku łacińskim.

Michał Groll (1722-1798) zaczął wydawać pierwszą polską gazetę ogłoszeniową pt. „Warszawskie
Extraordynacyjne Tygodniowe Wiadomości”

XIX wiek : opublikowano ok 2 mln alrtykułów, a więc nastąpił ogromny wzrost publikacji. Powstało
zapotrzebowanie na wyspecjalizowane źródła informacji. Jest to wiek publikowania systematycznego
bibliografii narodowych.

1895 – założenie Międzynarodowego Instytutu Bibliograficznego

Do dyskusji w ramach teorii bibliografii włączają się Polacy : Karol Estreicher, Jerzy Samuel Bandtkie,
Joachim Lelewel

1814 – Historia literatury Polskiej wystawiona w spisie dzieł drukiem ogłoszonych / Feliks Bentkowski

1819 – Wiadomości historyczno-krytyczne do dziejów literatury polskiej, o pisarzach polskie, także
postronnych, którzy w Polszcze lub o Polszcze pisali oraz o ich dziełach z rozstrząśnieniem wzrostu i
różnej kolei ogólnego oświecenia, jako też szczególnych nauk w narodzie polskim / Józef Maksymilian
Ossoliński

1820 – Dykcjonarz poetów polskich / Michał Hieronim Juszyński

1838 – Obraz bibliograficzno-historyczny literatury i nauk w Polsce / Adam Benedykt Joker

Jan Daniel Janocki – współpracownik J. Załuskiego i Ossolińskiego, od 1819 wydawał tzw. Janocjana

1840 – Historia literatury polskiej . Michał Wiszniewski

BIBLIOGRAFIA POLSKA:

Karola Estreichera (1827-1908)
Stanisława Estreichera (1869 - 1939)
Karola Estreichera jr (1906 – 1984)

1. KAROL ESTREICHER

- Ukończony kierunek studiów ; stopień naukowy :

Filozofia (dr filozofii), prawo

- Miejsca pracy ; pełnione w nich funkcje:

Sąd w Krakowie

asesor sądowy we Lwowie

wykładowca bibliografii w Szkole Głównej w Warszawie, podbibliotekarz

dyrektor BJ (Biblioteki Jagiellońskiej)

- Publikacje:

„Bibliografia Polska” do tomu 22.

- Inne osiągnięcia zawodowe

trzykrotnie powiększył zbiory BJ

współzałożyciel i członek Akademii Umiejętności

2. STANISŁAW ESTREICHER

- Ukończony kierunek studiów; stopień naukowy

historia prawa, profesor UJ

- Miejsca pracy ; pełnione w nich funkcje

Profesor UJ

- Publikacje

„Bibliografia Polska” do tomu 33

3. KAROL ESTREICHER JR

- Ukończony kierunek studiów; stopień naukowy

Historia sztuki; prof. ASP, UJ

- Miejsca pracy, pełnione w nich funkcje

Wykładowca ASP i UJ

Dyrektor Muzeum UJ

Prezes i Założyciel Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych

- Publikacje

„Bibliografia Polska” tom 34

„Bibliografia Polska” cz. IV

„Bibliografia Polska” II wydanie

- Inne osiągnięcia

Ratowanie dzieł sztuki

Sprowadzenie ołtarza Wita Stwosza

Odbudowa Collegium Maius

Doprowadzenie do powstania Zakładu Bibliografii Polskiej przy UJ (1945 : od 2007 jest to

Centrum Badawcze im. Karola Estreichera), w którym zespół kilkunastu osób pracuje nad redakcją
„Bibliografii Polskiej” XIX wieku (dawne części I, IV) oraz kończy opracowywanie części III
(staropolskiej), a także opracowuje uzupełnioną reedycję Dodatków 

www.uj.edu.pl/estreicher/

XIX wiek – I poł. XX

1866 – pierwsze wydanie „O Bibliografii”, K. Estreicher
1878 – I seria Przewodnika Bibliograficznego /Władysław Wisłocki/
1870 – Bibliografia Polska XIX stulecia latach 1881 1900 /Karol Estreicher/
1891 – Bibliografia Historyi Polskiej / Ludwik Finkiel/

Zakres „Boibliografii Polskiej”



Piśmiennictwo polskie oraz Polski dotyczące : „Do ojczystych […]rzeczy nie tylko zaliczamy
druki polskie lub polsko-łacińskie, ale wszystko, cokolwiek ziomkowie pisali w obcych
językach. Zaliczamy wszystko, cokolwiek pisano lub piszą w obcej mowie o Polsce […]
cokolwiek wyjdzie w byłych prowincjach byłej Rzeczypospolitej w jakimkolwiek języku […]
cokolwiek obcy napisał, jeżeli to ma choćby uboczną styczność z nami, np. dzieło obce
dedykowane Polakowi przez cudzoziemca, podróż opisująca którąś część naszych prowincji
[…]”

~ Karol Estreicher



Dobór materiału i zasięg :
Estreicher dążył do kompletności bibliografii. Zasięgiem wydawniczo formalnym objął
wszystkie druki (bez ograniczenia ze względu na objętość i znaczenie) także ulotki, cenniki,
prospekty, plakaty.

Dużą liczbę drobnych publikacji Estreicher uzasadniał następująco : „Abyśmy zaś nie

świecili zbytecznie ubóstwem, wypadało starać się iżby nagromadzić jak największą mnogość
druków, dlatego nie mogłem gardzić takimi dojutrzami”



Zasięg chronologiczny:
Najdawniejsza cytowana data 1455 (błędnie gdyż data wydania tego druku to 1472);
Najstarszy druk krakowski – 1474; górna granica chronologiczna – 1900

Część I stulecie XIX 1800 – 1880 + zeszyt dodatkowy + zeszyt dodatkowy tzw. „Mały
Estreicher”, wyd. 1872-1875; K. Estreicher (senior)

Cześć II stulecia XV-XIX 1455-1889; wyd. 1882 – 1890; K. Estreicher (senior)
Część III stulecia XV-XVIII; wyd. 1891-1907 oraz 1909-1939; do 22 tomu K. Estreicher (senior)
zaś od 23 do 33 – Stanisław Estreicher
Część IV stulecia XIX 1881 -1900; wyd. 1906-1916; K. Estreicher (junior)
Bibliografia polska XIX stulecia 2 wydanie; wyd. 1959 – 1991; K. Estreicher (junior) oraz w
2000 r. Centrum Badawcze Bibliografii Polskiej Estreicherów; 18 tomów



Źródła do bibliografii:
Katalogi księgarskie polskie i obce
Materiały biblioteczne
Katalogi bibliotek lwowskich, warszawskich i krakowskich
Materiały na temat zbiorów innych polskich bibliotek nadesłane do Estreichera na jego
prośbę (publliczne, kościelne, prywatne – ok. 100)



Opisy
- Dążeniem twórców bibliografii było opracowanie opisów z autopsji i „prawie nie ma dzieła
ważniejszego do którego by nie dotarł i do pracowni nie sprowadził, a następnie nie
przestudiował i opisu na autopsji nie oparł” [Stanisław Estreicher]
- Opisy nie są numerowane. Pod hasłem autorskim od pauz wymienia się kolejne dzieła,
niekoniecznie w kolejności alfabetycznej
- Hasła stanowią:

-Nazwa autora (nazwisko, imiona w formie takiej, jak na tytulaturze dzieła, druku;

informacje o autorach : tytuły naukowe, zawodowe, rodowe, miejsce pochodzenia,
pokrewieństwo, daty biograficzne)

- Opis zasadniczy (nazwa autora, dzieła anonimowe pod pierwszym rzeczownikiem

tytułu, dzieła bez tytułu pod tytułami sfingowanymi w nawiasach kwadratowych,
współtwórcy dzieł, miejsce wydania, nakładca, drukarz, data wydania, format, ilustracje,
tablice, ceny druków)
Opisy skrócone występują :

- w II części bibliografii, która jest wykazem chronologicznym opisów skróconych dzieł

w I, III, IV części przy wykazywaniu różnych wydań tego samego dzieła



Odsyłacze
-autorskie

- od nazwisk złożonych

- od pseudonimów, kryptonimów, wykrytych nazwisk autorów, obcojęzycznych form

nazwisk, nazwisk współtwórców

-tytułowe

- od tytułów dzieł anonimowych, od nazwisk wykrytych

- przedmiotowych

- po skrócie ob. Lub obacz podane są nazwy autorów…



Adnotacje
- autorskie (uwagi wyjaśniające kwestię autorstwa)
-treściowe
-dot. Zawartości dzieł zbiorowych i czasopism

Przykłady adnotacji dot. Treści:

-„Druk i papier szkaradne”
-„W kartach tytułowych obrzydliwe ryciny”
-„Styl napuszysty”
- „Wiersz nader lichy i w śmieszność wpadający”



Układ krzyżowy
W jednym ciągu alfabetycznym następują po sobie :
-opisy główne

Pod nazwami autorów

Pod tytułami dzieł anonimowych

-odsyłacze przedmiotowe



Zestawienia specjalne
- Spis katalogów książek polskich lub z literaturą polską styczność mających począwszy od
1603 z lata 267
- Autorka
- Dramat i Dramatycy
- Spis alfabetyczny czasopism i dzieł zbiorowych od…

System ZOSIA - Zintegrowany System Informacji Archiwalnej

BIBLIOGRAFIE NARODOWE BIEŻĄCE ZAMKNIĘTE

1878 – 1914 – Poradnik Bibliograficzny, miesięcznik dla wydawców, księgarzy, antykwarzów
jako też czytających i kupujących książki SERIA /Władysław Wisłocki/
1914 - 1919 Jan Czubek
1920 – 1928 Władysław Tadeusz Wisłocki
1928 – 1939 – Biblioteka Narodowa
I Przewodnik Bibliograficzny…
I SERIA
Wyd. W. Wisłocki (1878-1902) rod. Kornel Heck (1903 – 1914) Kraków R.1 : 1878 lipiec-
grudzień
II Bibliografia Polska. Miesięcznik dla…
III Przewodnik Bibliograficzny seria II red. W.T.Wisłocki, Lwów R.1 : 1920 – R.9: 1928
IV Urzędowy Wykaz Druków wydanych w Rzeczpospolitej Polskiej Warszawa R1 : 1928-R.12 :
1939
Obejmuje wszystkie wyd. zwarte publikowane na terenie Państwa Polskiego. Druki z tekstem
słownym, a także nuty i mapy oraz dokumenty życia społecznego; układ alfabetyczny