Nierządnice świątyń

Ozeasz, wznosząc "skargę przeciwko mieszkańcom kraju" (Oz 4,

1) w imieniu Jahwe, daje niedwuznaczne świadectwo, kto ponosi

odpowiedzialność za upadek narodu: "Jednak niech nikt nie

oskarża i niech nikt nie gani [ludu]! Ku tobie, kapłanie, zwraca się

moje oskarżenie! Upadasz w dzień i w nocy, a razem z tobą upada

też prorok. To ty przynosisz zgubę swemu narodowi!" (4, 4n).

To kapłani, sprzeniewierzając się swojej misji, uniemożliwiają ludowi życie

w wierności Bogu. Mówi Jahwe przez proroka: “Im bardziej rosło ich

znaczenie, tym bardziej grzeszyli przeciwko mnie i sławę swoją zamienili w

hańbę!” (4, 7). Tym razem - inaczej niż w trzech pierwszych rozdziałach

Księgi - ziemia nie stoi po stronie upadłego ludu, lecz Jahwe. Ziemia

opłakuje upadek swych mieszkańców: “Dlatego ziemia okryje się żałobą, a

wszystko, co ją zamieszkuje, wymrze (wraz z dzikim zwierzem i ptactwem

powietrznym; a nawet ryby morskie wyginą)” (4, 3). Hebrajskie słowo bl,

przełożone tu jako “okryć się żałobą”, ma także inne konotacje. Może

oznaczać: “wyschnąć”, “uschnąć”, ale także można nim określić kobietę

niezdolną już do urodzenia dziecka.

W słowie proroka przeciw kapłanom pojawia się opis nagannego

postępowania ludu. W tym - kultycznym - kontekście wspomina także

kobiety: “Na szczytach gór składają ofiary i palą kadzidło na

wzniesieniach, pod dębem, topolą i terebintem, bo jest im miły ich cień.

Przeto i córki ich oddają się nierządowi, a ich synowe dopuszczają się

cudzołóstwa. Na córki ich nie ześlę kary za to, że uprawiają nierząd, ani na

ich synowe za to, że cudzołożą, bo oni sami obcują z wszetecznicami,

składają ofiary z nierządnicami świątyń, a lud, który nic nie rozumie,

stacza się coraz niżej” (4, 13n). Młode kobiety - córki i synowe - wyraźnie

wyłącza się z kary za swój czyn. Uzasadnia się to ich zależnością od

mężczyzn, którzy są bezpośrednimi adresatami słów Ozeasza.

Poza tym na temat warunków życia kobiet, opisanych w tych wersach,

niewiele pewnego potrafimy powiedzieć. Najwięcej niejasności budzą

wymienione tu “nierządnice świątyń” (por. 12, 1), w Biblii Tysiąclecia

nazywane “nierządnicami sakralnymi”. Zarzut cudzołóstwa może bowiem

odnosić się do różnorodnych sytuacji. Może oznaczać symbolicznie

niewierność Jahwe, co odpowiadałoby przenikającej całą Księgę symbolice

oblubieńczej. Może chodzić o faktyczne “domowe” problemy, wynikające z

oddawania czci obcym bogom. Może w końcu chodzić o kobiety, które

reprezentując boginię, spełniały funkcje w kultach konkurencyjnych dla

czci Jahwe, a ciągle żywych w Izraelu. Postawienie ich na jednym poziomie

z prostytutkami byłoby wtedy elementem polemiki, retoryczną metodą ich

dyskredytowania.

Za ostatnią hipotezą przemawia powiązanie jednego z przytoczonych

wersów Księgi Ozeasza z wykopaliskami archeologicznymi z miasta Lakisz.

Ozeasz mówi o składaniu ofiar pod drzewami, w “ich cieniu” (4, 12).

Drobiazgowa egzegeza tekstu wykazuje, że zaimek “ich” - elah, odnoszący

się do drzewa (w hebrajskim słowo rodzaju żeńskiego), może budzić

skojarzenia z rdzeniem el, to znaczy Bóg. Elah znaczyłoby wówczas -

bogini. Choć słowo to nie pojawia się w Biblii Hebrajskiej w takim

znaczeniu, tego rodzaju konotację potwierdza pochodzący z epoki późnego

brązu dzban z Lakisz. Znajduje się na nim rysunek drzewa, kóz (zwierząt-

atrybutów bogini) oraz napis elat - bogini. Można znaleźć więcej

wykopalisk, świadczących o powiązaniu bogini z symboliką drzewa. Być

może zatem to właśnie drzewa są tą mocą, której oddawano kult - miast

Jahwe. Kult oddawany boginiom mógł zresztą być powiązany z rytem

inicjacyjnym młodych kobiet, dla których proszono o błogosławieństwo

macierzyńskiej bogini Aszery, czy z ofiarami i orgiami na cześć bogini

miłości Asztarte.