Fizjologiczna klasyfikacja wysiłków fizycznych.

Podejmowanie przez człowieka systematycznych wysiłków fizycznych, wyczynowo,
amatorsko czy też rekreacyjnie – prowadzi do wielu zmian adaptacyjnych w organizmie.

Zmiany te zależą w istotnym stopniu od:

-rodzaju podejmowanego wysiłku fizycznego – dynamiczny czy statyczny,

-intensywności wysiłku fizycznego,

-czasu trwania wysiłku fizycznego,

-stan przygotowania czynnościowego organizmu.

Jeżeli chodzi o rodzaj wysiłku, to najbardziej pożądany z punktu widzenia fizjologii i
jednocześnie zapobiegania wielu jednostkom chorobowym jest systematyczny wysiłek
dynamiczny wzbogacony w 15-20% o ćwiczenie statyczne. W czasie wysiłków
dynamicznych, przeważają izotoniczne skurcze mięśni. Napięcie mięśni w czasie tych
wysiłków jest stałe natomiast zmienia się istotnie ich długość (np. marsz, trucht, bieg, jazda
na rowerze).

W czasie wysiłków statycznych (np. podnoszenie ciężarów) przeważają skurcze
izometryczne mięśni. Są to skurcze, w czasie których długość mięśni pozostaje ta sama, zaś
zmienia się ich napięcie, tj. rozwijana przez nie siła.

Miarą intensywności wysiłków dynamicznych może być wykonana praca, wydatek
energetyczny lub zapotrzebowanie tlenowe organizmu w czasie wykonywania wysiłku.

Zapotrzebowanie tlenowe charakteryzujemy zazwyczaj wartością względną odnosząc się do
odsetka maksymalnych możliwości organizmu. W tym wypadku może to być odsetek
maksymalnej zdolności pochłaniania tlenu przez organizm, tj. wskaźnika Vo2max.

Wysiłki dynamiczne w czasie których zapotrzebowanie na tlen jest równe Vo2max
nazywamy maksymalnymi, zaś te, w czasie wykonywania których zapotrzebowanie na tlen
jest mniejsze od Vo2max – submaksymalnymi.

Wysiłki submaksymalne mogą być:

lekkie – do 20% Vo2max,

średnio-ciężkie 20-50% Vo2max,

ciężkie powyżej 50%

bardzo ciężkie powyżej 75% Vo2max.

W codziennej praktyce trenerskiej miarą intensywności wysiłków fizycznych jest często
pomiar tętna, z odniesieniem go do maksymalnej wartości osoby ćwiczącej. Maksymalne
tętno zależy od wieku osoby poddającej się systematycznemu wysiłkowi fizycznemu (tabela
1).

Tabela 1

Zależność maksymalnej częstości skurczów serca od wieku wg Andersena

Wiek w latach

Średnia maksymalna częstość
skurczów serca (ud. min

-1

)

-15

20-29

30-39

40-49

50-59

60-69

203

193

185

176

168

162

Inną metodą stosowaną do subiektywnej oceny intensywności wysiłku może być skala
odczuwania ciężkości wysiłku według Borga (tabela 2). Osoba poddana wysiłkowi sama
ocenia jego intensywność według 20-stopniowej skali. Skala ta skonstruowana jest w ten
sposób, że u młodych osób wskaźnik po pomnożeniu przez 10 odpowiada częstości

skurczów serca.

Intensywność wysiłku statycznego oceniamy wielkością siły rozwijanej przez kurczące się
izometrycznie mięśnie. Również tę warstwę podajemy często w wartościach względnych
jako % maksymalnej siły skurczu danej grupy mięśni.

Z punktu widzenia najbardziej korzystnych efektów fizjologicznych uzyskiwanych przez
organizm stosujący systematyczną aktywność ruchową uważane są wysiłki aerobowe
(tlenowe). Są to wysiłki, w których zapotrzebowanie energetyczne organizmu pokrywają
procesy tlenowe (aerobowe). Przeciwieństwem do nich są wysiłki anaerobowe
(beztlenowe). Czas ich trwania nie przekracza zwykle 2-3 minut. Należą do nich wysiłki
statyczne o intensywności powyżej 30% maksymalnej siły skurczu i wysiłki dynamiczne
supramaksymalne.

Tabela 2

Skala subiektywnej oceny ciężkości pracy wg Borga

Punkty

Praca

6

7

8

9

10

11

12

13

14

Wyjątkowo lekka

Bardzo lekka

Dosyć lekka

Dosyć ciężka

Ciężka

Bardzo ciężka

15

16

17

18

19

20

Niezwykle ciężka

Osobę prowadzącą zajęcia rekreacyjne będą najbardziej interesowały wysiłki aerobowe
długotrwałe, tj. trwające powyżej 30 min. lub o średnim czasie trwania 15-30 min. Wpływ
tego rodzaju wysiłków na organizm szczegółowo scharakteryzuję w następnych
podrozdziałach.

Wpływ systematycznej aktywności ruchowej na układ krążenia.

Jednym z podstawowych, łatwo mierzalnych efektów systematycznej aktywności ruchowej
stosowanej przez człowieka jest zwolnienie spoczynkowej częstości skurczów serca, czyli –
u osoby zdrowej – zwolnienie tętna. Średnia spoczynkowa częstość skurczów serca osoby
dorosłej wynosi 72 ud./min-1. U osób trenujących przyjmuje ona wartości poniżej 60
ud./min-1.

Do zwolnienia spoczynkowej częstości skurczów serca dochodzi już po 8-10 tygodniach
treningu. U dobrze wytrenowanych sportowców mogą to być nawet wartości poniżej 30 ud./
min. Najniższe wartości opisane w piśmiennictwie wynoszą 25 ud./min.

Na wartość spoczynkowej częstości skurczów serca osoby trenującej mają wpływ: objętość
stosowanego treningu, staż treningowy, napięcie układu wegetatywnego oraz wyjściowa
wartość tętna przed rozpoczęciem treningu. W czasie wykonywania wysiłku fizycznego u
każdego człowieka wzrasta częstość skurczów serca. Ale osoby wytrenowane będą mogły
wykonywać wysiłki submaksykalne z niższym tętnem w porównaniu z osobami
niewytrenowanymi, a znajdującymi się w tym samym przedziale wiekowym. Natomiast
częstość skurczów serca osiągana w czasie wysiłku maksymalnego będzie już tylko zależna
od wieku osoby trenującej, a stan wytrenowania nie będzie miał na nią istotnego wpływu.

U osoby systematycznie trenującej dochodzi do wzrostu objętości i masy mięśnia
sercowego. Wzrost objętości i masy mięśnia sercowego zależy istotnie od wielkości
wydolności fizycznej organizmu, a więc również od objętości stosowanej dawki treningu
fizycznego.

Największe przyrosty objętości i masy mięśnia sercowego obserwuje się u osób trenujących
dyscypliny wytrzymałościowe. Sylwetka serca młodego, zdrowego mężczyzny wynosi
średnio 600-650 cm3 zaś kobiety 550-600 cm3. Jeśli te osoby systematycznie trenują, to u
mężczyzny możemy spodziewać się objętości sylwetki serca powyżej 1100 cm3, a u kobiet
powyżej 800 cm3. Największe wartości opisane w piśmiennictwie sięgają 1700 cm3.
Stwierdzono je u kolarzy, biegaczy długodystansowych i maratończyków, którzy
wyczynowo uprawiali sport.

Masa mięśnia sercowego osoby trenującej może wzrosnąć o 70-80%. Zazwyczaj nie
przekracza jednak wartości 500 g. Jest to wartość przyjęta w patofizjologii za granicę
przerostu fizjologicznego i patologicznego. Mięsień sercowy, którego masa przekroczy
wartość 500 g może mieć niedobory w ukrwieniu wieńcowym. Komórki, które tworzą
strukturę tak dużego serca, zwiększają swoją masę nie tylko na drodze powiększenia
objętości, ale również na drodze wzrostu liczby komórek (rozrostu tkanki mięśniowej).

Ten drugi mechanizm jest niekorzystny dla organizmu z punktu widzenia fizjologii. Po
zaprzestaniu treningu, namnożona ilość komórek nie będzie w stanie ulec redukcji.
Natomiast w przypadku fizjologicznego przerostu mięśnia sercowego, do którego dochodzi
w czasie treningu tylko na drodze powiększenia objętości komórki, w 4 do 10 lat po
zaprzestaniu treningu objętość mięśnia sercowego powinna wrócić do stanu wyjściowego.

Stan czynnościowy mięśnia sercowego charakteryzuje się najczęściej za pomocą objętości
wyrzutowej serca (SV) oraz pojemności minutowej serca (CO). Pojemność minutowa serca
jest iloczynem objętości wyrzutowej i ilości skurczów serca na minutę (HR).

W spoczynku u osób wytrenowanych objętość wyrzutowa wzrasta. U dorosłej
niewytrenowanej osoby wynosi ona 70-80 ml, zaś u osoby wytrenowanej często przekracza
wartość 100 ml. W czasie wysiłków objętość wyrzutowa serca ulega wzrostowi. U osób
wytrenowanych w czasie wysiłku maksymalnego może osiągnąć 150-160 ml, podczas gdy u
osób niewytrenowanych tylko 100 ml.

Pojemność minutowa serca osób wytrenowanych w spoczynku przyjmuje dolne granice
normy. Jest to dla populacji nietrenującej wartość 4-4,5 l/min. Natomiast maksymalna
pojemność minutowa serca osiągana w czasie wysiłku maksymalnego u osób
wytrenowanych waha się od 20-40 l/min, podczas gdy u osób wytrenowanych nie
przekracza 20 l/min.

W fizjologii przyjmuje się, że niska wartość pojemności minutowej serca w spoczynku zaś
wysoka w czasie maksymalnego wysiłku, świadczy o ekonomicznej pracy serca osoby
wytrenowanej.

U osób poddawanych systematycznemu treningowi obserwuje się również zwiększenie
unaczyniania mięśnia sercowego i średnicy głównych tętnic wieńcowych. Niektórzy autorzy
twierdzą, że u osób wytrenowanych dochodzi do lepszego rozwoju krążenia obocznego w
układzie wieńcowym serca. Wpływ ten udowodniono w badaniach na zwierzętach. Jednak
do dzisiaj nie ma badań potwierdzających to zjawisko u ludzi.

Ciśnienie tętnicze krwi jest ważnym wskaźnikiem charakteryzującym pracę układu
krążenia. W czasie wykonywania umiarkowanego wysiłku fizycznego wartości ciśnienia
skurczowego i rozkurczowego u osób wytrenowanych są istotnie niższe, od wartości
stwierdzonych u osób nie ćwiczących.

Kontrowersyjny jest pogląd na temat zmian ciśnienia tętniczego w spoczynku u dorosłych,
systematycznie trenujących osób. Zdaniem części autorów u osób trenujących, bez obciążeń
genetycznych w kierunku nadciśnienia tętniczego, wartości spoczynkowe ciśnienia
tętniczego nie ulegają pod wpływem treningu zmianie. Według pozostałej części fizjologów,
wartości ciśnienia tętniczego ocenianego w spoczynku ulegają u osób trenujących redukcji.
Nie budzi zaś wątpliwości wśród autorów obserwacja redukcji spoczynkowej wartości
ciśnienia tętniczego krwi u systematycznie trenujących osób obciążonych dziedzicznie
nadciśnieniem i u osób znajdujących się w tzw. utajonej fazie nadciśnienia tętniczego. W
tym przypadku jednomyślnie uznaje się korzystny wpływ aktywności ruchowej na wartości
ciśnienia tętniczego.

Wpływ aktywności ruchowej na układ ruchowy i układ kostny

Systematyczna aktywność ruchowa powoduje zmiany czynnościowe i anatomiczne w
mięśniach szkieletowych jak również w układzie kostnym osób trenujących.

Trening poprawia koordynację nerwowo-mięśniową. Zwiększa się harmonijność, precyzja
jak i szybkość ruchów. Prowadzi to w efekcie do zmniejszenia kosztu energetycznego
wykonywanej pracy. Pod wpływem treningu dochodzi również do zwiększenia siły
uzyskiwanej podczas maksymalnego skurczu dowolnego.

Na zjawisko to wpływa przerost pojedynczych włókien mięśniowych jak również –
zwłaszcza w początkowym okresie treningu – jednoczesne pobudzanie większej liczby
jednostek ruchowych. Fizjologiczny, treningowy przerost mięśni związany jest głównie ze
zwiększoną syntezą białek w komórkach mięśniowych. W konsekwencji wyżej opisanych
zmian, w wyniku zwiększenia maksymalnej siły mięśni trenujących, dochodzi również do
wzmocnienia siły mięśni odpowiedzialnych za utrzymanie prawidłowej postawy ciała. Fakt

ten ma korzystne znaczenie w czasie trwania całego życia człowieka. W wieku młodym
zapobiega wadom postawy, z kolei w wieku średnim i podeszłym zapobiega
dolegliwościom bólowym kręgosłupa.

Pod wpływem treningu poprawia się unaczynienie mięśni szkieletowych. Do tego procesu
dochodzi na drodze zwiększenia gęstości naczyń włosowatych. Zwiększa się ukrwienie, a
tym samym i odżywienie stawów. Zostaje istotnie pobudzona czynność kaletek maziowych.
Stwierdzono zwiększenie się zakresu ruchów w stawach u osób ćwiczących.

Bardzo istotnym, a korzystnym z punktu widzenia stanu zdrowia osoby trenującej jest fakt
wzrostu masy tkanki kostnej jak i stopień jej mineralizacji. Kierunek tych zmian jest
zbieżny z działaniami profilaktycznymi dotyczącymi osteoporozy. Jest on pożądany
zwłaszcza u osób w wieku średnim i podeszłym.

Wpływ systematycznej aktywności ruchowej na układ oddechowy

Chociaż wpływ systematycznego treningu na układ oddechowy nie jest tak silny jak na
układ krążenia, układ ruchu czy układ kostny, to i w tym zakresie można zaobserwować
wiele korzystnych zmian.

U osób wytrenowanych stwierdza się wzrost pojemności życiowej płuc (VC) w porównaniu
z osobami niewytrenowanymi. Jest to ściśle związane z większą ruchomością klatki
piersiowej i większą siłą mięśni oddechowych u osób trenujących. Równolegle zmniejsza
się czynnościowa przestrzeń martwa, zaś ogólna pojemność wentylacyjna płuc (TLC) nie
zmienia się. Wskaźniki dynamiczne oceniające rezerwy wentylacyjne płuc ulegają
korzystnym zmianom.

U osób wytrenowanych obserwuje się większą objętość wydechową pierwszosekundową
(FEV1,0) jak również większą maksymalną dowolną wentylacje płuc (MVV).

W spoczynku wentylacja płuc jest u osób wytrenowanych podobna do wentylacji u osób
niewytrenowanych, chociaż częstość oddechów na minutę jest na ogół mniejsza. W czasie
wysiłków submaksymalnych, tak wentylacja płuc jak i częstość oddechów, są mniejsze u
osób wytrenowanych, ale głębokość pojedynczego oddechu jest większa.

W czasie maksymalnego wysiłku zwiększa się istotnie maksymalna wentylacja płuc osób
wytrenowanych. Dochodzi ona czasem do 180 l/min., podczas gdy u młodych
niewytrenowanych mężczyzn osiąga 100 l/min. a u kobiet 80 l/min.

Systematyczny trening fizyczny powoduje zwiększenie pojemności dyfuzyjnej płuc. Na ten

kierunek zmian mogą mieć wpływ: zwiększenie ogólnej ilości hemoglobiny we krwi,
zwiększenie ogólnej objętości krwi w płucach, jak również poprawa stosunku wentylacji do
perfuzji płuc.

U osób trenujących obserwuje się większy przepływ krwi przez szczytowe fragmenty płuc
w porównaniu z osobami prowadzącymi siedzący tryb życia. Ułatwia to wymianę gazową w
płucach, korzystnie zwiększając stosunek wentylacji pęcherzykowej do włośniczkowego
przepływu krwi przez płuca.

U osób trenujących hiperwentylacja pojawia się przy pokonywaniu wyższych obciążeń w
porównaniu z osobami nie trenującymi. Powoduje to zmniejszenie odczucia duszności przy
dużych obciążeniach.

Zmiany treningowe objętości i składu krwi.

U osób trenujących wraz ze wzrostem wydolności fizycznej wzrasta objętość krwi. Często
jest to wzrost o 15-20-%. Jest to istotny składnik poprawy sprawności funkcji zaopatrzenia
tlenowego organizmu. U osób trenujących, mianem anemii sportowej, określamy stężenie
hemoglobiny niższe od 14 g/dl u mężczyzn i niższe od 12 g/dl u kobiet. Przyjmuje się, że
czynnikami bezpośrednio odpowiedzialnymi za taki kierunek zmian mogą być:

-zwiększona objętość krwi osoby trenującej,

-zwiększona destrukcja krwinek czerwonych w czasie wysiłków, (hemoliza
wewnątrznaczyniowa uszkodzenie krwinek w naczyniach),

-niedobór żelaza (niedobór w diecie, duże utraty z potem),

-zmniejszone wytwarzanie krwinek czerwonych (zaburzenia erytropoezy).

Do typowych zmian potreningowych należy zwiększenie 2,3-difosfoglicerynianu (2,3 DPG)
w krwinkach czerwonych średnio o 5-15%. Związek ten łączy się z hemoglobiną i obniża
jej powinowactwo do tlenu. Wzrost stężenia 2,3 DPG powoduje przesunięcie krzywej
dysocjacji hemoglobiny w prawo, co przyczynia się do łatwiejszego oddawania tlenu
niesionego przez oksyhemoglobinę z płuc w tkankach. Krew osób wytrenowanych łatwiej
oddaje tlen kurczącym się mięśniom podczas ich pracy, w porównaniu z krwią osób
niewytrenowanych.

Systematyczny trening o intensywności poniżej submaksymalnej powoduje korzystne

zmiany w aktywności fibrynolitycznej osocza. Jednak u osób niewytrenowanych, a
poddawanych zbyt dużym obciążeniom treningowym, może dojść do niekorzystnego
zachwiania równowagi procesów hemostazy, pod postacią zwiększonej aktywności układu
krzepnięcia. Zmiany te były obserwowane po wysiłkach ciężkich i długotrwałych jak
również krótkich o bardzo dużej intensywności.

Bardzo ważny jest wpływ systematycznej aktywności ruchowej na składnikilipidowe
osocza. Do głównych składników lipidowych osocza należą: cholesterol całkowity,
cholesterol zawarty we frakcji lipoprotein o niskiej gęstości LDL, cholesterol zawarty we
frakcji lipoprotein o wysokiej gęstości HDL oraz triglicerydy. Cholesterol LDL wykazuje
działanie miażdżycorodne, zaś cholesterol HDL chroni organizm przed procesami
miażdżycowymi.

Systematyczny trening fizyczny powoduje wiele korzystnych zmian w składzie lipidów
osocza. Powoduje on wzrost stężenia cholesterolu zawartego we frakcji HDL osocza, z
jednoczesnym obniżeniem cholesterolu zawartego we frakcji LDL osocza. Towarzyszy
temu brak istotnych zmian lub zmniejszenie stężenia cholesterolu całkowitego oraz
obniżenie stężenia triglicerydów.

Dużą rolę w korzystnych zmianach w składzie lipoprotein osocza osób trenujących odgrywa
mniejsza synteza cholesterolu i triglicerydów w wątrobie i innych tkankach oraz
zwiększenie aktywności enzymu lipazy lipoproteinowej (LPL). Enzym ten zwiększa swoją
aktywność w tkance tłuszczowej oraz mięśniach szkieletowych osób trenujących.
Najbardziej stały i korzystny efekt treningu, tj. zwiększenie stężenia lipoprotein HDL nie
sprzyja gromadzeniu cholesterolu w komórkach ścian naczyń. Jest to jeden z istotniejszych
czynników zmniejszających zagrożenie chorobą wieńcową u osób poddawanych
treningowi.

Wpływ aktywności ruchowej na reakcje hormonalne.

Systematyczny trening powoduje zmniejszenie reakcji hormonalnych na wysiłki
submaksymalne. Zmniejsza on między innymi wysiłkową aktywację układu współczulno-
nadnerczego, czego wyrazem jest obniżone działanie adrenaliny i noradrenaliny (tj. amin
katecholowych) w czasie wysiłku. Powoduje to słabszą reakcję układu krążenia na wysiłek
fizyczny, chociaż zdolność do wykonywania wysiłku nie ulega upośledzenia, ilość
pochłanianego tlenu jest podobna.

U osób systematycznie trenujących obserwuje się również zmianę funkcji niektórych
gruczołów wydzielania wewnętrznego w spoczynku i co bardzo ważne w praktyce – zmianę
wrażliwości tkanek na działanie hormonów. Przykładem tego wpływu jest obserwacja
wydzielania insuliny i wrażliwość tkanek na działanie tego hormonu.

U osób poddanych treningowi obserwuje się obniżenie wydzielania insuliny przez trzustkę.
Natomiast tolerancja glukozy przez organizm – mimo zmniejszonego wydzielania insuliny
– poprawia się. Wskazuje to na wzrost wrażliwości tkanek osoby trenującej na działanie
insuliny jak również zwiększone wiązanie insuliny przez receptory insulinowe osób
wytrenowanych.

W piśmiennictwie wykazano, że korzystny potreningowy efekt wzrostu wrażliwości
insulinowej obserwowano nie tylko po treningu wytrzymałościowym ale także siłowym
i szybkościowym. Efekt ten jest korzystny nie tylko u osób z cukrzycą, ale również otyłych.
U osób z cukrzycą pozwala na obniżenie zapotrzebowania na insulinę dostarczaną
w iniekcjach lub redukcję ilości przyjmowanych leków poprawiających tolerancję glukozy.
U osób otyłych efekt ten łagodzi zaburzenia metaboliczne i zmniejsza prawdopodobieństwo
rozwoju cukrzycy i nadciśnienia tętniczego.

U kobiet w czasie wysiłku zwiększa się stężenie we krwi hormonów płciowych. Jednak
zaniepokojenie budzą zaburzenia wydzielania hormonów płciowych, dość często
obserwowane u młodych kobiet poddawanych bardzo dużym obciążeniom
wytrzymałościowym. Obciążenia takie mogą prowadzić do zaburzeń cyklu
miesiączkowania, a czasem nawet do przerwania krwawień miesięcznych. W etiologii tych
zmian obserwowanych u kobiet bierze się pod uwagę zmniejszenie wydzielania hormonów
przysadkowych: LH, FSH (prowadzące do niedoczynności jajników), prolaktyny, wzrost
wydzielania androgenów nadnerczych, jak również długotrwały stres psychiczny i często
ujemny bilans energetyczny.

U mężczyzn uprawiających wyczynowo dyscypliny wytrzymałościowe nie obserwuje się
istotnych zaburzeń funkcji płciowych. Podczas wysiłków o dużej intensywności poziom
testosteronu zwiększa się, natomiast podczas submaksymalnych nie zmienia się lub
zmniejsza.

W czasie wysiłku fizycznego obserwuje się wzrost wydzielania endogennych peptydów
opioidowych między innymi

β

-endorfiny. Przypuszcza się, że mogą one zmniejszać

odczuwanie bólu mięśni jak i ogólne odczucie ciężkości pracy. Z działaniem endorfin wiąże
się uczucie zadowolenia i dobry nastrój występujący często po wysiłku u osób
systematycznie trenujących. Fakt ten zaleca się wykorzystywać jako czynnik wspomagający
kontrolę emocji a nawet uzupełniający leczenie zaburzeń emocjonalnych. Niektóre osoby po
zaprzestaniu treningu skarżą się na pogorszenie samopoczucia. Zespół ten może
przypominać objawy towarzyszące przerwaniu przyjmowania narkotyków, bowiem osoby te
przyzwyczajone są do większego stężenia endogennych opiodów.

Wpływ systematycznej aktywności ruchowej na reakcje immunologiczne i układ
odpornościowy.

Od wielu lat obserwuje się związek między objętością i intensywnością treningu, a stanem
odporności osób trenujących. Obserwacje lekarzy dowodzą, iż umiarkowane wysiłki
fizyczne wpływają na ogół korzystnie na układ immunologiczny, a tym samym na poziom
odporności organizmu.

Już w latach 70-tych opisywano wzrost po wysiłku fizycznym properdyny, immunoglobin
klasy IgM i IgG, przyrost aktywności żernej leukocytów, jak i zwiększenie średniego miana
opsonin. W mniejszym zaś stopniu wzrasta aktywność monocytów.

Opisana pozytywna stymulacja aktywności bakteriobójczej granulocytów
obojętnochłonnych następuje pod wpływem wielu czynników. Wydaje się, że najistotniejsze
z nich to działanie hormonów immunostymulujących, takich jak: hormon wzrostu, beta-
endorfiny, prolaktyna, stan układu nerwowego, stężenie jonów wapnia i magnezu, jak
również stan równowagi kwasowo-zasadowej organizmu.

U sportowców wyczynowych obserwowano w spoczynku obniżoną liczbę leukocytów jak i
ich aktywność żerną, niższe stężenie properdyny, miano dopełniacza, poziomu
immunoglobuliny IgA, kinin IL-1, IL-2 oraz komórek NK. Indeks migracji makrofagów był
również obniżony.

W okresie zwiększonych obciążeń fizycznych oraz w okresie startowym, któremu często
towarzyszy duże napięcie emocjonalne, wykazano zjawisko immunosupresji.
Charakteryzowało się ono obniżeniem liczby limfocytów T, obniżeniem stężenia białek
odpornościowych w tym immunoglobuliny IgG. Zahamowana była funkcja granulocytów
obojętnochłonnych, komórek NK, ograniczona liczba limfocytów i wskaźnika
monocyty/makrofagów.

Autorzy niemieccy opisują związek między aktywnością ruchową a częstością infekcji
górnych dróg oddechowych krzywą w kształcie litery “J”. Średnie ryzyko zachorowania na
infekcje górnych dróg oddechowych posiadają osoby nie trenujące. Ich ryzyko
zachorowania znajduje się w środkowej części krzywej. W dolnej części krzywej są osoby o
najmniejszym ryzyku zachorowania – są to osoby uprawiające trening zdrowotny.
Natomiast na szczycie krzywej znajdują się osoby o największym ryzyku zachorowania, tj.
osoby przeciążone treningiem fizycznym.

Badania przeprowadzone u osób uczestniczących w aktywności ruchowej typu
rekreacyjnego nie wykazały istotnych zmian w obrazie białokrwinkowym. Wzrost liczby
limfocytów T, limfocytów B i białek odpornościowych był statystycznie nieistotny.

Wydaje się, że dla każdego organizmu istnieje indywidualna wielkość aktywności ruchowej,
która powoduje wzrost odporności organizmu. Przekroczenie jej w kierunku in plus
powoduje spadek odporności, natomiast zbyt mała aktywność ruchowa nie wywołuje zmian.

Dotychczasowe wyniki badań potwierdzają hipotezę, że umiarkowany trening
wytrzymałościowy poprawia odporność, natomiast trening prowadzący do przeciążenia
organizmu – osłabia mechanizmy odpornościowe.

Wpływ systematycznej aktywności ruchowej na zdrowie psychiczne.

W dotychczasowych badaniach obserwowano korzystny wpływ umiarkowanego wysiłku
fizycznego na zdrowie psychiczne. W czasie trwania wysiłku fizycznego rozładowywane są
nadmierne obciążenia psychoemocjonalne osoby poddającej się treningowi. Badania
psychologiczne, prowadzone u tych osób wykazały zmniejszenie poziomu lęku. U osób, u
których stwierdzono stany depresyjne obserwowano obniżenie ich głębokości.

Gdy wysiłki fizyczne podejmowane są zgodnie z przygotowaniem czynnościowym
organizmu obserwuje się poprawę snu i łatwiejsze zasypianie. Warunkiem jest tu
odpowiednia godzina podejmowania wysiłku, mianowicie nie później niż o godzinie 16.00-
17.00 i trening nie może doprowadzić do nadmiernego przeciążenia organizmu. U osób,
które poddają się systematycznemu treningowi obserwuje się również wyższą subiektywną
ocenę własnego samopoczucia. Porównywanie własnej wydolności fizycznej z wydolnością
osób tej samej płci w podobnym przedziale wiekowym a nie trenujących, powoduje dopływ
bardzo korzystnych bodźców dających wyższe poczucie wartości.

Opracowała mgr Joanna Konrad

1. Górski Jan “Fizjologiczne podstawy wysiłku fizycznego”, Warszawa: Wydawnictwo

lekarskie PZL

2. Kubica Ryszard “Podstawy fizjologii pracy i wydolności fizycznej” wyd. III skrypt dla

studentów Akademii Wychowania Fizycznego Kraków 1999

3. Malarecki Ireneusz “Wstęp do fizjologii wysiłku i treningu sportowego” Warszawa 1972
4. Marlecki Ireneusz “Zarys fizjologi wysiłku i treningu sportowego” Warszawa 1981