Narzeczona – nierządnica

Prorok Jeremiasz działał w obliczu zbliżającej się niewoli

babilońskiej i w jej początkach. Słowo, które kierował do ludu,

było naganą i przestrogą, interpretacją kary i pocieszeniem. W

jego obrazowym sposobie przekazywania znalazły się liczne

odwołania do metaforyki kobiecej. Jednym z podstawowych

wątków jest ukazywanie Jerozolimy jako narzeczonej, wiernej

żony, wiarołomnej żony, nierządnicy, kobiety zgwałconej.

Odwołanie się do początków miłości Jahwe do swego ludu, miłości

odwzajemnionej, jest początkiem przestrogi: “Tak rzecze Jahwe:

Przypominam ci twoje oddanie w młodości i miłość twą [czasu]

narzeczeństwa, gdy postępowałaś za mną na pustyni, po ziemi

nieuprawnej” (Jr 2, 2). Przypomnienie nie daje efektu - lud czci innych niż

Jahwe bogów. Ten czyn opisany zostaje w kategoriach zdrady: “Od dawna

przecież łamałaś swe jarzmo, zrywałaś więzy i oświadczałaś: »Nie będę

służyła!« Na każdym bowiem wzgórzu wyniosłym i pod każdym drzewem

zielonym kładłaś się jak nierządnica” (2, 20; por. 2, 32-37). Tak wyrazista

metafora zdrady przy k a ż d e j okazji zdaje się nie wystarczać. Prorok

posuwa się jeszcze dalej, porównując postępowanie Jerozolimy do

nieposkromionej żądzy zwierząt: “Wielbłądzico chyża, zbaczająca z drogi!

Dzika oślico, przywykła do stepu, w namiętnej swej chuci węsząca

podmuch wiatru! Któż zdoła okiełznać jej żądzę? Ktokolwiek jej szuka, nie

[musi] się trudzić; znajdzie ją w [okresie] jej rui” (2, 23n). Te mocne -

także dla większości dzisiejszych czytelniczek i czytelników Biblii - zwroty

miały przywieść słuchających do nawrócenia. Znamienne, że w stosowanej

tu metaforyce to kobiety są stroną bardziej agresywną, charakteryzującą

się jakoby niepohamowaną i niekontrolowaną seksualnością. Obraz

przeciwny do (także dzisiejszej) rzeczywistości.

Konsekwencją takiego opisu grzechu jest opis kary - jest nim list

rozwodowy, który Jahwe daje swemu ludowi. Tym razem wyraźnie

wspomniane zostały obydwa królestwa, południowe i północne: “I widziała

to jej siostra, przewrotna Judea. Spostrzegła, że dla tych wszystkich

przeniewierstw zdrajczyni izraelskiej - odtrąciłem ją i dałem jej list

rozwodowy. Lecz nie ulękła się siostra jej przewrotna - Judea; poszła i

również ona uprawiała nierząd” (3, 7-9). Opuszczony przez swoich - jak

przez żonę, również Bóg odchodzi - jak małżonek oddalający żonę. Kara ta

może sugerować, iż z grzechu takiego nie ma drogi nawrócenia: “Jeśli mąż

oddali swą małżonkę i ta odchodzi od niego, stając się [żoną] innego

mężczyzny, to czy powróci jeszcze do niego?”. Bóg - przez proroka -

odwołuje się tu do znanej słuchaczom praktyki, podkreślając, że

przestępstwa ludu są jeszcze większe: “A ty cudzołożyłaś z wielu

kochankami...” (3, 1). Wszystko zdaje się wskazywać na drogę bez

wyjścia. Na końcu tej przemowy jawi się jednak nadzieja: “Nie okażę wam

gniewnego oblicza, jestem bowiem łaskawy - głosi Jahwe - nie będę

wiecznie się gniewał. Uznaj tylko swą winę, że zdradziłaś Jahwe, Boga

twojego, i na swych drogach błądziłaś za obcymi...” (3, 12n).

W kolejnych rozdziałach Księgi znajdujemy jeszcze inne, straszliwe obrazy

klęski Jerozolimy. “Tak bowiem mówi Jahwe Zastępów: - Wytnijcie jej

drzewa i wznieście wał przeciw Jeruzalem! Jest to miasto skazane na karę;

wszystko w jego wnętrzu jest krzywdą” (6, 6). W ironicznym dialogu z

Jerozolimą Jahwe mówi: “Co powiesz, gdy zwierzchnikami będą nad tobą

twoi kochankowie? (...) A jeśli zapytasz w swym sercu: Dlaczego mnie to

spotyka? [Odpowiem:] - Dla ogromu twojej przewiny kraj twojej szaty

został obnażony, gwałt twym napiętkom zadano. (...) Taki będzie twój los i

dział wymierzony ci przez mnie - wyrok Jahwe - za to, że zapomniałaś o

mnie, że polegałaś na fałszu. Więc i Ja obnażę Twój tren aż do twarzy i

ukaże się twoja sromota” (13, 21-22. 25-26). Ostatecznie zatem

Jerozolima jawi się jako kobieta zgwałcona i akt ten zdaje się być

usprawiedliwiony jej wcześniejszymi występkami! To ona ma ponosić zań

odpowiedzialność - fenomen znany również z dzisiejszych historii

zgwałconych kobiet. A tym, który wypowiada tę groźbę, jest Jahwe...

Teksty te wzbudzać mogą zatem u dzisiejszych odbiorców uzasadnione

pytania i wątpliwości. Pierwszym z nich jest fakt, iż męska strona

symboliki utożsamiana jest z Boską, transcendentną, a kobieca - z ludzką,

immanentną. Druga trudność polega na przeniesieniu obrazu

patriarchalnego małżeństwa na relację Bóg - Jego lud w taki sposób, że

utrwala się nie tylko podporządkowanie kobiety mężczyźnie, ale także

kojarzenie jej z nieposkromioną seksualnością. Te trudności wskazują na

ograniczoność każdej - również oblubieńczej - metaforyki odnoszonej do

Boga.