18

Kącik medyczny

Przyczyny choroby, czyli jak się
rozwija i dlaczego powstaje

Przyczyną choroby niedokrwiennej serca

– zwanej też chorobą wieńcową, dusznicą
bolesną lub po łacinie angina pectoris – jest
najczęściej miażdżyca. Czynniki ryzyka roz-
woju miażdżycy są więc także czynnikami ry-
zyka choroby wieńcowej i zawału serca.

U osób z miażdżycą w ściankach tętnic

wieńcowych, podobnie zresztą jak i w ścia-
nach pozostałych tętnic, tworzą się blaszki
miażdżycowe, które prowadzą stopniowo do
zwężenia światła naczyń i upośledzają do-
pływ krwi do mięśnia sercowego (rys. 1).
Przez zwężone, uszkodzone naczynia wień-
cowe do serca zaczyna docierać zbyt mało
krwi i tlenu w stosunku do jego potrzeb.

lek. med. Przemysław Styczeń

pracuje w Dziale Pomocy ConvaTec

W Polsce na chorobę niedokrwienną serca cierpi blisko milion osób. Każdego roku 80-100 tysięcy
z nich przechodzi zawał serca, który w prawie połowie przypadków kończy się śmiercią. Główną
tego przyczyną jest miażdżyca.

Choroba
niedokrwienna serca

(część II)

a) Tętnica prawidłowa

b) Początek tworzenia się

blaszki miażdżycowej

BRAK OBJAWÓW

c) Blaszka miażdżycowa

bez zakrzepu

d) Zakrzep zatykający

całe światło tętnicy

Wtedy serce zaczyna się po prostu „dusić”.
Towarzyszą temu typowe dla choroby wień-
cowej dolegliwości – ból za mostkiem, dusz-
ności, osłabienie i kołatanie serca. Gdy do-
chodzi do całkowitego zablokowania prze-
pływu krwi przez tętnice wieńcowe – najczę-
ściej na skutek pęknięcia blaszki miażdżyco-
wej i pojawienia się na jej powierzchni za-
krzepu – w sercu powstaje martwica, czyli
zawał (rys. 2). Jego rozległość i skutki zależą
od tego, które naczynie zostało zablokowa-
ne. Jeżeli zamknięciu przez skrzeplinę uległa
duża tętnica wieńcowa – główny pień lub jej
rozgałęzienie – to skutki mogą być drama-
tyczne.

Zablokowanie przepływu krwi przez na-

czynie wieńcowe i ostre niedotlenienie frag-

mentu serca prowadzi też często do powsta-
nia niestabilności elektrycznej w niedokrwio-
nym obszarze. Objawia się to migotaniem
komór – groźnym zaburzeniem rytmu serca,
które jest główną przyczyną nagłej śmierci
sercowej.

Istotą choroby wieńcowej jest zatem stały

lub okresowy brak równowagi pomiędzy za-

RY

S.

CLICKAR

T

U młodych osób wewnętrzna powierzchnia naczyń tętniczych jest zupełnie gładka (a). Miażdżyca zaczyna się zwykle rozwijać wieloogniskowo
(w wielu miejscach naraz) – od powstania blaszek złożonych z cholesterolu i pasm tłuszczowych (b). Zwężenia wywołane przez blaszki miażdżyco-
we stopniowo się powiększają, chociaż nie daje to początkowo żadnych objawów – chorzy często w ogóle nie wiedzą, że chorują na miażdżycę.
Znaczne zwężenia powodują wystąpienie silnych bólów wieńcowych oraz innych objawów typowych dla choroby wieńcowej (c). Blaszki miażdżyco-
we mogą pękać, a zjawisku temu towarzyszy powstanie na ich powierzchni zakrzepów oraz skurcz mięśni gładkich chorego naczynia. Jeżeli docho-
dzi do niedrożności, to powstaje martwica, czyli zawał serca (d).

Choroba cywilizacyjna

W krajach rozwiniętych choroba wieńcowa
jest najczęstszą chorobą układu krążenia,
a zawał serca najczęstszą przyczyna zgo-
nów. Częstość występowania tej choroby
wyraźnie wzrasta wraz z wiekiem.

Jak dochodzi do zwężenia tętnicy wieńcowej?

Rys. 1.

BÓLE WIEŃCOWE

ZAWAŁ SERCA

19

potrzebowaniem mięśnia sercowego na tlen
a możliwościami jego dostawy przez naczy-
nia wieńcowe. Nierównowaga ta szczególnie
wyraźnie zaznacza się w czasie wysiłku fi-
zycznego lub w sytuacjach stresowych
– szybciej kurczące się wówczas serce po-
trzebuje bowiem więcej tlenu. Uszkodzone
przez miażdżycę naczynia wieńcowe nie są
w stanie sprostać zwiększonemu zapotrze-
bowaniu i dochodzi do niedotlenienia.

Dzieje się tak jednak najczęściej dopiero

wtedy, gdy zwężenie jednej z tętnic wieńco-
wych jest znaczne. Uważa się, że objawy cho-
roby pojawiają się dopiero wówczas, gdy zwę-
żenie osiąga tzw. wartość krytyczną, tj. prze-
kraczającą 75% światła naczynia. Czasami
jednak nawet duże zwężenie może nie dawać

żadnych objawów, nawet podczas wysiłku fi-
zycznego. Zdarza się tak, ponieważ w sercu
może rozwinąć się tzw. krążenie oboczne. Za-
opatruje ono w krew obszary, które potencjal-
nie narażone są na niedokrwienie wskutek
zwężenia głównego naczynia.

Objawy choroby wieńcowej,
czyli jak ją rozpoznać

Najbardziej charakterystycznymi objawa-

mi choroby niedokrwiennej serca są bóle
wieńcowe, duszności, osłabienie oraz uczucie
„kołatania” serca.

Bóle wieńcowe

Bóle wieńcowe pojawiają się przeważnie

nagle i bez żadnego ostrzeżenia. Zlokalizo-

wane najczęściej za mostkiem, w środkowej
jego części, opisywane są przeważnie jako
„gniecenie”, „dławienie”, „pieczenie” lub „pa-
lenie”. Bardzo często są mylone z popularną
„zgagą”, będącą objawem choroby reflukso-
wej przełyku i w związku z tym – lekceważo-
ne. Czasami, zamiast pieczenia, mogą przy-
bierać postać nieznośnego „rozpierania” lub
„ściskania” w klatce piersiowej za mostkiem
– „jakby stalowymi obcęgami”. Kiedy indziej
natomiast – szczególnie u kobiet, u których
ataki choroby wieńcowej bywają mniej cha-
rakterystyczne niż u mężczyzn – przybierają
postać delikatnego pieczenia lub ucisku
w tzw. dołku. Prawie nigdy bóle wieńcowe
nie mają postaci „kłucia”.

Bóle nie muszą być wcale silne. Mogą być

zlokalizowane także w innych miejscach (nie
tylko za mostkiem) – np. pod lewą lub prawą
łopatką. Charakterystyczne jest to, że często
promieniują do ramion i barków (najczęściej
po lewej stronie) oraz do gardła lub żuchwy.
Towarzyszy im czasami drętwienie rąk.

Każdy przypadek bólu wieńcowego,

zwłaszcza gdy wystąpi on po wysiłku lub
obudzi nas ze snu, powinien być powodem
natychmiastowej konsultacji z lekarzem.

Duszności, osłabienie, nudności

Kolejnymi możliwymi objawami ataku

choroby wieńcowej są duszności, trudności
z oddychaniem, nagłe osłabienie, zawroty
głowy, utrata przytomności, niepokój, lęk
oraz mdłości. Są one znacznie mniej charak-
terystyczne i mogą świadczyć także o wie-
lu innych schorzeniach. W chorobie wieńco-
wej są bezpośrednim wynikiem niedotlenie-
nia serca i pogorszenia jego sprawności jako
pompy krwi.

Kołatanie serca

Kołatanie serca jest objawem zaburzeń

rytmu serca – bardzo częstym w chorobie
wieńcowej. Zaburzenia rytmu wynikają bez-

żyła główna

górna

tętnica płucna

tętnica

wieńcowa

lewa

aorta

tętnica

wieńcowa

prawa

RY

S.

CLICKAR

T

Zawał serca powstaje wskutek zamknięcia jednej z tętnic wieńcowych. Strzałka na rysunku po-
kazuje miejsce zatkania naczynia. Przerwanie dopływu tlenu do fragmentu mięśnia sercowego,
który był zaopatrywany w krew przez niedrożne obecnie naczynie, powoduje jego obumarcie
– czyli zawał. Zacieniony obszar na dole rysunku ilustruje uszkodzony obszar serca, w którym,
z biegiem czasu, rozwinie się blizna pozawałowa.

miejsce

zamknięcia

tętnicy przez

blaszkę

miażdżycową

OBSZAR ZAWAŁU

żyła główna

dolna

Jak dochodzi do zawału serca?

Rys. 2.

Zakrzep na blaszce
miażdżycowej

W zdecydowanej większości przypadków
bezpośrednią przyczyną zawału serca jest
zakrzep krwi, który powstaje w miejscu
pęknięcia blaszki miażdżycowej w jednej
z tętnic wieńcowych serca.

20

Kącik medyczny

pośrednio z niedotlenienia i przejściowego
lub stałego uszkodzenia niektórych komórek
mięśnia sercowego. Towarzyszy im przeważ-
nie przyspieszenie akcji serca.

Postacie choroby wieńcowej

Początkowo – gdy zmiany miażdżycowe

w naczyniach wieńcowych serca są niewiel-
kie – choroba daje znać o sobie najczęściej
tylko podczas wysiłku fizycznego, kiedy za-
potrzebowanie serca na tlen jest zwiększone.
Jazda na rowerze, marsz, gra w piłkę lub
badmintona może wtedy nieoczekiwanie za-
kończyć się bólem i zasłabnięciem. Po odpo-
czynku objawy choroby zwykle samoistnie
ustępują, ale ryzyko pojawienia się ich po-
nownie jest bardzo duże.

Z biegiem czasu objawy choroby wieńco-

wej pojawiają się coraz częściej, przy coraz
mniejszym wysiłku. Wreszcie mogą zacząć
występować podczas codziennych obowiąz-
ków domowych (sprzątanie, gotowanie) lub
nawet w spoczynku, gdy np. siedzimy w fo-
telu. Wtedy jest to znak, że choroba jest już
bardzo zaawansowana.

Choroba niedokrwienna serca może wy-

stępować pod różnymi postaciami, z których
najczęstsze to:

a)

dławica piersiowa stabilna,

b)

dławica piersiowa niestabilna,

c)

dławica Prinzmetala,

d)

zawał serca (pełnościenny, niepełno-
ścienny, podwsierdziowy),

e)

nagła śmierć sercowa,

f)

nieme niedokrwienie.

Dławica piersiowa stabilna

Najczęściej spotykaną postacią choroby

niedokrwiennej serca jest jej stabilna po-
stać. Charakterystyczne dla niej jest to, że
bóle wieńcowe występują przeważnie
w trakcie wysiłku fizycznego i szybko ustę-
pują po jego zaprzestaniu lub po zażyciu
podjęzykowo nitrogliceryny. Mogą pojawić
się również pod wpływem silnego wzburze-
nia emocjonalnego (stres, zdenerwowanie),
chłodu (zimny wiatr), obfitego posiłku (po
obiedzie) lub rano (zaraz po wstaniu z łóż-
ka, podczas porannych czynności). Czesto-
tliwość napadów wieńcowych może być
różna – przeważnie występują kilkakrotnie
w ciągu tygodnia lub miesiąca, chociaż by-
wają okresy, gdy bóle zdarzają się znacznie
rzadziej.

Dławica piersiowa niestabilna

Objawem niestabilnej choroby wieńcowej

jest ból wieńcowy słabo reagujący na nitro-
glicerynę, wielokrotnie nawracający (często
z jeszcze większym nasileniem) i pojawiający

się niezależnie od wysiłku fizycznego. Bóle
często pojawiają się w nocy.

Dawniej tę postać dławicy piersiowej

określano jako zawał zagrażający. W istocie
nie jest to jeszcze zawał serca, ale prawdo-
podobieństwo jego wystąpienia jest bardzo
duże. Przyczyną „niestabilności wieńcowej”
jest szybko narastające zwężenie światła
tętnicy wieńcowej, spowodowane zwykle
tworzeniem się świeżej skrzepliny. Taka
skrzeplina z reguły rozpuszcza się sama, dla-
tego nie w każdym przypadku prowadzi do
zawału.

Dławica Prinzmetala

Dławica Prinzmetala (naczynioskurczowa)

jest stosunkowo rzadką postacią choroby
wieńcowej. Objawia się występowaniem ty-
powych objawów dusznicy przy braku zmian
miażdżycowych w naczyniach wieńcowych.
Za jej przyczynę uważa się skurcz naczyń
wieńcowych, a jej przebieg przypomina dła-
wicę niestabilną.

Zawał serca

Zawał mięśnia sercowego jest najbardziej

zaawansowaną postacią choroby niedo-
krwiennej serca. W zawale serca bóle wieńco-
we są szczególnie nasilone – chorzy często
określają je jako „nie do wytrzymania”. Niele-
czone trwają długo, często nawet kilka godzin
i na ogół nie ustępują po podaniu kolejnych
dawek nitrogliceryny. Niekiedy bóle są niety-
powe – mogą pojawić się w nadbrzuszu
i przypominać bóle wrzodowe z towarzyszą-
cymi wymiotami. Z reguły, oprócz bólu, chory
odczuwa znaczne osłabienie i jest spocony.
Niepokój, duszność, kołatanie serca wystepu-
ją w zawale stosunkowo często. Mogą też po-
jawić się zawroty głowy, zaburzenia równo-
wagi, silny lęk i utrata przytomności. Nasilenie
bólu zawałowego i czas jego trwania mogą
świadczyć o rozleglości martwicy serca.

Ból zawałowy bywa często pierwszym bó-

lem wieńcowym u osoby, która dotychczas
czuła się zupełnie zdrowa i sprawna fizycznie.

Czynniki ryzyka choroby
niedokrwiennej serca

Do czynników ryzyka choroby niedokrwien-
nej serca należą:

podeszły wiek – częstość występowania
tej choroby rośnie bardzo wyraźnie wraz
z wiekiem;
płeć męska – na chorobę wieńcową
częściej chorują mężczyźni, szczególnie
w wieku 40-55 lat; w grupie osób star-
szych zapadalność jest dla obu płci po-
dobna;
obciążenie dziedziczne – zawał serca
lub wykryta choroba wieńcowa u które-
goś z członków naszej rodziny;
wysoki poziom cholesterolu całkowitego
we krwi – powyżej 200 mg%;
wysoki poziom „złego” cholesterolu
(LDL) – powyżej 130 mg%;
niski poziom „dobrego” cholesterolu
(HDL) – poniżej 35 mg%;
nadciśnienie tętnicze – powoduje prze-
rost mięśnia sercowego i przyspiesza
procesy miażdżycowe;
cukrzyca – znacznie przyspiesza procesy
miażdżycowe;
otyłość, szczególnie tzw. brzuszna
– przyspiesza procesy miażdżycowe;
palenie papierosów – przyspiesza proce-
sy miażdżycowe (palacze są co najmniej
dwukrotnie bardziej obciążeni prawdo-
podobieństwem rozwoju choroby, niż
niepalący);
siedzący tryb życia, brak ruchu, stres
i nieodpowiednia dieta.

Skuteczne leczenie zaburzeń lipidowych,
nadciśnienia tętniczego, cukrzycy i otyłości
oraz zdrowy styl życia (ruch, właściwe od-
żywianie się, unikanie używek) znacząco
zmniejszają zapadalność oraz śmiertelność
w chorobie wieńcowej.

Serce a wiek

Serce starzeje się wraz z nami. Im starsze – tym większej wymaga ochrony i rozważnego trak-
towania. Zdecydowana większość przypadków choroby wieńcowej i zawałów serca dotyczy
osób powyżej 50. roku życia. Sprawność serca możemy przedłużyć, stosując właściwą dietę,
uprawiając sporty oraz unikając palenia papierosów.

21

Jeżeli chcecie Państwo poszerzyć swoją wiedzę na
temat zawału serca – jego przyczyn, konsekwencji
i leczenia – warto sięgnąć po obszerniejsze opraco-
wania. W księgarniach znajduje się wiele książek na
ten temat. Polecamy Państwu jedną z nich – porad-
nik z serii „Lekarz radzi” pt. „Poradnik zawałowca”.
Jest to jedna z najlepszych pozycji, jaką udało się
nam znaleźć, i którą Państwu polecamy.

Dla członków programu Złota Karta ConvaTec
nasza redakcja ufundowała 100 egzemplarzy
tego poradnika. Aby go otrzymać, należy
zadzwonić do Działu Pomocy ConvaTec
(bezpłatna infolinia: 0 800 120 093) i podać
numer swojej karty. Poradnik zostanie wysłany
bezpłatnie pod wskazany adres.

Gdzie szukać więcej informacji?

Zawsze, jeśli istnieje
choćby najmniejsze
podejrzenie zawału
serca, należy bez-
zwłocznie wezwać
karetkę pogotowia
ratunkowego:

Nagła śmierć sercowa

Nagła śmierć sercowa jest najbardziej dra-

matyczną postacią choroby wieńcowej. Nie
można jej przewidzieć i nie poprzedzają jej
żadne bóle wieńcowe. W 95% przypadków
jest spowodowana zmianami miażdżycowy-
mi w naczyniach wieńcowych. Do śmierci
dochodzi w wyniku powstania migotania ko-
mór, które jest najpoważniejszym i zawsze
śmiertelnym zaburzeniem rytmu serca.

Nieme niedokrwienie

U części osób cierpiacych na chorobę

wieńcowa zdarzają się tzw. nieme niedo-
krwienia. Są one zupełnie bezobjawowe
(stąd nazwa), a wykryte mogą być jedynie
w badaniu EKG, które przeprowadza lekarz.
Są bardzo niebezpieczne ze względu na
brak objawów oraz wysoką śmiertelność.
Szczególnie często do „niemych” epizodów
choroby wieńcowej (w tym zawałów) do-
chodzi u osób chorych na cukrzycę. Naj-
prawdopodobniej przyczyną zmienionego
odczuwania bólu (w tym przypadku bólu
wieńcowego) u cukrzyków jest neuropatia
cukrzycowa.

Badania, które potwierdzają
rozpoznanie

Badanie elektrokardiograficzne (EKG)

Aby ostatecznie rozstrzygnąć, czy poja-

wiające się dolegliwości są objawem choroby
wieńcowej, konieczne jest przeprowadzenie
badania elektrokardiograficznego (EKG). Ba-

danie takie jest ogólnodostępne i możliwe do
przeprowadzenia w prawie każdej poradni
internistycznej. W urządzenie do EKG wypo-
sażone są także karetki pogotowia ratunko-
wego.

Badanie EKG w pozycji leżącej (spoczyn-

kowe) powinno zostać wykonane jak naj-
szybciej po wystąpieniu bólu wieńcowego,
aby potwierdzić rozpoznanie. Jeżeli jest to
niemożliwe, to w przypadku choroby o nie-
wielkim stopniu zaawansowania badanie po
kilku godzinach (kiedy ból już ustąpi) może
nie wykazać żadnych zmian. Wtedy po-
trzebne jest przeprowadzenie testu wysił-
kowego.

Test wysiłkowy

W przypadku, gdy na podstawie badania

EKG wykonanego w spoczynku nie można
ustalić rozpoznania (zmiany w EKG są mini-
malne lub nie ma ich wcale) lub badania ta-
kiego nie można przeprowadzić bezpośred-
nio w trakcie wystąpienia dolegliwości bólo-
wych, lekarz może zlecić wykonanie tzw. te-
stu wysiłkowego. Polega ona na tym, że ba-
danie EKG wykonuje się nie w spoczynku,
a podczas marszu na ruchomej bieżni lub jaz-
dy na stacjonarnym rowerze. To ma stymulo-
wać w sposób kontrolowany pojawienie się
zmian w zapisie EKG charakterystycznych dla
choroby wieńcowej.

Badanie EKG metodą Holtera

Badanie to polega na stałym, 24-godzi-

nnym przeprowadzaniu EKG za pomocą
przenośnego urządzenia noszonego przez
chorego przy pasku. Ma ono szczególne zna-
czenie dla wykrycia „niemych” epizodów nie-
dokrwienia mięśnia sercowego, które prze-
biegają bez żadnych objawów klinicznych.

Koronarografia

W niektórych przypadkach lekarz może zle-

cić wykonanie koronarografii, czyli prześwie-
tlenia tętnic wieńcowych w momencie, kiedy
wypełnione są one środkiem cieniującym. Ba-
danie przeprowadza się w celu sprawdzenia,
w których miejscach i w jakim stopniu tętnice
są zwężone. Wynik badania jest niezbędny
między innymi do podjęcia decyzji o ewentu-
alnym wykonaniu tzw. by-passów.

999

(z telefonów stacjonarnych)

112

(z telefonów komórkowych)