BAZA PYTAŃ – FORUM STUDENTÓW PRAWA UAM:

www.forum-prawo.pl

PRAWO KARNE – CZĘŚĆ OGÓLNA

I.

ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNEJ:

1.

Zbieg przepisów, pozorny zbieg przepisów. (art. 11.2 i 3)

2.

Odpowiedzialność nieletnich..

3.

Co to jest czas i miejsce popełnienia przestępstwa.

4.

Wiek jako warunek odpowiedzialności karnej.

5.

Wiek a odpowiedzialność karna (wraz z ustawą o postępowaniu w sprawach nieletnich).

6.

Strona podmiotowa przestępstwa.

7.

Zmiana ustawy karnej + co znaczy, że ustawa jest względniejsza dla sprawcy. (art. 4)

8.

Umyślność, nieumyślność.

II.

FORMY POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTWA:

9.

Pomocnictwo.

10.

Podżeganie.

11.

Formy współdziałania, postaci sprawstwa.

12.

Przestępstwo skutkowe, przestępstwa indywidualne (przykłady przestępstwa indywidualnego właściwego i niewłaściwego kwalifikowanego, za które

może na podst. art. 21 §2 może odpowiadać inna osoba).

13.

Usiłowanie, usiłowanie kwalifikowane.

14.

Przygotowanie (+ co dzieje się, jeśli nastąpi po nim dokonanie?).

III.

WYŁĄCZENIE ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNEJ:

15.

Obrona konieczna.

16.

Stan wyższej konieczności (czy można w obronie koniecznej odeprzeć działanie w stanie wyższej konieczności).

17.

Błąd.

18.

Niepoczytalność, poczytalność ograniczona (w tym pytanie o to, kiedy osoba niepoczytalna może być pociągnięta do odpowiedzialności za

popełnienie czynu zabronionego - czyli art. 31& 3)

19.

Art. 31 i 94 ( i co by było jakby zamienić w 18.2 z "czyn zabroniony" na "przestępstwo")

IV.

KARY:

20.

Kara grzywny jako kara samoistna (głównie granice ilości stawek i kwestia wymierzania grzywny, gdy nie ma jej w sankcji).

21.

Kara ograniczenia wolności, czy samoistna czy nie.

22.

Grzywna z karą pozbawienia wolności, czy można grzywnę z karą ograniczenia wolności, kiedy można orzec 540 stawek dziennych.

23.

Ograniczenie wolności, (nie)samoistność.

24.

Czy kara ograniczenia wolności może być wymierzana, jeżeli nie ma jej przewidzianej w sankcji (wszystkie okoliczności jej wystąpienia).

V.

ŚRODKI KARNE:

25.

Kary i środki karne, czasowe środki karne, pozbawienie praw publicznych.

VI.

ZASADY WYMIARU KARY I ŚRODKÓW KARNYCH:

26.

Dyrektywy wymiaru kary.

27.

Nadzwyczajne złagodzenie kary.

VII.

POWRÓT DO PRZESTĘPSTWA:

28.

Recydywa, recydywa specjalna podstawowa.

VIII.

ŚRODKI ZWIĄZANE Z PODDANIEM SPRAWCY PRÓBIE:

29.

Środki probacyjne.

30.

Warunkowe umorzenie postępowania, przesłanki (i czy można stosować do recydywisty).

1

31.

Warunkowe zawieszenie wykonania kary.

32.

Przesłanki materialne warunkowego przedterminowego zwolnienia.

33.

Formalne przesłanki warunkowego przedterminowego zwolnienia.

IX.

ZBIEG PRZESTĘPSTW ORAZ ŁĄCZENIE KAR I ŚRODKÓW KARNYCH:

34.

Zbieg przestępstw, pozorny zbieg przestępstw.

35.

Kara łączna (plus kazus do rozwiązania na obliczenie kary łącznej, czy stosuje się przepisy o karze łącznej do środków karnych + kazus z obliczania

k. łącznej przy pozbawieniu praw publicznych + pytanie, kiedy wymierza się pozbawienie praw publicznych).

36.

Ciąg przestępstw (art. 91) i czyn ciągły (art. 12).

X.

ŚRODKI ZABEZPIECZAJĄCE:

37.

Środki zabezpieczające.

XI.

PRZEDAWNIENIE:

38.

Przedawnienie.

XII.

ZATARCIE SKAZANIA:

39.

Zatarcie skazania, przypadki ustawowego zatarcia skazania.

XIII.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA PRZESTĘPSTWA POPEŁNIONE ZA GRANICĄ:

40.

Odpowiedzialność obywateli polskich za czyny popełnione za granicą (do tego podwójna karalność).

41.

Odpowiedzialność cudzoziemca za czyny popełnione za granicą, ukaranie w Polsce za orzeczenie zapadłe za granicą.

INNE:

42.

Wina, koncepcje winy.

43.

Strona przedmiotowa przestępstwa.

44.

Typy przestępstw.

45.

Zasada akcesoryjnej odpowiedzialności w KK.

46.

Czas i miejsce obowiązywania ustawy karnej.

47.

Zakres przedmiotowy ustawy.

48.

Historia rozwoju polskiego prawa karnego od okresu zaborów (+ akty szczególne).

PRAWO KARNE – CZĘŚĆ SZCZEGÓLNA

PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO ŻYCIU I ZDROWIU:
1. Kwalifikowane i uprzywilejowane typy zabójstwa ( jak by sie osądziło zabójstwo popełnione ze szczególnym okrucieństwem i jednocześnie pod wpływem
silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami), co jeśli ktoś zabija człowieka ze szczególnym okrucieństwem i był juz wcześniej skazany
prawomocnym wyrokiem za zabójstwo? ( art.11)
2. Aborcja, warunki dopuszczalności przerywania ciąży, aborcja kiedyś i dziś.
3. Bójka i pobicie (jeśli 10 osób sie bije, jedna umiera i da sie ustalić zabójcę - z jakiego art. odpowiada zabójca a z jakiego pozostali uczestnicy).
4. Przestępstwo narażenia na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia - art. 160 + kazus o błędzie i odpowiedzialności współsprawcy.
5. Odpowiedzialność za narażenie na zagrożenie HIV/AIDS – art. 161.
6. Przestępstwo nieudzielania pomocy (dlaczego lekarz odpowiada za skutek w postaci śmierci z art. 155, a nie tylko z 162 jak wszyscy - chodzi o przestępstwo
skutkowe przez zaniechanie art. 2).

PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO WOLNOŚCI:
7. Groźba bezprawna, karalna, rodzaje i funkcje groźby.

PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO CZCI I NIETYKALNOŚCI CIELESNEJ:
8. Zniewaga a zniesławienie.

PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO DZIAŁALNOŚCI INSTYTUCJI PAŃSTWOWYCH ORAZ SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO:
9. Sprzedajność.
10. Płatna protekcja.

PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO WYMIAROWI SPRAWIEDLIWOŚCI:

2

11. Fałszywe dowody i zeznania.
12. Poplecznictwo.

PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO MIENIU:
13. Rozbój, kradzież, kradzież rozbójnicza, wymuszenie rozbójnicze.
14. Oszustwo (inne typy oszustwa w KK, oszustwo komputerowe).
15. Zabór pojazdu w celu krótkotrwałego użycia i jego typy kwalifikowane.
16. Zabór pojazdu mechanicznego + czym sie różni od kradzieży i co to jest "mienie znacznej wartości".
17. Paserstwo – wszystkie rodzaje (co w przypadku, gdy w artykule zmienić słowo "z czynu zabronionego" na "z przestępstwa").

PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO OBROTOWI GOSPODARCZEMU:
18. Łapownictwo bierne i czynne, łapownictwo kwalifikowane, łapownictwo.
19. Wyłudzenie kredytu.

20. Przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu, czci, rodzinie, opiece, mieniu.

I.

HISTORIA ROZWOJU POLSKIEGO PRAWA KARNEGO

Najważniejsze akty prawne obowiązujące na ziemiach polskich w okresie od XIX do XXI wieku:

1.

Okres do 1932 r:

a)

KK Rzeszy Niemieckiej z 1871 r. – zabór pruski (ten kodeks, ze zmianami, do dzisiaj obowiązuje w Niemczech).

b)

Ustawa karna austriacka z 1852 r. – zabór austriacki.

c)

KK Rosyjski z 1903 r. – zabór rosyjski i królestwo Kongresowe.

d)

KK Węgierski z 1878 r. – Spisz i Morawy.

W 1918 r. Polska odzyskała niepodległość, a w 1919 r. Prezydent powołał komisję kodyfikacyjną, która była podzielona, jeśli chodzi o idee rozwiązania sprawy
polskiego systemu prawnego (1/ mają obowiązywać te akty prawne, które obowiązywały w czasie zaborów. 2/ jedno prawo jednego zaboru ma obowiązywać w
całej Polsce. Do czasu kodyfikacji wybrano rozwiązanie pierwsze. Fundamentalne zasady znalazły swoje odbicie w Konstytucji marcowej z 1921 r.)

e)

KPK stworzony Rozporządzeniem Prezydenta RP z 1928 r.

f)

KPW

g)

KW z 1932 r.

h)

KK z 1932 r. stworzony Rozporządzeniem Prezydenta RP z 11 lipca 1932 r. (wszedł w życie 1 września 1932 r.):

W jego tworzeniu brali udział najwybitniejszy polscy prawnicy, m.in.: prof. Juliusz Makarewicz (Kodeks Makarewicza), Wacław Makowski. Kodeks został
stworzony jako nowe ustawodawstwo (nie jest kopią żadnego z rozwiązań prawnych zaborców, niektóre regulacje są jedynie podobne). Zaczerpnięto niektóre
rozwiązania z ustawodawstwa francuskiego. KK z 1932 r. zawiera regulacje, których próżno szukać w ówczesnych kodeksach innych państw. Urzeczywistniał
ówczesne postulaty. Był jednym z najlepszych kodeksów karnych na świecie. Kodeks Makarewicza był kodeksem syntetycznym (niecałe 300 artykułów, brak
kazuistyki), zrywał z anachronizmami. Przewidywał on funkcjonowanie w prawie karnym, obok kar, także środków zabezpieczających (występowało
przekonanie, że poza karami trzeba także chronić społeczeństwo przed przestępcami). Środki te mogą zastępować kary albo mogą być orzekane obok kar.

2.

Okres 1932-1939 – KK z 1932 r. i ustawy dodatkowe.

3

3.

Okres 1939-1944 – ustawodawstwo niemieckie i ZSRR.

4.

Okres 1944-1969:

a)

Kodeks z 1932 r. ma nadal obowiązywać, do czasu stworzenia nowego kodeksu, który miałby współgrać z nowym ustrojem. W 1946 r. Prezydent

powołał komisje kodyfikacyjną. Stworzenie kodeksu trwało bardzo długo, choć było wiele jego projektów (żaden nie doszedł nawet do Sejmu).
Postanowiono o wprowadzeniu pewnych zmian do KK z 1932 r. albo o dodawaniu ustaw dodatkowych aż do uzyskania pełnej kodyfikacji (wybrano to
drugie rozwiązanie). Kodeks Makarewicza został zmieniony w niewielkim stopniu. Uzupełnianie zastępowało w postaci wydawania innych aktów
prawnych (lex specialis). W tym okresie więc pojawiały się bardzo liczne dodatkowe akty prawne. Zmieniały one w sposób radykalny ponoszoną
odpowiedzialność karną w stosunku do tej przewidzianej w KK z 1932 r. (np. dekret z dn. 31 sierpnia 1944 r. o wymiarze kar dla faszystowsko-
nazistowskich zbrodniarzy winnych zabójstw i znęcania się nad ludnością cywilną oraz dla zdrajców Narodu Polskiego – te czyny nie ulegają
przedawnieniu).

b)

Mały KK – dekret z dn. 16 września 1945 r. o przestępstwach szczególnie niebezpiecznych w okresie odbudowy Polski (normowano tu czyny

uregulowane w kodeksie, ale także przestępstwa nieuregulowane w kodeksie).

Za przestępstwa szczególnie godzące w zasady nowego ustroju były przewidziane o wiele surowsze kary niż te, które przewidywał KK z 1932 r. (np.
przestępstwa przeciwko mieniu społecznemu uznano za poważniejsze od tych na mieniu prywatnym, dlatego zagrożone były poważniejszą odpowiedzialnością.
Dekret z 1959 r. jeszcze bardziej zaostrzył tę odpowiedzialność i, w ten sposób, niektóre czyny, godzące w mienie społeczne, zagrożone były karą śmierci –
kary te były zasądzane!!!).

5.

Okres 1970-1998:

a)

KK z 1969 r.

Ustanowiony ustawą z dn. 19 kwietnia 1969 r. (obowiązująca od dn. 1 stycznia 1970 r.). Obok KK uchwalono także KKW i KPK (Sejm chciał jednocześnie
stworzyć całą kodyfikację prawa karnego. Zbliżało się jednak zakończenie jego kadencji i Sejm zmuszony był uchwalić tylko to, co do tej pory zostało
przygotowane. Zapowiedziano, że nastąpi to jeszcze przed końcem kadencji, ale obietnica nie została spełniona). Niektóre przepisy KK z 1932 r. obowiązywały
jeszcze do 1982 r., kiedy to została uchwalona nowa ustawa o odpowiedzialności nieletnich. Nadal jednak wiele rzeczy uregulowanych było poza kodeksem
ustawami dodatkowymi, np. przestępstwa i wykroczenia drogowe – przestępstwa są w KK, a wykroczenia w KW. Inaczej postąpiono z przestępstwami
związanymi z pracą – niektóre przestępstwa znalazły się w KK, ale były tez takie, które znalazły się w prawie pracy.
KK z 1969 r. przyjął wiele regulacji z KK z 1932 r. (choć przejął także wiele rozwiązań z regulacji, które pojawiły się w latach powojennych). Można zauważyć w
nim wpływy prawa radzieckiego, ale nie w takim stopniu, jak w innych państwach bloku. Czasami regulacje zmieniane były na rzecz złagodzenia kary (np. za
czyny przeciwko mieniu – niektóre przestępstwa). Nastąpiło wprowadzenie nowych instytucji, np. kary ograniczenia wolności.
KK z 1969 r. był wielokrotnie modyfikowany.

b)

KW z 1971 r.

c)

Ustawy dodatkowe (już nie w takiej ilości jak wcześniej).

Okres lat 1970-1980, to początek przemian. Radykalne zmiany nastąpiły głównie w latach 1980-1990, a zmiany szczególnie częste w okresie od początku

1990 do sierpnia 1998 r. Powyższy cały okres prawa karnego charakteryzował się tym, że przyjęto wiele regulacji z KK z 1932 r., powróciła więc polska
tradycja. Polskie prawo karne w tym czasie było bardzo represyjne – najbardziej wymownym tego przykładem był sądowy wymiar kary, a w nim stosowanie kary
śmieci, dożywotniego pozbawienia wolności, czy 25 lat pozbawienia wolności (w 70% skazywano na karę pozbawienia wolności).

W roku 1980 pojawiły się postulaty dotyczące prawa karnego, w których postulowano jego złagodzenie. Podjęto więc działania do tego zmierzające.

Utworzono dwie komisje kodyfikacyjne. Pierwsza, powołana przez Ministra Sprawiedliwości, a druga utworzona przez NSZZ „Solidarność”. Postulaty obu tych
komisji były zbieżne. Wszystko szło dobrze do momentu ogłoszenia stanu wojennego, kiedy to wszelkie prace runęły. W drugiej połowie lat ’80. próbowano
wprowadzić jakieś zmiany, ale dopiero na przełomie lat ‘80-’90 zmiany były naprawdę widoczne. Minister Sprawiedliwości powołał nową komisję kodyfikacyjną,
w której skład weszli promotorzy pozytywnych zmian. Początkowo myślano o zmianach w KK z 1969 r., ale okazało się, że zmian tych byłoby zbyt dużo, tak
więc zdecydowano o stworzeniu nowego kodeksu. Trwały także prace nad KPK i KKW. Zostało przygotowanych kilka projektów KK, ostatecznie ostatni projekt
został uchwalony w 1997 roku.

6.

Okres od 1998:

a)

KK z 1997 r.:

Był reakcją na krytyczne postulaty związane z KK z 1969 r. Wprowadzał radykalne zmiany. Wyraźnie widać w nim wpływy KK z 1932 r. Jeśli chodzi o instytucje
i regulacje, to prawie całkowicie wyeliminowano wszystkie regulacje powstałe w latach 1944-1969, które nie sprawdziły się lub poddane były krytyce. Obniżono
w wielu wypadkach wymiar kary i zlikwidowano możliwość zbytniego zaostrzania wymiaru kary (np. „chuligański charakter czynu” – pojęcie-guma).
Złagodzenie odpowiedzialności zderzyło się ze wzrostem przestępczości w Polsce, co wywołało postulaty ponownego zaostrzenia kary (wprowadzono je).

b)

Ustawy dodatkowe

II.

ZAKRES OBOWIĄZYWANIA POLSKIEGO PRAWA KARNEGO

1)

Zakres czasowy.

Problem zakresu czasowego nie występowałby, gdyby ustawa karna się nie zmieniała.

Art. 1§1. „Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.”

W czasie popełniania czynu zabronionego MUSI on być zagrożony pod groźbą kary!

Inaczej sytuacja przedstawia się, gdy (tak, jak jest to w rzeczywistości) ustawy (przepisy) zmieniają się, np. czyn popełniony 1.06.1989 był zabroniony pod
groźbą kary, a 30.061989 nie jest już zabroniony pod groźbą kary. Dlatego tak ważne jest ustalenie okresów obowiązywania odpowiednich ustaw oraz ustalenie
daty popełnienia przestępstwa.

4

Art. 6§1. „Czyn zabroniony uważa się za popełniony w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany.”

Podział przestępstw ze względu na skutek:

a)

przestępstwa formalne (bezskutkowe)

– przestępstwo w przypadku, gdy karalne jest już zachowanie się sprawcy w określony sposób, bez względu

na to, czy to zachowanie wywołało jakiś skutek, czy nie (np. art. 233§1 – fałszywe zeznania, art. 162§1 – nieudzielenie pomocy);

b)

przestępstwa materialne (skutkowe)

– przestępstwo, w przypadku którego czyn jest karalny pod warunkiem, że sprawca zachował się w określony

sposób, a nadto, że wystąpił skutek tego zachowania określony w przepisie (np. art. 148§1 – zabójstwo).

Czas popełnienia przestępstwa zabronionego pod groźbą kary:

W KK jest jeden wyjątek dotyczący czasu popełnienia przestępstwa (art. 6§1) i jest on zawarty w instytucji przedawnienia karalności czynu (art. 101§1). Okres
przedawnienia przy przestępstwach skutkowych liczony jest dopiero od wystąpienia skutku (art. 101§3).

W przestępstwach ciągłych całe zachowanie się podmiotu w okresie od… do… jest jednym przestępstwem, a czasem popełnienia przestępstwa jest czas
popełnienia ostatniego czynu.

Art. 12. „Dwa lub więcej zachowań, podjętych w krótkich odstępach czasu w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, uważa się za jeden czyn zabroniony; jeżeli
przedmiotem zamachu jest dobro osobiste, warunkiem uznania wielości zachowań za jeden czyn zabroniony jest tożsamość pokrzywdzonego.”

Od fundamentalnej zasady lex retro non agit nie ma dziś wyjątków! (był takim wyjątkiem dekret z 1944 r., regulujący odpowiedzialność za zbrodnie hitlerowsko-
nazistowskie).

Kwestie, na jakiej podstawie stosować wcześniejszą czy nowszą ustawę wyraża art. 4§1. „Jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa inna niż w czasie
popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy.”

Przypadek I:
Ustawa „A” jest ustawą surowszą, a w ustawie „B” za ten sam czyn odpowiedzialność jest niższa bądź w ogóle jej nie ma – stosujemy ustawę „B”.

Przypadek II:
Ustawa „A” przewiduje odpowiedzialność łagodniejszą niż ustawa „B”, za ten sam czyn zabroniony – stosujemy ustawę „A”.

Przypadek III:
Ustawa „A” i ustawa „B” przewidują taką samą odpowiedzialność za ten czyn – stosujemy ustawę „B”.

Regułą, w myśl art. 4§1, jest stosowanie ustawy, która obowiązuje w czasie orzekania. Ustawę starszą stosujemy tylko wtedy, gdy jest ona względniejsza.
Oceny, która ustawa jest względniejsza, nie można dokonywać w rozważaniach teoretycznych, gdyż trzeba uwzględnić okoliczności sprawy. Obok kar mogą
być także orzekane środki karne, więc ich wymierzenie będzie też wpływało na względność ustawy.

Jeśli ustawa „B” jest względniejsza od ustawy „A” i „C”, to – na podstawie art. 4§1 – można zastosować ustawę pośrednią „B”! („poprzednio obowiązująca” jest
zarówno ustawa „A”, jak i ustawa „B”).

5

Istota prawomocności rozstrzygnięć polega na tym, że nie można ich zmieniać, nie mogą zostać wzruszone. Istnieją jednak od tej reguły wyjątki:
- art. 4§2. „Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem zagrożony jest karą, której górna granica jest niższa od kary orzeczonej, wymierzoną karę obniża
się do górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za taki czyn w nowej ustawie.”
Wytyczną jest odbywanie kary przez skazanego – jeśli nie zaczął jeszcze wykonywać kary, obowiązany jest do wykonania jej w jej niższym wymiarze,
przewidzianym w nowej ustawie, jeśli zaś odbył już część kary, ale nie całą, jednakże tyle, ile wynosi górna granica kary przewidziana w nowej ustawie, może
wykonywanie to już zakończyć;
- art. 4§3. „Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zagrożony karą pozbawienia wolności, wymierzoną karę pozbawienia wolności
podlegającą wykonaniu zamienia się na grzywnę albo karę ograniczenia wolności, przyjmując, że jeden miesiąc pozbawienia wolności równa się 60 stawkom
dziennym albo 2 miesiącom ograniczenia wolności.”
np. wymierzono rok pozbawienia wolności – jeśli skazany nie zaczął go wykonywać, całość zamieni się na grzywnę albo karę ograniczenia wolności; jeśli zaś
odbył część kary, to co zostało zamienia się na grzywnę albo karę ograniczenia wolności. Jeśli zaś odbył całość, nie da się już nic zmienić;
- art. 4§4. „Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zabroniony pod groźbą kary, skazanie ulega zatarciu z mocy prawa.”
Skazanie ulega zatarciu, tak jakby skazany nigdy nie został ukarany. Jeśli nie zaczął kary jeszcze wykonywać, to nie musi jej wykonywać, jeżeli zaś już zaczął
ją wykonywać, to przestaje ją wykonywać.

2)

Zakres przedmiotowy

Bez względu na to, gdzie i przez kogo dany czyn jest popełniony, możemy ocenić ten czyn w świetle przepisów polskiego prawa karnego, uznając, czy dany
czyn jest, czy nie jest zabroniony pod groźbą kary w Polsce.
Interesuje nas to, czy sprawcę danego czynu można pociągnąć do odpowiedzialności karnej na gruncie polskiego prawa karnego.

Zasada uniwersalna – na podstawie prawa karnego państwa „X” sąd tego państwa może ukarać każdego, kto gdziekolwiek dopuszcza się czynu
zabronionego przez to prawo karne. Zasada ta NIE obowiązuje – nie każdy bowiem czyn będący przestępstwem na gruncie naszego prawa karnego może być
przedmiotem egzekwowania odpowiedzialności karnej na podstawie polskiego prawa karnego.

Zakres przedmiotowy polskiego prawa karnego jest ograniczony. Przepisy wskazujące zakres przedmiotowy obowiązywania ustawy karnej:
- art. 5. (czyny popełnione na terytorium Polski);
- art.109-114 (czyny popełnione poza terytorium Polski).
Przepisy te mają zastosowanie w myśl art. 116, w odniesieniu do przestępstw uregulowanych w Kodeksie karnym i uregulowanych poza Kodeksem karnym.

Kryteria przedmiotowego zakresu obowiązywania ustawy karnej:

1.

Miejsce popełnienia przestępstwa (art. 5, art. 6§2, art. 109-114).

2.

Rodzaj przestępstwa.

3.

Ustawa obowiązująca w miejscu popełnienia przestępstwa.

4.

Sprawca.

5.

Pobyt sprawcy w Polsce.

6.

Odmowa wydania (ekstradycji) sprawcy (art. 110§2, art. 113).

7.

Ukaranie za granicą (art. 114).

Przedmiotowy zakres obowiązywania krajowego (wewnętrznego) prawa karnego:

A)

Czyny popełnione na terytorium RP

Zakres obowiązywania polskiego prawa karnego wobec sprawcy czyny zabronionego pod groźbą kary na terytorium RP reguluje art. 5. „Ustawę karną polską
stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba
że umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita Polska jest stroną, stanowi inaczej.” Statek wodny lub powietrzny jest traktowany jak terytorium RP, ale nim
NIE JEST!!! Przepis ten nie czyni rozróżnienia między obywatelem polskim a cudzoziemcem. Terytorium RP określone jest w odrębnych ustawach, głównie w
Ustawie o granicach RP (stanowi, jak przebiega granica RP, jakie terytoria, wody, należą – względnie nie należą – do terytorium RP). Terytorium to nie tylko
ląd, ale także słup powietrza i wody.

Pas wód przybrzeżnych (terytorialnych) i przyległych:

6

Szelf kontynentalny to odcinek dna morskiego od linii brzegu do miejsca, w którym słup wody nie przekracza 200 m. Państwa zaliczają szelf kontynentalny do
własnego terytorium. Jeżeli szelf jest dłuższy niż pas wód przybrzeżnych, to terytorium państwa rozciąga się do końca szelfu.

Stosowanie polskiego prawa karnego wobec sprawców czynów popełnionych na terytorium RP:

Rozstrzygnięcie tego, gdzie popełniono przestępstwo, znajduje się w art. 6§2. „Czyn zabroniony uważa się za popełniony w miejscu, w którym sprawca działał
lub zaniechał działania, do którego był obowiązany, albo gdzie skutek stanowiący znamię czynu zabronionego nastąpił lub według zamiaru sprawcy miał
nastąpić.” Art. 6§2 wyraża zasadę równowartości (wielości) miejsc popełnienia przestępstwa. W przypadku przestępstw formalnych (bezskutkowych) miejscem
przestępstwa jest miejsce zachowania się sprawcy, a w przypadku przestępstw materialnych (skutkowych) są to różne miejsca: miejsce zachowania, miejsce
skutku lub miejsce, gdzie miał nastąpić skutek.

B)

Czyny popełnione poza granicami RP

Zakres obowiązywania polskiego prawa karnego wobec sprawców czynów zabronionych pod groźbą kary popełnionych za granicą jest dużo węższy niż za
czyny popełnione na terytorium RP. Zakres ten jest zróżnicowany w zależności od tego, czy przestępstwo popełnia obywatel RP, czy cudzoziemiec.
Odpowiedzialność obywateli RP za czyny popełnione za granicą regulują art. 109-114. Podstawowym przepisem regulującym tę odpowiedzialność jest art. 109.
„Ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego, który popełnił przestępstwo za granicą.” (zasada narodowości podmiotowej). Obywatel RP nie
odpowiada jednak za wszystkie czyny.

Obecny KK nie rozwiązuje problemu zmiany obywatelstwa, wątpliwość ta jest więc różnie rozstrzygana.

Zakres odpowiedzialności za czyny (art. 109, art. 111§1-3, art. 112-114):

a)

odpowiedzialność warunkowa (art. 111§1-2)

– odpowiedzialność za wszelkie czyny, które w rozumieniu polskiego prawa karnego są przestępstwami,

ale pod warunkiem, że jest to czyn, który w miejscu popełnienia, przez prawo tam obowiązujące, jest uznawany również za czyn pod groźbą kary;

b)

odpowiedzialność bezwarunkowa (art. 111§3, art. 112-113)

– odpowiedzialność za czyny, które w miejscu popełnienia nie są uznawane za

przestępstwa, ale odpowiedzialność na gruncie polskiego prawa karnego rodzi się (tylko za określone czyny! Są to trzy kategorie przestępstw):

- funkcjonariusz publiczny, który wykonuje swoje funkcje i przy okazji ich wykonywania popełnia przestępstwo oraz miejsce niepodlegające żadnej władzy
państwowej – odpowiadają wszyscy obywatele;
- wymienione a art. 112:
+ przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu wewnętrznemu lub zewnętrznemu Rzeczypospolitej Polskiej;
+ przestępstwa przeciwko polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym;
+ przestępstwa przeciwko istotnym polskim interesom gospodarczym;
+ przestępstwa fałszywych zeznań złożonych wobec urzędu polskiego;
+ przestępstwa, z którego została osiągnięta, chociażby pośrednio, korzyść majątkowa na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
- przepisy konwencyjne (art. 113)

Odpowiedzialność cudzoziemców za czyny popełnione za granicą (art. 110-114):

a)

odpowiedzialność warunkowa

– w

przypadku cudzoziemca odpowiedzialność ta dotyczy tylko niektórych przestępstw, 2 kategorie:

- zwykła – przestępstwa określone a art. 110§1. „Ustawę karna polską stosuje się do cudzoziemca, który popełnił za granicą czyn zabroniony skierowany
przeciwko interesom RP, obywatela polskiego, polskiej osoby prawnej lub polskiej jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej oraz do
cudzoziemca, który popełnił za granicą przestępstwo o charakterze terrorystycznym.”
- obostrzona – przestępstwa określone w art. 110§2. „Ustawę karną polską stosuje się w razie popełnienia przez cudzoziemca za granicą czynu zabronionego
innego niż wymieniony w §1, jeżeli czyn zabroniony jest w ustawie karnej polskiej zagrożony karą przekraczającą 2 lata pozbawienia wolności, a sprawca
przebywa na terytorium RP i nie postanowiono go wydać.”

b)

odpowiedzialność bezwarunkowa

– określona a art. 110§1-2 w związku z art. 111§3, art. 112 i 113.

Rodzaje immunitetów (immunitet – dobrodziejstwo polegające na tym, że wobec sprawcy nie można zastosować odpowiedzialności karnej):
- materialne – dobrodziejstwo polegające na tym, iż czyn popełniony przez osobę korzystającą z takiego immunitetu, choć wypełnia znamiona czynu
zabronionego, nie jest w ogóle uznawany za przestępstwo z uwagi na osobę, która ten czyn popełniła. Dzisiaj immunitetu tego już się NIE SPOTYKA!
Występują tylko wyjątki, np. przy niektórych zawodach, w ramach ich wykonywania;
- formalne (poselskie) – dobrodziejstwo polegające na tym, że czyn popełniony przez taką osobę, wypełniający znamiona czynu zabronionego, jest uznawany
za przestępstwo, ale postępowania wobec takiej osoby nie można wszcząć ani kontynuować. Jest to immunitet związany z pełnieniem pewnych funkcji i tylko w

7

okresie pełnienia tej funkcji przysługuje on tej osobie. Korzystanie z takiego immunitetu musi być stwierdzone w ustawie, np. immunitet sędziowski w Ustawie
prawo o ustroju sądów, immunitet prokuratorski w Ustawie prawo o prokuraturze.

Immunitety dyplomatyczny i konsularny uregulowane są w KPK.

Zróżnicowanie immunitetów formalnych:

A) nieograniczony

– immunitet obejmuje wszelkie czyny zabronione;

B) ograniczony

– immunitet obejmuje tylko część czynów zabronionych, np. związanych z wykonywanym zawodem:

a. bezwarunkowy – wobec takiej osoby w ogóle nie można wszczynać i kontynuować postępowania;
b. warunkowy – wobec takiej osoby wolno wszczynać i kontynuować postępowanie pod warunkiem; najczęściej jest nim zgoda jakiegoś organu, by wobec danej
osoby prowadzić postępowanie, np. w wypadku posłów zgodę wyraża Sejm:
- stały – osoba korzysta z immunitetu w sposób nieograniczony pod względem czasu;
- czasowy – osoba korzysta z immunitetu tylko w określonym czasie, najczęściej w czasie pełnienia funkcji:
+ bezwzględny – żaden rodzaj konsekwencji, sankcji, nie może być wobec niej egzekwowany;
+ względny – tylko określony rodzaj sankcji, odpowiedzialności, może być wobec niej egzekwowany; większość immunitetów to immunitety względne w tym
znaczeniu, że wyłączając odpowiedzialność karną, nie wykluczają odpowiedzialności z innego tytułu (np. odpowiedzialność dyscyplinarna).

Funkcjonuje w prawie karnym zasada, że nie powinno się dwa razy karać za ten sam czyn. Jest to zasada fundamentalna. Zasady res iudicata, nedis per idiem,
lis pendent są aktualne w prawie wewnętrznym, a więc działają one tylko w stosunkach wewnętrznych. Nie obowiązują one w stosunkach między państwami,
jedno drugiemu nie może ich narzucić, ponieważ państwa są autonomiczne. Zastosowanie tych zasad może nastąpić w stosunkach międzypaństwowych
jedynie na zasadzie umów międzynarodowych.
Polski KK przewiduje expresis verbis stosowanie zasady sądzenia przestępcy już raz skazanego za granicą w art. 114§1. „Orzeczenie zapadłe za granicą
nie stanowi przeszkody do wszczęcia lub prowadzenia postępowania karnego o ten sam czyn zabroniony przed sądem polskim.” Wyjątki:
- art. 114§2 – w celu złagodzenia skutków podwójnego karania, uwzględnia się karę wymierzoną i odbytą za granicą. Jeżeli sprawca odsiedział już jakiś czas w
więzieniu, ale nie odbył całego wyroku, to uwzględnia się okres „rzeczywistego” pozbawienia wolności, a nie wyrok orzeczony. Jeśli jest to inna kara, to sąd w
Polsce uwzględnia różnice między karami i decyduje, w jakim stopniu kara odbyta za granicą będzie zaliczona na poczet kary w Polsce;
- art. 114§3 – po osądzeniu za granicą nie można drugi raz osądzić sprawcy w wypadku, gdy:
a) zapadły za granicą wyrok jest wykonywany w Polsce;
b) ściganie przekazano innemu państwu (np. postępowanie przekazane z Niemiec do Polski);
c) wydano sprawcę z terytorium RP;
d) orzeczenie wydał międzynarodowy trybunał karny, działający na podstawie wiążącego RP prawa międzynarodowego;
e) prawomocne orzeczenie wydał sąd lub inny organ państwa obcego kończący postępowanie karne, jeżeli wynika to z wiążącej RP umowy międzynarodowej;
- art. 114§4 – reguluje wykonywanie wyroku zagranicznego w Polsce.

III. PRZESTĘPSTWO

1)

Pojęcie i struktura przestępstwa

Art. 1. §1. Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązując w czasie jego popełnienia.
§2. Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma.
§3. Nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu.

Już art. 1§1 wskazuje warunki, jakie muszą być spełnione, aby czyn mógł być uznany za przestępstwo i by w konsekwencji można było egzekwować
odpowiedzialność karną. Nie wskazuje on tych warunków w sposób wyczerpujący. Przepis ten nie jest sformułowany w postaci definicji. Żaden przepis KK nie
definiuje przestępstwa, ale na podstawie art. 1 można tę definicję wywnioskować.

Przestępstwem jest:

1.

Zachowanie się człowieka

– tylko ludzkie zachowania traktowane są jak przestępstwa.

Podmioty zbiorowe – jednostki organizacyjne takie jak przedsiębiorstwa, banki, spółdzielnie, spółki kapitałowe, fundacje, stowarzyszenia, spółki komandytowe.
Niektóre z tych podmiotów zbiorowych mają osobowość prawną na gruncie prawa cywilnego. Już od dawna istnieją przepisy, które przewidują możliwość
„karania” także podmiotów zbiorowych, zwłaszcza przez nakładanie kar pieniężnych z tytułu różnych nieprawidłowości dokonywanych przed podmioty zbiorowe,
głownie w sferze działalności gospodarczej i ochrony środowiska. Na ogół uważa się, że ich odpowiedzialność to quasi-odpowiedzialność karna. Egzekwuje się
ją na podstawie ustawy z dn. 28 października 2002 r. o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. Ustawa ta wskazuje,
że podmiot zbiorowy ponosi odpowiedzialność (której jednak nie nazywa się odpowiedzialnością karną), wskazuje, za jakie czyny osoby fizycznej podmiot
zbiorowy ponosi odpowiedzialność, jakie związki muszą istnieć między sprawcą a podmiotem zbiorowym, formułuje zasady tej odpowiedzialności zważywszy
na to, że KK formułuje odpowiedzialność osób fizycznych, określa sankcje dla podmiotów zbiorowych (z myślą o nich stworzone), uregulowany został także tryb
postępowania, powody utworzenia odpowiedzialności podmiotów zbiorowych:

- zanieczyszczenie środowiska;
- odpowiedzialność pojedynczej osoby fizycznej nie koresponduje z reguły z wielkością pozostałych szkód;
- skomplikowany podział pracy sprawia, że czasami nie da się dokładnie ustalić, kto w łańcuchu pracowników zawinił lub, choć udaje się to ustalić, był to
łańcuch drobnych zachowań, które się do danego skutku przyczyniły;
- pracownik z tytułu popełnienia danego czynu nie ma żadnych korzyści, ale podmiot zbiorowy odniósł ogromne z tego tytułu korzyści.

8

2.

Będące „czynem”

Słowa „czyn” i „zachowanie się” człowieka NIE SĄ synonimami!!!
Nie każde zachowanie się człowieka jest w prawie karnym uważane za czyn. Zachowanie się człowieka musi być uznane za czyn, by można było egzekwować
odpowiedzialność karną.

W art. 1§1 mówi się nie o zachowaniu się człowieka, ale o czynie. Jeżeli więc jakieś zachowanie się człowieka nie jest czynem w rozumieniu prawa karnego, to
podstawą do wyłączenia przestępstwa i odpowiedzialności karnej jest właśnie art. 1§1 (nie jest spełniony warunek w tym przepisie wyrażony).

Nie ma w KK przepisu, który definiowałby pojęcie czynu. „Czynem” jest tylko takie zachowanie się człowieka, które jest realizowane przez niego świadomie i
zgodnie z jego wolą, ale musi to być zachowanie uzewnętrznione (nie jest czynem proces myślowy człowieka – zamiar). Nie ma więc kary za powzięcie
zamiaru. Nie są czynami odruchy warunkowe, niekontrolowane, niekierowane wolą człowieka. Nie są czynami także takie zachowania, które nie mogą być
wręcz stosowane przez człowieka, nawet jeśli ma świadomość tego, co robi – zachowania realizowane pod wpływem przymusu tzw. fizycznego, określanego
jako vis absoluta (łac. przymus absolutny, któremu nie można się przeciwstawić), np. skrępowany dróżnik nie zamyka szlabanu - podstawą wyłączenia jest tutaj
art. 1§1 oraz psychicznego, określanego jako vis compulsiva (łac. przymus psychiczny), np. dróżnik ma przystawiony do głowy pistolet i nie zamyka szlabanu
(może być w tym wypadku uznany za czyn, nie można zatem reprezentować tezy, że jego zachowanie nie jest przestępstwem, bo nie jest czynem.
Odpowiedzialność jego może być jednak wyłączona na mocy art. 26§1 KK o stanie wyższej konieczności - jeśli są spełnione warunki z tego przepisu).
Zachowania się człowieka nie uznaje się za czyn, jeżeli nie istnieje fizyczna możliwość zrealizowania tego zachowania, np. art. 343§1 – odmowa wykonania
rozkazu – może to być rozkaz, którego fizycznie nie można spełnić i żołnierz niewykonujący rozkazu, bo nie mógł, wypełnia znamiona przestępstwa. Jednakże
nie jest to czyn, więc nie może odpowiadać, bo nie ma przestępstwa.

[podręcznik  szczególne znaczenie czynu w prawie karnym]

3.

Wypełniające ustawowe znamiona czynu zabronionego pod groźbą kary.

Ustawowe znamiona to cechy zachowania się człowieka, które wskazane są w poszczególnych przepisach prawa karnego, określające poszczególne typy
przestępstw, tzw. przepisach szczególnych. W przepisach tych, w części zwanej dyspozycją, znajduje się opis zachowania (np. w art. 148§1 „Kto zabija
człowieka…”).

Czyny zabronione pod groźbą kary:

a)

Przestępstwa (art. 7):

- zbrodnie (art. 7§2)
- występki (art. 7§3)

b)

Wykroczenia (wypełnienie znamion wykroczenia nie oznacza popełnienia przestępstwa, ponieważ nie jest spełnieniem określonego warunku).

Ustawowe znamiona przestępstwa:

a)

Znamiona opisowe (dominują):

Sformułowane w taki sposób, iż nie ma na ogół wątpliwości, czy i w jakich okolicznościach znamię jest wypełnione, bo sposób jego sformułowania nie
pozostawia żadnego marginesu dla oceny (art. 217§1. „Kto uderza człowieka lub w inny sposób narusza jego nietykalność cielesną…”).

b)

Znamiona ocenne:

Sformułowane są przy pomocy słów, w przypadku których w grę wchodzi ocena, co sprawia, że w zależności od tej oceny można uznać albo nie uznać aktu
spełnienia się danego znamienia (np. art. 156§1. „Kto powoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu…”).

Pożądane jest formułowanie znamion jednoznacznie wskazujących zachowanie się człowieka, a więc znamion opisowych. Związane jest to z zasadą nullum
crimen sine lege, która koresponduje z zasadą określoności, w myśl której czyny zabronione pod groźbą kary powinny być dokładnie opisane, by w
konsekwencji nie było wątpliwości, czy za jakiś czyn egzekwować odpowiedzialność karną, czy nie.
Są jednak takie przestępstwa, gdzie nie można uniknąć znamion ocennych (nie należy ich jednak nadużywać).

Ustawowe znamiona czynu zabronionego pod groźbą kary:

a)

Znamiona podmiotu

Określa się tą nazwą te elementy struktury przestępstwa, które dotyczą osoby sprawcy. Jakimi cechami musi charakteryzować się sprawca, by czyniąc to, o
czym mowa w treści przepisu, można mu było dane przestępstwo przypisać. W wypadku przestępstwa wyróżnia się:
- znamiona ogólne (zawsze muszą być spełnione):
+ WIEK – warunkiem egzekwowania odpowiedzialności karnej za każde przestępstwo jest popełnienie takiego czynu po ukończeniu 17. roku życia.
W myśl artykułu 10§1, w zasadzie granica wynosi 17 lat.

W pewnych wypadkach można już nieraz karać w przypadkach określonych w art. 13 i 94 NielU (ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich – wskazano w
tych artykułach, kiedy można normalną odpowiedzialność karną egzekwować, mimo iż sprawca popełnił czyn zabroniony przed ukończeniem 17 roku życia. W
przypadkach określonych w art. 10§4 KK nie egzekwuje się odpowiedzialności karnej pomimo przekroczenia granicy 17 lat, ale przed ukończeniem 18 lat) oraz
w art. 10§2-3.

Art. 10§2 określa warunki, które muszą być łącznie spełnione, aby ponosić odpowiedzialność karną przed ukończeniem 17 roku życia, ale spełnienie się tych
warunków nie przesądza jeszcze o odpowiedzialności karnej na zasadach określonych w KK. Przepis ten stanowi, że sprawca MOŻE, przy spełnieniu
warunków określonych w przepisie, odpowiadać na zasadach określonych w KK. Sąd może więc uznać, że mimo spełnienia się tych warunków, sprawca nie
będzie odpowiadał na zasadach określonych w KK. Te warunki to:

•

Sprawca ma co najmniej 15 lat w chwili popełnienia czynu.

•

Popełniony przez niego czyn musi być jednym z przestępstw określonych w treści tego przepisu (wyliczenie enumeratywne).

•

„Jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli

poprzednio stosowane środki wychowawcze i poprawcze okazały się bezskuteczne.”

Warunek ten daje sądowi dwie możliwości oceny - czy jest spełniony, czy nie. Jeśli sąd uzna, że jest spełniony, to i tak nie musi egzekwować odpowiedzialności
karnej na zasadach przewidzianych w KK.
Zwrot „w szczególności” wywołuje wątpliwości:
~ czy to normalne karanie teraz, za ten nowy czyn, wchodzi w grę tylko wtedy, gdy stosowano wobec niego środki wychowawcze lub poprawcze i okazały się
one bezskuteczne,

9

~ czy też tę odpowiedzialność tu przewidzianą można stosować wobec takiego młodego człowieka w wypadku, gdy przedtem w ogóle żadnego czynu
zabronionego nie popełnił, a w konsekwencji nie stosowano wcześniej wobec niego środków wychowawczych lub poprawczych (zgodnie uważa się, że
omawiane rozwiązanie może być stosowane tak do osoby, która już wcześniej popełniła czyn zabroniony, jak i do tej osoby, która go wcześniej nie popełniła
-nie była nigdy sprawcą czynu zabronionego),
~ czy jeśli zastosowano już wobec sprawcy środki poprawcze lub wychowawcze, to w takim wypadku egzekwowanie odpowiedzialności za czyn jest
obligatoryjne (zgodnie uważa się, że tak nie jest, ponieważ egzekwowanie tej odpowiedzialności jest fakultatywne).

Art. 10§3 – pomimo zastosowania odpowiedzialności na zasadach kodeksowych, odpowiedzialność ta jest słabsza. Wyrażone to jest w dwojaki sposób:

•

Kara nie może przekraczać 2/3 górnej granicy ustawowego zagrożenia (obligatoryjne).

•

Możliwość zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary (fakultatywne)

Zwyczajne złagodzenie kary – wymierzenie łagodniejszej kary w granicach ustawowego zagrożenia.
Nadzwyczajne złagodzenie kary – takie złagodzenie, w postaci którego można wymierzyć karę łagodniejszego rodzaju niż przewidziana w ogóle za dane
przestępstwo, albo do wysokości poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia. Może być zastosowane tylko w przypadkach przewidzianych w ustawie.
Jeśli sąd skorzysta z tej możliwości, to może ją połączyć z ograniczeniem kary do 2/3 górnej granicy zagrożenia.

Art. 13 i art. 94 NielU – wymieniają one dwie dalsze możliwości egzekwowania odpowiedzialności na zasadach określonych w kodeksie wobec osób, które
popełniły czyn zabroniony przed ukończeniem 17 roku życia:

•

Możliwość egzekwowania „normalnej” odpowiedzialności karnej jest fakultatywna (art. 13 NielU). Jeśli jednak sąd jej dokona, to znowu mamy tu do

czynienia ze złagodzeniem odpowiedzialności, ale tym razem w postaci obligatoryjnego nadzwyczajnego złagodzenia kary („sąd stosuje”).

•

Możliwość egzekwowania „normalnej” odpowiedzialności karnej jest fakultatywna (art. 94 NielU). Jeśli jednak sąd jej dokona, to znowu mamy tu do

czynienia ze złagodzeniem odpowiedzialności, ale tym razem w postaci obligatoryjnego nadzwyczajnego złagodzenia kary („sąd decyduje”).

Art. 10§4 – przepis przewiduje, że nieraz sprawca, który ukończył już 17 lat, nie ponosi odpowiedzialności karnej przewidzianej na zasadach kodeksowych, ale
inną, przewidzianą dla nieletnich w NielU. Przejawia się to w stosowaniu środków wychowawczych, poprawczych albo leczniczych. Stosuje się wobec sprawcy
takie środki w miejsce odpowiedzialności karnej, ale tylko pod pewnymi warunkami:

•

Czyn popełniono wprawdzie po ukończeniu 17 lat, ale przed ukończeniem 18 roku życia.

•

Przesłanka ocenna – uznanie sądu, że „okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają”.

•

Tylko czyny zabronione, będące występkami.

Jeżeli te trzy przesłanki są łącznie spełnione, to sąd MUSI („sąd zamiast kary stosuje”) zastosować łagodniejsze środki przewidziane w tym przepisie.

Odpowiedzialność inna niż karna, uregulowana w NielU, którą egzekwuje się wobec nieletnich, którzy z uwagi na swój wiek nie podlegają odpowiedzialności
karnej. Nie używa się tu pojęcia „odpowiedzialność karna nieletnich”, ale „odpowiedzialność nieletnich”, bo odpowiedzialność ta nie przejawia się w stosowaniu
kary, choć można by było ją użyć, ale tylko w znaczeniu sensu largo.
NielU jest ustawą kompleksową, zawierającą przepisy regulujące odpowiedzialność nieletnich, mające charakter przepisów materialnych, procesowych i
ustrojowych, zawiera także przepisy wykonawcze.
Najważniejsze kwestie w niej uregulowane:

•

Pojęcie nieletniego – ustawa używa różnych znaczeń tego pojęcia w zależności od tego, o jaką kwestię regulowaną w tej ustawie chodzi.

•

Określa, za jakie czyny nieletni podlegają tej szczególnej odpowiedzialności na zasadach określonych w ustawie – są to czyny zabronione jako

zbrodnie albo występki, tej szczególnej odpowiedzialności podlegają także za wykroczenia (nie wszystkie), nie tylko czyny zabronione, ale także za
przejawy demoralizacji nieletniego (nawet, jeśli nie wypełniają one znamion czynów zabronionych pod groźbą kary, np. wagarowanie).

•

Środki przewidziane w trybie tej odpowiedzialności. Ustawa reguluje trzy grupy środków stosowanych wobec nieletnich:

~ środki wychowawcze;
~ środki poprawcze (środek najsurowszy);
~ środki lecznicze.

•

Właściwość organów powołanych do egzekwowania tej odpowiedzialności (policja lub prokurator, sąd, sąd rodzinny).

•

Przepisy procesowe regulujące tryb postępowania. Postępowanie to może się toczyć w dwóch trybach (sąd rodzinny decyduje o wyborze trybu,

przewidując stosowanie wobec nieletniego bądź to środków wychowawczych, bądź poprawczych):

~ tryb wychowawczy;
~ tryb poprawczy.

•

Regulacje określające odpowiedzialność rodziców lub opiekunów w związku z zaniedbaniem obowiązków wychowawczych, gdy nieletni dopuszcza

się czynu, który powoduje egzekwowanie odpowiedzialności nieletnich.

Obok pojęcia „nieletni” prawo karne posługuje się także pojęciem „młodociany” (art. 115§10). Chodzi tu o osoby już dorosłe, osoby, które popełniły czyn
zabroniony po ukończeniu 17 roku życia. Jest to szczególna kategoria osób dorosłych, którzy podlegają już „normalnej” odpowiedzialności karnej. W zasadzie
osoby te ponoszą taką samą odpowiedzialność karną jak wszyscy dorośli, z pewnymi modyfikacjami, np.:

•

Art. 54§1 – zasada wymiaru kary dla młodocianego i nieletniego – kierowanie się wychowaniem sprawcy.

•

Art. 60§1 – nadzwyczajne złagodzenie kary – wobec młodocianego sąd może zawsze zastosowań nadzwyczajne złagodzenie kary.

•

Art. 70§2 – warunkowe zawieszenie wykonania kary – sąd wymierza tu warunkowe zawieszenie na okres próby, występuje tu pewne zaostrzenie

odpowiedzialności młodocianego.

+ POCZYTALNOŚĆ – w przypadku niepoczytalności czyn nie może być nazwany przestępstwem i w konsekwencji takiego sprawcy nie można pociągnąć do
odpowiedzialności karnej.
Wymóg istnienia poczytalności do istnienia przestępstwa wynika z art. 31§1. Przepis ten, ani żaden inny, w ogóle nie używa słowa „niepoczytalność”, nie jest to
więc zwrot języka prawnego, ale języka prawniczego. Zgodnie z językiem prawniczym identyfikuje się zwrot „niepoczytalność” ze stanem określonym w
przepisie art. 31§1.

Niepoczytalność – stan, w którym z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zaburzenia czynności psychicznej, człowiek w czasie
czynu nie może rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swym postępowaniem.
Poczytalność jest warunkiem odpowiedzialności, a niepoczytalność powoduje wyłączenie odpowiedzialności.

10

Sposoby określenia niepoczytalności [szczegóły z podręcznika]:

•

Metoda psychiatryczna (zwana również medyczną) – wskazuje się tu upośledzenia psychiczne wyróżnione w medycynie i z takimi upośledzeniami

identyfikuje się niepoczytalność.

•

Metoda psychologiczna – niepoczytalność identyfikowana jest z pewnymi ułomnościami sfery intelektu lub woli (bez wskazywania ich przyczyn. W

sferze możliwości rozpoznawania, co się czyni, czy w sferze możliwości kierowania swoim zachowaniem.

•

Metoda mieszana – charakteryzuje się wskazywaniem elementów natury psychiatrycznej jak i psychologicznej. Warunkuje tym samym

niepoczytalność spełnieniem się tych dwóch elementów. Metoda ta została wyrażona w art. 31§1.

Art. 31§1 wymaga spełnienia się czterech przesłanek, aby móc mówić o niepoczytalności (muszą być spełnione łącznie):

•

Konieczne jest stwierdzenie, że sprawca cierpi na chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe lub inne zakłócenia czynności psychicznych – chodzi

tu o pojęcia używane w medycynie, psychiatrii – pojęcia te mają bardzo ścisłe znaczenie

[podr. Pojęcia tych elementów]

. Spełnienie się jednego z

tych stanów powoduje spełnienie się tej przesłanki.

•

Defekty w sferze świadomości lub woli – chodzi tu o te dwa defekty:

~ w sferze intelektu – nie mógł rozpoznać znaczenia czynu;
~ w sferze woli – nie mógł pokierować swoim postępowaniem.
Wystarczy stwierdzenie jednego z tych defektów, aby przesłanka była spełniona

[podr. Szczegóły!]

.

•

Ustalenie, że defekty w sferze świadomości lub woli występowały w czasie czynu.

•

Omówione dwa defekty musza być następstwem stanów określonych w przesłance pierwszej. Muszą one pozostawać w związku przyczynowym z

jednym z tych trzech elementów (stanów) – wynika to ze zwrotu „z powodu”.

Przykłady:

•

Sprawca oskarżony jest o popełnienie 5 morderstw, obrońca przedstawia dokumenty z poradni psychiatrycznej potwierdzające to, że jego klient od 30

lat cierpi na chorobę psychiczną, leczy się, itd. Prosi o uznanie go za niepoczytalnego  spełnienie się tego elementu nie przesądza jednak jeszcze o
niepoczytalności, bo trzeba jeszcze ustalić, czy z tego powodu w czasie czynu nie mógł rozpoznać jego znaczenia lub nie mógł kierować swoim
postępowaniem.

•

Sprawca cierpi na chorobę psychiczną i zabił człowieka, działając pod wpływem alkoholu (w takim stopniu, że leży pod stołem, że nie może się ruszyć

i nie zamyka szlabanu przed nadjeżdżającym pociągiem)  choroba psychiczna i możliwość nierozeznania czynu w czasie jego popełnienia. Nie było
to powodem choroby, lecz upicia się.

Obok niepoczytalności występuje poczytalność ograniczona, uregulowana w art. 31§2. Poczytalność ograniczona nie wyklucza odpowiedzialności. Popełnienie
czynu w czasie niepoczytalności ograniczonej umożliwia jedynie zastosowanie złagodzenia odpowiedzialności.

- znamiona szczególne (takie właściwości, które musi posiadać sprawca, by z tytułu [tylko niektórych] popełnienia określonego typu przestępstwa mógł ponosić
odpowiedzialność. Takie właśnie właściwości warunkują pociągnięcie do odpowiedzialności karnej, mimo że sprawca ma odpowiedni wiek i jest poczytalny).

Podmiot przestępstwa:

A.

Przestępstwa ogólne.

Przestępstwa te występują w większości. Pojęciem tym określa się przestępstwa, w których żadna szczególna właściwość nie determinuje odpowiedzialności
karnej. Jedynymi warunkami odpowiedzialności związanymi z podmiotem są właściwości określane mianem znamion ogólnych: wiek i poczytalność.

B.

Przestępstwa indywidualne.

Są to takie przestępstwa, w przypadku których pewne właściwości szczególne, zwane znamionami szczególnymi, warunkują odpowiedzialność, a dokładniej
warunkują egzekwowanie odpowiedzialności z przepisu określającego typ przestępstwa, będącego przestępstwem indywidualnym. W treści przepisu, aby
należał on do grupy przestępstw indywidualnych, musi istnieć wzmianka co do właściwości sprawcy, oprócz wieku i poczytalności, np. art. 228§1 (dodatkową
właściwością jest pełnienie funkcji publicznej), art. 343§1 (żołnierz), art. 149 (dzieciobójstwo – matka), art. 160§2 (osoba, na której spoczywa obowiązek opieki
nad osobą narażoną na niebezpieczeństwo.
Dzielimy przestępstwa indywidualne na:
- przestępstwa indywidualne właściwe, np. art. 228§1 – cecha, o której mowa w tym przepisie jest warunkiem wszelkiej odpowiedzialności za przyjmowanie
korzyści majątkowej lub osobistej. Za takie zachowanie zawsze odpowiada ten, kto posiada tę cechę. Jeśli się jej nie posiada, to za czyn, jakim jest tu
przyjmowanie korzyści majątkowej lub osobistej, to nie odpowiada się ani z tego przepisu, ani z żadnego innego. Charakterystyczną cechą przestępstw
indywidualnych właściwych jest to, że szczególna właściwość jest warunkiem wszelkiej odpowiedzialności za zachowanie objęte znamionami ustawowego typu
przestępstwa, np. art. 343§1.
- przestępstwa indywidualne niewłaściwe:

•

Przestępstwa uprzywilejowane, np. art. 149 – ta szczególna właściwość, to bycie matką. Warunkuje odpowiedzialność z tego przepisu, ale nie

wyklucza odpowiedzialności z innego przepisu za taki sam czyn (w tym wypadku art. 148).

•

Przestępstwa kwalifikowane, np. art. 160§2 – charakteryzuje się ono tym, że jeśli określona szczególna właściwość występuje, za ten czyn w

art.160§1 sprawca ponosi odpowiedzialność surowszą, niż gdyby czyniąc to nie miał tej szczególnej cechy. Ta szczególna właściwość spełnia taką
funkcję, że gdy istnieje, powoduje surowszą odpowiedzialność. Gdy jej nie ma, to nie wyklucza to odpowiedzialności z innego przepisu.

Od odpowiedzialności sprawców, którzy nie posiadają cech wyróżnionych dla danego przestępstwa, przez co nie ponoszą odpowiedzialności, są w prawie
karnym wyjątki – w pewnych szczególnych okolicznościach osoba, która nie posiada właściwości szczególnej, charakteryzującej przestępstwa indywidualne,
może być karana z przepisu określającego taki typ przestępstwa. Wynika to z art. 21§2.

b)

Znamiona strony przedmiotowej

- ZACHOWANIE
Tym znamieniem jest tzw. znamię czasownikowe, tzn. to słowo, to wyrażenie, zawarte w opisie danego typu przestępstwa, które charakteryzuje zachowanie się
sprawcy, charakteryzujące dany typ przestępstwa. Znamię to sformułowane jest w postaci czasownika, chodzi tu o takie słowa, wyrażenia, będące znamionami
określonych typów przestępstw (np. zabija, zabiera, przyjmuje, fałszuje, itd.)
Podział przestępstw ze względu na rodzaj zachowania:
+ przestępstwa z działania (art. 278§1)

11

+ przestępstwa z zaniechania (art. 162§1)
+ przestępstwa z działania i zaniechania (art. 148§1)

W przypadku niektórych przestępstw te ustawowe znamiona strony przedmiotowej ograniczają się tylko do znamienia czasownikowego, ale są też takie
przestępstwa, gdy to znamię czasownikowe uzupełniane bywa dalszymi sformułowaniami dokładniej określającymi sposób realizowania tego znamienia
czasownikowego. Jeżeli takiego dokładniejszego opisu nie ma, to zrealizowanie takiego znamienia czasownikowego w jakikolwiek sposób powoduje
odpowiedzialność karna. Jeżeli znamieniu czasownikowemu towarzyszy dokładniejszy opis sposobu jego realizowania, odpowiedzialność karna grozi tylko
wtedy, gdy to znamię czasownikowe spełnione jest właśnie w ten określony sposób. Jeżeli sprawca realizuje to znamię czasownikowe w inny sposób, to nie
wypełnia to znamion określonego przestępstwa, a więc sprawca nie może być z tego przepisu karany, np. art. 148§ - tylko znamię czasownikowe – zabójstwo w
jakikolwiek sposób uczynione powoduje odpowiedzialność karną; art. 197§1 – doprowadzenie innej osoby do obcowania płciowego, ale ze słów użytych w tym
przepisie wynika, że nie każdy sposób doprowadzenia do obcowania płciowego jest karalny z tego przepisu. Z tego przepisu spełnienie tego znamiona
czasownikowego jest karalne tylko wtedy, gdy czyni się to przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem.
Zdarza się tak na gruncie języka polskiego, że znamię czasownikowe określa tylko jednokrotne zachowanie sprawcy. Zdarza się także tak, że określa ono
zachowania powtarzające się i dopiero takie zachowania powtarzające się są znamieniem. Może też być tak, że znamię czasownikowe jest spełnione przy
jednokrotnym jego wypełnieniu, jak i po wielokrotnym, i nadal będzie to to samo jedno przestępstwo., np. art. 130§1 – znamię czasownikowe to „branie udziału
w działalności obcego wywiadu”. Wystarczy jednorazowe tego typu zachowanie, ale także i takie, które sprawca realizuje w pewnym okresie czasu. Art. 207§1,
art. 208 – niezależnie, czy zachowanie jest jednokrotne, czy powtarzające się w czasie zawsze uważamy za jedno przestępstwo.

- SKUTEK
Podział przestępstw ze względu na skutek:
+ formalne (bezskutkowe), np. art. 233§1
+ materialne (skutkowe), np. art. 148§1

Aby odróżnić te rodzaje przestępstw należy odpowiedzieć na pytanie, czy w rezultacie zachowania wskazanego w treści przepisu, poza znamieniem
czasownikowym konieczne jest jeszcze znamię w świecie zewnętrznym, będące następstwem tego zachowania, by sprawcę można było z danego przepisu
ukarać, czy też wystarczy, by sprawca zrealizował tylko znamię czasownikowe, bez względu na to, czy to wywołało jakieś następstwa, jakąś zmianę w świecie
zewnętrznym, czy nie.
W przypadku przestępstw materialnych (skutkowych) pojawia się jeszcze jeden warunek odpowiedzialności karnej, który nigdzie w KK nie został exspresis
verbis wyrażony – związek przyczynowy między zachowaniem się sprawcy, a tym skutkiem.
Teorie związku przyczynowego

[podręcznik – znać, wiedzieć na czym polegają, podać przykłady]

:

•

Teoria ekwiwalencji (równorzędność warunków) – dominuje w Polsce.

Jej istota wysławia się w łacińskim sformułowaniu sine qua non (nie jest przyczyną, jeśli bez niego do skutku by nie doszło). Jest ona ograniczona podmiotowo
– określone zachowanie można uznać za przyczynę określonego skutku, jeżeli bez tego zachowania by nie doszło, ale pod warunkiem, że sprawca tej
przyczyny przewidywał, że swoim zachowaniem może taki skutek wywołać albo nie przewidywał, ale mógł lub co najmniej powinien przewidzieć.

•

Teoria adekwatnego związku przyczynowego (przeciętnej przyczynowości).

•

Teoria relewancji.

•

Teoria skutków koniecznych i przypadkowych.

Formy zachowania i skutku jako znamiona przestępstwa

[podręcznik – trzeba umieć przestępstwa scharakteryzować!]

:

+ przestępstwa z działania:

•

Formalne (art. 233§1)

•

Materialne (art. 148§1)

+ przestępstwa z zaniechania:

•

Formalne (art. 162§1)

•

Materialne (art. 148§1)

+ przestępstwa z działania i zaniechania:

•

Formalne

•

Materialne

W przypadku przestępstw z działania formalnych i materialnych, jak i przestępstw z zaniechania formalnych, nie ma w prawie karnym żadnych ograniczeń w
odpowiedzialności karnej z tego tytułu. W przypadku przestępstw z zaniechania materialnych występują już ograniczenia, które są sformułowane w art. 2. Za to
przestępstwo można ukarać tylko osobę, na której „ciążył prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi.”

- CZAS I MIEJSCE
W przypadku większości przestępstw czas i miejsce znamionami nie są. Jeśli ani czas, ani miejsce nie są znamionami, to zrealizowanie zachowania
określonego w ustawowych znamionach danego przestępstwa uznaje się za dokonanie tego przestępstwa bez względu na to, w jakim czasie lub miejscu
sprawca to uczynił. Bardzo charakterystycznym przykładem jest art. 148§1. W przeciwieństwie do takich przestępstw znajdujemy w KK przestępstwa, w
przypadku których czas albo miejsce są znamionami, np. art. 356§1, dla którego czas jest znamieniem („będąc w służbie”), art. 131§1, dla którego miejsce jest
znamieniem („terytorium Rzeczypospolitej Polskiej”).

- OKOLICZNOŚCI ZACHOWANIA

c)

Znamiona strony podmiotowej

Cechą wspólną znamion strony podmiotowej są przeżycia psychiczne rejestrowane u sprawcy w chwili popełnienia czynu, odnoszące się do popełnienia czynu.
Umyślność i nieumyślność są zawsze znamionami przestępstwa. Natomiast cel, motyw, pobudka i wiedza są znamionami tylko przy niektórych przestępstwach.
Jeśli są znamionami, to ich niespełnienie wyłącza odpowiedzialność z danego przepisu.

- UMYŚLNOŚĆ, WZGLĘDNIE NIEUMYŚLNOŚĆ
Umyślność jak i nieumyślność zostały w KK zdefiniowane.
Art. 9§1 nie jest co prawda sformułowany w formie definicji, ale z przepisu tego definicję umyślności można zrekonstruować. Należy pamiętać, że w polskim
prawie karnym umyślność może się przejawiać w dwóch postaciach, co wynika z tego przepisu:

12

+ w postaci zamiaru bezpośredniego (dolus directus):
Elementy tworzące:

•

Świadomość – nie można mówić, że ktoś czegoś „chce”, jeśli nie wie o tym, czego „chce”.

•

Wola – słowo wyrażone w przepisie expresis verbis – „chce”.

+ w postaci zamiaru ewentualnego (dolus eventualis), określanego także pojęciem „zamiar wynikowy”:
Elementy tworzące:

•

Świadomość – „przewidując”, tzn. obejmując swą świadomością zespół czynności tworzących znamiona danego przestępstwa. Nie ma tu więc różnicy

między zamiarem bezpośrednim a zamiarem ewentualnym.

•

Wola – „na to się godzi” – uważa się, że zwrot ten oznacza przejaw woli, ale woli występującej w słabszym natężeniu.

Zamiar ewentualny towarzyszy zamiarowi bezpośredniemu. Zamiarem ewentualnym objęty jest czyn towarzyszący popełnianiu innego czynu objętego
zamiarem bezpośrednim.

Art. 9§2 także nie ma formy definicji, ale można z niego zrekonstruować znaczenie pojęcia „nieumyślność”. Nieumyślność nie jest przeciwieństwem umyślności
(w prawie karnym występują więc trzy kategorie: umyślność, nieumyślność oraz stan, niebędące ani umyślnością, ani nieumyślnością). Jest pewnym stanem
innym niż umyślność, ale też innym niż sytuacja, gdy nie ma ani umyślności, ani nieumyślności.
Elementy charakteryzujące nieumyślność:
+ sprawca nie ma zamiaru – wypełnia co prawda znamiona czynu zabronionego pod groźbą kary, ale nie ma zamiaru jego popełnienia (bezpośredniego ani
ewentualnego).
+ sprawca nie zachowuje ostrożności wymaganej w danych okolicznościach – gdy można sprawcy uczynić zarzut, że wypełniając znamiona tego czynu nie
zachował ostrożności wymaganej w danych okolicznościach. Jest to zwrot typowo ocenny, a w KK nie ma definicji, jak ten zwrot rozumieć. Poddane jest to więc
rozstrzygnięciu sądu. W pewnych okolicznościach te wymogi ostrożności są określone, np. poruszanie się po drogach (kodeks drogowy). Czasami także reguły
ostrożności zawarte są w regulaminach, bardzo często wynikają z zasad społecznych.
+ „przewidział albo mógł przewidzieć” – element świadomości, element intelektualny. Element ten może przejawiać się w dwóch postaciach:

•

Sprawca przewiduje to, co robi.

•

Sprawca nie przewiduje, tego co robi, ale mógł przewidzieć.

Możliwość występowania w tych dwóch postaciach skłania niektórych do tego, aby stwierdzić, że nieumyślność, podobnie jak umyślność, może występować w
dwóch postaciach, a mianowicie [Szwarc]:

•

Sprawca przewiduje – lekkomyślność.

•

Sprawca mógł przewidzieć – niedbalstwo.

Karalność przestępstw popełnionych nieumyślnie i umyślnie:
+ przestępstwa karane zarówno w razie umyślności, jak i nieumyślności (art. 291 i 292 – paserstwo);
+ przestępstwa karane tylko w razie umyślności (art. 189 – pozbawienie wolności, art. 288 – zniszczenie mienia ruchomego).

Najczęściej jest tak, że za przestępstwa lżejsze odpowiedzialność jest przewidziana zarówno w razie umyślności, jak i nieumyślności, a za przestępstwa
cięższe tylko w razie umyślności.

Art. 8. Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie; występek można popełnić także nieumyślnie, jeśli ustawa tak stanowi.
O tym, czy dany czyn jest zbrodnią, czy występkiem, decyduje dolna granica przewidzianej kary (art. 7). Granicą między występkiem a zbrodnią jest kara 3 lat
pozbawienia wolności. Aby więc przestępstwo było karalne także za nieumyślność, muszą być spełnione dwa warunki:
+ musi to być występek;
+ musi być to określona w ustawie klauzula nieumyślności (np. art. 156§1 NIE MA klauzuli nieumyślności, art. 156§2 przewiduje karalność w razie
nieumyślności, art. 189§1 nie przewiduje klauzuli nieumyślności. Także w żadnych innych przepisach nie ma odpowiedzialności karnej za nieumyślne
pozbawienie wolności. Art. 288§1 nie ma klauzuli nieumyślności, nie ma jej także w żadnym innym przepisie KK, ale przewiduje nieumyślne uszkodzenie rzeczy
Kodeks Wykroczeń.

Art. 9§3 pozwala na przypisanie odpowiedzialności karnej nawet wtedy, gdy klauzuli nieumyślności nie ma, a czyn jest następstwem innego czynu
popełnionego umyślnie, np. art. 156§3, art. 158§3, ale musi następstwo to przewidywać albo móc je przewidywać.

- CEL
Jest znamieniem w przypadku niektórych przestępstw, np. art. 224§2 („w celu zmuszenia”), art. 278§1 („w celu przywłaszczenia”), art. 286§1 („w celu
osiągnięcia korzyści majątkowej”). Jeśli znamię celu nie zostanie spełnione, to nie można sprawcy z danego przepisu ukarać.

- MOTYW I POBUDKA
Np. art. 194 („ze względu na jego przynależność wyznaniową albo bezwyznaniowość”), art. 150§1 („na jego żądanie i pod wpływem współczucia dla niego”).
Niespełnienie się znamienia motywu lub pobudki nie pozwala na przypisanie odpowiedzialności karnej sprawcy z tego przepisu.

- WIEDZA
Np. art. 238. „Kto zawiadamia o przestępstwie, lub o przestępstwie skarbowym organ powołany do ścigania, WIEDZĄC, że przestępstwa nie popełniono…”

d)

Znamiona przedmiotu

Chodzi tu o przedmiot przestępstwa, o dobro prawne, przeciwko któremu skierowane jest zachowanie się sprawcy. W przypadku każdego przestępstwa można
zarejestrować, o jakie dobro prawne chodzi (np. art. 288§1 – posiadanie, własność rzeczy; art. 189§1 – wolność). W każdym przepisie określającym
przestępstwo można to dobro prawne ustalić. Czasem jest ono wyrażone expresis verbis (np. art. 189§1), a nieraz, aby je ustalić, potrzebne jest zastosowanie
wykładni (np. art. 288§1). Dobra prawne bywają gwałcone przez dokonywanie przestępstw, ale przestępstwa różnią się intensywnością tego pogwałcenia.

Normalnym zjawiskiem jest, że prawo karne reaguje, gdy dojdzie już do naruszenia dobra prawnego. Są jednak i takie sytuacje, gdy prawo karne reaguje już
wcześniej, kiedy jeszcze do tego naruszenia nie doszło, ale doszło do zagrożenia tego dobra prawnego. Zwykło się nieraz mówić o przedpolu prawa karnego.
Niektóre dobra prawne są takiej wartości, że trzeba je chronić już przed zagrożeniem.

Przestępstwa ze względu na intensywność zamachu:

13

- przestępstwa naruszające dobra prawne (art. 148§1, art. 156§1)
- przestępstwa zagrażające dobru prawnemu:
+ zagrażające konkretnie (art. 158§1, art. 163)

•

Ustawa chroni to dobro w razie zagrożenia go konkretnym, urzeczywistnionym niebezpieczeństwem. Trzeba ustalić te zagrożenia, aby móc skazać

sprawcę za dane przestępstwo. Przestępstwa te charakteryzują się tym, iż ustawowe znamiona wymagają ustalenia rzeczywistego
niebezpieczeństwa.

+ zagrażające abstrakcyjnie (art. 159, art. 200)

•

Odpowiedzialność karną ponosi się już wtedy, gdy czyni się coś, co niesie ze sobą jakieś potencjalne niebezpieczeństwo. Rzeczywistego

niebezpieczeństwa stwierdzać nie trzeba.

Przedmiot przestępstwa:
- ogólny przedmiot ochrony
- rodzajowy przedmiot ochrony (w przypadku kradzieży – własność, posiadanie rzeczy)
+ ma duże znaczenie przy wyjaśnieniu pojęcia „przestępstwa podobne” (art. 115§3. „Przestępstwami podobnymi są przestępstwa należące do tego samego
rodzaju; przestępstwa z użyciem przemocy lub groźby jej użycia albo przestępstwa popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej uważa się za
przestępstwa podobne.”). Pojęcie to jest bardzo ważne np. przy art. 64§1 (recydywa), gdzie jednym z warunków jest to, że nowe przestępstwo jest
przestępstwem podobnym do popełnionego poprzednio;
+ definicja w art. 115§3 zawiera kryteria determinujące uznanie dwóch przestępstw za podobne:

•

Przynależność dwóch porównywanych przestępstw do przestępstw tego samego rodzaju (tożsamość rodzajowa porównywanych przestępstw).

•

Gdy sprawca, popełniając te dwa przestępstwa, zarówno w jednym, jak i drugim przypadku stosował przemoc lub groźbę użycia przemocy.

•

Gdy oba przestępstwa zostały popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

+ tylko jedno kryterium musi być spełnione, aby móc uznać przestępstwa za podobne;
+ przez zwrot „tego samego rodzaju” uważa się ten sam rodzajowo pojęty przedmiot przestępstwa, to samo rodzajowo pojęte dobro prawne, np. życie i zdrowie.
Na ogół jest tak, że jeśli dwa porównywane ze sobą przestępstwa ujęte są w tym samym rozdziale KK, to można je na ogół uznać za przestępstwa jednego
rodzaju, gdyż w części szczególnej przestępstwa ułożone są na podstawie przedmiotu ochrony w ujęciu rodzajowym.
+ od powyższej reguły istnieją wyjątki:

•

Gdy mamy dwa przestępstwa z tego samego rozdziału, ale należy uznać, że w grę wchodzą rodzajowo różne dobra prawne (np. w rozdziale XXXII

ujęto te przestępstwa, które nie mogły wejść do innych rozdziałów).

•

Gdy dwa przestępstwa umieszczone w dwóch różnych rozdziałach można uznać za godzące w to samo rodzajowo pojęte dobro prawne (np.

art.156§1 i art. 280§1 – życie i zdrowie człowieka).

- indywidualny przedmiot ochrony (w przypadku kradzieży – własność X-a w stosunku do określonej rzeczy)

4.

Będące działaniem bezprawnym

Warunek ten wynika z art. 1§1, w którym znajdujemy m.in. słowa „czyn zabroniony”, czyli bezprawny.

Na ogół bywa tak, że czyn wypełnia ustawowe znamiona i jest bezprawny, ale bywa też tak, że czyn nie jest bezprawny, ale wypełnia ustawowe znamiona –
zasada jedności systemu prawnego – nie można określonego czynu uznać za bezprawny, mimo że jest jakiś przepis zabraniający jego podejmowania, mimo iż
czyn ten jest w prawie karnym zabroniony i czyn ten wypełnia ustawowe znamiona. Jeżeli jakiś inny przepis prawny pozwala albo wręcz nakazuje dokonać
takiego czynu (np. art. 25, art. 189§1 – pozbawienie wolności jest możliwe na podstawie KPK, a także w myśl art. 243§1 KPK), a także możliwe jest, że czyn
jest bezprawny, ale nie wypełnia ustawowych znamion (np. czyn jest bezprawny na obszarze prawa cywilnego).

5.

…którego społeczna szkodliwość występuje w stopniu większym niż znikomy.

Art. 1§1 nie wymienia tego warunku. Wymienia go art. 1§2 – mowa tu o tym, że nie ma przestępstwa, gdy czyn charakteryzuje się znikomą szkodliwością
społeczną. Tak więc, wykorzystując reguły wykładni a fortiori a maiori ad minus, czyn nie jest przestępstwem, gdy nie stanowi żadnej społecznej szkodliwości.
Pojęcie „społeczna szkodliwość” jest pojęciem ocennym.
Już art. 1§2 sprawia, że w braku społecznej szkodliwości, a także społecznej szkodliwości w stopniu znikomym, nie ma przestępstwa. Konsekwencją tego jest
art. 17§1 KPK, który nakazuje nie wszczynać postępowania albo wszczęte postępowanie umorzyć, jeśli społeczna szkodliwość jest znikoma (a tym bardziej,
gdy jej nie ma).

KK posługuje się pojęciem „społeczna szkodliwość czynu”, co jest przejawem tzw. materialnego pojęcia przestępstwa. W prawie karnym zwykło się odróżniać:

a)

Formalne ujęcie przestępstwa – wymaga się, by pewne przesłanki natury formalnej były spełnione dla uznania czynu za przestępstwo (m.in. to, że

czyn jest wyróżniony w KK).

b)

Materialne ujęcie przestępstwa – wskazuje się tu powody uznania danego czynu za przestępstwo.

Wiele kodeksów charakteryzuje się formalnym ujęciem przestępstwa. Nie wskazują one powodów, dla których takie, a nie inne czyny zostały uznane za
przestępstwa, a w związku z tym nie musi ten powód był spełniony, aby móc sprawcę ukarać. Wystarczają tylko przesłanki formalne. Konsekwencją jest to, że
jeśli czyn spełnia formalne przesłanki, to sprawca odpowiada. W przypadku kodeksów, które wymagałyby zamiast spełnienia się przesłanek formalnych, tego
powodu, groziłoby to dowolnością odpowiedzialności karnej (takie kodeksy nie istnieją). Dominują kodeksy formalno-materialne – w pojęciu przestępstwa
znajdujemy spełnienie się przesłanek formalnych (przede wszystkim pkt. 3 i 4), ale oprócz nich także spełnienie się tego powodu, dla którego te czyny zostały w
sposób formalny uznane za przestępstwa. Tym powodem jest właśnie społeczna szkodliwość czynu.

[podr. – s.s.c. a społeczne niebezpieczeństwo czynu]

Pojęcie społecznej szkodliwości czynu nie zostało ujęte w KK, ponieważ definicja społecznej szkodliwości czynu wywołuje kontrowersje. KK pozostawia jednak
instrument dla określenia, czy czyn jest społecznie szkodliwy, czy nie. Jest to art. 115§2. Definicja tam zawarta wskazuje okoliczności, które powinny być brane
pod uwagę przy ocenie społecznej szkodliwości czynu.

14

Art. 115§2. „Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiar wyrządzonej lub grożącej
szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj
naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.”

Aby czyn był przestępstwem, musi on wypełniać ustawowe znamiona i być społecznie szkodliwym w stopniu większym niż znikomy.
Wobec braku ustawowej definicji oraz wymienionych w art. 115§2 elementów, które powinno się brać pod uwagę przy ocenie społecznej szkodliwości, mamy do
czynienia z pojęciem ocennym. W związku z tym, w różnych sprawach, różnie ocenia się również tę społeczną szkodliwość.

6.

Zawinione.

Źródłem prawa karnego może być tylko ustawa, toteż elementy struktury przestępstwa musza być określone w ustawie. Wymóg winy wyrażony jest expresis
verbis w art. 1§3, mówiący wyraźnie, że nie ma przestępstwa, gdy nie ma winy.
Jeżeli ten warunek nie jest spełniony, to co prawda nie można mówić o przestępstwie, ale można mówić o czynie zabronionym pod groźbą kary. W
konsekwencji ustawodawca posługuje się w szeregu przepisów albo pojęciem „przestępstwo” albo „czyn zabroniony pod groźbą kary”, w zależności od tego,
czy wina warunkuje dany czyn do uznania go za przestępstwo, czy za czyn zabroniony pod groźbą kary (np. art. 94§1 – stosowanie wobec niepoczytalnego
środka zabezpieczającego).

Nie ma legalnej definicji winy, żaden kodeks jej nie zawiera. Jest tak, gdy pojęcie to w wyjaśnianiu budzi kontrowersje i rozumie się je na różne sposoby. Bez
względu na to, jak wina jest ujmowana, jest ona zawsze traktowana jako warunek odpowiedzialności karnej (nullum crimen sine culpa).

Koncepcje winy:

a)

Teoria psychologiczna

Ujmuje winę jako stosunek przeżyć psychicznych sprawcy do realizacji czynu zabronionego. Stosunek ten ma polegać na zamiarze popełnienia czynu
(stosunek woli) bądź wiązać się ze świadomością (wyobrażeniem) popełnienia takiego czynu.
Podział na:
- teorię woli – wina polega na złym zamiarze sprawcy, tj. chce on popełnić czyn zabroniony (z czasem rozdzielona na zamiar bezpośredni i ewentualny);
- teorię wyobrażenia – wina polega na tym, że wyobrażenie (świadomość) sprawcy o możliwości popełnienia czynu zabronionego nie powstrzymuje go przed
jego popełnieniem.

b)

Teoria normatywna

Istota winy nie polega na określonym przeżyciu psychicznym sprawcy, ale na możliwości postawienia mu zarzutu z powodu podjęcia wadliwej decyzji woli i
niewłaściwego postępowania. Istota winy nie tkwi w procesie psychicznym, lecz wiąże się z zarzutem, że sprawca nie powinien takiej przejawiać. Podstawą
zarzucalności jest naruszenie przez sprawcę obowiązującej normy postępowania, którą określano jako „obowiązkowość” wobec prawa, „wymagalność”
postępowania zgodnie z prawem. Warunkiem przypisania winy jest znajdowanie się sprawcy w normalnej sytuacji motywacyjnej, ponieważ tylko w takiej
sytuacji można wymagać właściwego postępowania i stawiać zarzut, że zachowanie sprawcy było naganne (dominuje w polskim prawie karnym).

c)

Teoria kompleksowa

Teoria akcentująca normatywny element zarzucalności, ale zarazem uwzględniająca komponenty psychologiczne stosunku sprawcy do czynu zabronionego.

d)

„Czysta” teoria normatywna

Uznaje, że istota winy wyczerpuje się w zarzucalności postępowania z punktu widzenia określonych norm (wartości). Według tej teorii umyślność lub
nieumyślność nie są składnikami winy, gdyż integralnie wchodzą w zakres pojęcia czynu. Wina polega zatem na samym zarzucie stawianym sprawcy, że jego
działanie było sprzeczne z normą prawną, naturalnie, jeżeli zachowanie sprawcy zgodnie z prawem było wymagalne, gdyż był on poczytalny, osiągnął wiek
odpowiedzialności i miał możliwość uświadomienia sobie bezprawności czynu.

2)

Klasyfikacja przestępstw

1.

Kryterium kary grożącej

- zbrodnie
- występki
2.

Kryterium okoliczności, czy każdy w danym przepisie ponosi odpowiedzialność karną, czy tylko ten posiadający szczególne właściwości

- przestępstwa ogólne
- przestępstwa indywidualne
3.

Kryterium umyślności

- przestępstwo, za które ponosi się odpowiedzialność w razie jego umyślnego popełnienia
- przestępstwo, za które ponosi się odpowiedzialność już w razie jego nieumyślnego popełnienia

4.

Kryterium znamienia czasownikowego

15

- przestępstwo z działania
- przestępstwo z zaniechania
- przestępstwo z działania i zaniechania

5.

Kryterium skutku (podział w zależności od tego, czy skutek jest znamieniem przestępstwa)

- przestępstwa materialne (skutkowe)
- przestępstwa formalne (bezskutkowe)
6.

Kryterium ze względu na intensywność zamachu

- przestępstwa naruszające dobra prawne
- przestępstwa zagrażające dobru prawnemu:
+ konkretnie
+ abstrakcyjnie
7.

Kryterium typu przestępstwa

- przestępstwo w typie podstawowym
- przestępstwo w typie uprzywilejowanym
- przestępstwo w typie kwalifikowanym
8.

Kryterium ze względu na sposób ścigania

- przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego
+ z urzędu (reguła, większość przestępstw)
+ na wniosek (by nastąpiło, musi istnieć odpowiednia klauzula)
- przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego (by nastąpiło, musi istnieć odpowiednia klauzula)

3)

Formy popełnienia przestępstwa

1.

Formy stadialne przestępstwa.

Poprzedzają one dokonanie. Nie rejestrujemy ich w przypadku wszystkich popełnianych przestępstw (przy popełnieniu przestępstwa nieumyślnie nie ma
zamiaru; niektóre przestępstwa ze swej natury nie są popełnianie z przygotowaniem). W prawie karnym istnieje zasada, w myśl której odpowiedzialność za
najbardziej zaawansowaną formę stadialną pochłania sobą odpowiedzialność za zachowania, które ją poprzedzają (zasada ta nie jest wyrażona expresis verbis
w kodeksie, ale jest powszechnie znana i akceptowana). Problem, czy daną formę stadialną ponosi się odpowiedzialność, pojawia się tylko wtedy, gdy w danej
formie stadialnej kończy się aktywność sprawcy.

Formy stadialne dzielimy na:

a)

Zamiar

Za samo powzięcie zamiaru popełnienia przestępstwa odpowiedzialności karnej nie przewiduje się. Nie ma tej odpowiedzialności nawet wtedy, gdy ten zamiar
jest ujawniony. Nie ma takiej odpowiedzialności, bo po pierwsze: powzięcie zamiaru nie jest czynem, a po drugie: w ustawie nie ma przepisu, który stanowiłby,
że powzięcie zamiaru jest karalne („Nikt nie podlega karze za swoje myśli”).

b)

Przygotowanie (art. 16-17)

KK definiuje przygotowanie w art. 16§1. Przepis ten stanowi o tym, jakie zachowania Kodeks uznaje za czynności przygotowawcze – tylko takie czynności są
karalne.

Zachowania będące przygotowaniem:
- „czynności mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania” – czynności, czyli uzewnętrznione
zachowania. Muszą to być czynności, które nadają się do tego, by sprzyjało to później popełnieniu przestępstwa. Niektórzy podkreślają, że musi to być
usiłowanie udolne. Czynności te, same, bezpośrednio, nie zmierzają do dokonania. Kluczowym słowem rozróżniającym przygotowanie od usiłowania,
względnie dokonania, jest słowo „bezpośrednio” – wyznacza ono linię demarkacyjną między zachowaniami będącymi przygotowaniem a usiłowaniem albo
dokonaniem. Słowo to ma charakter niezwykle doniosły, gdyż odpowiedzialność za przygotowanie jest diametralnie różna od odpowiedzialności za usiłowanie.
W bardzo wielu wypadkach słowo to nie wywołuje wątpliwości i można bez większego zastanowienia zaliczyć do przygotowania np. kupno broni. Czasami
jednak wątpliwości się pojawiają (np. sprawca chce ukraść przedmiot z kasy pancernej i musi on sforsować drzwi do budynku, do mieszkania, do pokoju i
następnie do kasy pancernej – jeśli zostałby złapany na którymś z tych etapów, pojawia się pytanie, czy było to już usiłowanie, czy tylko przygotowanie).
Po słowie „bezpośrednio” pojawia się wyrażenie „w szczególności”. Wymienione są więc przykładowe czynności uznawane za przygotowanie. Czynności te,
mieszczące się w tym określeniu, nie zawsze są przygotowaniem!!! Musi być spełniony drugi warunek.
- czynności podjęte „w celu popełnienia czynu zabronionego” – czynności podjęte przez sprawcę NIE w celu popełnienia czynu zabronionego NIE są
przygotowaniem. Sprawca takie czynności podejmuje po powzięciu zamiaru dokonania czynu zabronionego albo wraz z zamiarem popełnienia czynu
zabronionego. Co więcej, musi to być zamiar bezpośredni, kierunkowy, nie może to być tylko zamiar ewentualny.

Art. 16§2 stanowi, że przygotowanie jest karalne, jeśli ustawa tak stanowi. Wysuwa się stąd wniosek, że przygotowanie nie jest z reguły karalne. Klauzuli
karalności przygotowania należy szukać w przepisach dotyczących określonych typów przestępstw (np. art. 117§2, art. 168). Art. 16§2 stanowi tylko o
obowiązku zamieszczenia klauzuli, ale nie wyjaśnia jak kształtuje się ta odpowiedzialność, wymiar kary za te czynności.

[czy jeśli z przygotowawczych

czynności dokonano przestępstwa, to czy także usiłowanie takiego przygotowania jest karalne?]

W myśl art. 17§1 przygotowanie nie jest karalne nawet wtedy, gdy jest zmieszczona klauzula karalności, jeśli po podjęciu przygotowania sprawca odstępuje od
przygotowania. Takie zachowanie sprawcy zwykło się w prawie karnym nazywać „dobrowolnym odstąpieniem” albo „czynnym żalem”.
W pierwszym fragmencie tego przepisu mowa jest o dobrowolnym odstąpieniu. Po zwrocie „dobrowolnie od niego odstąpił” znajduje się wyliczenie takich
zachowań (otwarte).
W drugim fragmencie tego przepisu mowa jest o sprawcy, który podjął czynności przygotowawcze w tej postaci, że wszedł w porozumienie z inną osobą w celu
popełnienia czynu zabronionego. Jeżeli przygotowanie miało miejsce w tej postaci, to dobrodziejstwo bezkarności przewidziane w tym przepisie znajduje
zastosowanie tylko wtedy, gdy sprawca po wejściu w to porozumienie podjął istotne starania zmierzające do zapobiegnięcia dokonania czynu zabronionego.

W art. 17§2 znajduje się odesłanie do art. 15§1. Jest to przepis odnoszący się do usiłowania. Zawiera regulację zwaną „dobrowolnym odstąpieniem” – chodzi tu
o wszelkie zachowania zapobiegające skutkowi. Następuje tu rozszerzenie dobrodziejstwa bezkarności określonego w art. 17§1.

16

c)

Usiłowanie (art. 13-15)

Art. 13.

§ 1. Odpowiada za usiłowanie, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do jego dokonania, które

jednak nie następuje.
§ 2. Usiłowanie zachodzi także wtedy, gdy sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe ze względu na brak przedmiotu nadającego się do
popełnienia na nim czynu zabronionego lub ze względu na użycie środka nienadającego się do popełnienia czynu zabronionego.

Art. 14.

§ 1. Sąd wymierza karę za usiłowanie w granicach zagrożenia przewidzianego dla danego przestępstwa.

§ 2. W wypadku określonym w art. 13 § 2 sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

Art. 15.

§ 1. Nie podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego.

§ 2. Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w stosunku do sprawcy, który dobrowolnie starał się zapobiec skutkowi stanowiącemu znamię
czynu zabronionego.

Usiłowanie jest zawsze karalne, bez względu na to czy jest to zbrodnia, czy występek. Dzielimy je na:

- usiłowanie udolne:
Art. 13 §1 KK reguluje usiłowanie udolne. Kreują je 3 warunki:
+ zamiar popełnienia czynu zabronionego - warunek ten został wyrażony expresis verbis - „w zamiarze popełnienia czynu zabronionego”, w przepisie mowa
o zamiarze, a więc należy przez to rozumieć zarówno zamiar bezpośredni jak i ewentualny;

*zachowania zmierzające do dokonania, ale podejmowane nie w zamiarze popełnienia przestępstwa nie mogą być uznane za usiłowanie; nie ma więc z tego
tytułu odpowiedzialności za zachowania obejmowane nieumyślnością, chociażby mogły doprowadzić do dokonania, nie mogą być kwalifikowane jako
usiłowanie, bo nie ma zamiaru dokonania.

+ zachowanie bezpośrednio zmierzające do dokonania - warunek ten został wyrażony expresis verbis - „swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do
dokonania” pojęcie „zachowanie” - rozumiane w szerszym znaczeniu – mieści się w nim zarówno działanie, jak i zaniechanie, co sprowadza się do wniosku, że
jako usiłowanie przejawiają się nie tylko działania, ale także zaniechania;

Bez ograniczeń zaniechanie można uznać za usiłowanie w przypadku przestępstw formalnych (bezskutkowych), natomiast w przypadku przestępstw
materialnych (skutkowych) zaniechanie może być uznane za karalne usiłowanie pod warunkiem, że na sprawcy ciążył szczególny prawny obowiązek
zapobiegnięcia skutkowi (wynika to z art. 2 KK);

W warunku tym niezwykle ważne jest słowo „bezpośrednio” – słowo to oznacza linię demarkacyjną między przygotowaniem a usiłowaniem; jest pojęciem
ocennym;

[podręcznik – rozważania na temat zwrotu: bezpośrednio]

Wprawdzie art. 13 §1 nie wyraża tego expresis verbis, ale zgodnie uważa się, że w tych słowach mieści się jeszcze jeden warunek – a mianowicie, że chodzi o
zachowanie, które było w stanie doprowadzić do dokonania (które nadawało się by dokonać przestępstwa); w tym znaczeniu w art.13 § 1 regulowana jest
instytucja usiłowania udolnego
Przepisem tym nie jest więc objęte usiłowanie nieudolne, gdzie zachowanie nie może doprowadzić do dokonania przestępstwa

+ brak dokonania – gdyby czyn zabroniony został dokonany mielibyśmy do czynienia z dokonaniem.

Karalność za usiłowanie udolne została uregulowana w art. 14 §1KK; Nie ma w tym przepisie, co prawda, mowy o usiłowaniu udolnym, ale nie wzbudza to
wątpliwości, że właśnie o usiłowanie udolne tu chodzi. Z mocy tego przepisu karę za usiłowanie udolne wymierza się w granicach przewidzianych za dane
przestępstwo, czyli na podstawie tej samej sankcji, jak za dokonanie przestępstwa.

ZASADA: Usiłowanie udolne jest zawsze karalne – wynika to z tego, że w art.13§1 nie ma sformułowanych żadnych ograniczeń pozwalających na
wyłączenie karalności.

WYJĄTEK: Ale nawet jeśli zostaną wypełnione wszystkie warunki z usiłowania udolnego, to sprawca nie ponosi odpowiedzialności karnej w przypadku
dobrowolnego odstąpienia lub w przypadku czynnego żalu (art.15§1KK). Jest to dobrodziejstwo (nagroda) za to, że sprawca uczynił coś, że do dokonania
nie doszło.

Te 2 dobrodziejstwa bezkarności pozostają w związku z wyróżnieniem usiłowania:

•

zakończonego – sprawca realizuje zachowanie bezpośrednio zmierzające do dokonania, gdy jest to rzeczywiście już ostatnie zachowanie, które
trzeba było podjąć, by dokonać przestępstwa. Gdy po tym zachowaniu nie było już wcale miejsca na inne czynności, które można by lub trzeba by
zrealizować, by do dokonania doprowadzić (np. sprawca nacisnął spust, ale chybił)

•

niezakończonego – sprawca realizuje zachowanie bezpośrednio zmierzające do dokonania, ale jest to zachowanie, po którym było jeszcze miejsce
na uczynienie czegoś, co mogło spowodować dokonanie czynu (np. sprawca mierzy do ofiary i już miał nacisnąć spust, ale jednak tego z jakiegoś
powodu nie zrobił)

Związek ten polega na tym, że o dobrowolnym odstąpieniu można mówić tylko w przypadku usiłowania niezakończonego, gdy było jeszcze od czego
odstąpić, natomiast o czynnym żalu, rozumianym jako zapobieżeniu skutkowi, można mówić tylko w przypadku usiłowania zakończonego.

W obu przypadkach mamy do czynienia z bezkarnością usiłowania.
Jest to bezkarność z mocy samego prawa. Jeśli sąd stwierdzi, że miało miejsce dobrowolne odstąpienie albo czynny żal, musi sprawcę zwolnić od
odpowiedzialności. Należy jednak podkreślić, że odstąpienie od dokonania i czynny żal muszą mieć charakter dobrowolny.

Zwrot „dobrowolny” wywołuje pewne kontrowersje. Jednak dosyć zgodnie uważa się, że sprawca musi sam zadecydować o tym, że odstępuje od dokonania
czynu zabronionego ( tzn. o podjęciu zachowania, które sprawia, że do dokonania nie dochodzi). Ta wola sprawcy musi być jego własną wolą (nie może być
wolą wymuszoną). Nie ważne są natomiast motywy takiej decyzji.

17

Uważa się też, że sprawca w przypadku czynnego żalu korzysta z bezkarności nawet, jeżeli zapobieżenie skutkowi nie było jego wyłączną zasługą.

Niekiedy, w drodze wyjątku, ustawa wymaga spełnienia jeszcze jakiegoś dodatkowego warunku, aby sprawca mógł skorzystać z bezkarności, np. art.131§1KK
– sprawca dobrowolnie odstępuje od dokonania i ujawnia organom ścigania wszystkie istotne okoliczności dotyczące określonego czynu.

Art.15§2 KK przewiduje złagodzenie odpowiedzialności za usiłowanie, jeżeli sprawca nie zdołał zapobiec skutkowi swoim zachowaniem, ale starał się mu
zapobiec. Złagodzenie polega tu na tym, że sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Odpowiedzialność więc w takim wypadku grozi, jest
jedynie złagodzona.
Złagodzenie to jest fakultatywne, tzn. mimo że sprawca uczynił to, o czym mówi przepis dopuszczający złagodzenie, sąd może wymierzyć karę, jakby sprawca
wcale nie próbował zapobiec skutkowi. Przeważnie jednak brak złagodzenia ma miejsce w przypadkach, gdy skutek nie nastąpił nie dlatego, że sprawca coś
uczynił, ale dlatego, że ktoś inny zrobił coś, co zapobiegło skutkowi – nie doszło do skutku, a więc nie ma dokonania.

- przypadki kwalifikowanego usiłowania:

+ Sprawca zamierza zabić człowieka strzelając do niego; strzela (a więc dokonuje usiłowania udolnego); trafił, ale nie spowodował śmierci, a ciężki
uszczerbek na zdrowiu
Sprawca chciał zabić (a więc popełnić czyn z art.148§1KK), ale popełnił czyn z art.156§1KK – pojawią się pytanie, z którego przepisu sprawcę ukarać? 2 opcje:

•

za usiłowanie udolne zabójstwa - art.148§1KK zw.13§1KK (przestępstwo zabójstwa popełnione w granicach usiłowania)

•

za spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu – art.156§1KK (czyli to co rzeczywiście zrobił)

ODP.: Właściwym rozwiązaniem jest przypisanie sprawcy odpowiedzialności z art.156§1. Przepis ten obejmuje bowiem zamiar bezpośredni oraz ewentualny –
tu sprawcy można przypisać zamiar ewentualny, rozumiejąc w ten sposób, że jeśli ktoś chce kogoś zabić, to przynajmniej przewiduje i godzi się z tym, że jeśli
nie uda mu się zabić, to spowoduje ciężki uszczerbek na zdrowiu

W polskim prawie karnym obowiązuje zasada, że jeden czym może być uznany za jedno przestępstwo (art.11§2). Tu występuje zbieg przepisów, postępujemy
więc w sposób określony w art.11§2, tzn. uznajemy, że sprawca popełnił jedno przestępstwo, które wyczerpuje jednak znamiona 2 przestępstw, czyli w
kwalifikacji prawnej czynu wskazujemy 2 przepisy: art.148§1 zw. art.13§1 oraz art.156§1.

Kwestię kary rozwiązuje art. 11§3, który nakazuje wymierzyć karę z tego spośród zbiegających się przepisów, w którym przewidziana jest kara surowsza. W
naszym przypadku kara zostanie więc wymierzona z art.148§1 zw. 13§1 w myśl art.14§1.

+ Sprawca zamierza zabić człowieka przez otrucie go, ofiara wypiła herbatę z trucizną, która to trucizna działa z pewnym opóźnieniem
W tym momencie nie ma jeszcze dokonania, można mówić tu tylko o usiłowaniu udolnym i zakończonym. Sprawcę rusza jednak sumienie – wsadza ofiarę do
samochodu i wiezie ją do szpitala wypompowania jej zawartości żołądka (czynny żal). Jadąc do szpitala z własnej winy nieumyślnie powoduje wypadek
drogowy. Przyjechała karetka i ofiara została uratowana.

Mamy tu 2 zachowania sprawcy, które są 2 odrębnymi czynami – sprawca popełnia 2 przestępstwa. Sprawca nie ponosi jednak odpowiedzialności za
usiłowanie zabójstwa, ponieważ zapobiegł skutkowi (wynika to z art.15). Jeśli chodzi natomiast o spowodowanie wypadku, to można by rozważyć, czy nie ma tu
zastosowania przepis o stanie wyższej konieczności (art.26). Jego zastosowanie jest jednak bardzo ograniczone przez wymóg spełnienia się określonych
warunków.

Zdarzają się przypadki, gdy zastosowanie instytucji czynnego żalu budzi kontrowersje.. Chodzi tu o sytuacje, gdy usiłowanie zostało zakończone, gdzie
ewentualna bezkarność warunkowana jest podjęciem działania, które miałoby zapobiec skutkowi. Jeżeli jednak sprawca nie podejmuje żadnego działania
zapobiegającego skutkowi, a zamiast tego jego zachowanie polega na tym, że nie podejmuje on dalszych działań, które mogłyby do skutku doprowadzić.
Jednak zachowanie zmierzające do zapobiegnięcia skutkowi jest działaniem, trudno bowiem wyobrazić sobie zapobieganie skutkowi przez zaniechanie.
*Zdarza się jednak, że nie podejmując dalszych działań zapobiega się skutkowi – wtedy także należy traktować zachowanie sprawcy jako czynny żal i w
konsekwencji uwolnić go od odpowiedzialności karnej.

2.

Formy zjawiskowe przestępstwa

a)

Sprawstwo pojedyncze

(sprawca sam, osobiście, realizuje wszystkie znamiona przestępstwa) – typowa forma, opiera się na niej cały KK.

Uregulowane jest w art. 18§1.

b)

Formy współdziałania:

- współsprawstwo (forma sprawcza oznacza ona formę, w postaci której sprawca realizuje ustawowe znamiona czynu zabronionego)
Aby działanie lub zaniechanie można było uznać za współsprawstwo, muszą być spełnione pewne warunki. Dwa z nich zostały expresis verbis wyrażone w
art.18§1 – „wspólnie i w porozumieniu”. Na podstawie tych słów formułuje się warunki współsprawstwa:
+ porozumienie – przepis nie precyzuje niczego, co się z tym porozumieniem wiąże, więc uważa się, że to porozumienie może być realizowane w jakikolwiek
sposób (np. porozumienie pisemne, dorozumiane, ustne). Współsprawcy mogą porozumiewać się ze sobą w różnym czasie, oddzielnie lub razem;

+ powzięcie przez współsprawców zamiaru zrealizowania czynu zabronionego pod groźbą kary – wniosek takiego warunku wyprowadza się ze słowa
„wspólnie”. Wprawdzie to słowo dosłownie do zamiaru się nie odnosi, ale zamiar popełnienia czynu zabronionego wspólnie jest warunkiem, jako że sprawcy
muszą się nim kierować i musi on być dla nich wspólny. Tak jak w wypadku porozumienia, ten zamiar nie musi być pojęty wspólnie (tzn. wszyscy razem się
zbierają i wspólnie podejmują zamiar). Nieważny jest sposób powzięcia zamiaru, ale współsprawcy muszą o sobie nawzajem wiedzieć, tzn. mieć świadomość,
jakie inne osoby będą jeszcze uczestniczyły w popełnianiu czynu zabronionego (nie muszą się jednak znać osobiście). Zamiar wspólnego zrealizowania czynu
musi być przez nich powzięty PRZED realizacją czynu, a najdalej wraz z realizacją ustawowych znamion czynu zabronionego. Jeśli takiego zamiaru nie ma, to
nie ma współsprawstwa, choćby znamiona zostały wypełnione jednocześnie przez co najmniej dwie osoby. W takim wypadku jest to sprawstwo równoległe – co
najmniej dwa sprawstwa indywidualne. O współsprawstwie należy mówić tylko w przypadku umyślności (niektórzy twierdzą jednak, że przy nieumyślności też,
tak jak Szwarc – np. 3 ludzi, każdy ma samochód, urządzają sobie wyścigi na głównej ulicy, powodując nieumyślnie wypadek – znamiona przestępstwa
wypadku są wypełnione nieumyślnie, ale to, że urządzą sobie wyścigi było już ich wspólnym zamiarem. Chodzi tu o zrealizowanie czynu, który można popełnić
umyślnie lub nieumyślnie);

18

+ wspólne realizowanie zamiaru popełnienia czynu zabronionego („wykonuje czyn wspólnie”) – może to być takie zachowanie, że każdy swoim zachowaniem
realizuje wszystkie znamiona albo zachowania wszystkich współsprawców realizują znamiona:

•

Współsprawstwo równoległe – każdy realizuje wszystkie znamiona.

•

Współsprawstwo właściwe – współsprawcy tak podzielili się rolami, żeby nie każdy realizował wszystkie ustawowe znamiona (jest to forma

współsprawstwa, jeśli wynika z podziału ról, jeśli zamiarem wspólnego realizowania znamion ustalili, kto i ile znamion będzie realizował – każdy wie,
jaka jest jego rola w całym planie).

Zachowania współsprawców mogą przejawiać się w postaci działań lub zaniechań, nawet jeśli istota danego przestępstwa polega na działaniu (np. kradzież).

- sprawstwo kierownicze (forma sprawcza: w tym wypadku sprawca kieruje działaniem sprawcy indywidualnego, który wypełnia znamiona czynu
zabronionego)
Jest ono uregulowane w art. 18§1. O ile we wszystkich kodeksach różnych państw wyróżnia się obok sprawstwa pojedynczego współsprawstwo, o tyle
sprawstwo kierownicze i polecające są oryginalnymi instytucjami polskiego prawa karnego.
Sprawca „kieruje wykonaniem czynu przez inną osobę”. Działanie sprawcy zawiera się więc w podżeganiu – nakłania najpierw tę inną osobę, aby mógł
kierować jej zachowaniem. Stworzenie tej regulacji nie spowodowało rozszerzenia karalności na nową grupę podmiotów, bo wcześniej były one karane w
granicach podżegania. Można jednak powiedzieć, że sprawstwo kierownicze jest czymś więcej niż podżeganiem, bo w następstwie nakłaniania, sprawca kieruje
realizacją czynu. Wyróżnienie tej formy miało m.in. na celu podkreślenie bardziej nagannego zachowania się sprawcy kierowniczego niż podżegacza.

Sprawca kierowniczy nie bierze sam udziału w realizacji znamion czynu zabronionego, do którego nakłonił, i którego realizacją „kieruje”. Zgodzić można się z
twierdzeniem, że o kierowaniu można mówić wtedy, gdy sprawca kierujący wykonaniem czynu przez inną osobę faktycznie panuje nad wykonywaniem tego
czynu.

W przypadku tej konstrukcji mamy do czynienia z zachowaniem się co najmniej dwóch osób: osoby kierującej wykonywaniem czynu przez inną osobę i osoby,
która wykonuje ten czyn objęty kierownictwem.
Istnieją dwie koncepcje dotyczące faktu, kiedy sprawca kierowany dokonuje czynu:

[podręcznik + argumenty dla każdej koncepcji]

+ sprawca kierowany musi dokonać swojego czynu, by również w wypadku sprawcy kierowniczego można było mówić o dokonaniu;
+ w momencie, gdy sprawca kierowany nie zrealizował wszystkich znamion, to sprawca kierowniczy i tak odpowiada za dokonanie.

Zgodnie uważa się, że sprawstwo kierownicze może być zrealizowane nie tylko w formie dokonania, ale także w formie usiłowania, a także w przypadku, gdy
sprawca kierowniczy nakłania drugą osobę do popełnienia tego czynu i próbuje nią kierować w jego popełnieniu – podejmuje zachowanie bezpośrednio
zmierzające do kierowania realizacją tego czynu – ale nakłaniany (kierowany) nie podejmuje aktywności, nie realizuje tego czynu objętego kierownictwem.

Jeżeli przygotowanie do danego czynu jest karalne i jeśli sprawca kierowniczy podejmuje zachowania przygotowawcze, które miały mu później służyć do
kierowania czynami innej osoby, to odpowiada także za przygotowanie na zasadach ogólnych (art. 16-17).

Popełnienie sprawstwa kierowniczego możliwe jest nie tylko przez działanie w pojedynkę, ale także przy współsprawstwie – kombinacja form zjawiskowych
popełnienia czynu. Choć w przepisie użyto słowa „kto”, to nie kontrowersyjne jest, że może to być więcej osób. Karalne jest także nie tylko kierowanie
dokonaniem czynu zabronionego przez inną osobę, ale także nakłanianie do kierowania dokonaniem czynu przez inną osobę (podżeganie do sprawstwa
kierowniczego). Także pomocnictwo do sprawstwa kierowniczego jest karalne. Sprawca kierowniczy może kierować zachowaniem nie tylko jednej, ale także
wielu osób (działających w formie współsprawstwa).

- polecenie wykonania czynu (forma sprawcza: tutaj sprawstwo sprowadza się do wydania polecenia wykonania czynu, który realizuje ktoś inny)
Sprawstwo polecające zostało uregulowane w art. 18 &1 KK słowami: „wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie poleca jej wykonanie takiego czynu”.

Gdyby nie było tej konstrukcji, sprawca, który dopuściłby się takiego zachowania, odpowiadałby za podżeganie. Podobnie jak w przypadku sprawstwa
kierowniczego uznano, że sprawstwo polecające jest czymś więcej, czymś bardziej zasługującym na potępienie, niż „zwykłe” nakłanianie. Polecenie jest czymś
więcej niż nakłanianie, a ponadto w grę tu jeszcze wchodzi pewna gwarancja wykonania polecenia, zdeterminowana stosunkiem zależności istniejącym między
osobą polecającą i adresatem polecenia.
Forma ta nie jest podobna do współsprawstwa, sprawca polecający nie bierze udziału w realizacji znamion czynu zabronionego.

W przypadku formy sprawstwa polecającego pojawiają się te same problemy co przy sprawstwie kierowniczym i tak samo są one tutaj na ogół rozstrzygane,
czyli np. kiedy polecający sprawstwo dokonywał czynu, wielość podmiotów po obu stronach, podżeganie do sprawstwa polecającego, pomocnictwo do niego,
karalne jest usiłowanie, przygotowanie.

Szczególnym warunkiem determinującym przypisanie sprawcy tej formy popełnienia czynu jest stosunek zależności między osobą wydającą polecenia a
adresatem polecenia. Ustawa używa słowa „uzależnienie”, które nie zostało zdefiniowane w kodeksie, jest to pojęcie ocenne. (podr. – różne sposoby
rozumienia słowa „uzależnienie”)

- podżeganie
Podżeganie i pomocnictwo nazywa się niesprawczymi formami popełnienia czynu.

Istota podżegania została uregulowana w sposób bardzo zwięzły w art. 18 &2 KK. Znamieniem czasownikowym wypełniającym istotę podżegania jest zwrot
„nakłania” drugą osobę do popełnienia czynu zabronionego.

Zgodnie uważa się, że nakłanianiem jest każde zachowanie zmierzające do wywołania u innej osoby zamiaru popełnienia czynu zabronionego. Uważa się, że
każde działanie podżegacza można i należy rozumieć jako nakłanianie – obojętna jest forma nakłaniania.

Uważa się, że o nakłanianiu można mówić tak długo, dopóki u adresata nie było zamiaru popełnienia czynu zabronionego. Jeśli adresat już taki zamiar ma, to
można mówić o usiłowaniu nieudolnym nakłaniania z powodu braku przedmiotu nadającego się do tego, aby nakłonić. Nakłanianie kogoś, kto ma już zamiar
popełnienia czynu zabronionego może być uznane za szczególną formę pomocnictwa w popełnieniu czynu, w takim wypadku można mówić o zachowaniu
ugruntowującym u adresata zamiar popełnienia czynu – nazywane pełnomocnictwem psychicznym.
Karalnym podżeganiem jest nakłanianie do czyny zabronionego, a więc nie tylko do przestępstwa, ale także do czynu, który nie byłby przestępstwem, np.
popełniony przez niepoczytalnego [jest tak też w przypadku wcześniejszych form zjawiskowych, tam też mamy czyn zabroniony].

19

Przepis, mówiąc o sprawcy, używa słowa „kto”, ale zgodnie uważa się, że możliwe jest popełnienie czynu w formie podżegania we współsprawstwie. Po stronie
adresata podżegania także uważa się, że może występować więcej niż jedna osoba. Możliwe jest podżeganie nie tylko do sprawstwa, czy współsprawstwa, ale
także do dokonania czynu w formie sprawstwa kierowniczego, czy polecającego.

W orzecznictwie i piśmiennictwie pojawiły się kontrowersje co do tego, czy można kogoś nakłonić do czynu, który jest popełniony przez tego kogoś nieumyślnie
(podr.). Podżegacz musi nakłonić umyślnie, co więcej, z zamiarem bezpośrednim (co wynika ze słowa „chcąc”). Podżegacz musi mieć pełną świadomość, co do
tego, że nakłania i musi chcieć nakłonić osobę do popełnienia czynu zabronionego. Adresatem nakłaniania musi być zidentyfikowana osoba czy osoby. Nie jest
jednak konieczny bezpośredni kontakt nakłaniającego z nakłanianym, nie muszą się ze sobą blisko znać, mogli się nawet nigdy nie widzieć, mimo tego można
mówić o podżeganiu, jeśli adresatem nakłaniania jest indywidualnie określona osoba, lub osoby. Nie spełnia więc tego warunku, jeśli adresat jest
niezidentyfikowany – nie ma wtedy podżegania, co nie znaczy, że nakłaniający może nie ponieść odpowiedzialności – w grę wchodzić może popełnienie
określonych typów przestępstw (np. art. 255 &2 KK [publiczne nawoływanie do popełnienia zbrodni].

- pomocnictwo
W art. 18 &3 zostały sformułowane zachowania, które uważa się za pomocnictwo. Zwrot „w szczególności” wskazuje, że nie jest to wyliczenie wyczerpujące, a
więc za pomocnictwo mogą być uznane także inne zachowania w przepisie niewymienione, ale pod warunkiem, że zachowanie to może być uznane za
ułatwienie w popełnieniu przestępstwa.

Można tu wymienić dwa rodzaje pomocnictwa:
+ Pełnomocnictwo techniczne – jest to np. dostarczenie narzędzi, środka przewozu.
+ Pełnomocnictwo psychiczne – np. udzielenie rady, informacji, utwierdzenie sprawcy w zamiarze popełnienia czynu.

Najczęściej pomocnictwo jest działaniem, pomocnictwem może być także zaniechanie - użyte w przepisie słowa nie wykluczają bierności pomocnika. W
przypadku zaniechania mamy tutaj ograniczenie przewidziane w art. 2 &1 KK – na pomocniku ciąży szczególny prawny obowiązek.

Kolejnym pomocnictwem jest pomoc w dokonaniu czynu zabronionego, a więc nie tylko przestępstwa.

Większość doktryny uważa, że pomocnictwo jest karalne niezależnie od tego, czy ten, komu się pomocy udziela wie, że korzysta z pomocy, czy nie [Szwarc].
Kontrowersje wywołuje też fakt, czy pomoc musi być dokonana, aby pomocnik poniósł odpowiedzialność, czy wystarczy, że pomocnik uważał, że pomaga. W
pierwszym przypadku póki tego dokonania nie będzie, to reprezentanci tego poglądu uważają, że mamy do czynienia z usiłowaniem pomocnictwa.

Kolejnym pomocnictwem jest działanie pomocnika „w zamiarze”, a więc pomocnik musi udzielać pomocy umyślnie, z zamiarem bezpośrednim jak i z zamiarem
ewentualnym. Nie ma więc odpowiedzialności, jeśli udzielił pomocy nieumyślnie.

Zachowania określone mianem pomocnictwa muszą być realizowane przed dokonaniem tego czynu zabronionego a najpóźniej wraz z dokonaniem tego czynu.
W tej sytuacji zachowania realizowane po dokonaniu czynu zabronionego pomocnictwem nie są, nie znaczy, że nie są karalne – mogą być karalne z innego
przepisu, np. art. 291 &1 KK, art. 292 &1 KK.

Karalne jest także usiłowanie pomocnictwa. Pomocy może udzielić kilka osób (działanie w formie współsprawstwa). Pomocy można udzielić jednej, lub więcej
osobom, które dokonują czynu we współsprawstwie.

Zasady odpowiedzialności:
Oczywisty jest fakt, jaką odpowiedzialność ponosi sprawca indywidualny. Już w przypadku współdziałania i różnych jego form, pojawiają się wątpliwości jak
kształtuje się odpowiedzialność poszczególnych współsprawców.

Fundamentalnym problemem prawa karnego wielu państw jest zastosowanie w stosunku do współdziałania odpowiedzialności akcesoryjnej czy
odpowiedzialności nieakcesoryjnej. Odpowiedzialność akcesoryjna – odpowiedzialność uzależniona; odpowiedzialność nieakcesoryjna – odpowiedzialność
nieuzależniona od odpowiedzialności innych lub innego współdziałającego.

KK z 1997r, za KK z 1969 r. i KK z 1932 r. hołduje zasadzie nieakcesoryjnej odpowiedzialności osób współdziałających w popełnieniu przestępstwa. Każdy
współdziałający popełnia własne przestępstwo. Zasada ta obowiązuje z pewnymi odstępstwami na rzecz akcesoryjnej odpowiedzialności osób
współdziałających.

Podstawy prawne odpowiedzialności z tytułu form współdziałania w popełnieniu czynu zabronionego pod groźbą kary:
- formy sprawstwa właściwego (art. 18§1  art. 20-21)
- podżeganie i pomocnictwo (art. 18§2-3  art. 19-24)

Zasady odpowiedzialności za formy sprawcze uregulowane są już w art. 18 &1 KK. Za sprawstwo odpowiada nie tylko ten, który sam dokonuje czynu, ale także
ci inni sprawcy wskazani w tym przepisie a więc: współsprawcy, sprawca kierowniczy i sprawca polecający. Odpowiedzialność jest identyczna zarówno dla
osoby, która sama w pojedynkę wyczerpuje znamiona czynu zabronionego, jak i dla tego, który realizuje czyny z inną osobą we współsprawstwie z inną osobą i
nie realizuje wszystkich znamion sam, czy dla tego, który kieruje wykonaniem czynu, czy poleca wykonanie czynu. W przypadku współsprawstwa ma to o tyle
doniosłe konsekwencje, że każdemu przypisuje się całość popełnionego przestępstwa, np. 3 złodziei dzieli się łupem i każdy ma po 100 tys. to każdemu z nich
przypisuje się kradzież 300 tys. zł, ale z pewnymi warunkami, które sprawiają, że zaakcentowaniu ulega fakt, że w jakimś sensie każdy jednak popełnia własne
przestępstwo. Tym warunkiem jest to, że współsprawca w przypadku współsprawstwa, sprawca kierowniczy, czy sprawca polecający obejmują swoją
świadomością całość czynu, np. sprawca kierowniczy odpowiada za 300 tysięcy, zaborem których kierował, ale nie odpowiada za to, co kierowany wziął ponad
to. Jeżeli więc współsprawca dokonał czegoś więcej niż to, co było objęte zamiarem, to inni współsprawcy odpowiadają tylko za to, co było objęte wspólnym
zamiarem i porozumieniem, a ten, który dokonał czegoś więcej za to coś więcej odpowiada dodatkowo (przejaw odpowiedzialności nieakcesoryjnej). Odwrotnie,
jeśli sprawca bezpośredni objęty sprawstwem kierowniczym uczynił mniej niż to było objęte zamiarem sprawcy kierowniczego, to odpowiada za mniej niż
sprawca kierowniczy, który swym zamiarem obejmował kierowanie czynem, którego efektem miało być np. wzięcie 300 tys. Zł, a bezpośredni sprawca wziął
150 tysięcy. W tych wypadkach mamy do czynienia z wyraźnym przejawem nieakcesoryjności odpowiedzialności karnej.

20

Zasada nieakcesoryjności została sformułowana expresis verbis w art. 20 KK – każdy ze współdziałających odpowiada w granicach swojej umyślności lub
nieumyślności. Odpowiedzialność ta jest także niezależna od odpowiedzialności pozostałych osób współdziałających, np. jeden ze współdziałających był
niepełnoletni (nie miał 17 lat).

Podżegacz i pomocnik odpowiadają tak samo jakby sami dokonali czynu, do którego nakłaniali albo do którego udzielili pomocy. Wynika to z art. 19 &1 KK -
„sąd wymierza karę w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo”.. Także w tym wypadku, jeśli osoba nakłaniana albo której została udzielona
pomoc, uczyniła więcej albo mniej niż to było objęte pomocnictwem czy nakłanianiem to za to więcej czy mniej ta osoba nakłaniana czy ta, której udzielono
pomoc, sama odpowiada, czyli odpowiedzialność podżegacza czy pomocnika może być zróżnicowana w stosunku do odpowiedzialności osoby nakłanianej,
albo której została udzielona pomoc. Podżegacz, czy pomocnik odpowiada więc w granicach swojego zamiaru, a więc za to, do czego nakłaniał albo udzielał
pomocy. Z mocy art. 19 &2 KK, odpowiedzialność pomocnika może ulec złagodzeniu – sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary (fakultatywnie). –
jeśli sąd z tego nie skorzysta, pomocnik odpowiada tak, jak stanowi to reguła ogólna, czyli zrównana z odpowiedzialnością za podżeganie.

Wyjątki od zasady nieakcesoryjności (na rzecz zasady akcesoryjnej – uzależnionej od tego, co inni uczynili albo czego nie uczynili):
+ Podżegacz i pomocnik odpowiadają tylko za usiłowanie, jeśli osoba, którą nakłaniano albo której udzielano pomocy, tylko usiłowała dokonać czynu – art.22
&1 KK.
+ Art. 22 &2 KK – jeśli czyn, do którego bezpośredni sprawca był nakłaniany albo do którego udzielono mu pomocy w ogóle nie został dokonany, ale nawet nie
usiłowano go dokonać, to podżegacz i pomocnik korzysta ze złagodzenia odpowiedzialności w postaci fakultatywnego nadzwyczajnego złagodzenia kary, a sąd
może nawet odstąpić od złagodzenia kary.
+ Współdziałanie w popełnieniu przestępstw indywidualnych, np. art361 &1 KK – trzeba być żołnierzem; Art. 160 &2 KK – trzeba mieć obowiązek nad osobą
narażoną na niebezpieczeństwo; art. 149 – dzieciobójstwo, trzeba być matką; nie podlega wątpliwości odpowiedzialność osoby współdziałającej, która posiada
tę cechę charakteryzującą przestępstwo indywidualne, pytanie rodzi się dopiero wtedy, jeśli współdziałający nie posiada tej cechy będącej znamieniem
przestępstwa indywidualnego; jeżeli obowiązywałaby tu zasada nieakcesoryjności, to osoby te nieposiadające cechy będącej znamieniem, nie mogłyby być
karane z tego przepisu; rozwiązanie, jaką odpowiedzialność ponoszą współdziałający zostało ujęte w art. 21 &2 KK – osoby współdziałające nieposiadające tej
cechy odpowiadają tak, jakby tę cechę posiadały, tak, jak odpowiada ten, który cechę tę posiada; odpowiedzialność jest tym samym uzależniona od
odpowiedzialności osoby, która tę cechę posiada. Regulacja ta nie dotyczy jednak wszystkich przestępstw indywidualnych; zasada odpowiedzialności
akcesoryjnej nie odnosi się do przestępstw indywidualnych niewłaściwych, uprzywilejowanych, bo przepis mówi o cechach będących znamionami, które
wpływają na wyższą karalność, a w przypadku niewłaściwych uprzywilejowanych cecha ta będąca znamieniem wpływa na łagodniejszą odpowiedzialność – a
więc odpowiedzialność współdziałającego jest nieakcesoryjna i odpowiada on za własny czyn; przepis ten na pewno dotyczy, co wynika expresis verbis,
przestępstw indywidualnych niewłaściwych kwalifikowanych – ten, kto cechy nie posiada odpowiada tak, jakby cechę posiadał; współdziałający odpowiada
także jakby posiadał tę cechę, która jest znamieniem przy przestępstwach indywidualnych właściwych – o tej odpowiedzialności przesądza słowo „chociażby”,
ponieważ w przypadku tych przestępstw cecha będąca znamieniem decyduje o karalności; odpowiedzialność akcesoryjna występuje tu jednak pod warunkiem,
że osoba współdziałająca, która tej cechy nie posiada, że wiedziała o tym, że ten drugi tę cechę posiada, wiedziała, choć sam tej cechy nie posiada.

Odstępstwo --> Przypadki współdziałania w popełnianiu przestępstwa indywidualnego, np. art. 361 (posiadanie określonej właściwości determinuje
odpowiedzialność za zachowanie):

a)

Przestępstwa indywidualne niewłaściwe charakteryzują się tym, że określona właściwość zmniejsza albo zaostrza odpowiedzialność.

Art. 149 (trzeba być matką, by odpowiadać z tego przepisu, co nie wyłącza odpowiedzialności, bo można odpowiadać z art. 148.)
Art. 160 (surowsza odpowiedzialność, jeśli się właściwość posiada. Jest to specyficzna sytuacja:
- Przestępstwa indywidualne niewłaściwe popełnione przez współsprawców, z których niektórzy posiadają określoną właściwość, a inni nie:
+ Osoba posiadająca właściwość odpowiada normalnie
+ (Art. 21 §2 KK) Współdziałający nieposiadający właściwości podlegają odpowiedzialności ale pod dwoma warunkami:

•

Właściwość jest w ogóle warunkiem karalności albo wyższej karalności (art. 334 §1; art. 160 §2)

•

Osoba, która tej właściwości nie posiada odpowiada z przepisu warunkującego odpowiedzialność od istnienia właściwości, jeśli wiedziała o istnieniu

takiej właściwości; Art. 21 §3 - w stosunku do osób, które właściwości nie posiadają a odpowiadają jakby ją posiadali, sąd może zastosować
nadzwyczajne złagodzenie kary (fakultatywnie).

Okoliczności osobiste, które nie są znamionami są okolicznościami, które determinują odpowiedzialność osoby, która je posiada, ale nie determinują
odpowiedzialności innych osób współodpowiedzialnych.

IV. OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE PRZESTĘPSTWO

O braku odpowiedzialności można mówić:
1. Gdy popełnia przestępstwo, ale z jakiegoś powodu nie dochodzi do odpowiedzialności karnej.
2. Gdy czyn nie może być uznany za przestępstwo, bo w grę wchodzi okoliczność wyłączająca przestępstwo.

Zasada legalizmu – organy powołane do ścigania mają obowiązek ścigania każdego czynu, który jest przestępstwem a organy sprawiedliwości muszą karać.

Powody natury faktycznej, wyłączające odpowiedzialność pomimo przestępstwa:
a) Nie wykryto, czy nie ujawniono przestępstwa lub sprawcy
b) bierność organów ścigania

Powody prawnie wyłączające odpowiedzialność pomimo przestępstwa:
a)przedawnienie karalności czynu (po upływie pewnego czasu od popełnienia przestępstwa, sprwacy nie można ukarać)
b) immunitety
c) ekstradycja
d) klauzura w przepisach KK „Nie podlega karze (…)” – np. art. 15 §1, art. 17 §1
Kodeksy Karne określają typy przestępstwa; polski KK typizuje także okoliczności wyłączające przestępstwo (rozdział III)
e) „Nie popełnia przestępstwa ten…” (w domyśle gdy zaszły określone okoliczności)

Inne okoliczności:

a)

Okoliczność z rozdziału III to nie wszystkie przepisy wyłączające odpowiedzialność karną

b)

Przepisy wyłączające odpowiedzialność karną znajdziemy także poza KK - Okoliczności takie mają ustawową podstawę.

c)

Są takie okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną, które znajdują ustawową podstawę w innych, niż prawo karne przepisach

21

Z jedności systemu prawnego – jeśli jakikolwiek przepis prawny pozwala coś czynić lub zobowiązuje do czegoś, to takie przestępstwo nie może być uznane za
czyn karalny (czyli takie okoliczności mogą się znajdować gdziekolwiek w systemie prawnym). Np. Dopuszczenie przerywania ciąży – w KK jest przewidziana
odpowiedzialność za przerwanie ciąży, natomiast okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną nie są wymienione w KK.

d)

Okoliczności, które nie są stypizowane w prawie karnym a nawet nie znajdują wyraźnej podstawy w systemie prawnym, ale podstawę
ustawową znajdują,

+ np. zachowanie się człowieka musi być czynem (ustawowa podstawa – art. 1 §1 KK)
+ np. dłużnik nie posiada odpowiedzialności za brak zamknięcia taboru bo wcześniej został skrępowany (mimo, że nie jest to nigdzie
uregulowane. Podstawą jest tu art. 1 §1  KK wymaga, aby przestępstwo było czynem).
e)

Bezprawność - np. pozbawienie człowieka wolności (nie ma przepisów, które wskazywałyby na możliwość pozbawienia wolności, KK
upoważnia jednak do zatrzymania sprawcy złapanego na gorącym uczynku – wtedy następuje chwilowe pozbawienie wolności (nie grozi za
to odpowiedzialność)).

f)

Społeczna znikomość czynu (brak przepisów które wskazywałyby na możliwości wyłączenia odpowiedzialności na podstawie społecznej
szkodliwości czynu).

g)

Wina (brak przepisów, które by w sposób wyczerpujący wskazywały kiedy tej winy nie ma).

UWAGA!
+ art. 25 i dalsze zaczynają się od sformułowania „nie popełnia przestępstwa”
+ art. 25 §1 upoważnia do działania w obronie koniecznej na zamach BEZPRAWNY

WNIOSEK:
W przypadku okoliczności wyłączających przestępstwo musimy ustalić, który element przestępstwa nie wystąpił.

V.

OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNĄ

1)

Obrona konieczna

Warunki, które muszą być spełnione, by działanie w obronie koniecznej powodowało wyłączenie bezprawność:

a)

Zamach:

- Na jakiekolwiek dobro chronione prawem
- Rzeczywisty - nie ma tego warunku w treści art. 25 &1 KK, ale mimo tego zgodnie uważa się, że tak musi być; przeciwieństwem zamachu rzeczywistego jest
sytuacja, że broniącemu się wydaje, że grozi mu zamach (zamach urojony)
- Bezprawny
- Bezpośredni

b)

Obrona

- Konieczna, by odeprzeć zamach.

Nie ma tu innych warunków. Nie ma tu warunku, który określa się zwrotem „zasada subsydiarności – nie ma innej możliwości uniknięcia zamachu. W art. 25 KK
nie ma takiego warunku, a więc a contrario nawet, jeśli była możliwość uniknięcia zamachu, sprawca może bezkarnie zareagować na zamach czynem, który
jest zagrożony pod groźbą kary. Nie ma tu też warunku zwanego zasadą proporcjonalności – porównanie wartości dóbr narażonych i poświęconych. W art. 25
KK nie ma tego warunku, nawet jeśli dobro osoby broniącej się jest niższej wartości – nie trzeba w ogóle brać tu pod uwagę porównania dóbr, choć nie do
końca wartości tych dóbr nie bierze się pod uwagę, to wynika z &2 i &3 art. 25 KK.

Dobro chronione prawem jest chronione jakimkolwiek prawem, jakąkolwiek dziedziną prawa, a nie tylko prawem karnym. Obronę wolno więc podjąć nie tylko w
przypadku, gdy zamach jest czynem zabronionym pod groźbą kary, wypełniającym ustawowe znamiona przestępstwa, ale także na zachowanie się drugiego
człowieka, które jest bezprawne, ale niekoniecznie karalne (którego bezprawność wynika z jakiegokolwiek przepisu prawa). Słowo „jakikolwiek” wskazuje, że
każde dobro prawne będące przedmiotem zamachu wchodzi w grę.

Zamach musi być rzeczywisty. Warunek ten nie jest spełniony, jeśli w rzeczywistości zamachem nie było, a broniącemu tylko wydawało się, że na niego
skierowany jest zamach i w reakcji na to podjął obronę konieczną.
Bezprawność bezpośrednio koresponduje z pierwszym warunkiem. Każdy zamach na dobro chronione prawem jest zachowaniem bezprawnym. Zamach nie
musi być przestępstwem, nie musi być karalny, wystarczy, że jest sprzeczny z przepisem jakiejkolwiek dziedziny prawa. Zamach jest bezprawny nawet, jeśli
dokonał go niepoczytalny, czy nieletni, a więc w reakcji na taki zamach dozwolona jest obrona konieczna.

Zamach jest zamachem bezpośrednim, gdy zachowanie to grozi natychmiastowym spełnieniem (podręcznik – „bezpośredni” - najbardziej kontrowersyjny).
Reakcja sprawcy powołującego się na obronę konieczną musi być konieczna dla uniknięcia zamachu. Broniący czyni coś, co jest czynem zabronionym pod
groźbą kary, ale w tych okolicznościach czyn ten przestępstwem nie jest i sprawca nie ponosi odpowiedzialności karnej. Warunek konieczności jest jedynym
warunkiem dotyczącym obrony w sformułowanym KK. Warunek ten wywołuje wiele wątpliwości i kontrowersji. Możliwość uniknięcia zamachu w inny sposób nie
wyklucza uznania, że obrona była konieczna i w konsekwencji, że spełnione są warunki obrony koniecznej. To przekonanie uzasadnia się spostrzeżeniem, że w
przepisie o stanie wyższej konieczności taki warunek się znajduje – „niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć” (art. 26 &1 KK). Z tego spostrzeżenia
wysnuwa się wniosek, że przy obronie koniecznej ten warunek nie obowiązuje – nie obowiązuje też tu zasada subsydiarności. Zgodnie uważa się, że
synonimem tego słowa jest niezbędność – zachowanie się sprawcy musi być niezbędne, by uchronić się przed zamachem. Nie można więc tytułem obrony
stosować jakichkolwiek środków, można stosować jedynie te, które są konieczne, niezbędne dla uchronienia się przed zamachem. W warunkach interpretacji
słowa „konieczna” nie ma podstaw do twierdzenia, że broniący się musi używać tych samych środków co zamachowiec, to mogą być inne środki, byleby były
niezbędne. Art. 25 &1 KK nie zawiera żadnej klauzuli, która by pozwalała ograniczać dopuszczalność obrony koniecznej koniecznością porównywania dóbr
prawnych wchodzących w grę – rodzaju i wartości. Uważa się, że przepis ten nie ogranicza obrony koniecznej do rodzaju i wartości dóbr. Potwierdzenie takiego
rozumienia znajdujemy w art. 26 &1 KK, gdzie została zawarta taka proporcja między dobrem ratowanym, a poświęconym – takie ograniczenia nazywa się
zasadą proporcjonalności. Takiego braku ograniczenia nie można jednak interpretować szeroko – ową konieczność należy rozumieć także w sensie
społecznym, czy ze społecznego punktu widzenia to co zrobił można uznać za konieczne. W art. 25 §2 znajdujemy wyraźne uzasadnienie legitymujące
wysuwanie takiego poglądu – „sposób obrony jest niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu” – mamy tu do czynienia z przekroczeniem obrony
koniecznej. A contr ario sposób obrony musi być współmierny do niebezpieczeństwa zamachu – jest to dodatkowy warunek niewyróżniony w §1.
Współmierność nie jest tym samym, co zasada proporcjonalności, „ponieważ chodzi tu nie o porównywanie dóbr prawnych, ale o porównywanie dwóch różnych
rzeczy: sposobu obrony z niebezpieczeństwem zamachu”.

Wyróżniamy dwa rodzaje bezprawności:

22

- Bezprawność formalną

– nie ma przepisu, na podstawie którego dane zachowanie miało być cechą działania zgodnego z prawem, które wyłączałoby cechę

bezprawności.

- Bezprawność materialną

– na podst. Przepisu została wyłączona bezprawność jakiegoś zachowania, ale występują okoliczności, które czynią to zachowanie

bezprawnym. (merytorycznie czyn jest bezprawny).
Należy uznać, że art. 25 §1 posługuje się pojęciem „bezprawne” w znaczeniu bezprawności formalnej. Dominuje przekonanie, że nie można stosować w
ramach obrony koniecznej pojęcia bezprawności rozumianego jako bezprawność materialna. Występują jednak od tego wyjątki, że czasami w stosunku do
bezprawności merytorycznej można podejmować obronę konieczną, jeśli merytorycznie uzasadnione zachowanie zamachowca grozi nieodwracalnymi skutkami
[Szwarc].

Jeszcze jednym warunkiem jest to, że broniący się musi obejmować rozumieniem fakt, że działa w obronie koniecznie, że działa w warunkach
urzeczywistnienia przesłanek determinujących legalność działania w obronie koniecznej. Musi on więc bronić się świadomie, co więcej z zamiarem bronienia
się. Warunek ten nie został ujęty w przepisie, ale uważa się, że konieczność spełnienia się tego warunku wynika z bardziej ogólnych przepisów i zasad prawa
karnego, niż w ogóle znamiona czynu zabronionego muszą być objęte umyślnością (nieraz jest to nieumyślność, jeśli ustawa tak stanowi), choć ta umyślność
(Art. 8) dotyczy znamion czynu zabronionego, to uważa się, że jeśli to ma być obrona konieczna, musi objąć umyślnością znamiona obrony koniecznej. Uważa
się, że broniący się musi działać z zamiarem bezpośrednim, bo broniący się czyni to, co czyni w celu odparcia zamachu.
Jeżeli sprawca odpiera zamach, ale nie ma świadomości, że to co robi jest odparciem zamachu, to nie może powołać się na art. 25 §1.

Obrona konieczna w bójce (Art. 158 §1):

Bójka – występują co najmniej 3 osoby, które uczestniczą w tym zdarzeniu w charakterze podwójnym: jako bijący i jako bici.
Pobicie – występują co najmniej dwie osoby w charakterze bijących i co najmniej jedna w charakterze bitego.

Sam udział w bójce lub pobiciu jest karalny. Przepis ten sankcjonuje jednak tylko poważniejsze bójki lub pobicia, tzn. takie, które narażają na ciężkie
uszkodzenie ciała lub utratę życia.
Nie ma wątpliwości, że w przypadku pobicia bity może powołać się na obronę konieczną, bo przeciwko niemu kierowane są zamachy. W bójce natomiast nie
można się powoływać na obronę konieczną (pogląd dominujący, a więc za działania podjęte tytułem uczestniczenia w bójce ponosi się odpowiedzialność karną
bez możliwości powołania się na bezkarność wywołaną obroną konieczną. Występuje od tego jeden wyjątek – gdy uczestnik bójki od pewnego momentu
przestaje być uczestnikiem bójki i zaczyna od tego momentu występować w charakterze bitego – bezkarność działań będących obrona przed kolejnymi
grożącymi mu zamachami.

Granice obrony koniecznej:

Jeżeli broniący się prowokuje zamachowca i w wyniku obrony dokonuje czynu zabronionego i spełnione są wszystkie warunki obrony koniecznej, to powołanie
się na obronę konieczną jest możliwe (dominujące przekonanie). Uzasadnione to jest tym, że art. 25 §1 nie zawiera w tym względzie ograniczeń, a każde
ograniczenie tego przepisu jest rozszerzeniem odpowiedzialności karnej, rozszerzenie takie contra lege jest niedopuszczalne. Niektórzy jednak dodają: chyba,
że ten zamach został wyłącznie po to sprowokowany, by móc tytułem obrony koniecznej uniknąć odpowiedzialności karnej za czyn, który sprawca zamierzał
tak, czy tak wykonać.

Jeżeli warunki wyżej omówione nie są spełnione, to nie ma obrony koniecznej, a w każdym razie nie ma wyłączenia przestępstwa i odpowiedzialności na podst.
Art. 25 §1. W pewnych sytuacjach może być tak, że pogwałcenie tych pewnych warunków obrony traktuje się jako tzw. przekroczenie granic obrony koniecznej.
Wcale nie spełnia się warunkowe wyłączenie przestępstwa i odpowiedzialność nie wchodzi w grę, może co najwyżej wchodzić w grę złagodzenie
odpowiedzialności karnej. Kwestie takie reguluje art. 25 §2 i 3 KK.
W treści artykułu 25 §2 mowa (po słowie „w szczególności”) o jednym takim szczególnym wypadku, traktowanym jako przekroczenie granic obrony koniecznej.
Z mocy tego przepisu można mówić także o innych wypadkach przekroczenia granic obrony koniecznej – wyróżnia się dwa wypadki:
- Eksces intensywny – kiedy sposób obrony nie koresponduje z niebezpieczeństwem zamachu.
-Eksces ekstensywny – pogwałcenie, ale w minimalnym stopniu innego warunku legalności działania w obronie koniecznej, jakim jest wymóg, aby zamach był
bezpośredni i rzeczywisty.

W takich wypadkach odpowiedzialność grozi a sąd możne fakultatywnie zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, albo odstąpić od wymierzenia kary.
Odstąpienie od wymierzenia kary jest obligatoryjne w przypadku określonym w art. 25 §3. Chodzi tu o przypadki, o których mowa w §2 (eksces intensywny i
eksces ekstensywny), ale gdy dodatkowo został spełniony warunek wyrażony słowami: „przekroczenie było wynikiem strachu lub wzburzenia
usprawiedliwionych okolicznościami zamachu”.

2)

Stan wyższej konieczności.

Stan wyższej konieczności uregulowany został w art. 26. Jest to okoliczność, która tradycyjnie wyłącza przestępstwo. Jest to okoliczność związana z kolizją
interesów, polegającą na tym, że jakiemuś dobru prawnemu grozi niebezpieczeństwo i uchylić to niebezpieczeństwo można tylko w ten sposób, że poświęci się
inne dobro prawne.

W pewnym uproszczeniu można powiedzieć, że obrona konieczna jest szczególnym przypadkiem stanu wyższej konieczności – broniący się z konieczności
narusza dobro atakującego, by swoje dobro ochronić.

Różnice między stanem wyższej konieczności a obroną konieczną:

a)

W przypadku obrony koniecznej niebezpieczeństwo pochodzi od innego człowieka – zamach. Natomiast w przypadku stanu wyższej konieczności

mowa o jakimkolwiek bezpośrednim niebezpieczeństwie grożącym jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, bez wskazania źródła tego
niebezpieczeństwa – każde niebezpieczeństwo, nie tylko czyn człowieka (zamach).

b)

W przypadku obrony koniecznej nie funkcjonuje tzw. zasada subsydiarności, w myśl której dobro można poświęcić, jeśli niebezpieczeństwa nie

można inaczej uniknąć.

c)

W przypadku obrony koniecznej broniący się narusza dobro zamachowca, natomiast w przypadku stanu wyższej konieczności mamy do czynienia z

poświęceniem dobra, które należy na przykład do człowieka, od którego niebezpieczeństwo nie pochodzi.

d)

W przypadku obrony koniecznej nie ma żadnej wzmianki expresis verbis w art. 25 §1 o ochronie proporcji między wartościami dóbr – nie obowiązuje

tzw. zasada proporcjonalności ( w przypadku stanu wyższej konieczności zasada ta obowiązuje, znajduje się ona w art. 26 §1 i 2).

23

Art. 26 §1 i 2 rozpoczynają się od słów „nie popełnia przestępstwa”, a więc w obu tych wypadkach przestępstwa nie ma, a co za tym idzie nie ma także
odpowiedzialności karnej. Z treści tego przepisu nie wynika, jaki element przestępstwa zostaje wyłączony. Zgodnie uważa się, że stan wyższej konieczności
ujęty w art. 26 §1 wyłącza bezprawność a stan wyższej konieczności ujęty w art. 26 §2 wyłącza winę.
Różnicą między §1 a §2 jest proporcja między tymi dobrami, które wchodzą w grę. W §1 proporcja ta wyrażona jest słowami „dobro poświęcone przedstawia
wartość niższą od dobra ratowanego”. W takich warunkach uważa się, że wyłączone jest bezprawie. Natomiast w §2 omawiana proporcja wyrażona jest
słowami „poświęca dobro, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego”, czyli dobro poświęcone jest równe ratowanemu, albo
nawet nieco większej wartości. W takim wypadku nie wyłącza się bezprawności, ale winę. Uzasadnia się to tym, że art. 424 KC regulujący stan wyższej
konieczności wyłącza cywilną odpowiedzialność odszkodowawczą a regulacja ta wyłącza odpowiedzialność art. 26 §1 KK. Skoro więc nie ma tu ani
odpowiedzialności karnej, ani odpowiedzialności odszkodowawczej cywilnoprawnej, ani żadnych ujemnych skutków tego działania, to skłania to do stwierdzenia
braku bezprawności takiego czynu. Natomiast regulacje prawa cywilnego nie obejmują przypadków, o których mowa w art. 26 §2, czyli w takich wypadkach
wprawdzie odpowiedzialność karna jest wyłączona, ale cywilna odpowiedzialność odszkodowawcza – nie, a więc nie można takiego zachowania uznać za
legalny czyn (pozostaje on bezprawny). W warunkach §2 mamy do czynienia z okolicznościami, które usprawiedliwiają motywację sprawcy, dla poświęcenia
dobra chronionego prawem, a więc nie można sprawcy czynić zarzutu (a na podstawie art. 1 §3 – możliwość czynienia sprawcy zarzutu jest winą).
Konsekwencją takiego ujęcia jest fakt, że obrona konieczna przysługuje tylko w przypadku stanu wyższej konieczności, określonego w art. 26 §2, bo działanie
jest bezprawne. Obrona konieczna nie przysługuje, jest niedopuszczalna, w stosunku do działania w stanie wyższej konieczności określonego w art. 26 §1, bo
taki przepis też wyłącza bezprawność a warunkiem obrony koniecznej jest bezprawny zamach.

Zarówno w przypadku §1 jak i §2 warunki wyłączenia przestępstwa są te same (różni te przepisy tylko proporcja dóbr). Warunki stanu wyższej konieczności:

a)

niebezpieczeństwo bezpośrednio grożące jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem:

- dobro prawne narażone na niebezpieczeństwo
- bezpośrednie niebezpieczeństwo (zasady bezpośredniości)

b)

zachowanie uchylające niebezpieczeństwo

-zachowanie wypełniające znamiona czynu zabronionego pod groźbą kary
- zamiar („w celu”) uchylenia w ten sposób niebezpieczeństwa (jeśli nie miał zamiaru, to nie może korzystać z dobrodziejstwa stanu wyższej konieczności)

c)

niemożliwość uniknięcia niebezpieczeństwa w inny sposób (zasada subsydiarności).

Została ona expresis verbis sformułowana w art. 26§1. W §2 nie znajdujemy tego sformułowania, ale zgodnie uważa się, że także w tym przypadku warunek
ten musi być spełniony, co wynika z faktu, że działanie w stanie wyższej konieczności z §2 musi spełniać warunki określone w §1 („w warunkach określonych w
§1).

d)

proporcje między wartością dobra zagrożonego i poświęconego (zasada proporcjonalności dóbr).

W zależności od tego, jak ta proporcja się kształtuje, mamy do czynienia z różnymi sytuacjami:
- działanie w stanie wyższej konieczności wyklucza przestępstwo, bo wyklucza bezprawność
- działanie w stanie wyższej konieczności wyklucza przestępstwo, bo wyłącza winę
-stan wyższej konieczności nie wyklucza przestępstwa ani na podst. §1, ani na podst. §2 art. 26.

Proporcje między dobrem ratowanym a poświęconym:

a)

Dobro poświęcone < dobro ratowane (art. 26 §1 KK)

b)

Dobro poświęcone = dobro ratowane (art. 26 §2 KK)

c)

Dobro poświęcone > dobro ratowane (art. 26 §2 KK – jeśli wartość nie jest oczywiście wyższa, to wyłącza odpowiedzialność karną; jeśli się nie mieści

w §2, to nie mamy stanu wyższej konieczności).

Regulacje stanu wyższej konieczności zawierają także inne postanowienia – art. 26 §3, art. 26 §4, art. 26 §5.

Wiek (ważny jest tu czas popełnienia czynu na podstawie art. 6 §1):
Art. 10 §2-3 15 lat
Art. 10 §117 lat
Art. 10 §4 18 lat
Art. 115 §10 21 lat
Młodociany 24 lata.

Osoba poniżej 17 roku życia odpowiedzialności karnej nie ponosi (wyjątek: art. 10 §2 i 3 oraz art. 13 i 94 NielU), ale może być pociągnięta do odpowiedzialności
specjalnej przewidzianej dla nieletnich.
Młodociany to osoba, która ponosi odpowiedzialność karną, ponieważ przekroczyła już 17 lat w czasie popełnienia czynu zabronionego. Są to osoby, które
popełniły czyn przed ukończeniem 21 roku życia a sąd egzekwuje od nich odpowiedzialność przed ukończeniem 24 roku życia. Odpowiedzialność tych osób
jest nieco inna, niż „normalnych” dorosłych. Np. art. 54 §1, art. 60 §1, art. 70 §2.

VI. OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE WINĘ

1)

Niepoczytalność

Niepoczytalność uregulowana jest w art. 31 §1.
Poczytalność ograniczona uregulowana jest w art. 31 §2 (odpowiedzialność karna jest, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary).
Art. 31 §3 – mimo niepoczytalności nie można wyłączyć odpowiedzialności karnej, albo mimo poczytalności ograniczonej nie można nadzwyczajnie złagodzić
karę. W przepisie tym chodzi o przypadki, w których sprawca sam wprowadził się w stan niepoczytalności, czy poczytalności ograniczonej, poprzez użycie
środka odurzającego. Nie wystarczy jednak, że sprawca wprowadził się w taki stan sam, musiał się także w ten stan dobrowolnie wprowadzić i można mu
uczynić zarzut, że przewidywał, lub mógł przewidzieć, że wprawienie się w te stany spowoduje u niego niepoczytalność albo poczytalność ograniczoną.
Zgodnie uważa się, że §3 jest w polskim prawie karnym wyjątkiem od zasady winy (od art. 1 §3) [uzupełnić z podręcznika].

2)

Błąd

24

Błąd – używamy tego słowa z myślą o sytuacji, kiedy rzeczywistość nas otaczająca nie odbija się wiernie w naszej świadomości (gdy obraz rzeczywistości w
naszej świadomości nie koresponduje z rzeczywistością).
W prawie karnym wyróżnia się dwie postaci błędu:

1)

Nieświadomość

– mamy do czynienia z nią wtedy, gdy jakiś element rzeczywistości nie odbija się w naszej świadomości

2)

Urojenie

– wyobrażamy sobie coś, czego w rzeczywistości nie ma. Czasami pozostawanie sprawcy w błędzie ma znaczenie dla odpowiedzialności

karnej, a nieraz nie.

O każdym błędzie można mówić, że jest usprawiedliwiony lub nieusprawiedliwiony. Mówiąc o błędzie w terminologii karnistycznej można mówić o błędzie
będącym wynikiem nieumyślności, albo niebędącym wynikiem nieumyślności. W prawie karnym zwykło się używać pojęcia błąd niezawiniony z myślą o
przypadku, gdy błąd nie jest wynikiem nieumyślności, gdy nie można człowiekowi uczynić zarzutu, że jego błąd był wynikiem nieumyślności.

Błąd:

1)

Niezawiniony (niebędący następstwem nieumyślności)

2)

Zawiniony (następstwo nieumyślności)

W zależności od tego, co jest przedmiotem błędu, ma to znaczenie dla odpowiedzialności sprawcy, który pozostaje w błędzie.

Przedmiot błędu:

1)

Błąd co do faktu

(myśliwy strzela do zwierzyny, a był to człowiek)

2)

Błąd co do okoliczności wyłączających przestępstwo (bezprawność albo winę)

– np. sądzi, że działa w obronie koniecznej.

3)

Błąd co do prawa

(np. sprawca pozostaje w błędzie, czy dany czyn jest w ogóle przestępstwem, a przestępstwem nie jest).

We wszystkich trzech przypadkach mamy do czynienia z błędem co do faktu – faktem jest czy czyn jest zabroniony pod groźbą kary. Wyróżnienie tych trzech
rodzajów błędu jest konwencją. Każdy błąd został inaczej uregulowany w KK. Mają one inne znaczenie dla odpowiedzialności sprawcy pozostającego w
błędzie.
Pojęciem „błąd co do faktu” określa się błąd co do jakiegokolwiek faktu z wyłączeniem dwóch wspomnianych wcześniej kategorii faktów.

AD 1) Błąd co do faktu:

Błąd co do faktu odnosi się do jakiegokolwiek faktu nienależącego do pozostałych dwóch kategorii. Istotne znaczenie ma jedynie błąd co do faktu mający
znaczenie dla odpowiedzialności karnej. Kwestię, jaki błąd co do faktu jest istotny na obszarze prawa karnego, reguluje art. 28 KK. Dwa przepisy tego artykułu
stanowią wyłączne uregulowanie tej tematyki.

Błąd co do faktu:

a)

Błąd co do faktu będącego znamieniem czynu zabronionego

b)

Błąd co do innych faktów (fakt nie jest znamieniem przestępstwa)

Przepisy art. 28 KK odnoszą się jedynie co do błędu w przypadku którego fakt jest znamieniem. Wynika to stąd, że oba przepisy zawierają wzmiankę na temat
„okoliczności stanowiących znamię”. A contrario wnioskuje się z tych przepisów, że błąd co do faktu, który nie dotyczy znamienia, nie ma znaczenia co do
odpowiedzialności karnej.

Ad a) Błąd co do okoliczności będących znamionami czynu zabronionego:

- Błąd co do znamion typu podstawowego (np. art. 148 §1, art. 160 §1)
Art. 148 §1 – znamieniem jest fakt, czy zabijanym jest człowiek. Jeżeli sprawca zabijający jakiś obiekt myli się co do tego, czy zabija człowieka, czy jakiś inny
obiekt, który człowiekiem nie jest, to jest to błędem co do faktu, który jest znamieniem typu podstawowego (np. myśliwy strzela do dzika, który nie był dzikiem,
lecz człowiekiem). Kwestią odpowiedzialności w tym przypadku egzekwuje art. 28 §1 – dotyczy on błędów co do faktu będącego znamieniem typu
podstawowego., choć w treści przepisu nie użyto sformułowania „typ podstawowy”. Zgodnie uważa się jednak, że przepis ten odnosi się do typu
podstawowego, stanowi on, że sprawca nie popełnia umyślnie czynu zabronionego, a więc nie można go ukarać za to co zrobił. Art. 28 §1 nie formułuje tezy o
wyłączeniu w ogóle odpowiedzialności karnej. Wyłącza tylko możliwość karania z przepisu, który wymaga umyślności. A contr ario nie wyklucza on ukarania z
innego przepisu, który umyślności nie wymaga (w powyższym przypadku myśliwego nie można ukarać z art. 148 §1, ale można go ukarać z art. 158 §1 –
warunkiem odpowiedzialności z tego przepisu jest nieumyślność). Należy ustalić, czy warunek nieumyślności z tego przepisu jest spełniany – jeżeli można
sprawcy uczynić zarzut nieumyślności, to będzie on odpowiadał z przepisu przewidującego nieumyślność – art. 155 – albo nie można mu przepisać
nieumyślności a wtedy nie można go ukarać z przepisu przewidującego nieumyślność. Nie będzie miał zastosowania art. 155. W takim wypadku w ogóle
sprawca nie będzie ukarany (na przykład art. 189 §1 – sprawca przez przypadek zamyka kogoś w piwnicy, ale pozostaje w błędzie co do obiektu, który został
zamknięty – było to dziecko sąsiadów, które weszło do piwnicy ukraść jabłka. Sprawca był w błędzie co do tego, czy obiektem jest człowiek – jest to więc błąd
co do faktu stanowiącego znamię typu podstawowego. W związku z art. 28 §1 wyłączone jest karanie za umyślność a przepis art. 189 §1 przewiduje jedynie
odpowiedzialność za umyślność. Nie można więc sprawcy ukarać z tego artykułu. KK nie przewiduje przepisu, który przewidywałby odpowiedzialność za
nieumyślne pozbawienie człowieka wolności a tym samym naszego sprawcy nie można ukarać. Sprawca nie popełnia przestępstwa).

Warunki wyłączenia odpowiedzialności karnej w razie błędu co do faktu będącego znamieniem:
+przestępstwo tylko w typie umyślnym - na przykład artykuł 189§1  błąd istotny (może być zawiniony)
+przestępstwo w typie umyślnym i nieumyślnym – np. zabójstwo błąd istotny (niezawiniony)

Błąd co do znamion typu podstawowego (art. 28§1 KK):
+Błąd niezawiniony (niebędący następstwem nieumyślności) – wyłącza odpowiedzialność
+Błąd zawiniony (będący następstwem nieumyślności) – wyłącza odpowiedzialność tylko za przestępstwa umyślne.

Warunki wyłączenia odpowiedzialności karnej w razie błędu faktycznego:

a)

zawsze, nawet w razie istnienia typu nieumyślnego  gdy błąd:

-istotny
-niezawiniony

25

b)

??????? – odpowiedzialność grozi w razie błędu zawinionego i istnienia typu nieumyślnego  gdy błąd

-istotny

- Błąd co do znamion typu szczególnego:
+ Błąd co do znamion typu uprzywilejowanego (np. art.150 i art.148§4):

a)

urojenie (art. 28 §2 KK)

Np. art. 150 §1 KK [zabójstwo eutanatyczne] – 2 warunki łagodniejszego ukarania: żądanie i współczucie; występuje błąd co do faktu żądania – sprawca zabija
pod wpływem współczucia, sądząc że żądanie było, a żądania nie było; jeśli regulacji art. 28 §2 KK by nie było, to sprawca w razie takiego błędu odpowiadałby
za zabójstwo w typie podstawowym lub kwalifikowanym. Zastosowanie art. 28 §2 KK do błędu w postaci urojenia wynika ze sformułowania „błędnym
przekonaniu, że zachodzi okoliczność stanowiąca znamię czynu zabronionego, od której ta łagodniejsza odpowiedzialność zależy”; zgodnie z tym przepisem –
w takim wypadku sprawca odpowiada z tego łagodniejszego przepisu, mimo, że jeden z warunków typu uprzywilejowanego nie jest spełniony: jedynie tylko pod
warunkiem, że to urojenie było błędem usprawiedliwionym, a contrario, jeśli taki błąd nie jest błędem usprawiedliwionym, to sprawca nie będzie odpowiadał z
przepisu łagodniejszego, ale z przepisu podstawowego.; błąd co do faktu będącego znamieniem typu uprzywilejowanego, występujący w postaci urojenia,
uzasadnia łagodniejszą odpowiedzialność z przepisu regulującego uprzywilejowany typ przestępstwa, jeśli to jest błąd usprawiedliwiony.

b)

nieświadomość

W tej sytuacji nie ma regulacji w KK; występuje tu sytuacja odwrotna – sprawca zabija człowieka pod wpływem współczucia, nie wiedząc, że żądanie było, a w
rzeczywistości żądanie było – ofiara sformułowała żądanie, które do sprawcy nie dotarło, w rzeczywistości warunki art. 150 KK są spełnione, ale jedno z tych
zmian nie jest objęte świadomością sprawcy; omawiane przestępstwo jest występkiem, a zgodnie z art. 8 KK można je popełnić nieumyślnie, jeśli ustawa tak
stanowi, w tym przypadku ustawa nie stanowi o nieumyślności a więc wszystkie znamiona muszą być objęte umyślnością a umyślność wymaga świadomości –
o tym samym w przypadku nieświadomości nie odpowiada z tego przepisu, odpowiadałby z tego przepisu, gdyby przepis ten obejmował nieumyślność, są trzy
rozwiązania kwestii odpowiedzialności karnej:
-art. 150 §1 mimo nie spełnienia się świadomości znaczenia – zarzutem takiego rozwiązania jest sprzeciwienie się art. 8 KK, czyli zasadzie winy.
-art. 148 §1 – można wymierzyć najłagodniejszą karę.
- [Szwarc] – odpowiedzialność za usiłowanie popełnienia przestępstwa z art. 148 §1 KK.
> Nie mając świadomości żądania, sądzi, że wypełnia znamiona z art. 148 §1 KK, a więc wiedząc, że żądanie nie było, a żądanie było, a więc sądząc, że nie
dopuszcza się zabójstwa eutanatycznego sądzi, że dopuszcza się czynu określonego w art. 148 §1 KK a w rzeczywistości wypełnia znamiona art. 150 §1 KK;
istotą usiłowania jest zamiar (czyli zabicie człowieka – art. 148 §1 KK) i zmierzanie do urzeczywistnienia tego zamiaru (zmierza do zabicia człowieka), ale do
dokonania tego przestępstwa w tej postaci nie dochodzi (nie dochodzi do dokonania przestępstwa z art. 148 §1 KK, bo w rzeczywistości dochodzi do dokonania
z art. 150 §1 KK), a więc należałoby ukarać tego sprawcę z tytułu usiłowania – art. 148 §1 KK ??? 13 §1 KK; jedyną korzyścią dla sprawcy jest to, że w ogóle
nie przypisuje mu się zabójstwa w postaci przewidzianej w art. 148 §1KK, a ponadto w przypadku usiłowania sądy w praktyce orzekają łagodniejsze kary niż te,
które się wymierza w przypadku dokonania;
> [Pomysł Szwarca w nawiązaniu do wcześniejszego punktu] – uznanie tej surowej odpowiedzialności (minimum 8 lat) za niekonstytucyjne, za naruszenie
zasady współmierności – jest to myślenie wzorowane na orzecznictwie niemieckim – kazus Turka (posłużono się nadzwyczajnym złagodzeniem kary, choć nie
było podstawy prawnej dla złagodzenia powołano się na zasady współmierności).

+ Błąd co do znamion typu kwalifikowanego (np. art.160§2, art.148§2)

a)

urojenie

b)

nieświadomość

Oba te przypadki błędu nie zostały uregulowane żadnym przepisem, np. art. 160 §2 KK - sprawca czyni to o czym mowa w przepisie, a więc naraża na
niebezpieczeństwo utraty życia, albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu sądząc, że ciąży na nim szczególny obowiązek opieki, gdy w rzeczywistości taki
obowiązek na nim nie ciąży; mogą też wystąpić dwa rozwiązania:

- sprawca odpowiada z §1, bo w rzeczywistości nie są spełnione warunki z §2 – [rozwiązanie to jest niepoprawne ze względu na przyjętą w polskim prawie
karnym zasadę subiektywizmu, gdzie wymaga się, aby sprawca obejmował swoją świadomością znamiona przestępstwa, aby mógł z przepisu określającego to
przestępstwo odpowiadać. Sprawca nie spełnia w rzeczywistości znamion §2, a odpowiedzialność można ponieść tylko za przestępstwo, gdy wypełnione są
znamiona tego przestępstwa.
- należy go ukarać z przepisu surowszego (§2), mimo że ustawowe znamiona nie są spełnione w rzeczywistości, bo on sądził, że są spełnione, a surowiej w
związku z tym karząc go – karzemy go za złą wolę, za to, że uczynił to, mimo że sądził, iż czyni to w warunkach uzasadniających surowszą odpowiedzialność;
dominuje przekonanie, że taki sprawca może być ukarany z §2 – to rozwiązanie uzasadnia się tym, że sprawca czyniąc to, o czym mowa w przepisie, działał w
zamiarze popełnienia tego przestępstwa w warunkach §2, bo sądził, że ciąży na nim obowiązek opieki i w rzeczywistości sprawca nie dokonał przestępstwa w
tych warunkach, bo w rzeczywistości obowiązek na nim nie ciążył, mamy tu do czynienia ze spełnieniem się trzech warunków: usiłowania, zamiaru, ????????
do bezpośredniego urzeczywistnienia tego zamiaru i braku dokonania z art. 160 §2 KK – sprawca więc odpowiada z art. 160 §2 KK, zw. Z art. 13 §1 KK.

Np. art. 160 §2 KK – na sprawcy w rzeczywistości ciąży obowiązek opieki, ale czyniąc to, o czym mowa w przepisie, tego sobie nie uświadamia, nie
uświadamia sobie tego, iż popełnia czyn wypełniający znamiona typu kwalifikowanego; obiektywnie spełnione są warunki tego przestępstwa i gdyby
wypełnienie się obiektywne znamion było wystarczającym warunkiem odpowiedzialności, to bez cienia wątpliwości można by było ukarać sprawcę z §2; w
warunkach zasady subiektywizmu nie tylko wypełnienie obiektywne znamion jest warunkiem odpowiedzialności, ale także objęcie tych znamion umyślnością
względnie nieumyślnością (gdy chodzi o ten przepis, to on wymaga umyślności) – nie można go więc ukarać z tego przepisu, a więc należy go ukarać z §1,
mimo, że obiektywnie spełniona była okoliczność determinująca surowszą odpowiedzialność karną.

AD 2) Błąd co do okoliczności wyłączających przestępstwo.

Okolicznościami wyłączającymi przestępstwo są nie tylko okoliczności uregulowane w Roz 3 KK, ale także znajdujące się poza nim (poza tym rozdziałem i poza
kodeksem). Jedne z nich wyłączają bezprawność, inne – winę.

W przypadku błędu co do okoliczności wyłączających przestępstwo – sprawca pozostaje w błędzie, co do tego, czy działał w warunkach istnienia okoliczności
wyłączających przestępstwo.
Błąd ten może przejawiać się w postaci urojenia (np. sprawca sądzi, że działa w warunkach art. 25 §1 KK) i nieświadomości (np. sprawca popełnia czyn
zabroniony pod groźbą kary, czyniąc to w rzeczywistości w warunkach obrony koniecznej, ale nie uświadamia sobie tego, że to obrona konieczna).
Regulacja dotyczy błędu co do okoliczności wyłączających przestępstwo zawarte w art. 29 KK.

26

Regulacja ta dotyczy jedynie urojenia zarówno co do okoliczności wyłączających bezprawność i winę. Mimo, że przesłanki okoliczności wyłączających
przestępstwo spełnione nie są, sprawca korzysta z bezkarności tak jakby działał obiektywnie w warunkach okoliczności wyłączających przestępstwo. Jest to
regulacja korzystna dla sprawcy, bo gdyby jej nie było, nie mógłby on korzystać z bezkarności. Może korzystać on z tej bezprawności pod warunkiem, że to jego
urojenie uznane zostanie za urojone. Jeśli to urojenie jest nieusprawiedliwione, sprawca ponosi odpowiedzialność, ale odpowiedzialność ta jest łagodniejsza,
ponieważ możliwe jest tu fakultatywne nadzwyczajne złagodzenie kary w takim wypadku.

Błąd co do okoliczności wyłączających przestępstwo występujący w postaci nieświadomości, w ogóle nie został uregulowane w KK, w przypadku takiego błędu
mogą pojawić się dwa rozwiązania:
-sprawca popełnia czyn obiektywnie działa w warunkach okoliczności wyłączających przestępstwo, np. w obronie koniecznej, to należałoby stosować przepisy
dot. Tej okoliczności, bo to co zrobił było rzeczywiście obroną, a gdyby tego nie zrobił to sam poniósłby szkodę; więc skoro obiektywnie działał w tych
okolicznościach, to nie powinien ponosić odpowiedzialności karnej.
- w warunkach obowiązywania zasady subiektywizmu – warunki okoliczności wyłączających przestępstwo muszą w warunkach, gdy wymagana jest umyślność,
być objęte świadomością, aby to co obiektywne, jest okolicznością wyłączającą przestępstwo rzeczywiście nią było; a skoro w przypadku nieświadomości ten
warunek nie jest spełniony, to wobec sprawcy nie można stosować przepisów o okoliczności wyłączającej przestępstwo, a więc należy skazać go na czyn, który
popełnił, choć obiektywnie dokonał czynu w warunkach okoliczności wyłączających przestępstwo.

Dominuje pogląd [Szwarc], że skuteczność okoliczności wyłączających przestępstwo zdeterminowana jest obiektywnym urzeczywistnieniem się znamion tej
okoliczności i objęcie tych znamion świadomością. A skoro nie objął swoją świadomością a obiektywne warunki okoliczności wyłączających przestępstwo
zostały spełnione, to nie można stosować wobec niego przepisu dotyczącego tej okoliczności i należy go ukarać za to, co uczynił. Tak więc jeśli zabił
odpowiada z art. 148 §1 KK, jednakże powinien odpowiadać on nie z tytułu dokonania, lecz z tytułu usiłowania, bo on chciał zabić w warunkach, gdy nie było to
obroną konieczną – odpowiada z art. 148 §1 KK w zw. z art. 13 §1 KK.

Błąd co do okoliczności wyłączających przestępstwo (bezprawność albo winę):

a)

Urojenie

- usprawiedliwione (wyłącza przestępstwo),
- nieusprawiedliwione (odpowiedzialność karna, fakultatywne złagodzenie)

b)

Nieświadomość.

AD 3) Błąd co do prawa

Faktem będącym przedmiotem błędu jest to, czy czyn jest, czy nie jest czynem zabronionym pod groźbą kary.

Błąd co do prawa:

a)

Urojenie bezprawności czynu.

b)

Nieświadomość bezprawności czynu.

AD a) Sprawca realizuje jakiś czyn w głębokim przekonaniu, że czyn ten jest zabroniony pod groźbą kary, gdy tymczasem w rzeczywistości nie jest zabroniony
pod groźbą kary; w przypadku urojenia bezprawności, nie ma odpowiedzialności karnej, bo sprawca dopuszcza się czynu, który zabroniony pod groźbą kary nie
jest – nie ma więc przepisu, z którego możemy go ukarać, art. 1 §1 KK wymaga, by czyn był zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia
jako warunek egzekwowania odpowiedzialności karnej; można go co najwyżej potępić za złą wolę, ale karać go za to nie można.
AD b) Sprawca dopuszcza się czynu zabronionego pod groźbą kary, wypełnia ustawowe znamiona określonego typu przestępstwa, wypełnia przy tym
znamiona świadome, ale nie wie, że czyniąc to dopuszcza się czynu zabronionego pod groźbą kary, gdyby nie było regulacji ustawowej, możliwe by były
rozwiązania:
-odpowiedzialność karna mimo nieświadomości bezprawności czynu (nieświadomość, nieznajomość prawa szkodzi) – ignorantia iuris nocet; nieświadomość nie
chroni więc sprawcy przed odpowiedzialnością karną.
-nieświadomość bezprawności czynu wyłącza odpowiedzialność karną (nieświadomość bezprawności czynu nie szkodzi, wręcz usprawiedliwia) – ignorantia
iuris non nocet; sprawca nie ponosi więc odpowiedzialności, jeżeli nie uświadamia sobie, że dany czyn jest zabroniony – nieświadomość bezprawności:

•

nieraz wyłącza odpowiedzialność karną

•

uzasadnia złagodzenie odpowiedzialności karnej. Jest to rozwiązanie kompromisowe.

Ustawodawca uregulował tę kwestię w art. 30 KK; rozwiązanie to jest tym trzecim rozwiązaniem (kompromisowym) – z dwoma sposobami tego rozwiązania
odpowiedzialność ta jest wyłączona, gdy ta nieświadomość jest usprawiedliwiona; gdy nie jest usprawiedliwiona, czyli jest nieusprawiedliwiona, to co prawda
odpowiedzialność karna nie jest wyłączona, ale sąd może (fakultatywnie) zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary; unormowanie to w przypadku
nieświadomości usprawiedliwionej jest zgodne z zasadą subiektywizmu, a przy nieświadomości nieusprawiedliwionej – narusza tę zasadę – naruszenie zasady
subiektywizmu ma tu na względzie ochronę społeczeństwa.

Zgoda pokrzywdzonego:

Jeżeli jakieś przestępstwo godzi w interes pokrzywdzonego, a pokrzywdzony to akceptuje, nie ma nic przeciwko temu, by to jej dobro zostało tym czynem
naruszone, to pojawiło się pytanie, czy sprawca nie powinien nie ponosić odpowiedzialności karnej.

W KK nie ma przepisu, który by stanowił o wyłączeniu odpowiedzialności przez zgodę pokrzywdzonego.
Brak odpowiedzialności karnej przy zgodzie pokrzywdzonego dotyczy takich dóbr prawnych, którymi pokrzywdzony może samodzielnie dysponować, a więc
takich, jak nietykalność cielesna, drobne uszkodzenie ciała. Linią demarkacyjną dla takich dóbr jest podział przestępstw na ścigane z oskarżenia publicznego i
prywatnego. Dobra zaliczające się do grupy, na których naruszenie może sam pokrzywdzony wyrazić zgodę, to te, których naruszenie odbywa się z oskarżenia
prywatnego i oskarżenia publicznego na wniosek pokrzywdzonego.

Warunki dopuszczalności przerywania ciąży:

Przerywanie ciąży jest w zasadzie przestępstwem (art. 152 1 KK). Ustawą określającą okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną za przerwanie ciąży
jest ustawa z dnia 7 stycznia 1993 o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (PlanRoU).

Przestępstwa dot. karalnego przerywania ciąży ujęte są w kilku przepisach KK, ujętych w rozdziale przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu – 4 grupy przepisów
regulujących zamachy na życie i zdrowie człowieka:

a)

Przestępstwa przeciwko człowiekowi po urodzeniu, np. art. 148KK

27

b)

Przepisy regulujące uszczerbki na zdrowiu, np. art. 156 KK

c)

Przepisy chroniące życie lub zdrowie człowieka, np. art. 162 KK, art. 160 KK

d)

Przepisy regulujące zamachy na życie człowieka nienarodzonego, czyli przestępstwa przerywania ciąży – spośród tych przepisów można wyróżnić

dwie grupy typów przestępstw:

- Przerywanie ciąży dokonujące się za zgodą kobiety ciężarnej – art. 152 KK, art. 154 (typ kwalifikowany) KK
- Przerywanie ciąży dokonujące się bez zgody kobiety – art. 153 KK, art. 154 KK.

W pierwotnej wersji ustawa z 1993 r. regulowała trzy przypadki dopuszczalności przerywania ciąży:
- Niebezpieczeństwo utraty życia lub uszczerbku na zdrowiu
- Badania prenatalne wykazały, że dziecko jest nieuleczalnie chore – „względy eugeniczne”.
- Uzasadnione podejrzenie, że ciąża jest następstwem czynu zabronionego.

W 1996 r. ustawę tę znowelizowano i dodano czwartą przesłankę: ciężkie warunki życiowe lub trudna sytuacja osobista. Przesłanka ta utraciła moc na
podstawie wyroku TK (po stwierdzeniu w 1997 niekonstytucyjności tego przepisu. TK nie miał jeszcze kompetencji do uchylenia takiego przepisu – TK mógł
jedynie stwierdzić o sprzeczności przepisu z konstytucją, a to sejm mógł jedynie zmienić zakwestionowany przepis – po wyroku TK sejm nie zmienił jednak
określonej ustawy; w międzyczasie jednak weszła regulacja konstytucji, że TK ma uprawnienie do uchylenia przepisów uznanych za sprzeczne z konstytucją,
gdy więc to uprawnienie weszło w życie, ukazało się obwieszczenie Prezesa TK 18. grudnia 1997 o utracie mocy obowiązującej tego przepisu.

Warunki dopuszczalności przerywania ciąży z uwagi na zagrożenie życia lub zdrowia kobiety ciężarnej (art. 4a ust 1 pkt. 1 PlanRoU):

1.

Stwierdzenie przez lekarza zagrożenia dla życia lub zdrowia kobiety ciężarnej (art. 4a ust 5 i 9 PlanRoU)

2.

Przerywanie ciąży może być dokonane wyłącznie przez lekarza (art. 4a ust 1 i 9 PlanRoU)

3.

Dokonane w szpitalu (art. 4a ust 3 PlanRoU)

4.

Pisemna zgoda kobiety ciężarnej (art. 4a ust 4 PlanRoU)

Warunki dopuszczalności przerywania ciąży ze względu na warunki eugeniczne (art. 4a ust 1 pkt. 2 PlanRoU):

a. Stwierdzenie przez lekarza ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia albo nieuleczalnej choroby zagrażającej życiu (art. 4a ust 5 i 9 PlanRoU)

b. Płód nie ma zdolności do samodzielnego życia (art. 4a ust 2 PlanRoU)

c. Zabieg przeprowadzony wyłącznie przez lekarza (art. 4a ust 1 i 9 PlanRoU)

d. Dokonany w szpitalu (art. 4a ust 3 PlanRoU)

e. Pisemna zgoda kobiety lub przedstawiciela ustawowego / sądu opiekuńczego (art. 4a ust 4 PlanRoU)

Warunki dopuszczalności przerywania ciąży z uwagi na uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego (art.4a ust 1 pkt. 3
PlanRoU):

1.

Wystąpienie okoliczności stwierdza prokurator (art. 4a ust 5 PlanRoU)

2.

Od początku ciąży nie upłynęło więcej niż 12 tyg. (art. 4a ust 2 PlanRoU)

3.

Zabieg przeprowadzony przez lekarza (art. 4a ust 1 i 9 PlanRoU)

4.

Przeprowadzony w szpitalu lub prywatnym gabinecie lekarskim (art. 4a ust 3 i 8 PlanRoU)

5.

Pisemna zgoda kobiety ciężarnej (art. 4a ust 4 PlanRoU)

VII. ZBIEG PRZESTĘPSTW I PRZEPISÓW

1)

Uwagi ogólne

Na ogół jest tak: sprawca dopuszcza się jednego zachowania  jest to jeden czyn  narusza jeden przepis KK  Wypełnia znamiona jednego przestępstwa


ponosi więc jedną odpowiedzialność karną. Na przykład kieszonkowiec wyciąga komuś portfel z marynarki – jedno9 zachowanie i jeden czyn, czynem tym

wypełnia znamiona przestępstwa z art. 278 §1 KK a tym samym ponosi odpowiedzialność z tego przepisu.

Powszechnym wypadkiem jest także to, że gdy sprawca dopuszcza się kilku zachowań to przypisuje mu się kilka czynów te kilka czynów narusza przepis
albo przepisy KK  wypełnia nimi znamiona kilku przestępstw wielokrotna odpowiedzialność karna.

Problem pojawia się dopiero wtedy, gdy sprawca jednym czynem wywołuje kilka skutków, naruszając kilka przepisów, wypełniając znamiona kilku przestępstw,
albo sprawca kilkoma zachowaniami realizuje czyn wypełniając znamiona przestępstwa, np. art. 207 KK.

2)

Zbieg przestępstw

Chodzi tu o przypadki, w których mamy do czynienia z kilkoma zachowaniami, które z reguły traktowane są jako kilka czynów i w rezultacie traktowanych jako
kilka odrębnych przestępstw

Zbieg przestępstw:
a) Jednorodzajowy zbieg przestępstw (np. art. 278 §1 KK – kradzież) – Każdym kolejnym czynem sprawca naruszył to samo przestępstwo,
b) Wielorodzajowy zbieg przestępstw (np. art. 248 §1 i 270 §1 i 278 §1 i 288 §1 KK) – każdym kolejnym czynem sprawca dokonał (wypełnił znamiona) innego
przestępstwa

Realny (rzeczywisty) zbieg przestępstw – kilka zachowań w prawie karnym traktujemy jako odrębne czyny a te jako odrębne przestępstwo.. Przeciwieństwem
zbiegu realnego przestępstw jest „zbieg pozorny przestępstw” (kilka zachowań, które są, albo nie są wprawdzie w prawie karnym traktowane jako odrębne
czyny, ale mimo wszystko to te kilka zachowań traktujemy jako jedno przestępstwo i tylko raz egzekwuje się odpowiedzialność karną).

Odpowiedzialność karna w razie realnego zbiegu przestępstw, tryby egzekwowania odpowiedzialności karnej:

a.

Kary odrębnie wymierzone i odrębnie wykonywane, ile przestępstw tyle kar, tryb znajduje zastosowanie, jeżeli nie są spełnione warunki dla któregoś z

dwóch następnych trybów.

b.

Kary odrębnie wymierzane i łączone w karę łączną (art. 85 i następne KK) – aby je zastosować muszą być spełnione odpowiednia warunki.

c.

Jedna kara wymierzona za wszystkie przestępstwa ujmowane jako ciąg przestępstw (art. 91 KK) - aby je zastosować muszą być spełnione

odpowiednie warunki.

28

AD. 1.

Zachowanie 1

Zachowanie 2

Zachowanie 3

Czyn 1

Czyn 2

Czyn 3

Realizacja zamiaru

Realizacja zamiaru

Realizacja zamiaru

Przestępstwo 1

Przestępstwo 2

Przestępstwo 3

Odpowiedzialność karna 1

Odpowiedzialność karna 2

Odpowiedzialność karna 3

Mamy do czynienia z trzema przestępstwami i za każde z tych przestępstw egzekwowana jest odpowiedzialność karna, a więc ile przestępstw tyle kar.

AD. 2. Tryb ten został uregulowany w art. 85 i następne KK. Polega ono na tym, że za każde przestępstwo wymierzana jest kara, ale nie wykonuje się ich
odrębnie, kary te łączy się ze sobą w tzw. „karę łączną” – ta podlega wykonaniu.
Warunki, aby móc stosować ten tryb:
-Sprawca popełnia dwa lub więcej przestępstw.
-Przestępstwa te zostały popełnione zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nie prawomocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw:

AD wykres 1) Nie można zastosować tu trybu 2, bo warunki nie są spełnione – zastosujemy tryb 1
AD wykres 2) Warunki są spełnione – stosujemy tryb 2
AD wykres 3) Warunki zostały spełnione dla przestępstw 1, 2 i 3, kara za przestępstwo 4 jest odrębnie wykonywana

Wymiar kary w przypadku zbiegów przestępstw określonych w art. 85:

a)

Łączenie kar wymierzonych za kilka przestępstw z tym samym wyrokiem. Kara łączna (wykres drugi).

b)

Łączenie w wyroku łącznym kar wymierzonych za kilka przestępstw odrębnymi wyrokami (wykr 3 – wyrok łączny w przypadku skazywania za trzy
przestępstwa).

AD. 3. Mamy tu kilka zachowań, które traktujemy jako kilka czynów odrębnych, każdy z tych czynów jest odrębnym przestępstwem, ale nie wymierza się kary
za każde odrębne przestępstwo, a od razu jedną karę z tytułu popełnienia tych przestępstw.

Warunki z art. 91 §1 KK:

1)

Dwa lub więcej przestępstw.

2)

Wypełnienie przez wszystkie przestępstwa znamion tego samego typu przestępstwa –

„na podstawie przepisu, którego znamiona każde z tych

przestępstw wyczerpuje”, np. same kradzieże; zbieg jednorodzajowy

3)

Przestępstwa popełnione w krótkich odstępach czasu

– uznaje się, że okres ten nie może przekraczać 6 miesięcy (SN).

4)

Przestępstwo popełnione w sposób podobny,

na przykład wszystkie kradzieże są kradzieżami kieszonkowymi.

5)

Przestępstwo popełnione przed zapadnięciem pierwszego wyroku

, chociażby nieprawomocnego, w stosunku do któregokolwiek z tych przestępstw.

Kara wymierzona jest jedna, z tego przepisu, z którego znamiona każde z przestępstw pozostających w ciągu przestępstw wyczerpuje; kara wymierzona jest w
granicach sankcji za to przestępstwo, tak jakby sprawca tylko raz naruszył dany przepis. Z uwagi na to, że sprawca wielokrotnie wypełnił znamiona
przestępstwa, sąd może wymierzyć surowszą karę – może wyjść poza górną granicę zagrożenia (kary) przekraczającą o połowę górną granicę zagrożenia (np.
art. 278 §1 – górna granica 5 lat, sąd może wymierzyć d o 7.5 roku).

Tryb pierwszy jest najbardziej niekorzystny dla sprawcy, bo musi on oddzielnie wykonywać kary wymierzone za poszczególne czyny. Natomiast w trybie drugim
występuje kara łączna, która zawsze jest nieco mniejsza, niż suma wymierzonych odrębnie kar. Tryb 3 jest także korzystniejszy dla sprawcy, bo to zaostrzenie
kary jest przeważnie niższe niż suma odrębnie wymierzonych kar za poszczególne przestępstwa.

Pozorny zbieg przestępstw – jest kilka zachowań, w rezultacie kilku czynów, powinno być też kilka przestępstw, ale przestępstwo jest jedno. Te kilka zachowań
kwalifikuje się jako jedno przestępstwo i w rezultacie sprawca ponosi tylko jedną odpowiedzialność karną.

3)

Pozorny zbieg przestępstw:

29

1.

Zachowanie współkaralne (współukarane):

a)

Pochłanianie form współdziałania.

b)

Pochłanianie stadiów przestępstwa.

c)

Zachowanie:

- uprzednie
- następcze
2. Tzw. przestępstwa wieloszynowe – nazwa ta jest konwencjonalna.
3. Tzw. przestępstwa wieloodmianowe – nazwa ta jest konwencjonalna.
4. Tzw. czyny zbiorowe.
5. Wielość skutków.
6. Przestępstwa trwałe.
7. Przestępstwa ciągłe.

AD. 1. a) Na przykład podżegacz lub pomocnik sam w końcu dokonuje przestępstwa, do którego namawiał lub do którego udzielał pomocy. Zrobił on więc
jedno i drugie, każdym z tych zachowań zrealizował znamiona ukarania za odpowiednie przestępstwo – racjonalne by było więc ukaranie za podżeganie lub
pomocnictwo i za sprawstwo; na gruncie prawa karnego podżegacz lub pomocnik karany jest raz  popełnienie tego samego przestępstwa w formie bardziej
zaawansowanej (jaką tu jest sprawstwo) pochłania sobą ewentualną odpowiedzialność za popełnienie tego samego czynu zabronionego w innych formach,
mniej zaawansowanych formach (tutaj podżeganie lub pomocnictwo); nie ma w KK regulacji dot. tej kwestii, postępowanie takie jest czymś w rodzaju konwencji
prawniczej;
b) Na przykład sprawca dopuszcza się usiłowania, ale następnie dokonał tego czynu zabronionego; usiłowanie jest pochłaniane przez dokonanie, ale
warunkiem jest to samo przestępstwo, sprawca ponosi więc jedną odpowiedzialność karną.
c) [podr.] np. sprawca strzela do X, kula uszkadza ubranie ofiary – sprawca odpowiada jedynie za spowodowanie poważniejszego skutku, sprawca nie
odpowiada za skutek, który powstał po drodze do realizacji skutku, który był zamierzony.

AD. 2. Np. artykuł 130 KK „(…) bierze udział w działalności obcego wywiadu” – z tego przepisu można ukarać sprawcę w przypadku, gdy dopuścił się on raz
takiego zachowania – raz coś przekazał obcemu wywiadowi – to już bierze udział w działalności obcego wywiadu; jeżeli sprawca przez dłuższy lub krótszy czas
dokonał kilku takich zachowań (przekazuje informacje) – każde z tych odrębnych zachowań uzasadniłoby już kwalifikację z tego przepisu – to uznaje się tę całą
działalność sprawcy za jedno przestępstwo [konwencja] popełnione w okresie od … do w postaci określonych zachowań – te zachowania są tylko elementami
tego jednego przestępstwa.

AD. 3. Znamiona czasownikowe określone są w postaci złożonej, alternatywnej; np. art. 263 §2 – znamieniem czasownikowym jest „posiada”, ale mamy tu dwa
znamiona: „posiada broń” lub „posiada amunicję” – już samo posiadanie broni jest wypełnieniem tego przestępstwa, samo posiadanie amunicji jest
wypełnieniem tego przestępstwa, a także posiadanie broni i amunicji jest wypełnieniem tego przestępstwa, traktowane jest jako jedno przestępstwo; np. art. 291
§1 – mamy tu 4 znamiona: „nabywa lub pomaga do jej zbycia albo … przyjmuje lub pomaga do jej ukrycia” – jeżeli sprawca realizuje jedno z tych zachowań, to
przypisuje mu się paserstwo, także jeżeli realizuje więcej niż 2 albo 2, to przypisuje mu się jedno przestępstwo i ponosi jedną odpowiedzialność karną [odnosi
się to do jednej rzeczy], odrębną odpowiedzialność ponosi się wtedy, gdy dwa zachowania realizowane są w stosunku do różnych rzeczy.

AD. 4. Np. art. 207 § 1 – „znęca się” – jedno przestępstwo przypisuje się sprawcy, gdy znęcał się tylko raz, a także, gdy znęcał się on przez określony czas
wobec tej samej osoby – przypisuje mu się jedno przestępstwo realizowane zachowaniem od… do.
Na przykład art. 208 „rozpijanie małoletniego” – jedno zachowanie a także kilka zachowań w stosunku do tego samego małoletniego traktujemy jako jedno
przestępstwo.

AD. 5. Sprawca powoduje jednym zachowaniem więcej niż jeden skutek, odpowiada on jednak za jedno przestępstwo, np. art. 148 §3 – jednym czynem zabija
sprawca więcej niż jedną osobę; gdyby przepisu §3 nie było, to zabicie kilku osób sprawiałoby, że sprawca odpowiadałby z §1, tak jak odpowiada się w
przypadku zabicia jednej osoby; np. art. 288 §1 – wywołanie jednym zachowaniem więcej niż jednego skutku – uszkodzenie kilku rzeczy – sprawca odpowiada
z tego przepisu też jak ten, który uszkodził swoim zachowaniem jedną rzecz.

AD. 7. Kilka zachowań pozornie sprawiających wrażenie kilku przestępstw traktuje się jako jedno przestępstwo – sytuację tę nazywa się w prawie karnym
„czynem ciągłym” albo „przestępstwem ciągłym” (art. 12 KK);

Warunki przestępstwa ciągłego:
- dwa lub więcej zachowań;
- zachowania realizowane w krótkich odstępach czasu – nie więcej niż 6 miesięcy [SN];
- zachowania realizowane w wykonaniu z góry powziętego zamiaru – nie ma przestępstwa ciągłego, gdy nie ma tego zamiaru, dotyczącego wszystkich
zachowań, powziętego przed realizacją pierwszego z nich, nie wystarczy więc popełnienie identycznych zachowań, jeżeli nie towarzyszy temu z góry powzięty
zamiar;
- tożsamość pokrzywdzonego w przypadku zamachu na dobro osobiste.
Jeżeli te warunki są spełnione, traktuje się tych kilka zachowań jako jeden czyn, jako jedno przestępstwo.
Art. 12 KK nie stanowi o tym, jak karać w takim wypadku, co należy rozumieć w ten sposób, że jeżeli taki wypadek traktowany jest jako jeden czyn zabroniony,
to należy wymierzyć karę, która jest przewidziana za jeden taki czyn zabroniony, a więc w granicach ustawowego zagrożenia przewidzianego za ten czyn.

Zbieg przepisów

Jednym zachowaniem sprawca realizuje jeden czyn, który wypełnia znamiona tylko jednego przestępstwa, wypełnia znamiona jednego przepisu określającego
to przestępstwo, np. dokonywał kradzieży.
Bywa tak, że sprawca jednym zachowaniem wypełnia znamiona więcej niż jednego przestępstwa, narusza więcej, niż jeden przepis KK, np. sprawca jednym
czynem wypełnia znamiona art. 197 §1 i art. 201 KK, albo art. 278 §1 i art. 279 §1.

4)

Zbieg przepisów:

1.

Pozorny (pomijalny).

30

2.

Rzeczywisty.

AD. 1. W rzeczywistości nie występuje tu zbieg przepisów, bez wątpienia w tym przypadku sprawca jest karany raz, raz ponosi odpowiedzialność karną. Z
pozornym zbiegiem przepisów mamy do czynienia, gdy między wchodzącymi w grę przepisami (wydawałoby się naruszanymi przez sprawcę jednym czynem)
zachodzi określona reakcja:

a)

Wyłączenie przepisu ogólnego przez przepis szczególny (lex specialis derogat legi generali):

Czyn realizujący znamiona przestępstw określonych w przepisach:
Przepis ogólny  przepis szczególny
Art. 148 §1 KK  Art. 148 §4 KK
Art. 278 §1 KK  Art. 279 §1 KK

Przepis szczególny wyklucza stosowanie przepisu ogólnego; jeśli czyn wypełnia pozornie znamiona przestępstwa ujętego w przepisie ogólnym i przestępstwa
ujętego w przepisie szczególnym to tylko przepis szczególny znajduje zastosowanie – z tego przepisu wylicza się karę – nie ma więc zbiegu przepisów.

b)

Wyłączenie przepisu posiłkowego przez przepis główny (lex primaria derogat legis subsidiaria)

Czyn realizujący znamiona przestępstw określonych w przepisach:
Przepis posiłkowy  przepis główny
Art. 231 §2 ??? art. 231 §4  Art. 228 §1

Nazwa „posiłkowy” sugeruje, że znajduje on zastosowanie posiłkowo, jeżeli główny nie znajduje zastosowania, jeżeli znajduje zastosowanie przepis główny, to
przepis posiłkowy zostaje wyłączony – nie ma tym samym zbiegu przepisów; sprawca karany jest z przepisu głównego; jeśli przepis główny nie znajduje
zastosowania, to sprawca odpowiada z przepisu posiłkowego.

c)

Wyłączenie przepisu konsumowanego przez przepis konsumujący (lex consuments derogat legi consumpta).

Czyn realizujący znamiona przestępstw określonych w przepisach:
Przepis konsumowany  Przepis konsumujący:
Art. 190 §1 KK  Art. 197 §1 KK

Przestępstwo zgwałcenia można m.in. popełnić groźbą bezprawną (definicja – art. 115 §12 KK), która zawiera w sobie groźbę karalną; stosując więc groźbę
bezprawną przy zgwałceniu, sprawca wypełnia także znamiona przestępstwa groźby karalnej – nie każe się go jednak z dwóch przepisów; pojęcie groźby
karalnej mieści się w pojęciu groźby bezprawnej, zatem jeśli sprawca posługuje się groźbą karalną przy gwałcie – odpowiada tylko z art. 197 KK. Przepis art.
197 §1 słowami „groźba bezprawna” konsumuje przepis o groźbie karalnej a więc konsumuje art. 190 §1.

AD. 2. Sprawca swoim zachowaniem wypełnia znamiona dwóch lub więcej przestępstw, narusza dwa lub więcej przepisów KK; gdy między przepisami żadna z
relacji określonych przy zbiegu pozornym przepisów w/w wchodzi w grę; np. art. 187 §1 i art. 201 KK; jeżeli mamy do czynienia ze zbiegiem rzeczywistym, tzn.,
że oba przepisy nadają się do stosowania – pojawia się więc pytanie, czy karać sprawcę raz, czy dwa razy; w KK różnych państw stosuje się trzy typy
rozwiązań:

a)

Idealny (jednoszynowy) zbieg przestępstw – [w stos. do przykładu] sprawcy przepisuje się tyle przestępstw ile naruszył przepisów. Sprawca
skazywany jest za dwa przestępstwa z każdego z naruszonych przepisów; sprawca karany jest z dwóch przepisów, bo przypisuje mu się dwa
przestępstwa, choć dokonał tego jednym czynem; sprawcy przypisuje się tyle przestępstw ile naruszył przepisów.

b)

Eliminacyjny zbieg przepisów – sprawcy przypisuje się tylko jedno przestępstwo, to, za które grozi surowsza odpowiedzialność karna i tylko z
przepisu z regulującego to przestępstwo raz egzekwuje się odpowiedzialność karną i tylko z tego przepisu raz wymierza się karę, w kwalifikacji
prawnej jego czynu wskazany byłby tylko przepis przewidujący surowszą sankcję (art. 197 §1 KK) tak jakby wypełnił tylko znamiona tego
przestępstwa; mankamentem tego rozwiązania jest to, że nie uwzględnia się przepisu o łagodniejszej sankcji (art. 201KK); art. 201 jest eliminowany
przez art. 197 §1 KK; W przypadku tego rozwiązania nie można sprawcy karać w ramach recydywy, jeżeli popełnia przestępstwo z przepisu
łagodniejszego (art. 201 KK), bo przestępstwa tego nie było w kwalifikacji karnej (sprawca nie jest z art. 201 KK karany w przypadku zbiegu).

c)

Kumulatywny zbieg przepisów – tym jednym czynem naruszającym oba przepisy sprawca popełnił jedno przestępstwo, ale w kwalifikacji prawnej tego
opisanego przestępstwa wskazuje się, że to przestępstwo wypełnia znamiona obu przestępstw; karę wymierza się jedną – na ogół z przepisu
surowszego; nazwa kumulatywny wskazuje, że choć mamy jedno przestępstwo, to w kwalifikacji prawnej wskazujemy wszystkie naruszone przepisy;
rozwiązanie to koresponduje z zasadą, że karać za jeden czyn można tylko raz; nie ma tutaj mankamentu jak przy eliminacyjnym zbiegu przepisów –
można zastosować recydywę tak, jeśli popełnił po odbyciu kary przestępstwo z art. 197 §1, jak i z art. 201 KK.

W polskim KK, który rozwiązuje kwestie zastosowania jednej z tych trzech metod, jest art. 11 KK, wskazuje on na stosowanie metody kumulatywnego zbiegu
przepisów.

Koncepcja idealnego (jednoszynowego) zbiegu przepisów obowiązuje w polskim prawie karnym (sensu largo) w 2 przypadkach:

a)

Zbiegającymi przepisami są przepisy prawa karnego skarbowego i przepisy prawa karnego powszechnego – mocą regulacji KKS odpowiedzialność z
tytułu obydwu przestępstw wzajemnie się nie wyklucza, sprawcy może być przypisane tak przestępstwo z KKS, jak i z KK. Odpowiedzialność ta
podlega złagodzeniu, bo przepisy KKS przewidują, że jeżeli tak sprawca został wcześniej skazany z tytułu przestępstwa z KK, to można odstąpić od
wymierzenia kary z tytułu popełnienia tym samym czynem przestępstwa skarbowego albo wymierzając karę można w każdym razie uwzględnić karę
wymierzoną z tego tytułu, że został skazany z KK.

b)

Zbiegają się przepisy określające jakiś typ przestępstwa z KK i przepisy określające znamiona wykroczenia z KW – regulacja KW stanowi, że jedna
odpowiedzialność nie wyklucza drugiej, odpowiedzialność może być złagodzona, bo przepisy KW stanowią, że jeśli sprawca został ukarany najpierw
za przestępstwo, to można postępowania w sprawach o wykroczenia w ogóle nie wszczynać, a wszczęte umorzyć, albo można od wymierzenia kary
za wykroczenie odstąpić.

VIII.

KARY I ŚRODKI KARNE

1)

Uwagi ogólne

31

1.

To tradycyjne, podstawowe środki przewidziane za przestępstwa wymierzane sprawcom, którzy podlegają odpowiedzialności karnej;

środki te w

poprzednim prawie karnym (KK, 1932r i 1969r) nazywane były karami zasadniczymi [wyróżniało się kiedyś kary zasadnicze(dzisiaj kary) i kary
dodatkowe (dzisiaj środki karne)].

2.

Są one dodatkowymi środkami, które wymierza się sprawcom przestępstw obok kar, ale wyjątkowo można je wymierzyć bez wymierzenia ich obok

kary.

3.

[łac. Probacja – próba] Stosowanie wobec sprawcy pewnych środków tytułem próby i jednoczesnym ustaleniem tego okresu próby i w zależności od
przebiegu tego okresu próby. Ten pierwotnie orzeczony środek probacyjny albo staje się środkiem definitywnym, albo w jego miejsce stosuje się
pierwotnie, zasadniczo przewidziane wobec sprawcy środki. W polskim prawie karnym występują trzy środki probacyjne:

a)

Warunkowe umorzenie postępowania karnego – KK pozwala w wyjątkowych przypadkach umorzyć postępowanie – sąd ustala pewien
okres próby i w zależności od przebiegu tego okresu albo umorzenie staje się umorzeniem definitywnym i sprawca już nigdy nie poniesie
odpowiedzialności za popełniony czyn, albo postępowanie będzie podjęte – sprawca zostanie ukarany za popełniony czyn.

b)

Warunkowe zawieszenie wykonania kary – sąd wskazuje sprawcę i wymierza mu karę, ale postanawia, że warunkowo kara nie będzie

wykonywana – ustala okres próby i od przebiegu okresu próby zależy, czy ta kara nigdy nie zostanie wykonana, czy sprawca będzie musiał
ją jednak wykonać.

c)

Warunkowe zwolnienie z kary (warunkowe przedterminowe zwolnienie) – sąd wymierza karę i skazany tę kawę wykonuje, ale przed
wykonaniem kary w całości sąd zwalnia go od odbycia reszty kary - ustala okres próby i od przebiegu tego okresu zależy, czy skazany już
nigdy reszty kary nie wykona, czy będzie musiał jednak resztę wykonać.

4. Kary mają zabezpieczyć społeczeństwo przed sprawcą przestępstwa

5. Kary kryminalne (kary sensu stricte)

a)

Kary przewidziane za przestępstwa powszechne w KK

b)

Inne kary przewidziane np. za przestępstwa wojskowe oraz przestępstwa i wykroczenia skarbowe.

Kary ze względu na rodzaj dotkniętego dobra:
- na życiu (np. kara śmierci)
- na ciele (np. kara chłosty)
- na wolności (np. kara pozbawienia wolności
- na mieniu (np. grzywna)
- na niektórych prawach jednostki

2)

Kary

Kary dzielimy na:

a)

Kary zasadnicze

b)

Kary dodatkowe

Kary ze względu na samoistność ich charakteru:

32

a)

Samoistne

b)

Niesamoistne

AD a) Kary, które mogą być wymierzone jako jedyny środek, jako jedyna kara, obok niej drugiej kary wymierzyć nie można.
AD b) Charakteryzują się tym, że obok tych kar może być wymierzona druga kara – sprawca wykonuje obie kary, pod warunkiem, że obie te kary mają
charakter kar niesamoistnych.

Kara zastępcza – kara orzekana w miejsce pierwotnie orzeczonej kary już po uprawomocnieniu się wyroku, np. kara pozbawienia wolności w miejsce kary
grzywny.

Kary:

a)

Bezwzględne – taka kara musi być wykonana

b)

Orzekane z warunkowym zawieszeniem wykonania – jest to istota środka probacyjnego; sąd wymierza karę i tytułem próby zawiesza wykonanie tej
kary.

Katalog kar zawiera art. 32 KK. Środki te zostały wymienione od kary najłagodniejszej do kary najsurowszej. Ujęcie kar w takiej właśnie kolejności jest
przejawem zasady, w myśl której do środków surowszych należy sięgać tylko w razie konieczności, gdy te łagodniejsze okazałyby się bezskuteczne albo z
innych powodów nie można ich wymierzyć.

Kary 25 lat pozbawienia wolności nie było w Kodeksie Karnym z 1934 r., pojawiła się dopiero w Kodeksie Karnym z 1969 r. Kara dożywotniego pozbawienia
wolności była w KK z 1932 r., ale nie było jej w pierwotnej wersji KK z 1969 r., została dodana dopiero pod koniec obowiązywania tego kodeksu.

1. Grzywna

Art. 33 określa sposób orzekania kary grzywny. Orzeka się ją dwustopniowo:

•

najpierw wyznacza się określoną liczbę tzw. stawek dziennych (10 – 360) – § 1

•

następnie ustala się wysokość pojedynczej stawki dziennej (10zł – 2000zł) – § 3

następnie mnoży się liczbę stawek dziennych i wartość jednej stawki i otrzymujemy kwotę wymierzoną.

W KK z 1932 r. i 1969 r. kara grzywny była wymierzona w postaci kwotowej, wymierzając tę karę sąd od razu ustalał kwotę. Sposób uregulowania zawarty w
obecnym KK uważa się za lepszy, bo ustalając liczbę stawek dziennych sąd kieruje się ciężarem gatunkowym popełnionego przestępstwa, natomiast wysokość
pojedynczej stawki dziennej jest zróżnicowana ze względu na okoliczności wskazana w

§ 3

. Ostateczna kwota może więc być zróżnicowana, mimo że kierując

się tym samym przestępstwem sprawcom powinna być wymierzona ta sama kara.

Art. 33 § 1 stanowi, że liczba stawek dziennych powinna się mieścić w przedziale 10 – 360, chyba że ustawa stanowi inaczej, np. art. 221 – grzywnę wymierza
się do 180 stawek dziennych,
art. 71 § 1 – do 180 stawek dziennych przy warunkowym zawieszeniu kary pozbawienia wolności, do 90 stawek dziennych przy warunkowym zawieszeniu kary
ograniczenia wolności, art. 38 § 2 – przy nadzwyczajnym obostrzeniu do 540 stawek dziennych, art. 86 § 1 – kara łączna grzywny do 540 stawek dziennych;
art. 309 – przy niektórych przestępstwach przeciwko obrotowi gospodarczemu do 2000 stawek dziennych.

Grzywna (liczba stawek dziennych):
REGUŁA:
10 – 360 art. 33 § 1

WYJĄTKI:
10 – 90 art. 71 § 1 i art. 86 § 1
10 – 180 art. 71 § 1 i art. 86 § 1
10 – 540 art. 38 § 2 i art. 86 § 1
10 – 2000 art. 309

Wartość pojedynczej stawki dziennej określa się w myśl zasad określonych w art. 33 § 3.

Wyznaczanie grzywny samoistnej:

a)

grzywna przewidziana w sankcji

- jako jedna kara
- alternatywnie z inną lub innymi karami

b)

brak grzywny w sankcji

W trzech przypadkach grzywna może być orzeczona jeśli nie ma jej w sankcji:
- art. 4 § 3 – jeżeli sprawcy wymierzono karę pozbawienia wolności i po uprawomocnieniu się wyroku zmieniła się regulacja prawna i za dane przestępstwo nie
jest już przewidziana kara pozbawienia wolności, a kary jeszcze nie wykonano lub nie wykonano jej w całości to zamienia się ją na karę grzywny w przeliczeniu
60 stawek dziennych za każdy miesiąc pozbawienia wolności, który został do wykonania;
- art. 58 § 3 i 4 – przy każe pozbawienia wolności do lat 5 sąd może w jej miejsce orzec np. karę grzywny pod warunkiem że orzeka środek karny – nie stosuje
się tego wobec sprawcy który był już uprzednio skazany na karę pozbawienia wolności za występek umyślny bez warunkowego zawieszenia jej wykonania oraz
wobec sprawców występków o charakterze chuligańskim;
- art. 60 § 6 pkt. 2 i 3 – przy nadzwyczajnym złagodzeniu kary pozbawienia wolności za występek sąd wymierza np. karę grzywny

Wymierzenie grzywny samoistnej:

a.

grzywna przewidziana w sankcji z innymi karami – owa inna kara także musi znajdować się w sankcji

- kumulatywnie – mówimy gdy w sankcji kara grzywny przewidziana jest z inną karą i połączone są spójnikiem „i”, np. sankcja brzmi: „podlega grzywnie i karze
pozbawienia wolności”
- alternatywnie z karą pozbawienia wolności (art. 33 § 2) – tylko w jednym przypadku grzywnę można wymierzyć obok innej kary przewidzianej alternatywnie
w sankcji jeśli ta inną kara jest kara pozbawienia wolności i spełniony jest warunek z art. 33 § 2 – jeżeli sprawca dopuściła się czynu w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej lub tę korzyść osiągną, mowa tu o wymierzeniu grzywny obok kary pozbawienia wolności, o której mowa w art. 32 pkt 3 (od 1 miesiąca do 15 lat) –
tzw. terminowej kary pozbawienia wolności

b.

brak grzywny w sankcji – możliwe jest to w trzech przypadkach:

33

- art. 33 § 2 – karę grzywny można wymierzyć wspólnie z terminową karą pozbawienia wolności nawet, gdy przepis nie warunkuje możliwości orzeczenia kary
grzywny, ale musi być spełniony warunek działania w celu osiągnięcia korzyści majątkowych – nie jest to wyrażone expressis verbis, ale zgodnie tak się uważa;
- art. 71 § 1 – sąd obok warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności albo ograniczenia wolności może wymierzyć kare grzywny, grzywna jest
niesamoistna bo towarzyszy innej karze, zgodnie uważa się, że wymierzenie grzywny może nastąpić także jeśli jej w sankcji nie ma co wynika ze słów „jeżeli jej
wymierzenie na innej podstawie nie jest możliwe”;
- art. 289 § 4 – grzywnę orzeka się obok kary pozbawienia wolności za przestępstwo zaboru pojazdu we wszystkich jego typach;

Grzywna:

a)

kara bezwzględna

b)

z warunkowym zawieszeniem jej wykonania (art. 69 § 1)

Z reguły grzywna jest wymierzana jako kara bezwzględna. Od tej reguły przewidziany jest jednak wyjątek przewidziany w treści art. 69 § 1. Przepis ten pozwala
na warunkowe zawieszenie trzech rodzajów kar – kary pozbawiania wolności do 2 lat, kary ograniczenia wolności i kary grzywny. Aby zastosować warunkowe
zawieszenie wykonania kary grzywny musi zostać spełniony warunek merytoryczny – musi być to wystarczające dla osiągnięcia wobec sprawcy celów kary, a w
szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa. Wielkość kary grzywny nie ogranicza w żadnym stopniu zastosowania warunkowego zawieszenia
wykonania tej kary.

Wykonie kary grzywny (art. 44 – 52 KKW):

a)

wykonie dobrowolne – art. 44 § 1 KKW

b)

egzekucja – art. 44 § 2 KKW

c)

zamiana na:

- pracę społecznie użyteczną – art. 45 KKW
- zastępcza kara pozbawienia wolności – art. 46 – 48, art. 52 KKW

d)

odroczenie – art. 49 – 50 KKW

e)

rozłożenie grzywny na raty – art. 49 – 50 KKW

f)

umorzenie – art. 51 KKW

2.

Ograniczenie wolności

Kara ograniczenia wolności została uregulowana w art. 34–36 KK

Kara ta orzekana jest od 1 do 12 miesięcy, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej – art. 34§1. W dwóch przypadkach karę tę można orzec do 18 miesięcy: art. 38§2
– nadzwyczajne obostrzenie kary i art. 86§1 – kara łączna.

Rozmiar kary ograniczenia wolności:
REGUŁA: 1–12 miesięcy
WYJĄTKI: 1–18 miesięcy art. 38§2, art. 86§1

Istotę kary ograniczenia wolności tworzy art. 34§2. Przepis ten wskazuje w czym przejawia się ta kara, chodzi tu o trzy ograniczenia:

a)

ukarany tą karą nie może zmienić miejsca stałego pobytu bez zgody sądu

b)

obowiązany jest do wykonywania pracy wyznaczonej przez sąd

c)

skazany ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących odbywania kary – m. in. gdzie mieszka, co robi w wolnym czasie;

Przepis ten jest sformułowany w formie kategorycznej, rozumiany powinien być więc w ten sposób, że w przypadku ukarania ta karą te trzy elementy muszą być
egzekwowane. Sąd orzekając tę karę nie musi tych trzech elementów powtarzać – wolność w tych trzech elementach jest ograniczona ex lege.

Łatwo zauważyć że najbardziej dotkliwym elementem tej kary jest wykonywanie pracy wskazanej przez sąd. Przepisy kodeksu karnego przewidują dwie
możliwości egzekwowania tego obowiązku (sąd orzekając tę karę musi określić w wyroku w jaki sposób ma być egzekwowany ten obowiązek):

a)

art. 35 § 1 – praca wskazana przez sąd wykonywana jest w postaci nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne; pracę tę wykonuje się do 20

– 40 godzin w stosunku miesięcznym; jest to dodatkowa praca obok tej którą skazany normalnie wykonuje, np. odgarnianie śniegu, porządkowanie
trawników; sąd musi wskazać gdzie ta praca ma być wykonywana, na czym ma polegać i w jakim rozmiarze ma być wykonywana – wynika to z art.
35 § 3 – po wysłuchaniu skazanego;

b)

art. 35 § 2 – polega na potrąceniu skazanemu cześć jego wynagrodzenia w granicach 10–25% i przeznaczeniu tego wynagrodzenia na rzecz Skarbu

Państwa albo na cel społeczny wskazany przez sąd; można go zastosować tylko w stosunku do skazanego, który gdzieś jest zatrudniony; w gruncie
rzeczy obowiązek taki zbliża karę ograniczenia wolności do kary grzywny zwłaszcza, gdy pozostałe dwa obowiązki nie mają w ogóle dla skazanego
dolegliwości, dolegliwością tego rozwiązania jest to, że w okresie odbywania kary w ten sposób skazany nie może rozwiązać stosunku pracy bez
zgody sądu;

Nie bez znaczenia jest fakt, że te dwa sposoby wykonywania obowiązku pracy są umieszczone w kodeksie w wyżej wymienionej kolejności – regułą powinno
być sięganie do pierwszego sposobu, a do drugiego, gdy z jakiś powodów pierwszy w ogóle nie wchodzi w grę. Uważa się, że w tym pierwszym sposobie tkwi
element wychowawczy, bo jest tu możliwość publicznego napiętnowania.

Trzy elementy tworzące istotę tej kary mogą nie być jedynymi dolegliwościami związanymi z ta karą. Na podstawie art. 36§1 sąd można oddać skazanego pod
dozór na czas odbywania kary (sąd wskazuje kto sprawuje dozór). Natomiast art. 36§2 przewiduje, że na skazanego w okresie odbywania kary mogą być
nałożone jeszcze pewne dalsze obowiązki – przepis odsyła do fragmentu art. 72 (przepis tan reguluje obowiązki przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary
jakie mogą być nałożone na skazanego), obowiązkami tymi są:

•

przeprosiny pokrzywdzonego

•

łożenie na utrzymanie innej osoby

•

powstrzymanie się od nadużywania alkoholu i innych środków odurzających

•

całkowity lub częściowy obowiązek naprawienia szkody

Art. 36 § 3 wskazuje, że art. 74 stosuje się odpowiednio (zarówno jeśli chodzi o dozór i obowiązki). Art. 74 przewiduje, że wymierzając karę ograniczenia
wolności można nie orzec dozór, można nie orzec obowiązków, ale można to zrobić później, a także odwrotnie – od orzeczonego dozoru czy obowiązków
można w czasie odbywania kary zwolnić skazanego, a także można zmienić sposób wykonywania dozoru czy obowiązków.

Kara ograniczenia wolności:

a)

bezwzględna

b)

warunkowe zawieszenie jej wykonania (art. 69§1)

Z reguły kara ta jest kara bezwzględną, jedynym wyjątkiem jest art. 69 § 1 (patrz jak przy grzywnie).

34

Kara ograniczenia wolności:

•

samoistna → reguła

•

niesamoistna → wyjątek – art. 71 § 1

Art. 71§1 stanowi, że kara ograniczenia wolności może być orzeczona z kara grzywny do 90 stawek dziennych, gdy sąd warunkowo zawiesza wykonania kary
ograniczenia wolności. Sąd kare grzywny przy warunkowym zawieszeniu orzeka fakultatywnie, nawet jeśli grzywny w sankcji nie ma. Możliwość orzeczenia
grzywny przy warunkowym zawieszeniu została wprowadzona, dlatego żeby nie można było odnieść wrażenia, że sprawcy w ogóle nie stało się nic dolegliwego
z tytuły popełnienia przestępstwa.

Wykonie kary ograniczenia wolności (art. 53–66 KKW):

a)

odroczenie i przerwa wykonania – art. 62 KKW

b)

przerwa w odbywaniu kary – art. 63 KKW

c)

uznanie kary za wykonaną – art. 83 KK, 64 KKW

d)

zmiana na zastępcza karę:

- grzywny – art. 65§1 KKW
- pozbawienia wolności – art. 65§2 KKW

3.

Pozbawienie wolności

O karze tej zwykło się mówić, dla jej odróżnienia od pozostałych kar pozbawienia wolności terminowa kara pozbawienia wolności, ponieważ wyznaczona jest
w granicach ustawowych ze wskazaniem czasu wykonywania tej kary.

Kara ta regulowana jest przede wszystkim w art. 32 pkt. 3, art. 37 i art. 38 KK.

Art. 37 wskazuje granice w jakich kara ta jest orzekana, dolną granicą jest miesiąc, górną 15 lat. Granice te grożą za przestępstwo jeżeli w sankcji wskazano
innej dolnej lub górnej granicy – regułą jest, że w sankcjach za poszczególne przestępstwa określona jest inna dolna lub górna granica

Istnieje sześć modeli granic w sankcjach (odmiany zagrożenia w sankcjach):

a)

1 miesiąc do 3 lat

b)

3 miesiące do 5 lat

c)

6 miesięcy do 8 lat

d)

od roku do 10 lat

e)

od 2 lat do 12 lat

f)

od 3 lat do 15 lat

Wymierzenie kary pozbawienia wolności:

a)

brak w sankcji kary pozbawienia wolności – wyjątek art. 64§2 – multirecydywa – jeżeli nie ma tej kary w sankcji, to w zasadzie kary pozbawienia

wolności wymierzyć nie wolno, występuje tu jednak względny wyjątek – art. 64§2 (recydywa specjalna = multirecydywa), jeśli spełnione są
warunki, to przewidziane jest obligatoryjne wymierzenie kary pozbawienia wolności, bez względu na to czy ta kara jest w sankcji przewidziana;
wyjątek ten jest względny, dlatego że musi to być jedno z przestępstw enumeratywnie wyliczonych w tym przepisie, a przestępstwa te mają w sankcji
karę pozbawienia wolności;

b)

kara pozbawienia wolności w sankcji:

- jako jedna kara:
+ jest wymierzona – sytuacja normalna, kara pozbawiania wolności jest jedyną kara wymienioną w sankcji dlatego się ją wymierza
+ nie jest wymierzona i jest zastępowana – zdarza się tak, że nawet jeśli kara pozbawienia wolności występuje sama w sankcji to można jej w pewnych
sytuacjach nie wymierzyć i zastąpić ją czymś innym:

•

inną karą – art. 58§3-4 – stanowi, że jeżeli kara pozbawienia wolności grozi do 5 lat to sąd może ją zastąpić grzywną albo karą ograniczenia
wolności, w szczególności jeżeli orzeka równocześnie środek karny (jeżeli są dnie chce może nie wymierzać środka karnego), §4 stanowi o
możliwościach wyłączenia stosowania tego rozwiązania; art. 60 § 6 pkt. 2 i 3 – przy nadzwyczajnym załagodzeniu kary można za karę pozbawienia
wolności za występek wymierzyć krę grzywny lub pozbawienia wolności;

•

środkami karnymi – art. 59 – gdy grozi jako jedyna kara, kara pozbawienia wolności na okres do 3 lat (ale przepis stosuje się także do kar
alternatywnych) i społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna (znaczna → więcej niż znikoma, bo znikoma na podstawie art. 1§2 w ogóle wyklucza
przestępstwo) to zamiast owej kary pozbawienia wolności sąd wymierza środek karny, ale aby to zrobić sąd musi uznać, że odstąpienie od tej kary i
zastąpienie jej środkiem karnym pozwoli spełnić cel kary, jest ot rozwiązanie fakultatywne

- alternatywnie z inną albo innymi karami:
+ z reguły można ją wymierzyć – truizmem jest spostrzeżenie, że jeśli kara przewidziana jest w sankcji alternatywnie z inną karą albo innymi karami to można
ją wymierzyć, sąd ma wolność wyboru kary;
+ żadna kara nie jest wymierzona – art. 59 – jeżeli można wymierzyć alternatywnie karę z art. 32 pkt. 1–3 i społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna,
sąd orzeka środek karny jeśli uzna, że odstąpienie od tej alternatywy kar i zastąpienie jej środkiem karny spełni cel kary – a więc nie wymierza się żadnej kary,
a tym samym nie wymierza się kary pozbawienia wolności; art. 60§7 – nadzwyczajne złagodzenie kary polega na odstąpieniu od kary wymierzonej w sankcji
alternatywnie (spośród kar z art. 32 pkt. 1 – 3) i wyznaczeniu środka karnego; regulacja ta jest fakultatywna, od środka karnego nie można odstąpić na
podstawie art. 61§2, kodeks karny nazywa to rozwiązanie nadzwyczajnym złagodnieniem, choć kary się tu w ogóle nie wymierza;
+ nie można wymierzyć kary – art. 58§1 – kara pozbawienia wolności określona jest w sankcji alternatywnie z innymi karami – sąd orzeka karę pozbawienia
wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, jeżeli inna kara lub środek nie może spełnić celu kary należy to rozumieć jako zakaz stosowania kary
pozbawienia wolności, tyle tylko, że chodzi tu o zakaz bezwzględnego wymierzania tej kary, a więc zakaz nie odnosi się do kary pozbawienia wolności z
warunkowym zawieszeniem jej wykonania;

Wszystkie te regulacje sprzyjają elastyczności wymiaru kary.

(Nie)samoistność kary pozbawienia wolności:

a)

samoistna → reguła

- w sankcji jako jedna kara
- w sankcji alternatywnie z inną albo innymi karami
- ↑ zachodzi gdy nie ma podstaw fakultatywnego albo obligatoryjnego wykonania grzywny obok kary pozbawienia wolności

b)

niesamoistna (grzywna obok tej kary)

- w sankcji jako jedna kara – art. 33§2 – grzywnę można orzec gdy spełnione są warunki z tego artykułu – gdy czyn popełniono w celu uzyskania korzyści
majątkowych albo sprawca taką korzyść uzyskał; karę grzywny można orzec zarówno gdy jest ona w sankcji, jak i gdy jej w sankcji nie ma;
- w sankcji kumulatywnie z grzywną – np. art. 289§4 – są to rzadkie przypadki;
- w sankcji alternatywnie z grzywną – art. 33§2 – alternatywnie obok pozbawienia wolności występuje grzywna – można ją orzec z kara pozbawienia
wolności jeśli są spełnione warunki określone w art. 33§2

35

- grzywna obok zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności – art. 71§1 – grzywna może być wymierzona do 180 stawek dziennych przy
warunkowym zawieszeniu wykonania kary pozbawienia wolności; sąd orzeka krę grzywny nawet gdy w sankcji kary tej nie ma; wymierzenie to jest
fakultatywne;

Kara pozbawienia wolności:

a)

bezwzględna

b)

z warunkowym zawieszeniem jej wykonania – art. 69§1

W rożnych państwach, różnie orzeka się kare pozbawienia wolności w różnej częstotliwości. Są państwa jak Niemcy, Holandii gdzie kara pozbawienia wolności
orzekana jest do 20% orzekanych kar. Są państwa a których w rożnych jego częściach statystyka wyrokowania kar jest skrajnie różna – w wschodniej części
Austrii niewspółmiernie częściej orzeka się kare pozbawienia wolności niż e zachodniej części kraju. W niektórych krajach kara pozbawienia wolności orzekana
jest w 70–80% ogółu wyroków skazujących – do takich państw należy USA, Polska.

Wykonanie kary pozbawienia wolności (art. 77–82 KK, art. 67–168 KKW):

a)

zakłady karne – art. 68-78 KKW

b)

wykonanie kry i ich indywidualizacja – art. 79-100 KKW

c)

prawa i obowiązki skazanego – art. 101-120 KKW

d)

zatrudnienie – art. 121-129 KKW

e)

nauczanie – art. 130-134 KKW

f)

różne rodzaje działalności – art. 135-136 KKW

g)

nagrody i ulgi – art. 137-141 KKW

h)

kary dyscyplinarne – art. 142-149 KKW

i)

odroczenia i przerwa wykonania kary – art. 150-158 KKW

j)

warunkowe przedterminowe zwolnienia – art. 77-82 KK, art. 159-163 KKW

k)

zwolnienie z zakładu karnego – art. 164-168 KKW

4.

25 lat pozbawienia wolności

Kara 25 lat pozbawienia wolności i kara dożywotniego pozbawienia wolności może być orzeczona tylko samoistnie. Mogłaby tu wchodzić w grę przy
niesamoistności tylko kara grzywny, ale nie ma przepisu który by na to zezwalał.

Kary te są karami bezwzględnymi, niemożliwe jest orzeczenie warunkowego zawieszenia wykonania tych kar.

Wykonanie kry 25 lat pozbawienia wolności i dożywotniego pozbawienia wolności uregulowane jest tymi samymi przepisami co wykonanie terminowej kary
pozbawienia wolności.

3)

Środki karne

Art. 39 wymienia obowiązującą listę środków karnych w prawie karnym.

Środki karne nazywane były w poprzednim kodeksie karnym krami dodatkowymi. Katalog środków karnych z kodeksu karnego z 1997 r. nie pokrywa się z
katalogiem kar dodatkowych z poprzednich kodeksów karnych, a także nie pokrywają się z katalogiem środków karnych czy kar dodatkowych z innych państw,
np. w katalogu obecnie obowiązujących środków karnych mamy w pkt 1 art. 39 pozbawienia praw publicznych, które zawiera w sobie wymienione w kodeksie
karnym z 1969 r. dwie kary dodatkowe: pozbawienie praw publicznych i pozbawienie honorowych praw obywatelskich; inny przykład – w katalogu obecnie
obowiązującym nie ma pozbawienia praw rodzicielskich i opiekuńczych, a taki środek jako kara w poprzednim kodeksie karnym obowiązywał – sąd karny nie
ma dzisiaj możliwości orzekania tego środka, ale pojawił się w kodeksie karnym z 1997 r. art. 51, który przewiduje, że jeśli sąd karny wymierzając kare uzna za
celowe by skazany został pozbawiony praw rodzicielskich lub opiekuńczych kieruje w tej sprawie stosowny wniosek do sądu rodzinnego; Kodeksy karne z 1932
r. i 1969 r. przewidywały wśród kar dodatkowych przepadek majątku – środek ten byłe tez często wykorzystywany w praktyce co spotykało się z krytyką,
dlatego środka tego nie wprowadzono do kodeksu karnego z 1997 r.

Można wyróżnić dwie kategorie środków:

1.

Środki wymierzane w czasie

– są to takie środki, których funkcjonowanie orzeka się na określony czas, są to środki karne, które z istoty swej

polegają na pozbawieniu wskazanego pewnych praw, albo które polegają na orzeczeniu wobec skazanego pewnych zakazów; środki te orzeka się z
reguł na czas od roku do 10 lat, wyjątkowo jeden z tych środków można orzec dożywotnio – zakaz prowadzenia pojazdów

(podręcznik)

2.

Środki, które wywołują jednorazowe konsekwencje

– np. przepadek rzeczy, naprawienie szkody

Środków wymierzanych w czasie nie wykonuje się w okresie odbywania kary pozbawienia wolności, ani po jej wykonaniu.

Środki wymierzone w czasie, gdy zostały orzeczone na czas określony powinny być egzekwowane przez cały czas na który zostały orzeczone. Kodeks karny
przewiduje możliwość skrócenia tego okresu, ale nie prędzej niż po połowie czasu na który środek orzeczono i gdy środek był wykonywany przynajmniej przez
rok – art. 84§1. Takie zwolnienie od odbywania środka w całości jest bezwarunkowe – jeżeli sąd postanowi o zwolnieniu to skazany jest definitywnie od odbycia
tego środka w całości zwolniony.
Regułą jest ze środki te mogą być orzekane tylko w przypadkach wskazanych w ustawie. W przepisach dotyczących danych środków karnych podane są
sytuacje, w których sąd może je orzec. Jedynym wyjątkiem jest podanie wyroku do publicznej wiadomości – sąd może go stosować, gdy tylko uzna za
stosowne.
Orzeczenie tych środków jest fakultatywne, Jeśli są spełnione warunki orzeczenia środka karnego to sąd może, ale nie musi go orzec. Jedynym wyjątkiem jest
w tym przypadku zakaz prowadzenia pojazdu – sąd orzeka go obligatoryjnie na podstawie art. 42§2.
W przypadku niektórych środków karnych sąd ma możliwość sprecyzowania zakresu praw czy zakazów objętych danym środkiem. Sąd musi w wyroku podać
informację dotyczącą zakresu funkcjonowania środka. Przy niektórych środkach sąd nie ma możliwości niczego sprecyzować, tak jest np. przy pozbawieniu
praw publicznych – jaki jest zakres stanowi art. 40; ale inaczej jest np. przy zakazie prowadzenie pojazdów – sąd musi dokładnie wyznaczyć jakich pojazdów
zakaz dotyczy i w jakiej sferze ruchu.
Jeżeli są spełnione warunki to sąd może, jeżeli zechce, nie tylko orzec jeden środek karny, ale także dwa lub więcej (dla wszystkich muszą być spełnione
warunki) wobec jednej osoby.

4)

Środki zabezpieczające

Środki zabezpieczające zostały uregulowane w art. 93 – 100 kk.

Środki zabezpieczające:

36

1.

środki lecznicze – środki, które zabezpieczają społeczeństwo przed działaniem sprawcy i leczą go gdy jest to konieczne

2.

środki administracyjne – ważna jest konwencja; środki karne funkcjonują tu jako środki zabezpieczające – są to niektóre środki karne, które

wszakże w niektórych wypadkach nie mogą być orzekane jako środki karne, zważywszy że środki karne mogą być orzekane tylko w stosunku do
osób, które mogą ponosić odpowiedzialność karną, np. niepoczytalny nie ponosi odpowiedzialności karnej i nie można by wobec niego orzec środka
karnego, gdyby nie konstrukcja środka administracyjnego;

Podmioty wobec których przewidziane jest orzekanie środków zabezpieczających:

1.

sprawcy czynów zabronionych popełnionych w stanie niepoczytalności

2.

sprawcy przestępstw popełnionych w stanie poczytalności ograniczonej

3.

sprawcy przestępstw popełnionych w związku z uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego

4.

sprawcy:

a)

czynów społecznie szkodliwych w stopniu znikomym

b)

wobec, których warunkowo umorzono postępowanie

c)

wobec których wyłączone jest ukaranie

Lecznicze środki zabezpieczające:

1.

umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym

2.

umieszczenie w zakładzie karnym w którym stosuje się szczególne środki lecznicze lub rehabilitacyjne

3.

umieszczenie w zamkniętym zakładzie leczenia odwykowego

4.

skierowanie na leczenie ambulatoryjne lub rehabilitację i placówce leczniczo-rehabilitacyjnej

Trzy pierwsze środki związane są z faktycznym pozbawieniem wolności, ostatni z nich może być wykonywany wobec osoby pozostającej na wolności.
Niektóre z tych podków stosowane są w zastępstwie kary, bo wymierzone są osobom nie podlegającym karze (pierwszy). Środek z podpunktu drugiego polega
na tym, ze stosuje się go wobec osoby, która została skazana na karę pozbawienia wolności – w czasie odbywania kary stosuje się wobec tej osoby środki
zabezpieczające. Ostatni z tych środków także stosowany jest wobec osoby podlegającej odpowiedzialności karnej, jest on stosowany niezależnie od kary
wymierzonej takiej osobie za popełnienie nie czynu zabronionego. Środki lecznicze w przypadku osób ponoszących odpowiedzialność karną występują obok
kary, a nie w jej zastępstwie.

Administracyjne środki zabezpieczające:

a)

zakaz zajmowania określonego stanowiska, wykonywania określonego zwodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej

b)

zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi

c)

obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonym środowisku lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi

osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu

d)

zakaz prowadzenia pojazdów

e)

przepadek

Środki zabezpieczające przewidziane wobec sprawców czynów zabronionych popełnionych w stanie niepoczytalności:

1.

środek leczniczy – umieszczenie w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym – art. 93, 94 – nie jest jednak tak, że gdy sprawca jest niepoczytalny

to należy go zamknąć w zakładzie, aby to zrobić konieczne jest spełnienie łącznie trzech warunków:

a)

niepoczytalność –

art. 31 § 1

b)

stwierdzenie znacznej społecznej szkodliwości czynu

c)

stwierdzenie, ze zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że sprawca znowu popełni taki czyn

Jeśli warunki te są spełnione to orzeczenie tego środka zabezpieczającego jest obligatoryjne, dodatkowy warunek został sformowany w art. 93 (dotyczy on
także innych środków z którymi łączy się pozbawienie wolności, bo umieszczenie w zamkniętym zakładzie) i jest nim ustalenie, że jest to niezbędne, aby
zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego, związanego z jego chorobą.

W odróżnieniu od wszystkich środków, z którymi wiąże się faktyczne pozbawienie wolności konieczne jest wysłuchanie lekarzy psychiatrów i psychologa – art.
93 in fine – sąd ta opinią nie jest skrępowany, ale musi jej wysłuchać.

Orzekając umieszczenie w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym sąd nie określa z góry okresu na który umieszcza tam sprawcę, po upływie jakiegoś czasu
sąd orzeka o zwolnieniu takiego sprawcy z zakładu, ale w razie takiego zwolnienia art. 94 § 3 przewiduje, że można taką osobę ponownie w takim zakładzie
umieścić, jednakże owo ponowne umieszczenie nie może nastąpić po upływie 5 lat od zwolnienia z zakładu.

2.

środki administracyjne – art. 99 – środki określone w art. 36 pkt. 2–4, orzeczenie tych środków jest fakultatywne, zakazy – orzekanie jako środka

zabezpieczającego bez określenia terminu;

Środki zabezpieczające przewidziane wobec sprawców czynów popełnionych w stanie poczytalności ograniczonej (środki te orzeka się obok kar):

1.

umieszczenie w zakładzie karnym, w którym stosuje się szczególne środki lecznicze lub rehabilitacyjne w razie skazania na karę pozbawienia

wolności bez warunkowego jej zawieszenia – art. 95

2.

środki określane w art. 72 § 1 pkt 2, 3, 5 i § 2 spełniające funkcję „środka zabezpieczającego” w razie orzeczenia kary ograniczenia wolności – art.

36 § 2

3.

środki określone w art. 72 spełniające funkcję „środków zabezpieczających” w razie orzeczenia kary pozbawienia wolności, ograniczenia wolności

albo kary grzywny z warunkowym zawieszeniem wykonania tych kar;

IX. WYMIAR KARY

1)

Wymiar kary:

1.

ustawowy

– kara, czy kary w tej postaci w jakiej przewidziane są w sankcji za dany typ przestępstwa;

2.

sądowy

– kara w tej wysokości w jakiej sąd orzekł ją w konkretnym wypadku konkretnemu sprawcy

a)

zwyczajny

– wymierzona kara w określonej wysokości mieści się w granicach ustawowego zagrożenia, czyli granicach ustawowego wymiaru

kary i wymiar ten jest regułą

b)

nadzwyczajny

– w pewnych przypadkach sąd może orzec karę przewidzianą w sankcji, albo orzec karę przewidzianą w sankcji, ale w

wymiarze wykraczającym poza jej granice ustawowe;

a.

nadzwyczajne złagodzenie kary

b.

nadzwyczajne obostrzenie kary

37

Z nadzwyczajnym obostrzeniem kary mamy do czynienia także wtedy, gdy kara mieści się w sankcji ustawowego zagrożenia, np. za określone przestępstwo
grozi kara od 3 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności i istniej przepis który pozwala nadzwyczajne obostrzyć tę karę do górnej granicy zwiększonej o połowę –
7,5 roku, sąd chce skorzystać z tej możliwości i wyraźnie zaznaczając, że stosując nadzwyczajne obostrzenie kary wymierza określoną karę – tym
nadzwyczajnym obostrzeniem będzie więc w tym przypadku zarówna kara 6 lat pozbawienia wolności jaki i 4,5 roku pozbawienia wolności (górną granicą jest
7,5 roku, 4,5 roku jest daleko od tej górnej granicy, ale w przypadku gdy nie stosuje się nadzwyczajnego obostrzenia kary to 4,5 roku jest prawie górną granicą
wskazaną w sankcji – przy braku obostrzenia sąd musiałby uzasadnić tak wysokie wymierzenie kary samymi dolegliwościami obciążającymi, natomiast jeśli sąd
stosuje nadzwyczajne obostrzenie kary, to znaczy, że prawdopodobnie występowały okoliczności, które uzasadniały ukarania, ale także okoliczności, które
uzasadniały o tyle łagodniejsze ukaranie, że sąd skorzystał z możliwości wymierzenia kary w górnym pułapie.

(podręcznik)

Wyróżniamy sankcje:

1)

złożone – w sankcji występują dwie lub więcej kar

a)

kumulatywne – kary występują w kumulacji

b)

alternatywne – kary występują alternatywnie

2)

proste – w sankcji przewidziana jest tylko jedna kara

W sankcjach nie raz nie wskazuję się górnej i dolnej granicy kary wymierzonej za dane przestępstwo – w takich przypadkach występują te górne lub dolne
granice, które są generalnymi granicami w polskim prawie karym dla danego typu kar.

W polskim prawie karnym, jak w prawie karnym większości państw, dominują sankcje względnie określone – sankcje zbudowane są w taki sposób, że sąd ma
możliwość wyznaczenia rodzaju kary, bądź jej wysokości, bądź jedno i drugie. Nie spotyka się w polskim prawie karnym sankcji bezwzględnie nieokreślonych
(np. „podlega karze” - sąd dysponuje całkowitą swobodą wyboru kary, jej wysokości mieszczącej się w granicach generalnie określonych) i bezwzględnie
określonych (sankcja nie daje sądowi możliwości wyboru, wskazuje jedną karę i to w jednej określonej wysokości, którą sąd musi wymierzyć w razie uznania
sprawcy za winnego – takiej sankcji można postawić zarzut niekonstytucyjności, narusza bowiem zasadę współmierności).
[W polskiej Konstytucji zasada współmierności nie została wyrażona expressis verbis, ale zgodnie wyprowadza się ją z przepisów konstytucyjnych. Trybunał
Konstytucyjny od wielu lat zgodnie uznaje ta zasadę za zasadę konstytucyjną.]
(podr. → zasady, które powinien uwzględniać sąd wymierzając karę)

AD 2.2.a) Nadzwyczajne złagodzenie kary

Sposoby nadzwyczajnego złagodzenia kary:
- obniżenie granicy wymiaru kary – art. 60§6
- wymierzenie kary rodzajowo łagodniejszej – art. 60§6, art. 58§3
- odstąpienie od wymierzenia kry i orzeczenie środka karnego – art. 60§7

Art. 60 reguluje w ogóle nadzwyczajne złagodzenie kary, natomiast w jakich wypadkach złagodzenie jest w ogóle możliwe o tym stanowi art. 60§1-4. W tych
paragrafach w sposób wyczerpujący przewidziano przypadki w jakich przewidziane jest stosownie nadzwyczajnego złagodzenia kary. W sposób najbardziej
generalny zostały one określone w §1 w słowach „w przypadkach przewidzianych w ustawie” - w wielu przepisach znajdujemy klauzule „sąd może
zastosować/stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary”; np. art. 14§2, art. 10§3, art. 15§2, art. 19§2, art. 22§2, art. 25§2, art. 26§3, art. 30, art. 31§2. W §1 mowa
o nadzwyczajnym złagodzeniu kary w stosunku do młodocianego (def. art. 115§10), jeżeli przemawiają za tym względy określone w art. 54§1. W §2 określono
szczególne przypadki, kiedy nawet najniższa kara byłaby niewspółmiernie surowa. W §1 i 2 sąd ma wybór, może nie musi zastosować nadzwyczajnego
złagodzenia kary. W §3 mamy opis sytuacji gdzie sąd jest zobligowany do zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary. W §4 mamy fakultatywne
złagodzenie kary.
Stosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary odbywa się z inicjatywy sądu, strony mogą składać odpowiednie wnioski, ale i beż tych wniosków sąd jeśli
zechce może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. W jednym tylko wypadku zastosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary jest zdeterminowane
wnioskiem - §4 stanowi, że wniosek musi złożyć prokurator.

Poza art. 60 możliwość orzeczenia kary innej niż przewidziana w sankcji – rodzajowo łagodniejszej – przewidziane jest w art. 58§3. Wprawdzie przepis ten nie
nazywa tego o czym tu mowa nadzwyczajnym złagodzeniem kary, ale w gruncie rzeczy to jest to co tak właśnie nazywamy, bo chodzi tu o wymierzenie kary,
której w sankcji nie ma, kary rodzajowo łagodniejszej niż ta określona w sankcji.

Nadzwyczajne złagodzenie kary:
- fakultatywne – art. 60§1, 2, 4
- obligatoryjne – art. 60§3, art. 13 i 94 NielU

Art. 60§6 zawiera instrukcję w jaki sposób zastosuje się dobrodziejstwo nadzwyczajnego złagodzenia kary. Nie polega ono na zupełni dowolnym wymierzeniu
jakiejkolwiek rodzajowo łagodniejszej kary czy jakiejkolwiek łagodniejszej, gdy chodzi o jej wymiar. W przepisie tym znajdujemy formułę wymierzenia kary
przewidzianej w sankcji, ale poniżej jej dolnej granicy oraz formułę przewidującą wymierzenie kary rodzajowo łagodniejszej od przewidzianej w sankcji
(art. 60§6 pkt. 2, 3) tę możliwość wymierzenia kary rodzajowo łagodniejszej przewiduje również art. 58§3.

Art. 60 § 7 zawiera regulację odstąpienia od wymierzenia kary i zastąpienia jej środkiem karnym. Choć artykuł ten expressis verbis stanowi o złagodzeniu kary
to takiej regulacji nie powinno się tak nazywać, ponieważ w ogóle nie wymierza się kary.

AD 2.2.b) Nadzwyczajne obostrzenie kary

Podstawy nadzwyczajnego obostrzenia kary:
- recydywa specjalna – art. 64
- stałe źródło dochodu – art. 65
- zorganizowana grupa – art. 65
- związek przestępczy – art. 65
- ciąg przestępstw – art. 91§1
- przestępstwo komunikacyjne z art. 178

2)

Recydywa:

W procesie karnym mamy do czynienia z rożnymi rodzajami recydywy w zależności od tego jakim warunkom recydywa odpowiada. Przewidziane jest
stosowanie różnych konsekwencji rzutujących na odpowiedzialność karną, są to konsekwencje mniej lub bardzie dotkliwe.

38

Recydywa zachodzi wtedy, gdy ktoś popełni przestępstwo i został za nie ukarany i dopiero potem popełnił kolejne przestępstwo.
Nawet jeśli ten warunek zostanie spełniony to nie zawsze wobec sprawcy można stosować wszelkie ujemne konsekwencje popełnienia przestępstwa w
recydywie. Te ujemne konsekwencje bowiem zdeterminowane są koniecznością spełnienia się dalszych przesłanek.

Regulacje przewidujące różne konsekwencje popełnienia przestępstw w recydywie:
- nadzwyczajne obostrzenie kary – art. 64§1-2
- inne konsekwencje – art. 58§4, art. 66§1, art. 68§1-3, art. 69§3, art. 75§1-3, art. 78§2, art. 80§2

Czasami takim dodatkowym warunkiem jest to, aby to drugie przestępstwo było przestępstwem określonego rodzaju, np. jest ono umyślne – art. 66§1; albo iż
za pierwsze przestępstwo wymierzono określoną karę; że ukaranie było ukaraniem prawomocnym; warunkiem może być także odbycie kary za to poprzednie
przestępstwo.

Okres przedawnienia recydywy – okres, w którym owo następne przestępstwo misi być dokonana, aby można je było uznać za popełnione w recydywie; jeżeli
mnie ten okres to sprawcy nie grożą już negatywne konsekwencje za owo nowe przestępstwo z tego tytułu, że już popełnił przestępstwo za które był ukarany.

Recydywa specjalna podstawowa została uregulowana w art. 64§1. Natomiast w art. 64§2 uregulowano recydywę specjalną wielokrotną zwaną też
mutlirecydywą. Oba te paragrafy przewiadują nadzwyczajne obostrzenie kary.

Warunki zastosowania recydywy specjalnej podstawowej – art. 64§1:

*muszą być spełnione łącznie

- pierwsze przestępstwo może być jakiekolwiek, jeśli chodzi o typ;
- musi być przestępstwem umyślnym;
- sprawca musi być za nie ukarany karą pozbawienia wolności przekraczającą 6 miesięcy;
- kara musi być odbyta co najemnej w wywarze 6 miesięcy;
- nowe przestępstwo musi odpowiadać warunkom:

+ umyślne i podobne do poprzedniego;
+ musi być popełnione nie później niż w okresie przed upływem 5 lat licząc od daty odbycia kary (co najemnej 6 miesięcy) pozbawienia wolności – właśnie
ten okres nazywamy okresem przedawnienia recydywy;

Przestępstwa podobne – art. 115§3 – przepis ten wskazuje trzy kryteria determinujące uznanie dwóch porównywanych przestępstw za podobne (wystarczy
spełnienie się jednego z nich):
- tzw. tożsamość rodzajowa porównywanych przestępstw – „przestępstwa należą do tego samego rodzaju” - żaden przepis kodeksu karnego nie wyjaśnia co
należy rozumieć przez ten zwrot w związku z tym pojawiają się wątpliwości; dość zgodnie uważa się, że w każdym razie chodzi o przestępstwa godzące w ten
sam rodzajowo pojęty podmiot ochrony, w to samo rodzajowo pojęte dobro prawne; przez rodzajowe dobro prawne rozumie się takie dobra jak: minie, życie i
zdrowie, wolność; mianem rodzajowych dóbr prawnych określa się dobra prawne w które nie godzi jedno pojedyncze przestępstwo lecz więcej – tak
rozumiane dobro prawne jest tyk kryterium według, którego uporządkowano typy przestępstw w części szczególnej kodeksu karnego, znajduje to swoje
uzasadnienie w tytułach poszczególnych rozdziałów; za przestępstwa tego samego rodzaju można i należy rozumieć przestępstwa ujęte w tym samym
rozdziale kodeksu karnego, jest to reguła z dwoma wyjątkami:

+ dwa przestępstwa są ujęte w tym samym rozdziale, a mimo tego nie mogą być uznane za przestępstwa tego samego rodzaju i w konsekwencji za
podobne, np. rozdział XXXII przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu
+ dwa przestępstwa są ujęte w dwóch rożnych rozdziałach, najczęściej zdarza się tak gdy jedno przestępstwo godzi w więcej niż jedno rodzajowe dobro;
np. art. 280 § 1 (rozdział XXXV) i przepisy rozdziału XIX, art. 291 (rozdział XXXV) i przepisy rodzaju XXXVI

- oba przestępstwa popełnione zostały z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia – ani przemoc ani groźba jej użycia nie muszą być znamionami dwóch
porównywanych przestępstw, liczy się to, że czy wystąpiły one bez względu na to czy, że są znamionami czy nie, w związku z tym za podobne przestępstwa
można uznać np. kradzież z użyciem przemocy i nadużycie władzy poprzez zastosowanie przemocy;
- oba przestępstwa zostały popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej – cel ten nie musi być znamieniem przestępstwa, musi tylko wystąpić w
rzeczywistości]

Sposób nadzwyczajnego obostrzenia kary przejawia się w tym, że wymierza się kare przewidzianą za to przestępstwo w wysokości do górnej granicy
ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę – art. 64§1 in fine,

Recydywa specjalna wielokrotna = multirecydywa także powoduje nadzwyczajne obostrzenie kary. Sposób tego obostrzenia został uregulowany na końcu
art. 64§2 – sąd wymierza karę pozbawienia wolności powyżej dolnej granicy zagrożenia, a może ją wymierzyć do górnej granicy zwiększonej o połowę; kara
pozbawienia wolności zostaje wymierzona nawet jeśli nie ma jej w sankcji.

39

Warunki multirecydywy – art. 64§2:

- popełnienie przestępstwa w sytuacji gdy już wcześniej był skazany na warunkach
art. 64§1 – czyli został już skazany za co najemnej drugie przestępstwo, zatem to przestępstwo o którym mówimy, ze zostało popełnione w warunkach
recydywy specjalnej wielokrotnej jest co najemnej trzecie z kolei
- za te dwa przestępstwa (z czego za drugie sprawca został skazany na warunkach
z art. 64§1) musiał odbyć karę łączna co najemnej 1 rok (w sumie za dwa przestępstwa)
- od odbycia tej kary do popełniania kolejnego przestępstwa nie minął okres 5 lat – okres przedawnienia recydywy
- kolejne przestępstwo musi być umyślne i musi być jednym z tych wymienionych
w art. 64§2 – wyliczenie enumeratywne

Art. 64 § 3 stanowi, ze tego zaostrzenia nie stosuje się w przypadku zbrodni. Za zbrodnie grożą już tak wysokie kary , z tak wysokimi górnymi granicami
zagrożenia ustawowego, że nie ma potrzeby sięgać do tych możliwości zaostrzenia kar, które przewidziane są w art. 64.

3)

Zbieg podstaw nadzwyczajnego wymiaru kary:

- dwie lub więcej podstaw nadzwyczajnego złagodzenia ary – art. 57 § 1 – w konkretnej sprawie mogą się pojawić dwa lub więcej takich złagodzeń, np. art.
31 § 2 oraz art. 21 § 2, sąd może karę złagodzić z dwóch powodów, powyżej wskazany artykuł stanowi, że jeśli zbiegają się ze sobą podstawy złagodzenia
kary, karę można złagodzić tylko raz;
- dwie lub więcej podstaw nadzwyczajnego obostrzenia kary – art. 57 § 1 – przepis ten stanowi, że gdy zbiegną się dwie lub więcej podstawy obostrzenia,
np. art. 64 § 1 i art. 178 to krę obostrzyć można tylko raz;
- podstawy nadzwyczajnego złagodzenia i obostrzenia kary – art. 57 § 2 – pozwala sądowi w wypadku np. art. 25 § 2 oraz art. 64 § 1 albo zastosować
nadzwyczajne złagodzenia albo nadzwyczajne obostrzenie kary ( alternatywa rozłączna); nie wywołuje to żadnych problemów, gdy zbiegające się podstawy są
możliwościami fakultatywnego złagodzenia lub obostrzenia kary, problem pojawia się gdy oba nadzwyczajne wymiary są obligatoryjne, artykuł ten pozwala
rozwiązać ten problem dając sądowi możliwość wyboru, nawet przy obopólnej obligatoryjności.

4)

Warunkowe zawieszenie wykonania kary

Dobrodziejstwo to należy do kategorii warunkowych skazań, mamy do czynienia z następującymi systemami zawieszenia wykonania kary:
- system angloamerykański
- system belgijsko-francuski
- system norwesko-duński
- system niemiecki

[doczytać z podręcznika!!!]

W Polsce sąd w wyroku uznaje sprawcę za winnego, skazuje go, wymierza mu karę, ale w tym że wyroku postanawia, że warunków kara nie będzie wykonana.
W niektórych innych państwach instytucja ta polega na tym, że sąd zawiesza w ogóle wydanie wyroku, w którym miałby sprawcę uznać za winnego i wymierzyć
mu karę. Gdzie indziej sąd wydaje wyrok, uznaje sprawcę za winnego, ale nie wymierza kary – zawiesza wymierzenie kary.

Dobrodziejstwo to określane bywa mianem środka probacyjnego, kodeks karny wyróżnia trzy środki probacyjne, które polegają na poddawani sprawcy próbie.

Warunkowe zawieszenie wykonania kary uregulowane jest zwłaszcza w art. 69-76 KK, ale regulacje na ten temat znajdujemy także w art. 60§3-5 KK (jedna z
form złagodzenia).

Kary warunkowo zawieszane:

- kara pozbawienia wolności:

+ do lat 2 – art. 69§1
+ do lat 5 – jest to wyjątek – art. 60§5

- kara ograniczania wolności – art. 69§1
- kara grzywny – art. 69§1

Warunkowe zawieszenie może być realizowane w dwóch przypadkach:

- proste – sąd wymierza jedną z kar, których wykonanie można zawiesić i nie orzeka obok tej zawieszonej kary żadnych obowiązków, dozorów czy grzywny;
- z obowiązkami lub dozorem – sąd wymierza karę, zawiesza jej wykonanie, ale oprócz tego nakłada na skazanego pewne obowiązki, postanowienie o
dozorze skazanego, a w pewnych przypadkach obok zawieszonej kary może orzec karę grzywny;

Przesłanki warunkowego zawieszenia:

- merytoryczne – warunki te są inne jeśli chodzi o zawieszenia kary pozbawienia wolności do lat 2, ograniczenia wolności i grzywny (przypadek 1), inne gdy
chodzi o zawieszenie kary pozbawienia wolności do lat 5 (przypadek 2); przesłanki:

+ art. 69§1 i 2 (przypadek 1) – zachodzi gdy wymierzenie kary z warunkowym zawieszeniem jej wykonania uzna się za wystarczające dla osiągnięcia
celów kary – warunek tan określa się mianem warunku pozytywnej prognozy; w §2 zawarta jest wskazówka czym się należy kierować formułując tę
pozytywną prognozę – zostały tu wymienione okoliczności, ale w sposób nie wyczerpujący, gdy takiej prognozy nie ma to nie można zastosować
warunkowego zwieszenia, sąd dysponuje tu pewną swobodą stanowienia pozytywnej prognozy
+ art. 60§3 i 5 (przypadek 2) – w §3 została określona jedna z form instytucji
+ tzw. świadka koronnego, w § 5 została sformowana pozytywna prognoza - „jeżeli uzna, że pomimo niewykonania kary sprawca nie popełni ponownie
przestępstwa”
+ art. 60§4 i 5 (przypadek 2) – §4 określa, że stosowanie warunkowego zawieszenia z powodu określonego w treści przepisu może być zastosowane tylko
na wniosek prokuratora, pod warunkiem pozytywnej prognozy z §5.

- formalne

+ kary:

•

pozbawienia wolności

•

do lat 2 – art. 69§1

•

do lat 5 – art. 60§3 i 5, art. 60§4 i 5

40

~ ograniczenie wolności
~ grzywna samoistna

+ zakazy:

•

względny – art. 69§3 zd. 1 „nie stosuje się do sprawcy określonego w art. 64§2, chyba że „zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi

okolicznościami”; mimo że recydywisty wielokrotnego nie można stosować warunkowego zawieszenia wykonania kary, to jeśli zajadą szczególne
okoliczności, sąd jeśli zechce może to uczynić w drodze wykładni argumentum a minori ad maius, jeżeli w stosunku do multirecydywisty wolno
zastosować warunkowe zawieszenie wykonania kary to tym bardziej można to zrobić w stosunku do recydywisty z art. 64§1

•

bezwzględny – art. 69§3 zd. 2 „nie stosuje się” warunkowego zawieszenia wykonania kary w stosunku do multirecydywisty jeśli miałoby ono

nastąpić na podstawie art. 60§3-5;

Orzeczenie o przedmiocie warunkowego zawieszenia wykonania kary:

- klauzula o zawieszeniu wykonania kary – klauzula zamieszczona w którymś punkcie wyroku, mocą którego sprawca został skazany;
- okres próby – sąd musi ustalić okres próby; granica tego okresu – zawieszenia na podstawie art. 69§1

+ 2-5 lat – art. 70 § 1 pkt. 1 – kara pozbawienia wolności
+ 1-3 lat – art. 70 § 1 pkt. 2 – kara grzywny i ograniczenia wolności
+ 3-5 lat – art. 70 § 2 – kara pozbawienia wolności dla młodocianego i art. 64 § 2 – zawieszenie na podstawie art. 60 § 3 i 4
+ 1-10 lat – art. 60 § 5

Sąd musi dokładnie wskazać jaki to ma być okres, np. 4 lata; okres próbny biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia mocą, której sprawcy wymierzono karę i
wykonanie jej zawieszono;
- grzywna – art. 71§1 – zawieszając wykonanie kary pozbawienia albo ograniczenia wolności można a podstawie tego przepisu orzec karę grzywny, choćby za
to przestępstwo kara ta nie była przewidziana w sankcji; Kra grzywny występuje tu jako kara niesamoistna, jeżeli wymierzona jest obok zawieszonej kary
pozbawienia wolności wymierza się ją do 180 stawek dziennych, koło kary ograniczenia wolności – do 90 stawek dziennych;
- dozór – art. 73 – przepis wskazuje komu dozór można powierzyć, sprawowany jest w okresie próby, ustanawianie dozoru jest fakultatywne, może być
ustalony już w wyroku dotyczącym warunkowego zawieszenia wykonania kary, może być w okresie próby uchylony, ale można go także orzec już podczas
trwania tego okresu – art. 74;
- obowiązki – art. 72 – skazany musi je realizować w okresie próby, można nałożyć jeden, albo dwa i więcej; obowiązki można orzec już w wyroku, sąd może w
okresie próby zmienić swoje rozstrzygnięcie, tzn. uchyla ten czy inny obowiązek, albo w jakiś sposób go modyfikuje; sąd może nałożyć obowiązki w czasie
trwania okresu próby, nawet jeśli nie zawarł ich w wyroku – art. 74;

Stosowanie tego dobrodziejstwa może się skończyć dla sprawcy:

- dobrze – gdy po wymierzeniu kari i zawieszeniu jej wykonania, sąd nie zarządzi wykonania tej kary co sprawia, że kara prawomocnie wymierzona,
definitywnie nigdy nie będzie wykonana
- źle – gdy po wymierzeniu kary i zawieszeniu jej wykonania sąd zarządzi jednak jej wykonie, sprawca karę wykonuje tak jak by nie było warunkowego
zawieszenia jej wykonania;

Warunkowe zawieszenie wykonania kary:

Powody uzasadniające zarządzenie wykonania zawieszonej kary:

- przesłanki obligatoryjne = sąd jest zobowiązany do zarządzenia wykonania kary

+ art. 75 § 1 – gdy w okresie próby mamy skazanie za popełnienie podobnego przestępstwa umyślnego do tego, za które kara została zawieszona i za to
nowe przestępstwo orzeczono karę pozbawienia wolności. Uważa się, że przesłanka ta jest spełniona, gdy nie tylko popełnienie tego nowego przestępstwa,
ale również skazanie nastąpiło w okresie próby, oraz w okresie tym orzeczenie sądu się uprawomocniło. Dotyczy to także przypadków gdy skazania i
uprawomocnienie się orzeczenia nastąpiło już po upływie okresu próby, ale jeszcze przed upływem momentu do którego sąd może w ogóle zasądzić
wykonanie kary
+ 6 miesięcy od końca okresu próby

- przesłanki fakultatywne = sąd może ale nie musi zarządzić wykonanie kary

+ art. 75§2 i 3 – §2 wskazuje na przesłanki które nastąpiły w okresie próby, a §3 wskazuje powody, które miały miejsce nie w czasie okresu próby, lecz w
okresie między wydaniem wyroku a jego uprawomocnieniem – czyli przed rozpoczęciem okresu próby;

Sąd zarządza wykonie kary pierwotnie zawieszonej – skazany wykonuję więc kare od której pierwotnie został zawieszony. Negatywną konsekwencją tego jest
to, że gdyby od razu wykonywał karę to wcześniej skończyłby ją odbywać i wcześniej zacząłby biec okres zatarcia skazania.
Jeśli sąd orzekł obok warunkowego zawieszenie karę grzywny to: negatywny wynik warunkowego zawieszenia wykonania kary z zarządzeniem wykonania kary
grzywny:

•

jeśli nie została wykonana to nie podlega wykonaniu – art. 71§2

•

jeśli została wykonana to odpowiedniemu skróceniu ulega kara pozbawienia albo ograniczenia wolności – art. 71§2

Sąd nie zarządza wykonania zawieszonej kary = kara zawieszona nie będzie nigdy wykonana.
Dzieje się tak w przypadku, gdy po upływie sześciu miesięcy od końca okresu próby, sąd nie zarządził wykonania kary. Skazany ma wtedy pewność że już
nigdy nie będzie musiał kary wykonać.
Powodem tej pewności jest brak zarządzenia o wykonaniu kary, a nie to jak sprawca się zachowywał w okresie próby. Nawet jeśli wtedy popełni podobne
przestępstwo umyślne – czyli spełniona została przesłanka obligatoryjna zarządzenia wykonania zawieszonej kary – i z jakiegoś powodu, sąd nie wydał
zarządzenia w wyżej wymienionym terminie, to kara nie może być już wykonana. Nawet niewiedza sadu o spełnieniu się przesłanki obligatoryjnej nie wypłynie
w żaden sposób na ten fakt, kara już nigdy nie będzie wykonana.
Jeżeli nie ma zarządzenia to sprawca już nigdy zawieszonej kary nie wykona. Jeśli obok zawieszonej kary została wyznaczona kara grzywny, obowiązek czy
dozór to muszą być one wykonane bo brak zarządzenia zwalnia tylko z kary zawieszonej.

Art. 76 § 1 przewiduje jeszcze jedno dobrodziejstwo pomyślnego przebiegu warunkowego zawieszenia wykonania kary – całe skazanie ulega zatarciu, zostaje
uznane za niebyłe i to z mocy prawa z chwilą upływu sześciu miesięcy od końca okresu próby. Konsekwencją tego jest usunięcie z rejestru skazanego karty
informacyjnej o tym skazaniu. Ale w myśl art. 76 § 2 jeżeli zawieszeniu towarzyszyło orzeczenie grzywny albo środka karnego to zatarcie skazania następuje
nieco później.

41

Jeśli sprawca popełni później kolejne przestępstwo, za które będzie skazany, sąd nie może zastosować wobec niego przepisów o recydywie (mimo że był już
kiedyś poprzednio skazany za przestępstwo), ponieważ tamto skazanie uległo już zatarciu i nie może być podstawą stosowania przepisów o recydywie.

5)

Brak wymiaru kary

Sprawca popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary, ale nie wymierza mu się jej w przypadku:

1.

klauzula niepodlegania karze = sędzia nie może wymierzyć kary

2.

warunkowe umorzenie postępowania

3.

odstąpienie od wymierzenia kary = klauzula stanowi, iż sąd odstępuje albo może odstąpić od wymierzenia kary

4.

abolicja

AD 1.) Nie podlega karze

, np. art. 15 § 1, 17 § 1 – 2, 23 § 1, 100 § 4, 176 § 1, 220 § 3, 233 § 3, 236 § 2.

Jeżeli w przepisie znajduje się taka klauzula to sąd nie może wymierzyć kary, jest obligatoryjne. W konsekwencji sąd w ogóle nie wszczyna postępowania, a
wszczęte umarza
– art. 17 § 1 pkt. 4 KPK

AD 2.) Warunkowe umorzenie postępowania

Warunkowe umorzenie postępowania zostało uregulowane w art. 66 – 68 KK. Jest jeden ze środków probacyjnych, należy odróżnić go od powszechnego
umorzenia postępowania, który reguluje art. 17 KPK i jest ono spowodowane takimi okolicznościami jak: śmierć sprawcy, nie wykrycie sprawcy przestępstwa,
stwierdzenie że jego zachowanie nie wypełniło znamion przestępstwa, itp., czyli są to przeszkody dla przeprowadzenia postępowania. W przypadku
warunkowego umorzenia postępowania wszystkie warunki ukarania są spełnione, można a wręcz trzeba sprawcę ukarać za popełnione przestępstwo, mimo
tego w kodeksie karnym stworzono możliwość umorzenia takiego postępowania, ale jest to możliwość warunkowa. Może więc zaistnieć sytuacja że umorzenie
to stanie się po pewnym czasie umorzeniem definitywnym, ale może być i tak, że postępowanie pierwotnie warunkowo umorzone jednak zostanie podjęte i
dojdzie do ukarania sprawcy.

Przesłanki determinując warunkowe umorzenie postępowania zostały wskazane w art. 66. Wszystkie one muszą być spełnione, aby można było zastosować tę
instytucję, jednak ostateczna decyzja należy do sądu, samo spełnienie się wszystkich przesłanek nie przesądza o warunkowym umorzeniu postępowania.
Przesłanki te mogą zostać stwierdzone już na etapie postępowania przygotowawczego prowadzonego przez prokuratora; mogą być stwierdzone na etapie
postępowania sądowego, jednak bez względu na to na którym etapie zostaną stwierdzone, ostateczna decyzja należy zawsze od sądu. [Kodeks karny z 1969 r.
pozwalał na etapie postępowania przygotowawczego warunkowo umorzyć posterowanie]. Ostateczna decyzja należy do sądu, ponieważ w rozstrzygnięciu
stwierdza się winę sprawcy.

Przesłanki warunkowego umorzenia postępowania:

a)

formalne:

- co najwyżej 3 lata pozbawienia wolności – art. 66 § 2 – przy drobnych przestępstwach; jest to regułą
- co najwyżej 5 lat pozbawienia wolności – art. 66 § 3 – wyjątek, muszą być spełnione dotykowe przesłanki merytoryczne (patrz ostatnia kropka)

b)

merytoryczne (materialne) – generalne, muszą być spełnione łączne – art. 66 § 1:

- nieznaczna wina – warunkiem zastosowania tego dobrodziejstwa jest po pierwsze to, ze sprawca zachowaniem swym wypełnił ustawowe znamiona
popełnionego przestępstwa, co więcej stwierdza się winę – sąd orzeka o przedmiocie winy tyle tylko, że ustala, iż jest to nieznaczny jej stopień
- nieznaczna szkodliwość społeczna czynu – więcej niż znikoma
- okoliczności czynu nie budzą wątpliwości – wymóg stwierdzenia także tego, że spełnione są wszystkie ustawowe znamiona czynu zabronionego pod
groźba kary
- sprawca nie był karany za przestępstwo umyślne – ewentualne wcześniejsze ukaranie za wykroczenie nie wyklucza stosowania tego dobrodziejstwa,
bo wyklucz tylko ukaranie za przestępstwo umyślne, chodzi tu o recydywę, która nie koniecznie musi spełniać warunki recydywy specjalnej;
- pozytywna prognoza:

+ postawa sprawcy
+ właściwości i warunki osobiste
+ dotychczasowy sposób życia

c)

dodatkowe przesłanki szczególne – art. 66§3 – alternatywnie:

- pojednanie z pokrzywdzonym
- naprawienie szkody
- uzgodnienie naprawienia szkody

Stosując warunkowe umorzenie postępowania sąd musi ustalić okres próby – mieści się on w granicach od 1 roku do 2 lat. Okres ten biegnie od
uprawomocnienia się orzeczenia o przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania - art. 67§1.

Stosowanie tego dobrodziejstwa może mieć wynik:

a)

pozytywny – pierwotnie warunkowe umorzenie postępowania ulega przekształceniu w definitywne

b)

negatywny – mimo pierwotnego warunkowego umorzenia postępowanie jest jednak podejmowane i w konsekwencji dochodzi do ukarania sprawcy

za popełniony czyn.

Przesłanki uzasadniające podjecie postępowania:

42

a)

obligatoryjne – art. 68§1 – popełnienie w czasie próby przestępstwa umyślnego, za które sprawca został prawomocnie skazany, może to być

dowolne przestępstwo, objęte jaką karę za nie wymierzono; musi być ono popełnione w okresie próby, a uprawomocnienie się wyroku musi nastąpić
do szczęściu miesięcy po upływie okresu próby

b)

fakultatywne:

- zdarzenie uzasadniające podjęcie postępowania musi mieć miejsce w czasie okresu próby – art. 68§2
- zdarzenie to ma miejsce między wdaniem orzeczenia a jego uprawomocnieniem – art. 68§3

Umarzając postępowanie sąd może zobowiązać sprawce do naprawienia szkody albo nałożyć na niego obowiązki z art. 72§1 pkt. 1 – 3, 5, 7a, względnie
wymierzyć wskazane w art. 67§3 środki karne, tj. z art. 39 pkt. 7 oraz 3 (do lat 2). Art. 74 stosuje się tu odpowiednio – sprawcę sąd zobowiązuje już w
orzeczeniu i obowiązki te są wykonywane; sąd może je nałożyć lub zmienić w czasie próby. Środki karne może nałożyć tylko w czasie próby a nie w
orzeczeniu.
Wzorem warunkowego zawieszenia przy warunkowym umorzeniu postępowania możliwe jest ustanowienie dozoru o czym stanowi art. 67§2, tu także
odpowiednio stosuje się art. 74.

Jeśli do chwili upływu szczęściu miesięcy od końca okresu próby sąd postępowania nie podjął, to pożnie podjąć go nie może i sprawcy już nigdy nie będzie
można wymierzyć za popełniony czyn. Możliwość podjęcie postępowania podjecie postępowania zdeterminowana jest decyzją sądu o owym podjęciu. Nie
można tego zrobić gdy brak owej decyzji, nawet gdy sprawca w okresie próby spełnił przesłanki o podjęciu postępowania, bez decyzji sądu nie można tego
zrobić.

AD 3.) Odstąpienie od wymierzenia kary

, np. art. 22 § 2, 25 § 2, 26 § 3, 59, 60 § 3 w zw. Z art. 61 § 1, 60 § 7, 150 § 2, 216 § 2, 217 § 2

Najczęściej mamy do czynienia z klauzulami tej treści: „może nadzwyczajne złagodzić karę, a nawet odstąpić od jej wymierzenia”.
Najczęściej jest to dobrodziejstwo fakultatywne, rzadko zdarza się, żeby było obligatoryjne, chociaż, np. art. 25 § 3. Poza licznymi przypadkami pojedynczego
stosowania odstąpienia od wymierzenia kary znajdujemy jedną generalną podstawę zastosowania tego dobrodziejstwa sformowaną w art. 61 § 1: „Poza
przypadkami przewidzianymi w ustawie odstąpić od wymierzenia kary można także w przypadku określonym w art. 60 § 3”.
Art. 61 § 2 przewiduje, iż odstąpienie od wymierzenia kary we wszystkich wypadkach, w których jest ono przewidziane, sąd może odstąpić również od
stosowania środków karnych, albo zostawić je, przy czym odstąpienie od stosowania środków karnych może być zasądzone nawet jeśli są one obligatoryjne.

Odstąpienie od wymierzenia kary:

a)

odstąpienie od wymierzenia kary i środka karnego:

- wypadki przewidziane w ustawie
- wypadki przewidziane w art. 60§3

b)

odstąpienie od wymierzenia kary

- art. 60§7
- art. 59

AD 4.) Abolicja

W prawie karnym występuje pojęcie aktu łaski. Wyróżniamy rodzaje aktów łaski:

a)

generalny – stosowany jest wobec generalnie określonych osób, adresatów

b)

indywidualny – stosowany jest wobec indywidualnie, konkretnie wskazanego adresata;

Generalny akt łaski może mieć postacie:

a)

amnestii – sprawcy nią objęci zostali już skazani i daruje się albo łagodzi skazanie

b)

abolicji – nie wszczyna się w ogóle postępowania albo wszczęte umarza, w tej postaci dobrodziejstwo stosuje się przed skazaniem; brak wymiaru

kary

Często jest tak że parlament uchwala ustawę amnestyjną, a w rzeczywistości znajdują się tam przepisy abolicyjne i amnestyjne.

X.

ZBIEG CZYNÓW I ZBIEG PRZEPISÓW WYMIARU KARY

1)

Zbieg czynów

Zbieg czynów, to zbieg przestępstw. Problem wymiaru kary odnosi się tylko do zbiegu rzeczywistego przestępstw. Przy tym zbiegu mamy do czynienia z trzema
trybami wymierzenia kary.

1.

Kara łączna

Karę łączną stosuje się, gdy zostały spełnione warunki z art. 85 - wymierza się karę za dwa lub więcej zbiegających się przestępstw, zanim zapadł pierwszy,
chociażby nieprawomocny wyrok w stosunku do któregoś z tych przestępstw. Ten warunek może być spełniony zarówno gdy sprawca jest karany odrębnymi
wyrokami za poszczególne przestępstwa – wyrok łączny i gdy sprawca w jednym postępowaniu wspólnym wyrokiem karany jest za poszczególne przestępstwa.

System kary łączonej:

a)

system kumulacji – dodaje się do siebie wymierzone kary

b)

system złagodzenia kary skumulowanej – dodaje się do siebie wymierzone kary, a następnie tak otrzymaną sumę w jakiś sposób się „łagodzi”, o

określony procent czy ułamek;

c)

system absorpcji – karą łączną jest najsurowsza z wymierzonych kar, system ten jest najkorzystniejszy dla skazanego

d)

system asoeracji – karą łączną jest najsurowsza z wymierzonych kar, ale odpowiednio obostrzona, np. o połowę

e)

systemy kombinowane – znajdują się w tu elementy wyżej wskazanych; system najczęściej spotykany, zawarty został w kodeksie karnym z 1997 r.

Tworzenie kary łącznej zostało uregulowane w art. 86 – 89 kk. Art. 85 zawiera podstawowe reguły w tym względzie – kara łączna powstaje z połączenia kar
wymierzalnych za poszczególne przestępstwa oraz łączy się ze sobą kary tego samego rodzaju (grzywna z grzywną), możliwe bywa także połączenie kar
różnego rodzaju jeśli podlegają one takiemu łączeniu.

Łączenie kar tego samego rodzaju – z pierwszej części art. 86 § 1 wynika, że w przypadku łączenia kar tego samego rodzaju kara łączna musi spełnić
pewne warunki:

a)

nie może przekroczyć dwóch górnych granic:

- sumy wymierzonych kar
- górna granic kary łącznej jest rożna w zależności od rodzaju kary

żadnej z tych górnych granic przekroczyć nie można, tzn. niższa z tych dwóch górnych granic jest górną granica kary łącznej

43

b)

nie może być niższa od dolnej granicy – dolną granicą jest najsurowsza z wymierzonych kar

W drugiej części art. 86 § 1 zawarta została regulacja łączenia kary grzywny niesamoistnej orzeczonej obok warunkowego zawieszonego wykonania kary
pozbawienia albo ograniczenia wolności.

2.

Łączenie kar jednorazowych

Granice:

a)

minimalna – najwyższa kara

b)

maksymalna:

- suma kar
- górna granic określonych kar:

+ grzywna:

~ samoistna – do 540 stawek dziennych
~ niesamoistna:

•

kara pozbawienia wolności – 180 stawek dziennych

•

kara ograniczenia wolności – 90 stawek dziennych

+ kara ograniczenia wolności – 18 miesięcy
+ kara pozbawienia wolności – 15 lat/ 25 lat/ dożywocie;

[przy terminowych karach pozbawienia wolności, górna granica nie może przekraczać 15 lat, jeśli łączy się kary terminowego pozbawienia wolności z kara 25
lat to karą łączną może być 25 lat; jeśli łączy się kilka kar 25 lat, to karą łączną może być 25 lat albo dożywocie; jeżeli któraś z tych kar łączy się z karą
dożywotniego pozbawienia wolności to karą łączna jest dożywotnie pozbawienia wolności]

Przykład: grzywna samoistna

1.

300 stawek dziennych

2.

180 stawek dziennych

3.

90 stawek dziennych

min.: 300 stawek dziennych; max.: 540 stawek dziennych i 560 stawek dziennych;
kara łączna: 300 – 540 stawek dziennych;

Przykład: grzywna niesamoistna obok zawieszonej kary pozbawienia wolności

1.

90 s. dz.

2.

60 s. dz.

3.

50 s. dz.

min.: 90 s. dz.; max.: 180 s. dz. i 200 s. dz.
kara łączna: 90 – 180 stawek dziennych

Przykład: grzywna niesamoistna obok zawieszonej kary ograniczenia wolności

1.

60 s. dz.

2.

30 s. dz.

3.

30 s. dz.

min.: 60 s. dz.; max.: 90 s. dz. i 120 s. dz.
kara łączna: 60 – 90 s. dz.

Łącząc kary grzywny sąd na nowo ustala wartość pojedynczej stawki dziennej, która nie może jednak przekroczyć żadnej z tych wartości, które ustalono
wymierzając poszczególne kary grzywny za poszczególne przestępstwa – art. 86§2

Przykład: kara ograniczenia wolności

1.

9 miesięcy

2.

6 miesięcy

3.

5 miesięcy

min.: 9 miesięcy; max.: 18 miesięcy i 20 miesięcy
kara łączna: 9 – 18 miesięcy

Łącząc kary ograniczenia wolności sąd na nowo określa czas nieodpłatnej dozorowanej pracy na cele społeczne albo wielkość potrąceń z wynagrodzenia za
pracę w zależności od tego w jakiej postaci świadczenie na cele społeczne wypełniające istotę tej kary są egzekwowane
– art. 86§2

Przykład: kara pozbawienia wolności

1.

7 lat

2.

6 lat

3.

5 lat

min.: 7 lat; max. 15 lat i 18 lat
kara łączna: 7 – 15 lat

Przykład: 25 lat pozbawienia wolności

1.

25 lat

2.

25 lat

3.

25 lat

min.: 25 lat; max.: 75 lat i dożywocie
kara łączna: 25 lat albo dożywotnie pozbawienie wolności

Jeśli łączy się karę albo kary 25 lat z karą dożywotniego pozbawienia wolności to karą łączną jest dożywotnie pozbawienie wolności

Łączenie kar wielorodzajowych (mamy tylko trzy przypadki łączenia za sobą kar różnego rodzaju):

a)

łączenie ze sobą kary pozbawienia wolności z kara ograniczenia wolności – art. 87 –

z tych kar tworzy się karę łączną pozbawienia wolności; jeden miesiąc kary ograniczenia wolności = 15 dni kary pozbawienia wolności;
przykład:
1. 12 lat poz. w.
2. 4 lata poz. w.

44

3. 12 miesięcy ogr. w.
min.: 12 lat; max.: 15 lat, 16 lat i 6 miesięcy
kara łączna: 12 – 15 lat poz. w.

b)

łączenie kary 25 lat albo dożywotniego pozbawienia wolności z innymi karami – art. 88

przykład: terminowa kara pozbawienia wolności i 25 lat
1. 12 lat
2. 4 lata
3. 25 lat
kara łączna: 25 lat

przykład: terminowa kara pozbawienia wolności i dożywocie
1. 12 lat
2. 2 lata
3. dożywocie
kara łączna: dożywocie

c)

bezwzględne kary pozbawienia wolności, ograniczenia wolności albo grzywny z takimi samymi karami warunkowo zawieszonymi – art. 89 –

kara łączna stworzona z połączenia bezterminowych i zawieszonych takich kar może też być warunkowo zawieszona, sąd na nowo orzeka w sytuacji
gdy łączy się kary z warunkowymi zawieszeniem wykonania i bez – na nowo rozstrzyga zawieszenie kierując się normatywnymi zasadami; jeśli sąd
zdecyduje się na zawieszenie tej łącznej kary to w myśl §2 na nowo rozstrzyga czy obok zawieszonej kary orzec karę grzywny; na podstawie
art.71§1 na nowo orzeka ewentualne obowiązki, na nowo ustala także okres próby;

Art. 90 rozstrzyga kwestię, gdy na którekolwiek z podlegających łączeniu przestępstw obok kary orzeczono środki karne. Jeśli te środki wymierzono w
pojedynczych wypadkach to obok łącznej kary wymierz się ten pojedynczo wcześniej wymierzony środek karny.
Jeśli ten sam środek karny wymierzono w dwóch lub więcej przypadkach przestępstw, których kary podlegają łączeniu w karę łączną, to w myśl art. 90 § 2
środki karne wymierzone w czasie łączy się an tych samych zasadach jak łączy się kary w karę łączną

Przykład: zakaz prowadzenia pojazdów

1.

6 lat

2.

4 lata

3.

3 lata

min.: 6 lat; max.: 10 lat i 13 lat
kara łączna: 6 – 10 lat

Jeżeli terminowy zakaz został orzeczony na zawsze to i łączny zakaz może być orzeczony na zawsze.

3.

Kara przy ciągu kar

Aby wymierzyć tę karę, muszą być spełnione warunki określone w art. 91§1. W ostatnich słowach tego artykułu sformułowano sposób wymierzana takiej kary –
jedna kara, która musi się mieścić w granicach zagrożenia za dane przestępstwo, ale górną granicę sąd może o połowę przekroczyć.

4.

Zbieg przestępstw

W przypadku oczywistego zbiegu przepisów w polskim prawie karnym korzystamy z kumulatywnego zbiegu przestępstw co wynika z art. 11.
Wymiar kary został określony w art. 11 § 3 karą jest kara z przepisu przewidującego wyższą sankcję (z przepisu najsurowszego). Orzeczenie kary z
najsurowszego przepisu nie stoi na przeszkodzie orzeczenia innych środków przewidzianych w ustawie na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów.

5.

Modyfikacja prawomocnie orzeczonych kar i innych środków

Rozstrzygnięcia prawomocne są w zasadzie niewzruszalne. W wyjątkowych przypadkach mogą być wzruszone, ale środkami nadzwyczajnymi: rewizja
nadzwyczajna, wznowienie postępowania.
Jeśli orzeczenie jest prawomocne i jego prawomocność nie została wzruszona, to powinno być ono wykonywane zgodnie z treścią rozstrzygnięcia, a więc kary
lub środki karne powinny być wykonane.
Kodeks karny przewiduje pewne możliwość modyfikowania prawomocnych rozstrzygnięć w części dotyczącej wymierzonej kary czy orzeczonego środka.
Odstępstwa, jako wyjątek, mogą byś stosowane tylko w przypadku, gdy ustawa to wyraźnie przewiduje.

XI.

ZMIANA USTAWY – OBOWIĄZYWANIE USTAWY W CZASIE

Art. 4 § 2 stanowi, że jeśli kara wymierzona jest wyższa niż górna granica zagrożenia za dane przestępstwo w nowej ustawie to karę orzeczoną obniża się do
górnej granicy zagrożenia w jakiej teraz kara ta grozi.
Art. 4 § 3 stanowi, że jeśli według zamierzonej regulacji czyn nie jest już zagrożony karą pozbawienia wolności, to zmienia się karę tą na karę ograniczenia
wolności albo karę grzywny – inna kara jest w rzeczywistości wykonywana niż w prawomocnym rozstrzygnięciu.
Art. 4 § 4 stanowi, że jeśli według nowej ustawy przestępstwo, za które sprawca został skazany nie jest już czynem zagrożonym pod groźbą kary, to skazanie
to ulega zatarciu, a tym samym kary się nie wykonuje.

XII.

MODYFIKACJA ORZECZONYCH KAR

1)

Akt łaski

Akt łaski może wzruszyć prawomocnym rozstrzygnięciem. Sięga się do niego, gdy nie ma już innych „normalnych” procesowych środków wywołania zmian w
rozstrzygnięciu. Generalnym aktem łaski jest amnestia. Obok niego występuje także indywidualny akt łaski.

2)

Modyfikacja grzywny

Art. 45 KKW pozwala zamienić grzywnę na pracę społecznie użyteczną.
Art. 46-48 i 52 KKW pozwala zamienić prawomocnie orzeczoną grzywnę na zastępczą karę pozbawienia wolności.
W pewnym stopniu modyfikacją prawomocnie orzeczonej kary grzywny jest rozłożenie jej spłaty na raty, bo wymierzona kara powinna być zaraz po
uprawomocnieniu się wyroku być w całości egzekwowana – art. 49-50 KKW. Końcową modyfikacją jest możliwość umorzenia grzywny – art. 51 KKW.

3)

Modyfikacja kary ograniczenia wolności

Karę ograniczenia wolności można zamienić na grzywnę – art. 65 KKW – albo na karę pozbawienia wolności – art. 65§2 KKW.
Modyfikacją jest odroczenie, a także przerwa w wykonaniu kary, ponieważ powinna być wykonana z chwilą uprawomocnia się orzeczenia – art. 62 KKW.
Modyfikacją jest także uznanie kary ograniczenia wolności za odbytą, mimo że nie była odbyta w całości – art. 84 KK i art. 64 KKW. Nie jest to warunkowe
zwolnienie, ale zwolnienie definitywne.

4)

Modyfikacja kary pozbawienia wolności

Modyfikacja tej kary przejawia się w tym, że można nie raz odroczyć jej wykonie, wykonać ją z przerwą lub przerwami.

45

Najbardziej znaczącą modyfikacją prawomocnie orzeczonej kary pozbawienia wolności jest warunkowe przedterminowe zwolnieni od odbycia reszty kary –
art. 77-88 KK i art. 159-163 KKW.

5)

Warunkowe przedterminowe zwolnienie

Jest to jeden z trzech środków probacyjnych. Środek ten stosuje się na etapie wykonywania wyroku. Dobrodziejstwo warunkowego przedterminowego
zwolnienia stosować można tylko w stosunku do kary pozbawienia wolności. Od kary ograniczenia wolności o kary grzywny zwolnić można tylko definitywnie.

Przesłanki warunkowego zwolnienia z odbycia reszty kary:

a)

merytoryczne – art. 77§1 – wniosek sformułowany w postaci prognozy, że mimo nie wykonania kary w całości cele wymierzonej kary zostały

osiąknięte – prognoza pozytywna; sąd musi ją uzasadnić wskazując ewentualne okoliczności, które to potwierdzają a są wyliczone w art. 77§1;
wszystkie wymienione w tym przepisie okoliczności muszę bezwzględnie uzasadnić to przekonanie, jeżeli którakolwiek z tych okoliczności
przekonania tego nie uzasadnia to nie można stosować tego dobrodziejstwa.

b)

formalne – art. 78-79 – wielkość odbytej kary (o ile sąd na podstawie art. 77§2 nie ustanowi surowszych warunków):

- reguła: art. 78§1 – odbycie co najemnej połowy kary; co najmniej 6 miesięcy;
- art. 78§2 – w przypadku recydywy specjalnej podstawowej (z art. 64§1) sprawca musi odbyć co najemnej dwie trzecie kary, ale nie mniej niż rok
- art. 78§2 – w przypadku recydyw specjalnej wielokrotnej – co najmniej trzy czwarte kar, ale nie mniej niż rok
- art. 78§3 – kara 25 lat pozbawienia wolności – po odbyciu co najmniej 15 lat, a przy każe dożywotniego pozbawienia wolności – co najmniej 25 lat
- art. 79§2 – skazanego, niezależnie od warunków określonych w art. 78§1 i 2 można zwolnić warunków po odbyciu 15 lat pozbawienia wolności, jeśli
kara pozbawienia wolności powstałą z niepodlegających łączeniu kar pozbawienia wolności lub kar związanych z recydywą
- ponowne zwolnienie jest możliwe po upływie:

+ roku – art. 81 – reguła
+ 5 lat – art. 81 – przy dożywotnim pozbawieniu wolności

Art. 80 stanowi o długości okresu próby:

a)

reguła:

2 – 5 lat

b)

art. 64§2 – wskazuje 3 – 5 lat

c) przy dożywotnim pozbawieniu wolności – 10 lat

Okres ten biegnie od uprawomocnienia się rozstrzygnięci o przedmiocie warunkowego zwolnienia.

Skazanego w okresie próby można poddać dozorowi, o czym stanowi art. 159 KKW. Możliwe jest także nałożenie na skazanego pewnych obowiązków, tu
kodeks karny wykonawczy odsyła do kodeksu karnego, do art. 72. O ile poddanie pod dozór i nałożenie obowiązków jest z reguły fakultatywne, to w stosunku
do skazanego z art. 64 młodocianego dozór jest obligatoryjny, a także w stosunku do osoby skazanej na dożywotnie pozbawienie wolności.

Stosownie warunkowego przedterminowego zwolnienia może skończyć się dla sprawcy:

a)

źle – reszta kary będzie jednak wykonana;

b)

dobrze – reszta kary już nigdy nie będzie wykonana;

Przesłanki uzasadniające decyzję o wykonaniu reszty kary:

a)

obligatoryjne – art. 160§1 KKW – popełnienie przestępstwa umyślnego, za które wymierza się karę pozbawienia wolności bez warunkowego

zawieszenia; przestępstwo popełnione zostało w okresie próby; sąd wymierzając karę za popełnienie kolejnego przestępstwa zobligowany jest do
zarządzenia reszty kary, z której pierwotnie sprawca był warunkowo zwolniony

b)

fakultatywne – art. 160§2 KKW – to kolejne przestępstwo musi zdarzyć się w okresie próby

Jeżeli w okresie próby i w okresie sześciu miesięcy po jego upłynięciu sąd nie zarządzi wykonania kary, to nigdy więcej nie będzie już ona odbywa i uznaje się
ją za odbytą z chwilą warunkowego zwolnienia.

Jeżeli sąd do momentu upływu sześciu miesięcy po zakończeniu okresu próby zdąży wydać zarządzenia o wykonaniu reszty kary, to podlega ona wykonaniu.
Jeżeli sąd nie wda tego zarządzenia to sprawca nie odbywa reszty kary. Uznaje się ją za odbytą i od momentu warunkowego zwolnienia zaczyna biec okres
zatarcia skazania.
Jeżeli sąd zdążyła wydać zarządzenie o wykonaniu kary to musi on wykonać resztę kary. Skazany skończy odbywanie kary później niżby to nastąpiło gdyby
warunkowego zwolnienia nie skorzystał, w zawiązku z czym później zaczyna biec okres zatarcia skazania.

XIII. MODYFIKACJA ORZECZONYCH ŚRODKÓW KARNYCH

Modyfikacja ta określona jest w kodeksie karnym wykonawczym. W art. 84§1 KK mowa, iż można skrócić okres wykonywania środka karnego (chodzi tu o
środki karne wymierzone w czasie), już po wykonaniu co najemnej połowy okresu na który środek orzeczono, ale nie mniej niż po roku. Środek karny może być
uznany za wykonany, choć nie wykonano go w całości.

XIV. MODYFIKACJA DOZORU I OBOWIĄZKÓW

Modyfikację dozoru i obowiązku zawiera art. 74. Dozór może być orzeczony już w wyroku, sąd może jednak w czasie odbywania kary czy w czasie okresu
próby uchylić ten dozór. Odwrotnie, jeżeli w wyroku skazanego nie poddano dozorowi, ale w czasie sąd może nałożyć go na skazanego.
Obowiązki mogą być orzeczone już w wyroku, sąd może jednak je modyfikować, uchylać w czasie. Może też być tak, że w wyroku obowiązków nie ma, ale sąd
może te obowiązki orzec w czasie wykonania kary czy w czasie okresu próby.

46