Pozytywizm – opracowanie (by Klocek)

1. Pozytywizm poznański

a. Prepozytywizm - czas poprzedzający pozytywizm właściwy; w latach

40 XIX wieku w zaborze pruskim pojawiły się nowe idee
wyprzedzające epokę. W tym czasie na ziemiach wielkopolskich rusza
działalność organicznikowska, czyli przekonanie o konieczności
gospodarczego i kulturalnego podniesienia potencjału polskiego.
Osiągnąć ten cel miały wszystkie warstwy społeczne jako jeden organ.

b. Wielkopolscy społecznicy

Karol Marcinkowski (lekarz, inicjator powstania hotelu „Bazar”);
Hipolit Cegielski; Karol Libelt; Maciej Mielżyński; August Cieszkowski;
Tytus Działyński (mecenas kultury); Edward Raczyński; gen. Dezydery
Chłapowski (wprowadził nowinki rolnicze).

c. Hotel Bazar

Nie był to zwykły hotel. Otóż był to hotel dla Polaków, który miał
przebić się przez niemiecką konkurencję. Posiadał salę balową, która
pełniła funkcję patriotyczne i kulturalne (różne odczyty, goście itp.).

d. Organicyzm

Organicyzm to pogląd filozoficzny, w myśl którego społeczeństwo
postrzegane jest jako żywy organizm. Jego funkcjonowanie i rozwój
zależne są od działania pomniejszych części – ściśle powiązanych ze
sobą organów.

2. Podstawowe pojęcia i filozofie

a. Utylitaryzm - pogląd sformułowany przez J.S. Milla, według którego

wszelkie dokonania człowieka mają być użyteczne społecznie. Ten
człowiek jest więc moralny, który postępuje z myślą o społeczeństwie
i dla jego dobra. Każdy ma do spełnienia jakąś społeczną rolę, dzięki
której staje się użyteczny społecznie.

b. Ewolucjonizm -

teoria przyrodnicza stworzona przez K. Darwina,

według której zwierzęce gatunki w procesie rozwoju ulegają
przekształceniu. Uczeń Darwina, H. Spencer, w dobie pozytywizmu
zastosował teorię ewolucjonizmu do stworzenia koncepcji rozwoju
społecznego. Według Spencera rozwój cywilizacji i społeczeństw jest
zdeterminowany przez prawa ewolucji i postępu, cały więc
wszechświat podlega ciągłej przemianie i doskonali się.

Pozytywizm – opracowanie (by Klocek)

c. Scjentyzm - (łac. scientia – wiedza) – jedno z naczelnych założeń

filozofii pozytywizmu – przyznanie nauce nieograniczonych
możliwości poznawczych. Zwolennicy scjentyzmu zakładali, że w
miarę rozwoju nauki rzeczywistość zostanie poznana w sposób
absolutny. Ze scjentyzmem związane były empiryzm i racjonalizm,
zaufanie do nauki oraz niechęć do metafizyki i irracjonalizmu. Teoria
ta stała u podłoża haseł pracy organicznej i pracy u podstaw.

3. Hasła polskich pozytywistów

a. praca u podstaw - podniesienie poziomu umysłowego i kulturalnego

najniższych podstawowych warstw społeczeństwa;

b. praca organiczna - praca nad podniesieniem poziomu gospodarczego

kraju, traktowanie społeczeństwa, jako jednego organizmu;

c. solidaryzm społeczny - współpraca wszystkich warstw społecznych ze

sobą;

d. emancypacja kobiet – uwolnienie kobiety z pod „władzy” męża.

Zwiększenie ich udziału w życiu publicznym, dostęp do pracy, szkół
średnich i wyższych;

e. asymilacja mniejszości narodowych - zaborcy dążyli do

przeciwstawienia sobie różnych grup etnicznych. Pozytywiści
sprzeciwiali się temu w imię zasad demokracji.

4. Przemiany w literaturze

a. Realizm



jeden z podstawowych prądów literackich epoki pozytywizmu
ukształtowana w połowie XIX w.



literatura realistyczna miała odzwierciedlać rzeczywistość,
budować fikcję literacką zgodnie z ówczesną wiedzą o
człowieku i świecie



teoria realistyczna odwoływała się do starożytnej idei mimezis
(naśladowanie rzeczywistości)



nurt ten wywarł wpływ przede wszystkim na rozwój powieści
współczesnej, dopiero później historycznej

Pozytywizm – opracowanie (by Klocek)



autorzy utworów realistycznych dbali o doskonałość stylu i
kompozycji



twórcą realizmu był H. Balzak



realizm uprzywilejował powieść jako najdoskonalszy gatunek
literacki



cechy utworu realistycznego:

o pełne sprawozdanie z ludzkich działań i doświadczeń
o zawiera opis zachowania, stosunków i relacji międzyludzkich

(uwaga: w pewnych granicach, które przekroczą twórcy
naturalizmu)

o zawiera rejestr szczegółów życia, dokładną prezentację tła

społecznego, obyczajowego, miejsc akcji

o jest przedstawieniem typowych charakterów i postaw

b. Naturalizm



kierunek w literaturze ukształtowany w II połowie XIX wieku we
Francji



nurt ten nawiązywał do filozofii pozytywistycznej, przede
wszystkim zaś do teorii H. Taine’a, którą próbowano przenieść
na grunt literatury



w założeniu naturalizmu twórca miał się posługiwać metodami
naukowymi i przedstawiać świat w sposób jak najbardziej
obiektywny



naturalizm był pod dużym wpływem teorii Darwina, traktującej
człowieka jako egoistyczną istotę, dążącą do zaspokojenia
przede wszystkim swych potrzeb fizjologicznych



głównymi cechami kierunku były: mimetyzm, wierność
prawdzie, determinizm, fatalizm (ukazywanie przemożnego
wpływu czynników biologicznych i społecznych na człowieka i
dokonywane przez niego wybory)



najwybitniejszy przedstawiciel to E. Zola



cechy utworu naturalistycznego:

o specyficzna kreacja bohatera: podporządkowany biologii, kieruje

się przede wszystkim instynktami i popędami (zwłaszcza popędem
płciowym); najważniejszą rolę w jego życiu odgrywają dwa
pierwotne prawa przyrody: dobór naturalny i walka o byt; jest
zdeterminowany przez dziedziczne cechy, których nie może
wyeliminować

Pozytywizm – opracowanie (by Klocek)

o fotograficzna dokładność szczegółów, brak tematów tabu

(drastyczne opisy scen erotycznych, stanów patologicznych,
chorobowych, procesów fizjologicznych)

o swoista „estetyka brzydoty” – emanowanie brzydotą, tym, co

odrażające, wstrząsające

o dominacja opisu nad opowiadaniem i dialogiem, brak odautorskich

ocen i komentarzy

c. Tendencja

Wykorzystywała różne gatunki prozatorskie. Artysta ma mieć cel
społeczny, bez niego literatura jest pusta.



cel społeczny



odtwarzanie rzeczywistości z przynoszeniem wiedzy



autor ma zaobserwować fakty, ocenić je i wyprowadzić wnioski
zaradcze do nagannej sytuacji



Bohater:

o oddaje swe życie idei
o heroizmem, żarliwością, energią przypomina romantycznego
o człowiek przeciętny, głównie inteligent (lekarz, nauczyciel)

nieskomplikowany psychologicznie

o człowiek dobry, altruista



Fabuła:

o zazwyczaj jeden wątek
o wydarzenia ukazywane chronologicznie, zgodnie z ciągiem

przyczynowo-skutkowym

c. Narrator:

o ocenia sytuację i na jej kanwie wypowiada hasła ideowe
o nakazuje pewne jednoznaczne postawy
o poucza poprzez komentarz do sytuacji
o zwraca się do czytelnika w formie nakazowej

5. Nowelistyka pozytywistyczna

a. „Gloria victis”

Treść:
Poleski las opowiada swojemu przyjacielowi historię zbiorowej
mogiły powstańczej sprzed prawie półwiecza. Z opowieści drzew
dowiadujemy się o losach poszczególnych ludzi, o ich wyglądzie,

Pozytywizm – opracowanie (by Klocek)

przyjaźni i wzajemnym poświęceniu. Snują opowieść o przyjaźni
między Tarłowskim i jego siostrą Anielą a arystokratą Jagniczem.
Tarłowski, wątły i niewyćwiczony w walce, uratował życie
Jagniczowi. Ten przyrzekł jego siostrze, że zawsze będzie go
chronić w boju. W ostatniej bitwie Tarłowski został postrzelony.
Gdy Kozacy zaatakowali szpital, Jagnicz ze swoją jazdą rzucił się
bronić mordowanych rannych. Obydwaj przyjaciele zginęli. Po
latach na miejsce bitwy przyszła Aniela. Zostawiła na mogile mały
krzyżyk. Wzruszony tą opowieścią wiatr zawołał „Gloria victis !” -
chwała zwyciężonym!

Problematyka:
Orzeszkowa gloryfikuje powstańców, ale samo powstanie nie jest
akceptowane. Ma do nie niego sceptyczny stosunek, ponieważ
bohaterowie poświęcili wszystko dla niego. Zasługują na cześć i
szacunek. Utwór ten jest hołdem złożonym mieszkańcom przez
naturę.