Mędrzec o kobiecie

Żadna inna biblijna księga mądrościowa nie poświęca kobietom

tyle miejsca co Mądrość Syracha. Również sama Księga nie

zajmuje się żadną inną grupą tak obszernie jak kobietami. To

jednak, co o nich mówi, przysporzyło jej autorowi miano jednego z

większych mizoginów Biblii.

“Każda złośliwość, byle nie złośliwość kobiety. (...) Nie ma jadu nad jad

węża i nie ma gniewu nad gniew kobiety. Wolałbym mieszkać z lwem i

smokiem, niż mieszkać ze złą kobietą” (Syr 25, 13.15n). “Bo z szaty

wychodzi mól, a z kobiety złośliwość kobieca. Zły mężczyzna może być

lepszy od dobrej kobiety...” (42,14).

Czytając takie wypowiedzi, należy pamiętać, kto jest adresatem Księgi –

młodzieniec, który pobiera nauki u mędrca, starszego, uczonego

mężczyzny. Kobiety nie są więc adresatkami tych wypowiedzi; co więcej,

pojawiają się tylko w kontekstach, w których młodzieniec może je spotkać

i powinien wiedzieć, jak się zachować. Można wyróżnić cztery grupy

kobiet, ważne z punktu widzenia autora Księgi: 1. kobiety, które mogą

zwieść młodzieńca z drogi ku mądrości, zwłaszcza “cudze żony” (np. 9,3);

2. kobiety, które mogą być dla niego zarówno niebezpieczne, jak i

pomocne – żony (rozdziały 25 i 26); 3. kobiety, wobec których ma

zobowiązania moralne – wdowy i sieroty (4,10 i 35,17-22), jak też własna

matka (3,1-16); 4. szczególną grupę tworzą córki, które są dla mężczyzny

nieustannym źródłem trosk (22,3 i 42,9-12). Z wyjątkiem trzeciej grupy,

w której obowiązki mężczyzny wyznacza Boże Prawo, kryterium

postępowania zdaje się wyłącznie to, czy kontakt z kobietą pomoże czy też

zaszkodzi mężczyźnie.

“Cudze żony” to dla Jezusa z rodu Syracha, autora Księgi, wszystkie

kobiety, które nie należą do własnego domu – nierządnica, pieśniarka,

dziewica, kobieta powabna, mężatka. Wobec nich mężczyzna nie jest do

niczego zobowiązany i powinien się ich wystrzegać – przyniosą mu tylko

straty (9,1-9). Ważne, że wyraźnie wskazuje się na odpowiedzialność

mężczyzny za jego czyny, nie przypisując całej winy kobiecie. Podobnie

jest zresztą, gdy chodzi o inne dziedziny życia (por. 23,2-6.16-21).

Znaczące też pozostaje, że ani razu obca kobieta nie zostaje nazwana

“złą”.

Inaczej jest, gdy chodzi o żony, o których autor Księgi ma najwięcej do

powiedzenia. Wyraźnie dzieli je na “złe” i “dobre”. Nie widzi żadnej innej

możliwości ich oceny. Idealna żona szanuje męża (26,26), jest mu

posłuszna, jest jego “pomocą, pokrzepieniem i silnym oparciem” (36,36).

Jedną z większych zalet dobrej żony jest powściągliwość w mowie: “Żona

milcząca jest darem Pana, a na dobrze ułożoną ceny nie ma” (26, 14).

Powinna być pełna wdzięku i rozumu (25,8 i 26,13), skromna, piękna,

dbająca o porządek w domu (26,15n). Zła żona, potępiana przez autora

Księgi, to żona, która nie podporządkowuje się autorytetowi ojca rodziny –

złośliwa i gniewna (25, 13nn), gadatliwa (25,20), pijąca (26,8),

bezwstydna (26,9), ale też żona utrzymująca swojego męża (25,22).

Pośród uzasadnień dla swych wywodów na temat złej żony znajduje się

też po raz pierwszy w Biblii zdanie, łączące upadek pierwszych ludzi z

wyłączną winą Ewy: “To od kobiety wywodzi się grzech i przez nią wszyscy

musimy umrzeć” (25,24), zdanie mające dalekie, negatywne

konsekwencje w historii myśli teologicznej o kobiecie.

Najbardziej zaskakujące dla dzisiejszych czytelników są chyba jednak

wypowiedzi o córkach. Brak jakiejkolwiek pozytywnej uwagi na ich temat.

Córka to ta, która “przysporzy ojcu wiele zgryzot” (22,3). “Dla ojca córka

jest skarbem zwodniczym i snu go pozbawia troska o nią” (42,9). Gdy jest

piękna i mądra, wychodzi za mąż i ojciec musi dać jej posag. Gdy jest

bezwstydna, przynosi wstyd nie tylko małżonkowi, ale i ojcu. Troska o

córkę okazuje się więc w istocie troską o dobre imię ojca, o uniknięcie

hańby. Sposób jej uniknięcia widzi autor Księgi w możliwie największym

odizolowaniu córki od kontaktów z obcymi – mężczyznami i kobietami

(42,11n). W takiej perspektywie nie dziwi fakt preferowania synów.

Podobnie dzieje się zresztą z zalecaną przez autora Księgi czcią rodziców.

Fragment, który zgodnie z zasadą kompozycyjną Księgi powinien

paralelnie mówić o czci obojga, wyraźnie eksponuje rolę ojca (3,1-16).

Nawet wtedy, gdy wymieniani są oboje, matka pojawia się zawsze na

drugim miejscu (por. 7,27; 23,14; 41,17).

Ostrzeżenie: “Nie zaprzedawaj kobiecie swej duszy, by się nie wyniosła

nad twoją władzę” (9,2 w przekładzie BT), może stanowić program

umacniania systemu patriarchalnego. Z drugiej jednak strony, wielokrotne

napomnienia autora Księgi sugerują, że w jego otoczeniu ten system był

kwestionowany. Antykobiece wypowiedzi Jezusa, syna Syracha, należy

zatem rozumieć nie tyle jako opis współczesnych mu stosunków władzy

mężczyzn nad kobietami, ale jako projekcję adrocentrycznych życzeń co

do ułożenia tych stosunków.