Wykład 6.10.2011

Nauka o polityce jako dyscyplina nomologiczna (formułowanie praw naukowych)
Pojawienie się odrębnego obrazu badawczego (dyscyplina naukowa).
Ponad 1000 lat namysłu nad polityką i jej głównymi tematami: państwo i polityka. Miały charakter normatywny
bądź konstrukcji opisowej. Funkcjonaliści mówią o postępie, próba sprostania zjawisk społecznych.
Funkcje: opisowe, wyjaśniające, prognostyczne (budowanie wiedzy jak będzie), utylitarne lub praktyczne (jak
trzeba postępować, aby osiągnąć zamierzony efekt).
Nauka o polityce ma charakter nauki historycznej.
Platon i Arystoteles (uczeń Platona) -> pojawienie się wielu prac politycznych, jednolite koncepcje państwa i
władzy.
Próba budowania optymalnego ładu społecznego, stabilnego i trwałego życia.

Platon:
Istotna jest odpowiedź na pytanie jak powinno być kierowane państwo idealne, sfera władzy jako kluczowe
zagadnienie, osoby utalentowane są zdolne do rządzenia państwem i władzy. Dostrzega również wady w
rządzeniu takie jak niedorosłość i politycy działający emocjonalnie. Podstawową wadą jest słabość natury
ludzkiej.
Demokracja- nie jest dobrym ustrojem, ponieważ lud nie jest samodzielnie myślący. Istnienie demagogów
czyli osób, mówców, którzy potrafią przeciągnąć na swoją stronę głosujących, posiadają talent oratorski oraz
zręcznie manipulują ludem.
Jaki ustrój powinien powstać?
Platon dostrzega warstwę w grupie filozofów (teoria państwa filozofów). Jest to elita z umiejętnościami by
stanąć na czele państwa. Posiadają odpowiednią wiedzę a także zdolność do podejmowania działań
wzmacniających stabilność państwa.
Jednolita grupa społeczna jest w stanie stanąć na czele państwa! Są oni uodpornieni na uleganie emocjom
(najgorszy wariant postępowania).
Hierarchia w państwie wg Platona

1. Filozofowie

2.

Klasa wojowników

-> realizacja funkcji bezpieczeństwa + porządek (wewnętrzny i zewnętrzny)

3. Wytwórcy

Platon jako pierwszy skomponował twierdzenie, że kompetentni ludzie mają władać państwem.
Można również spotkać krytykę Platona -> jego twierdzenia prowadzą do pozbawienia społeczeństwa do
wpływu na decyzje polityczne.

Arystoteles (Jak państwo jest rządzone?)
Dostrzega słabość ustrojów politycznych, występują tu odmienne konkluzje w stosunku do myśli Platona.
Dostrzega, że w większości państw władza powstała w konflikcie ze społeczeństwem.
Antagonizm klasowy- w filozofii marksistowskiej element procesu rozwoju społecznego, sprzeczność
interesów pomiędzy dwiema klasami społecznymi i walka między nimi.
Konflikty nie są zdolne do przezwyciężenia. Dla Arystotelesa najlepszą formą ustrojową jest monarchia oparta
na rządach klasy średniej – optymalny model państwa.
Trzy poziomy samoorganizacji życia społecznego
Rodzina – jest to układ pokrewieństwa a także gospodarstwo rolne jako źródło utrzymania, rodzina jako
najniższa forma organizacji.
Gmina – wielkościowo mała, rodziny się znają
Państwo – ogół gmin
Arystoteles był przekonany, że człowiek jest jednostką społeczną. Państwo bez jednostki może istnieć
natomiast jednostka bez państwa już nie.
Człowiek jako zwierzę polityczne.

Wykład 13.10.2011

1

Max Weber -> przejście z spekulacji filozoficznych ku tym, które skoncentrowane są na opinii tego, co realnie
miało miejsce

N. Machiavelli, Tomasz Hobbes
Doktryna Marsyliusza z Padwy ->koncepcja „suwerenność ludu” wnioski na podstawie obserwacji ziem Płw.
Apenińskiego, gdyż był to obszar ciekawy, różnorodny pod względem ustrojów politycznych (republiki- władzę
ma całe społeczeństwo). Nie istnieje jeden ustrój ale kilka, które sprzyjają podmiotowości społeczeństwa.
Niderlandy były kolebką samorządu

N. Machiavelli -> uważany za ojca nowożytnej nauki o polityce, przedmiotem zainteresowań – to co się dzieje
(Real politic)

•

Postawa machiavellistyczna

-> skuteczne realizowanie celów politycznych, bez względu na koszty jakie

się ponosi.

•

N. Machiavelli nie był monarchistą lecz republikaninem, najlepszy ustrój to ten, który daje
demokratyczne prawa mieszczanom

•

Dostrzega, że republika jest ustrojem urokliwym, lecz niestabilnym, ustrój republikański jako
nienajlepsze tworzywo

•

Więzienie – zapiski więzienne

•

Historie florenckie

-> wykład poglądów Machiavellego na temat państwa, polityki

•

Działalność polityczna = wspomaganie procesów politycznych, należy być aktywnym.Rozumienie
czasu jako cykliczne, powtarzalne wydarzenia

•

„Książę” -> wykładnia poglądów jak wspomóc procesy oraz próba sformułowania odpowiedzi na
pytanie co czynić, aby osiągnąć zamierzone cele -> powstanie jednolitego państwa.

•

Monarchia- Królestwo Obydw. Sycyli- Wiktor Emanuel I, który ma kompetencje i predyspozycje by cel
osiągnąć.

N. Machiavelli -> nie uznaje 1 uniwersalnego zbioru.zwolennik adekwatności, można wyróżnić dwie taktyki w
życiu politycznym:

•

Taktyka lisa

-> unikanie siły jako narzędzia rozstrzygania, próba kompromisu, przeciwnik

„wyprowadzony w pole” albo wykorzystany jako „instrument”. Zwolnennik taktyk tj. podstępy,
płapki,wymanewrowanie.

•

Taktyka lwa

-> zastosowanie siły. Stosowana, gdy inne środki zawodzą, jest to ostateczność.

N. Machiavelli nie uważał, aby stosowanie siły było najlepszym narzędziem polityki, może być czynnikiem
wywierania presji ale w granicach. Interesuje go skuteczność działania, zwolennik używania skuteczności
(polityka = działanie efektywne).
Jego poglądy obejmowały obszar zjawisk istniejących i wymagających zmian. W swoim pracach zawiera
rozważania czym jest władza efektywna, jej cele itd.
Terminem władzy interesował się również Tomasz Hobbes.
N. Machiavelli -> koncentracja zjawiska władzy
Tomasz Hobbs -> koncentracja nad instytucją państwa

Tomasz Hobbes – „Lewiatan” -> spójny, całościowy, logiczny wykład procesów społecznych prowadzących
do powstania państwa (motyw procesu jednokierunkowego).
Państwo jako wybawienie dla społeczeństwa -> u podstaw życia społeczeństwa leżały niepohamowane rządze
człowieka do korzystania ze swobód. Ludzie zaczęli popadać w konflikty z jednostkami o tych samych

2

pragnieniach (konflikt interesów). Jest on nierozstrzygany na drodze pokojowej, chwytano za broń (droga
przemocy), prowadziło to ku stanowi wojny powszechnej („człowiek człowiekowi wilkiem”/ „konflikt
wszystkich ze wszystkimi”). Tym sposobem wojna staje się sposobem na osiąganie własnych celów.
Pojawia się możliwość uniknięcia wojen poprzez pojawienie się instytucji państwa (logicznie ujęta koncepcja
genezy państwa)

-

Kontynuowanie (w drodze wojen)

-

zapobieganie-

Tomasz Hobbes -> uważa, że nie ma państwa bez władzy i aparatu władzy, jest to nieodłączny atrybut istnienia
państwa.
Przedstawia państwo jako niemożliwość korzystania z wszystkich swobód i wolności, są pewne progi i granice,
gdyż należy uwzględniać potrzeby innych ludzi. Jednostki w zamian uzyskują: potrzeba bezpieczeństwa,
potrzeba stabilności (chodzi o niezmienność reguł, zaufanie)
Tomasz Hobbes -> państwo jako kontrakt, który ponosi koszty i zyski, bezalternatywność państwa.
John Locke -> dzieło „2 traktaty o rządzie”
Inspiracją dla niego była rewolucja, poznał co to upadek monarchii.

•

Reżimy polityczne zmieniają się a państwo nadal istnieje (państwo się nie rozpada lecz się zmienia, nie
przestaje istnieć, czym innym jest państwo a czym innym forma rządów)

•

W przeciwieństwie do Hobbesa nie dostrzegał konfliktów, wojen

•

Niezbędne jest zorganizowanie ram, czyli instytucji państwa

•

Powołanie instytucji państwa -> niezbędnym jest podpisanie dwóch umów:



Pierwszą obywatele zawierają między sobą



Druga -> umowa o powołanie władzy

Rewolucja francuska wniosła: Francja zrzuciła porządek monarchiczny (na republikanizm), rodzą się nowe
koncepcje: konstrukcja państwa nie musi mieć charakteru monokratycznego
(model monokratyczny, czyli władza wykonawcza skupiona jest w ręku jednego i jednoosobowego organu np.
prezydent, monarcha, brak istnienia wewnętrznego podziału władzy).
XIX stulecie -> trzeci etap w dziejach myśli politycznej, pojawienie się poglądów próbujących przedstawić
wszystkie poziomy organizacji życia wszechświata

Hegel -> państwo było niezastąpioną formą organizacji życia społecznego, proces zdobywania dóbr
materialnych

K. Marks, Engels -> państwo jako instytucja służąca wyzyskowi, państwo-> instytucje kierownicze, dominacja
więzi rodzinnych.

-

Podział historii na formacje

-

wspólnota pierwotna- nie było własności prywatnej, nie było konfliktu klas

-

nie musiało być państwa we wspólnocie pierwotnej

-

wspólnota pierwotna- twór złożony, kierowanie czynnościami, przez władców, rady, książęta

-

państwo pojawia się gdy pojawia się zróżnicowanie ekonomiczne

-

klasa panująca, klasa wyzyskiwana

-

rozpad państwa może być nie tylko przez konflikty ale tez przez zużycie form, rewolucje anty
feudalne

-

nowa klasa – burżuazja (wywodzi sięz mieszczaństwa)

Socjologowie pozytywizmu, utylitaryzmu (XIX wiek) -> istnienie społeczeństwa, którego źródłem są
rewolucje przemysłowe, istnienie instytucji koordynujących-> dbałość o przestrzeganie.
3 fazy:



Społeczeństwa pierwotne/prymitywne (dzikość, barbarzyństwo)

3



Faza przejściowa (średniowiecze)



Społeczeństwa nowoczesne

XXlecie -> myśl polityczna jako dyscyplina naukowa
Budowanie praw, generalizacji naukowych, koncepcji -> do tego jeszcze odległa droga.
20.10.2011
Prawidłowości w nauce o polityce

•

Nauka, dyscyplina

-> funkcją jest wyjaśnianie zjawisk

•

Ludzie zmysły

-> wyjaśnianie intuicyjne, potoczne

Nauka -> modyfikuje się w ramach nowych odkryć lub odrzuca i formułuje konkurencyjne hipotezy
Nauka empiryczna -> do niej należy polityka
Początek procesu badawczego -> identyfikacja faktów w otaczającej rzeczywistości



Fakty przedmiotowe -> w polityce fakty polityczne (stanowią podstawę budulca świata twierdzeń
naukowych)

Fakty = mniej lub bardziej złożone zjawiska, np. głosowanie może być faktem politycznym
System społeczny Parsons’a -> każdy system działa w obrębie 4 wzajemnie warunkujących się podsystemów.
Fakty politologiczne -> rodzaj faktów naukowych, istnienie faktów politycznych (przedmiotowe) i
politologicznych (naukowe).
Fakt może być przedmiotem orzekania.
Występowanie problemu leksykalnego jakim jest używanie pojęć, terminów.
Fakty nowe -> problem z terminologią (jak je uznać?)
Wyodrębnianie zjawiska politycznego -> charakter arbitralny
Fakty nie są zjawiskami w pełni samodzielnymi (są konsekwencją wcześniejszych faktów, np. kampania
wyborcza -> odpowiedź na sytuację gospodarczą w kraju)

Wykład 3.11.2011

Fakty społeczne -> w polityce fakty polityczne

•

Są składnikami elementarnymi (np. jakaś rola, czynność)

•

Całość wieloskładnikowa, podsystem (relacje)

•

Są to części, składniki tyczące się obszaru życia społecznego (polityki)

•

Zdania są tworzywem procesu badawczego

System społeczny wg Parsonsa -> całokształt zjawisk społecznych składający się z elementów, składników,
występują złożone interakcje między jednostkami

. Składają się na niego również aspekty ról społecznych

Istnieje nieskończona liczba systemów społecznych a każdy system działa w obrębie 4 wzajemnie
warunkujących się podsystemów. W zależności od punktu odniesienia -> elementem może być każdy przejaw
otaczającej rzeczywistości. System jest silnie sformalizowany, spójny, logiczny.
Wyodrębnienie podstawowych faktów

•

Kłopot z nazewnictwem czegoś, co już się dzieje

(problemy terminologiczne)



Znajdowanie trafnych nazw

-> jest to trudne przedsięwzięcie ze względu na postępujące

przyspieszenie tempa zjawiska, pojawienie się nowych typów relacji



Próby spolszczenia terminów

(np. menadżer, menedżer)

4

Wyodrębnienie pola badawczego dla dyscypliny naukowej (wieloaspektowość zdarzenia -> kulturowy,
etniczny, rasowy, historyczny itd.)

•

Brak zjawisk czysto politycznych



Występowanie różnych dyscyplin np. proces socjalizacji politycznej (zajmują się tym różne
dyscypliny: psychologia, pedagogika, nauka o polityce, socjologia, językoznawstwo, filologie
itd.

•

Ten sam fakt społeczny punktem wyjścia dla budowy kilku faktów naukowych

•

Zbiór kilku zdań odnoszących się do kilku gałęzi nauk

Fakty społeczne -> fakty socjologiczne
Nauka o polityce -> fakty politologiczne
Fakty politologiczne

•

Są punktem wyjścia dla procesu budowy wiedzy

•

Są punktem odniesienia w procesie sprawdzania prawdziwości

•

Wyodrębnić można też:



Fakty od siebie izolowane



Fakty, które tworzą zbiory (zbiór 2elementowy) -> najczęściej interakcja lub działanie, mamy do
czynienia z podmiotem A i B, zachodzi między nimi 1stronna lub obustronna zależność
(charakter symetryczny). Interakcją jest np. władza (podział relacji/typy zależności)



Współwystępowanie faktów

-> może przybierać charakter cykliczny (np.

występowanie dnia i nocy)

o Jest niemożliwym orzekanie, czy 1 spośród faktów jest przyczyną dla której pojawia się

inny (czy dzień jest skutkiem nocy? -> jest to bezzasadne)

o

Występują one w określonym porządku (cyklicznie, naprzemiennie)



Zjawisko koincydencji

-> powtarzalność zachowań (np. grupka ludzi spotykana na przystanku->

w tym przypadku występują elementarne zależności takie jak godz. kursy autobusu, miejsce
docelowe itd.)



Zależności między zjawiskami

o Charakter jedno lub dwustronny



Jednostronny ->

charakter przyczynowy, mogą występować na poziomie

formalnym bądź istotnościowym



Obustronny

-> wzajemne determinowanie się dwóch lub większej liczby faktów

np. poziom akceptacji rządzących przez rządzonych.

Relacje mogą występować na poziomie formalnym bądź istotnościowym ( w moich notatkach tak to jest
zapisane)

5

Przykłady:



- proces powoływania rządu



-„dogadywanie się” po tworzeniu rządu

Typy zdań

•

Zdanie orzekające

-> dla budowy twierdzeń ogólnych

•

Zdanie jednostkowe

-> dla faktów pojedynczych

•

Zdanie złożone

-> dla zbiorów faktów



Charakter gatunkowy -> dotyczące jednorodnych faktów



Zdania ogólne -> stanowią przedmiot zainteresowania teoretyków każdej dyscypliny naukowej
(prace naukowe, generalizacje)

•

Zdania przeczące

-> np. 51% Polaków nie uczestniczyło w wyborach

Wszystkie zdania mają określoną siłę informacyjną, zdania jednostkowe charakteryzują się największą
precyzją orzekania.
Systemy czasowe -> orzeczenia czasu bywają różne, dotyczą m.in. terminarza świąt itd. Z tego wynika, że
chronologia nie jest sprawą jednoznaczną.

Wykład 10.11.2011, prof. Wróbel

PRAWA I GENERALIZACJE
Prawo naukowe- zdanie ogólne, które ma w sobie proces wynikania jednego zjawiska do drugiego. Bardziej
skomplikowany charakter w naukach politycznych niż ścisłych.

Model idealny (łatwiej zauważyć w naukach ścisłych):

A(x) -> B(x)

Z tego i tylko z tego faktu wynika tylko ten fakt. Ma charakter przyczynowo –skutkowy, każdy inny jest
ułomny.

A1(x)

B(x)

A2(x)
A3(x)

X Є D
D -> hipoteczna, rzeczywista dziedzina przedmiotowa -> zbiór wszystkich zauważonych przypadków
Wszystkie fakty polityczne muszą należeć do dziedziny

Związek między frekwencją, a rezultaty wyborów
Im większa frekwencja to lepiej dla partii umiarkowanych, a tym mniejsza frekwencja to partie bardziej
radykalne. Nie ma charakteru jednoznacznego, nie ma jednej przyczyny.

1991 –
1993 – SLD

6

1998 – AWS
2001 – SLD
2005 – PiS
2007 – PO
2011 – PO

Efekt wolności – sprzyja pozytywnemu odbieraniu partii
Nawet jak powstają nowe partię, to często reprezentują je „starzy” politycy.

Dokonując prawa naukowego wybieramy pierwszoplanowe czynniki, a inne odrzucamy. W wielu przypadkach
prawa naukowe mają wiele zależności. To samo prawo może przybierać różne postaci, może być
zniekształcane.
Prawo pierwotne jest najważniejsze.

Faza wyłaniania się zjawiska:

1. Faza dzieciństwa
2. Faza młodości
3. Faza dojrzałości
4. Faza starości – prowadzi do zaniku zjawiska

Np. Samoobrona – krótki okres trwania

Czasami jest tak:
A(x) ↔ B(x) => relacja równoważności

A(x) -> poprzednik, zjawisko warunkujące, przyczyna, łac. EXPLANAS
B(x) -> skutek, łac. EXPLANANDUM

Prawo naukowe łączy A(x) i B(x)

Odpowiedniki: (?)
Definic = explanans
Definition = explanandum

Explanandum – szersze, to co wyjaśniamy
Explanans – składniki: fakty politologiczne – przynajmniej jedno prawo naukowe odwołujące się do niego
wyjaśnienie nazywamy homologicznym

Explanans:

•

Fakty polityczne -> wyjaśnianie faktologiczne

•

Prawo naukowe -> wyjaśnianie nomologiczne

•

Teoria naukowa -> wyjaśnianie teriooologiczne

Aby eksplanans spełniał wymaganie musi odpowiadać 6.kryteriom

1. Musi składać się z faktów, twierdzeń lub zdań prawdziwych

Warunek prawdziwości w dwóch perspektywach

•

Istnieją jednoznaczne kryteria, które pozwalają określić czy zdanie jest prawdziwe
czy fałszywe

•

Zdania w explanansie mogą być ocenione

7

Prawda nie jest kategorią jednoznaczną; mogą być różne perspektywy. Nie ma zdań pewnych.

Klasyczna teoria prawdy – uznaje, że istnieje tylko jedna perspektywa postrzegania rzeczywistości

Poznawalność świata – prawda obiektywna zgodna z sądami subiektywnymi

Koncepcja prawdy obiektywnej – warunek prawdziwości jest najważniejszy

2. Warunek prawomocności

Istnieją jednoznaczne reguły, które pozwalają określić zdanie jako prawdziwe, jako zgodne lub nie z
istniejącą wiedzą.

Wykład 17.11.

3. Spójność semantyczna

Problem z używaniem tego samego określenia, te same zjawiska – inne terminy, np. konflikt – jedna z
przyczyn dziania się życia społecznego lub postrzeganie jako przejawu patologii społecznej. Każdy
konflikt traktowany jako teorie niszczycielskie, np. pojęcie postawy – na postawy składają się wiedza
oraz wartości, postawa to pewne determinanty naszych działań.
Kategoria ta wymaga by nowe pojęcia nie miały rozbieżności z poprzednimi pojęciami.



Przedrostek „post” -> mamy do czynienia z następstwem (np. postindustrializm)



Rewolucja -> próba pokazania obejścia terminologii (stwierdzenie czy więcej rewolucji czy
ewolucji)



Konflikt spójności semantycznej -> pojęcia nie mogą popadać w konflikt z wcześniejszymi
pojęciami

4. Sprawdzalności empirycznej

Świat zjawisk doświadczalnych jest punktem wyjścia do badań; weryfikacja empiryczna jest ostatnią
fazą procesu poznania.
Prawa naukowe mają bardzo specyficzną postać. Nie ma dwóch faktów relektycznych (?). Prawa
naukowe skupiają się na rzeczach najistotniejszych. Właściwości różniące się traktujemy jako rzeczy
mniej istotne

Atrybuty- właściwości dzięki, którym dane zjawisko jest jakie jest.
Cechy atrybutywne demokracji: legalne wzorce władzy politycznej, dwóch konkurentów …
Atrybuty partii: walka o władzę polityczną bądź uzyskanie wpływu na władzę



Cechy atrybutywne

-> np. wzorce rywalizacji politycznej



Rywalizacje pomiędzy konkurentami, prowadzenie otwartej rywalizacji -> jeśli te
czynniki oraz istnienie parlamentu będą traktowane jako czynniki podstawowe to wtedy
są uznane za atrybutywne



W każdym zjawisku można wyróżnić cechę dominującą, eliminacje tych cech – demokracja
przestaje być demokracją a partia polityczna partią polityczną

8



W prawach naukowych odwołujemy się do cech atrybutywnych

Prawa naukowe zawierają listę zależności między explanans a explanandum. Prawo naukowe nie może
być bezpośrednio porównane z rzeczywistością (inaczej wygląda egzekutywa w różnych krajach)

5. Zupełność pragmatyczna

Zakres formuły wyjaśniającej

powinien objąć jak najwięcej przypadków, żadne z twierdzeń zawartych

w odpowiedzi nie powinno być przedmiotem dalszego pytania „dlaczego?” Zachowuje wyjaśnienie
tylko wtedy gdy jest ono możliwe do wykorzystania.

Dziedzina przedmiotowa


Hipotetyczna



Rzeczywista

Prawo powinno opisywać pełną gamę przypadków (tak by było idealnie). Wyjaśniane fakty zachowują
się w sposób jednorodny.

Wyjaśnianie prawdopodobnościowe/probalistyczne –

relacja między przyczyną a skutkiem występuje z

określonym

prawdopodobieństwem. Ale w naukach społecznych nie zawsze!

6. Unifikacji

Powiązanie danej teorii z innymi teoriami. Nauka to przede wszystkim sięganie po zależności – zdania
prawdziwe. Nowe badania mogą potwierdzić lub podważać poprzednie. Pewnego typu twierdzenia
naukowe mogą być modyfikowane. Inne teorie są obalane, lub przestają być traktowane jako istotne.

KLASYFIKACJA PRAW NAUKOWYCH

Typologia to klasyfikacja o charakterze pełnym.

Najczęstszą klasyfikacją zależności między expalanans a explanandum jest wedle poziomu precyzji orzekania



Charakter ilościowy – prawa ilościowe



Charakter jakościowy – prawa jakościowe - -> coś jest bardziej intensywne od czegoś innego

Zależności ilościowe wyraża się do zjawisk stabilnych, np. stabilność władzy prezydenckiej w krajach …. Jest
większa niż w systemach …, ale nie możemy wskazać jak to wygląda procentowo

Prawa ilościowe:

•

Ilościowe są mało precyzyjne

(banalne) lub bardzo trudne, nie do zastosowania

•

Ilościowe stosuje się do zjawisk stałych a większość zjawisk jest dynamiczna

Prawa jakościowe (podkategorie)

9



Prawa inkluzyjne/ inkluzyjne?? – inkluzja, czyli włączenie; charakter ten ma większość praw
naukowych w polityce; dodawanie „polityczny, polityczna, polityczne” -> np. elita polityczna; część
ogólniejsza w szerszym zbiorze zjawisk, natomiast część węższa w szerszym zbiorze zjawisk

- Prawa inkluzji równościowej, np. koncepcja Parsonsa
- Prawa inkluzji właściwej – odwołuje się do mechanizmu uzyskania relacji między
zjawiskami, np. definicja partii – taki typ, który dąży do utrzymania bądź zdobycia
władzy, wszystkie partie polityczne są ruchami społecznymi.



Prawa porządkowe -> fazy zależności pozostające właściwościami atrybutywnymi

- porównawcze
- funkcjonalne
- strukturalne

Prawa naukowe, jakościowe najczęściej są inkluzją

Wykład 24.11.

Kryterium charakterystyki explanandum

•

Prawa o charakterze porządkowym

- prawa o charakterze porównawczym (zestawiają wspólne ale i różne cechy
explanansu), np. marksowskie prawo wartości ekonomicznej (?), almondowskie
prawo typu kultur politycznych (są trzy idealne typy, występują z pewną
kolejnością):

- zaściankowa
- poddańcza
- partycypacyjna

- strukturalne – odwołują się do struktury zjawisk, zależności między
podmiotami, zależnościami
- funkcjonalne (porządkowe prawa funkcjonalne) – akcentuje ich treść
funkcjonalny wymiar, rola jaką pełnią wobec innych zjawisk
Funkcja –

1) jako cel istnienia określonego zbioru faktów politycznych,
końcowy punkt procesów zmian
2) jest to wywoływanie skutków, prowadzenie do określonych
efektów
3) proces dążenia do celu powodującego pewne rezultaty

Teleologiczne pojmowanie funkcjonalności -> funkcja systemu politycznego

Gabriel Almond

System polityczny pełni funkcję:
- komunikacji
- rekrutacji politycznej
- socjalizacji politycznej są ze sobą połączone – nie da się zrobić jednego
- artykulacji interesów

bez drugiego

Almond uznał, że to co można nazwać transformacją systemową jest warte
badania.
Drugi sposób pojmowania funkcjonalności pojawia się przy badaniach elity
politycznej.

10

Charles Mills – uważał, że proces nadmiernej koncentracji władzy grozi
demokracji
Robert Dall – elity polityczne są zbiorowościami funkcji wyodrębnionych ze
względu na wymóg społeczeństwa

Społeczeństwo- zbiór mniejszych form (jest poziomowy), zespół ośrodków koordynujących niższe
poziomy, dąży do wytworzenia kierownictwa.

Funkcjonaliści- elity- zbiorowości funkcjonalne wyodrębnione ze względu na wymóg
społeczeństwa

•

Prawa o charakterze ilościowym

- prawo zależności funkcyjnej -> np. definicje małej i dużej grupy społecznej
- prawo monotoniczne – oznaczają zależności o powtarzalnym charakterze, np.
klasyczne prawo cyklu gospodarczego; koncepcja 3 fal demokratyzacji:

I fala -> XIX wiek, emancypacja społeczeństwa, kontynentu Płd. I
środkowo amerykańskiego, część Europy

II fala -> po I wojnie światowej, efekt występowania radykalnych
nastrojów w Europie, trwa krótko, do lat 20-30tych, demokracje upadają

III fala -> po II wojnie światowej, procesy kolonizacyjne, próbują
wprowadzić mechanizmy demokracji (m.in. Płw. Iberyjski)

o prawo stałej – pojęcie jednopartyjnego bądź dwupartyjnego systemu

politycznego

Podział praw naukowych ze względu na czas
Charakter stały – prawa synchroniczne
Charakter zmienny - prawa diachroniczne

Prawa synchroniczne

- prawa stosunków przestrzennych – wyrażają zależności między czynnikami a

właściwościami życia zbiorowego z drugiej;
-> np. konflikty społeczeństw -> jedna z form
kontaktu cywilizacyjnego

- prawa funkcyjne – np. przekonanie, że krystalizacja interesów jest funkcją

stopnia natężenia potrzeb społecznych; , konkluzja
wynikająca z badań empirycznych

- prawa strukturalne – wyrażają zależności między poziomem złożoności zjawiska

i ich elementami z drugiej strony;

- abstrakcyjne – wszystko inne, np. prawo funkcji systemu politycznego

Prawa diachroniczne

- przyczynowe -> wpływ zjawiska wcześniejszego na to, które pod jego

wpływem pojawia się – wyjaśniają wpływ zjawiska, np.
prawo krzywej Johna Davis`a, -> fałszywość przekonania,
że ewolucja wybucha wtedy, kiedy społeczeństwo nie ma
dobrego nastroju społecznego

11

- ewolucji – odnoszą się do sekwencji zachodzących po sobie zmian, np.
formacji społeczno – ekonomicznej

Inne podziały typy

praw:



Ze względu na precyzję explansu

- prawa jednoznaczne
- prawa statyczne



Ze względu na charakter faktów, w oparciu o które prawa są formułowane

- p. empiryczne
- p. teoretyczne



Ze względu na…

- indukcyjne
- dedukcyjne

Konstruowanie teorii naukowej
Teoria (2 stanowiska / opozycyjne podejścia)

1) W ujęciu strukturalnym – łańcuch praw naukowych powiązanych ze sobą praw naukowych lub

generalizacji; zwraca uwagę na budowę wewnętrzną; atrybuty – zjawisko bez nich jest innym
zjawiskiem
Zdanie ogólne – generalizacje – bezpośrednie tworzywo teorii naukowej
Zdanie ścisłe ogólne – prawa naukowe, twierdzenia wolne od ograniczeń
Zaleta tego spojrzenia – występowanie logicznych związków między elementami.
W nauce występują oczekiwania wg zasad:
- logiczne przechodzenie z jednego etapu badania do drugiego
- musi być wg czynności dający się zweryfikować
Teoria naukowa – zbiór twierdzeń naukowych
Dwa typy:


Indukcyjne – polega na gromadzeniu, identyfikowaniu i łączeniu jak największej liczby faktów



Np. klasyczna budowa domu -> im solidniejsze fundamenty tym silniejsza konstrukcja



Pewniejsze uprawomocnienie



Słabość

-> krąg powtarzalnych sposobów identyfikacji rzeczywistości -> brakuje oryginalnego

czynnika



Dedukcyjne – punktem wyjścia są fakty, ale nie jest niezbędnym pełna identyfikacja wszystkich
faktów, weryfikacja


Potwierdzenie prawidłowości badanej hipotezy -> jeśli zostanie obalona, to zdanie jest

warunkowo możliwe do uznania



Kluczowym pozostaje proces weryfikacji hipotezy naukowej



Np. dom o konstrukcji szkieletowej -> mamy do czynienia z pewnym zarysem dopiero potem
przestrzenie są wypełniane -> ramy budynku są wypełniane faktami

12



Sposób dużo bardziej zawodny -> teoria musi być potwierdzona przez środowisko naukowe,
fakty muszą mocno ukazywać prawdziwość nauki

2) W ujęciu funkcjonalnym – kładzie akcent na praktykę -> wykorzystywanie wiedzy (np. studenci zostają

na uczelni i wykładają, udzielanie odpowiedzi na pytania)
Oznacza dostrzeganie określonych ról
Dwie opcje:
- sama nauka jako taka
- sfera praktyki społecznej
Teoria naukowa jest próbą dogłębnego poznania rzeczywistości.
Nauka musi być krytyczna wobec siebie w nauce nie ma dogmatów.

Wykład 1.12.

SPRAWDZCIE JAKIE MACIE FUNKCJE!

Funkcje teorii:

•

Funkcja wewnętrzna (poznawcza)

Teoria naukowa:
- systematyzuje wyniki naukowe
- pozwala na ich interpretację, na ustalenie wartości poznawczych
- pozwala na uporządkowanie nowych obszarów badań (jedne badania pociągają następne)
- pozwala na ustalenie wartości poznawczej (jak bardzo ważne są wyniki badań)

•

Funkcje Zewnętrzne – są najczęściej uznawane jako zbiory

1) Jednoelementowy – najważniejszą funkcją jest funkcja praktyczna
2) Wieloelementowy (?) :

– f. wiodąca (realizacja pozostałych bez niej nie jest możliwa);
- f. Wyjaśniająca (eksplanacyjna) → najważniejsza funkcja.

Logiczny ciąg funkcji:

f. opisowa – traktowana jako pierwsza w logicznym ciągu funkcji jest to funkcja preteoretyczna (nie

teoretyczna, a praktyczna).

I faza: Opis łączy się z identyfikacją zbioru faktów przedmiotowych. Ten etap poznania jest dobry jak
jest dobra terminologia. Pojęcia umożliwiają klarowność.
II faza: F. opisowa kończy się kiedy mamy określone ramy kategorialne. Domeną opisów jest
odpowiedź na pytanie – jak jest?

f. wyjaśniająca – dlaczego jest jak jest? – jest traktowana jako najważniejsza z funkcji teorii i nauki. Bez tego

trudno jest realizować inne funkcje.

Wyjaśnianie może przybierać różnorakie kształty:



Wyjaśnianie przyczynowo – skutkowe



Wyjaśnianie genetyczne -> odwołanie się do faktów poprzedzających interesujący nas zbiór faktów
w czasie



Wyjaśnianie funkcjonalne – pozwala na stwierdzenie, że dane zjawisko istnieje, jeśli określą rolę
wobec innego układu odniesienia

13



Wyjaśnianie strukturalne -> odwołuje się do faktu pośredniczącego pomiędzy innymi faktami



Wyjaśnianie celowościowe

Związki między explanansem a explanandum:
- wyjaśnianie faktologiczne -> odwołujemy się do zbiorów faktów naukowych
- w. nomologiczne -> odwołujemy się do prawa naukowego
- w. teoliologiczne -> odwołujemy się do teorii jako zbioru wyjaśnień i przesłanek wyjaśniających
- w. probabilistyczne -> związki między przyczyną a skutkiem zachodzą z określonym

prawdopodobieństwem

f. prognostyczna – co nas czeka? Prognozowania powinno być wsparte posiadaną wiedzą. Do ryzyka czynnika
planowania należy m.in. prawdopodobieństwo samospełniającej się przepowiedni.

Typy danych:
- te które znamy
- te które poznamy

f. prognostyczna jest realizowana za pomocą EXTRAPOLACJI, tzn. jeżeli w dłuższym czasie na zjawiska
oddziałują te same czynniki, to istnieje pewna prawidłowość ich występowania.

f. praktyczna – miernik wartości naukowej; tylko wiedza wykorzystywana to wiedza użyteczna; Mamy do

czynienia z procesem wartościowania; Rodzi się tutaj problem, że nie ma jednego modelu
wartości aksjologicznych

f. aksjologiczna (ideologiczna).

Wykład 8.12.

Max Weber

•

Próba charakterystyki typu miast:



europejskiego

-> najczęściej powstawały z przyczyn wewnętrznych



azjatyckiego

-> powstawały w wyniku podbojów

•

Poruszył kwestie między ekonomią a polityką (jego dziełem jest „Gospodarka i społeczeństwo”,
publikacja, która ma charakter interdyscyplinarny, opisuje działanie partii politycznych, relacji
gospodraki z polityką)

•

Katolicyzm -> wyznanie o charakterze egalitarnym

•

Część jego publikacji staje w opozycji do dzieł Marksa, zaś jego kontynuatorem był T. Parsons

•

Badał rzeczywistośc społeczną, którą traktował jako integralną całość. Uważał, iż nie da się zrozumieć
działań ludzkich bez badania relacji międzyludzkich. Badania te nie odzwierciedlają w 100%
rzeczywistości.

•

Typy idealne – to niewystępujące wzjawiska nie zniekształcone czynnikami zewnętrznymi, przykład – 3
typy panowania. Cechą typów idealnych jest użyteczność, pełnią rolę modeli/schamtów pojęciowych.
Slużą próbie wydrębnienia pewnej kategorii zjawisk. Ma ułatwić wyodrębnienie najważniejszych
zależności w zjawiskach. Przykłady – kapitalizm, feudalizm, niewolnictwo nigdy nie występowały w
czystej postaci.

Wkład Maxa Webera do historii myśli politycznej

14

•

Definicja „polityka” -> pytanie „czym jest polityka?” jest źle zadane, ponieważ polityką jest wszystko i
nic zarazem



W ujęciu funkcjonalnym

-> procesy artykulacji interesów, socjalizacja również kulturowa,

światopoglądowa



W ujęciu strukturalnym

-> polityka postrzegana jako zbiorowe formy aktywności politycznej,

istnienie aparatu urzędniczego (portierzy, sekretarki -> nie pełnią funkcji politycznych, chodzi o
pozapolityczne istnienie)

•

Polityka – dziedzina dynamiczna, działalność jednostkowa

-> jednostka stanowi najważniejszy podmiot

życia politycznego, jednostka podejmuje działania, ujawnia swoje poglądy, człowiek jako istota myśląca
poprzez sposób zdobywania wiedzy

•

Państwo

-> dwoista rola

•

Partie polityczne

-> II typ aktora politycznego (kategorie siły Weber traktował w polityce istotnie)

•

Rola administracji w życiu politycznym

-> koherentny model nowoczesnej administracji



Urzędnicy jako przedstawiciele instytucji



Administracja jest schierarchizowana



Doświadczenie + wiedza

w procesie awansowym



Administracja jest zewnętrzna wobec instytucji politycznych



Urzędnik a polityk – istnienie różnic

o

Typ kariery

-> politycy = kariera osobista

o

Odpowiedzialność

-> politycy ponoszą odpowiedzialność polityczną

o

Polityczna kariera

-> umiejętności osobiste, powinni prezentować m.in. wolę walki,

wspieranie się a urzędnicy mają posiadać rzetelną wiedzę m.in. wiedza z zakresu
funkcjonowania instytucji

•

Polityka

-> pojawienie się zawodu polityka (człowiek żyje dla polityki i z polityki -> rozróżnienie: dla

jednych polityka jest pasją a dla innych źródłem utrzymania)

•

3 typy ludzi uczestniczących w życiu politycznym:

1.

Politycy zawodowi

-> wpływają na poziom zaangażowania całego społeczeństwa, mają dużo

motywacji, aby być zaangażowanym w sposób stały w życie polityczne

2.

Politycy amatorzy

-> źródło utrzymania czerpią z innych zajęć ale ze względu na zainteresowania

lub inne czynniki są zaangażowani w życie polityczne

3.

Politycy okazjonalni

-> są nimi wszyscy ludzie, ponieważ od czasu do czasu uczestniczymy w życiu

politycznym (wybory, rozmowy polityczne)

15

•

4 podstawowe typy zawodu polityka

1.

Polityk adwokat

-> typ zawodu prawniczego, tylko oni mają szansę czynnego uczestniczenia w

życiu politycznym, ich szczególna przydatność



Posiadają wiedzę prawniczą przydatną w parlamencie (proces stanowienia prawa)



Zdolności oratorskie, sztuka obrony i oskarżania, posiadają umiejętność do przekonywania
do swoich racji (np. w kampaniach wyborczych)



Potrafią walczyć o racje swoje i swojego ugrupowania

2.

Polityk dziennikarz

-> skomplikowane problemy przekładają na prosty język aby przeciętny

człowiek zrozumiał. Również łączy funkcję osoby, która informuje, agituje i uprawia propagandę.

3.

Polityk urzędnik

-> styk świata polityki i administracji



Wypełnia funkcje w innych organach państwa

, najczęściej o charakterze kontrolnym,

nadzorczym



Pogodzenie dwóch wymiarów życia politycznego



Są po to, by resort administracji mógł sprawnie funkcjonować

4.

Boss partyjny ->

funkcje organizatorskie, talent oratorski



Przywódcy polityczni -> potrafią podjąć ryzyko, pójść pod prąd, potrafią ponosić
konsekwencje -> np. odejść z życia politycznego

Wykład 15.12.

PANOWANIE
Władza (Weber) -> każda forma przeforsowania swojej strony
Władza to każdy typ przewagi jednej strony nad drugą

Panowanie (Weber)
3 typy idealne (nigdy w czystej postaci nie występowały)

a) Panowanie tradycyjne – przejawia się w przejawia się w epokach donowożytnych. Tradycja jest czymś

do domyka społeczeństwo nowożytne. Tradycją było dziedziczenie władzy. Sam proces ukształtowania
tradycji ma dwoisty charakter
- świecki
- chrześcijański
Współpraca kościołów z formami władzy -> tradycja religijna, która sankcjonuje stosunki władzy
(obyczaj zasiadania na tronie -> widoczne są elementy tradycji świeckiej a z drugiej strony władcy
starają się, aby to miało charakter sakralny -> np. zasiadanie na tronie z udziałem prymasa)

Panowanie tradycyjne

(dwie odmiany)

16

Patrymonializm

Sułtanizm

Patrymonializm – pojawia się w państwach kultury helleńskiej. Państwo które jest bogate jest zazwyczaj
potęgą w stosunkach międzynarodowych, ważną rolę odgrywają czynniki ekonomiczne, wielkość
skarbu

Sułtanizm – pojawia się w państwach azjatyckich. Dominacje politycznych motywów, kluczowe
znaczenie ma siła militarna. Wiele państw wschodu to państwa na zasadzie podboju. Kluczowe jest
istnienie silnej armii. Weber wyróżnił 5 rodzajów armii

Później rewolucje, zbiorowa władza, nowe stosunki społecznej, świadomość, wykształcenie. Nie można
odwoływać się już do tradycji. Nowe ramy dla społeczeństwa tworzy prawo. Dla Webera – prawo
stanowione, prawo ma regulować życie społeczne
Prawo jako system norm istniało w każdej epoce.
Epoka nowożytna – powszechne stosowanie prawa, jednolite reguły
Pojawienie się w nowożytności administracji publicznej -> jest to element łączący rządzonych z
rządzącymi – bez tego prawo miałoby charakter blankietowy

b) Panowanie legalne (nowoczesne)

c)

Panowanie charyzmatyczne – niezależne od czasu; istotną role odgrywają stosunki społeczne. Musi być
specyficzna sytuacja i pojawienie się polityka; pojawienie się wybitnego polityka o wybitnej
osobowości - Jego pojawienie się wiąże się z okresami przełomowymi w społeczeństwach, rodzą się
obawy co do jutra i pojawia się ochota, aby oddać władzę temu, kto poprowadzi społeczeństwo ku
dobrej drodze, by zapewnić stabilne warunki istnienia społeczeństwa

Przywódca charyzmatyczny – ma nad przeciętne zdolności
Umiejętności:
- zdolność do przekonania do swoich racji zarówno rządzącym jak i rządzonym
- przywódcy muszą być dobrymi oratorami
- przywódca charyzmatyczny to ktoś więcej niż zwykły człowiek
Relacje między przywódcą a społeczeństwem są z dystansem. Tak długo funkcjonuje jak władza osiąga
sukcesy albo wmawia, że te sukcesy są osiągane albo jak długo żyje.

Przywódca tworzy prawo lecz mu nie podlega -> jedna decyzja może strącić jego najbliższe otoczenie a
może też spowodować awans (przykład: czasy Józefa Stalina -> kolejne generacje posyła do łagrów
pozbywając się rywali, czasy Adolfa Hitlera -> różny stosunek do współpracowników, jednych chwalił
a drugich usuwał pozbawiając ich życia)

Trzy sposoby odziedziczenia charyzmy:
1) Wskazanie przez przywódcę charyzmatycznego jego następcy (Weber wskazuje na Chrystusa, który

mówił, że Piotr będzie jego następcą)

2) Spośród siebie wybierają przywódcę (np. konklawe)
3) Otwarcie rywalizacji między pretendentami do f. przywódczej wedle wyznaczonych kryteriów i

norm zwycięstwa

17

Panowanie pokazuje istotę stosunków władzy

TEORIE PARTII POLITYCZNYCH
(2 rodzaje poglądów)

a)

Marek Sobolewski – początki sięgają czasów starożytnych, imperium rzymskiego, był bowiem senat,
który skupiał ludzi bogatych, arystokratycznych. W senacie ukształtowały się dwa stronnictwa
dotyczące sporów, jak dalece można stosować

ustępstwa wobec różnych warstw społecznych

Popularze -> uważali, że trzeba wprowadzić liberalną politykę, spory jak dalece można zapobiegać
wzrostom niezadowolenia konfliktom

Optymaci -> uważali, iż nie ma potrzeby dokonywania zmian

Weber- okres średniowiecza (zalążki partii politycznych). Przekształcenie monarchii:

-

proces absolutyzmu

-

proces osłabiania władzy królewskiej

Rezultatem jest tworzenie nici powiązań, silne rody arystokratyczne mogą

liczyć na poparcie.

Wielka Brytania – torysi(konserwatyści) i wigowie (liberałowie)
1911 raz pierwszy wyprzedzają liberałów
Rewolucja chwalebna – większość szlachty zachowała swoje majątki. Dużo gorzej było podczas
rewolucji francuskiej – wyniszczenie szlachty; szlachta nie ma znaczenia, mieszczaństwo dochodzi do
władzy. Coraz większe znaczenie ma proces rekrutacji na stanowiska polityczne.

Partie typu klubowego – mniejszą rolę odgrywają więzi krwi, a większą podobne poglądy. Partie są
nazywany klubami, ponieważ są luźnymi strukturami, istnienie systemu osobistych powiązań (wspólne
dyskusje, podobieństwo poglądów)

W paryskim parlamencie są ugrupowania, które nie chcą reform, ale też są inni – radykalni, jak np.
jakobini.

XIX wiek -> emancypacja niższych warstw społecznych -> robotnicy z czasem kształtują własne formy
artykulacji interesów



Związki zawodowe ->

walczą tylko o doraźne interesy



Później

-> poszukiwanie reprezentacji politycznej, ten brak zostanie wyrównany pod wpływem

powstania partii robotniczych o masowym charakterze (druga połowa XIX wieku)



Kongres międzynarodówki 29.11.18?? - decyduje o współpracy różnych ugrupowań
robotniczych, pomoc w tworzeniu partii politycznych

Nowe struktury
- są liczne (partie robotnicze mają kilkaset tysięcy członków)
- tak duże struktury nie mogą działać spontanicznie, pojawia się instytucja członka
- wymogi przynależności do partii politycznej
- pojawia się usankcjonowany system budowy komórek partyjnych każdy ze szczebli wyłania swoje
władze

Zaczynają powstawać partyjne gazety. Kierowanie partią jest na tyle absorbujące. Zaczyna się pojawiać
profesjonalny aparat partyjny. Partie masowe działają na zasadzie wewnętrznej organizacji. Później

18

znoszenie cenzusów wyborczych. Pod koniec XIX stulecia kobiety „wchodzą” do polityki. Trzeba
zatem walczyć o nowe grupy wyborców. Powstają partie agrarne. W Polsce partie ludowe należą do
jednych z większych. Partie mają stały elektorat, ale przekroczenie bariery pewnego momentu nie da się
przekroczyć.

Koniec XIX wieku -> nowy nurt w życiu politycznym -> obecność Kościoła w polityce (ruch polityczny
Chrześcijańska Demokracja-> odwołanie się do katolickiej nauki społecznej)

Po II wojnie światowej -> pojawiają się partie Catch All (partie wyborcze)

Wykład 5.01.2012

•

Model partii wyborczej (przywędrował z USA)

- proces ewolucji partii rozpoczął się po II wojnie światowej; przyczyny zmiany charakteru partii:
1) od okresu międzywojennego coraz częstsze i bliższe były kontakty USA – Europa
2) po II WŚ

deorientacje ????

(reorientacji na na 100% reorientacji) elit politycznych, które chciały robić swój

porządek
3) zmiany społeczne zachodzące na kontynencie europejskim – rozwój edukacji: elektorat coraz bardziej
świadomy i krytyczny, zapotrzebowanie na coraz lepszą siłę roboczą

Pojawienie się nowych narzędzi masowego komunikowania i rozwój technik pozyskiwania elektoratu (nowe
narzędzia komunikacji politycznej), coraz bardziej wykształcone kręgi mogły wybierać, efektem tego jest
zmiana samej formuły partii politycznej, zaczynają zanikać partie wielotysięczne, a tworzą się mniejsze kręgi
(ale nikogo się nie pozbywają). Maleje znaczenie członków politycznych, w partiach zaczynają wyłaniać się
osoby, które zajmują się wszystkimi ważnymi sprawami, dbają o jej interes i tworzą jakby jej sztab
(profesjonalny) przez mogą przyczynić się do jej sukces a w efekcie liczyć na awans; zanika różnica między
członkiem a zwolennikiem partii. Partia, która wygrywa robi „łupy”
Ulegają zmianie dotychczasowe podziały społeczne→ dzieki temu obozy polityczne mogą być bardziej
zróżnicowane: kierują się do ludzi o określonych poglądach, a nie do wybranych grup społecznych.
Partie zaczynają zacierać wyraziste hasła poglądowe, przyczyną czego jest chęć pozyskiwania jak największej
rzeszy zwolenników (przykład niemieckiej lewicy SDP – podobnie w większości krajów zachodu).

Partie stają się maszynami do zdobywania głosów. Każdy chce zdobyć reprezentację w parlamencie.
Wprowadzono system dofinansowania partii, mamy do czynienia z systemem gratyfikacji w parlamencie–
rozdział stanowisk.

Wybory traktowane jako moment kluczowy dla partii, gdyż określał jej miejsce na scenie politycznej. Każda
kampania zaczyna się w dniu po ogłoszeniu wyniku wyborów.

W USA partie te powstawały z ;przyczyn ekonomicznych w XIX wieku. Partie amerykańskie powstały w
oparciu o konkretne czynniki: wojna secesyjna (domowa): północ-południe |
- partia demokratyczna- konserwatywne południe, rolnicze, konserwatywne
- partia republikańska – otwarta ekonomicznie południe-biedne, północ- uprzemysłowiona – dopiero później
następuje lekka zmiana i obecnie większe poparcie ma partia demokratyczna.
W USA w każdym stanie walka toczy się inaczej. Hasła w poszczególnych stanach mogą być inne. Później
bogaci z północy przemieszczają się na południe (bo jest tańsze).
Pojawianie się bossów partyjnych – trzymali oni partię w całości, prowadzili kampanię itd.

19

Wg Maxa Webera mieli oni bardzo duże znaczenie dla partii politycznych (bossowie partyjni). Zawierali
umowy, organizowali kampanie wyborcze, uczestniczyli w podziale łupów. Kalendarz partii (współcześnie)
podporządkowany jest wyborom i kampanii wyborczej.
Polityka w wymiarze doraźnym. Dążenie do zdobycia jak największej liczby głosów. Poczynania partii
odbiegają od jej programu, od tego, po której stronie sceny się ona lokuje i za jaką partię sama się uznaje
(liberalna, lewicowa itd.)
Lata 50. – proces ewolucji partii, który doprowadził do powstania partii wyborczych.
Partie Catach All – partie „chwytające” każdego
Partie oligopoliczne – Piter Mayer – wg niego partie same nie są w stanie istnieć (bez subwencji państwowych);
nie da się żyć z samych składek, jest to też powód dla którego partie tak starają się zdobyć duże poparcie i dużo
głosów.

TEORIE I KONCEPCJE WŁADZY POLITYCZNEJ

•

WŁADZA

- nieodłączny element polityki
- centralna kategoria w ujęciu polityki (w przedmiotowym ujęciu polityki)
- jest starsza niż samo państwo (?)
- władza jako typ relacji w społeczeństwie ma odległe korzenie: w każdej zbiorowości mamy do
czynienia z funkcjami koordynującymi, zarządzającymi, kierowniczymi, władczymi – zależy przez kogo
sprawowana jest władza, np. rady starszych- na czele plemienia
-
-
- regulowania sprzeczności i konfliktów w obrębie społeczności
- władza społeczna ma charakter

agregatywny (agregalny?)????

- wielość wymiarów (społeczny, administracyjny…itd.)

•

Funkcje władzy

- administracyjna
- polityczna
- społeczna
- kulturowa
- aksjologiczna
- ekonomiczna
- religijna
Funkcja religijna szybko uległa oddzieleniu, podobnie jak funkcja polityczna

•

Władza polityczna w ujęciu funkcjonalistów

- sposób na koordynację ról i funkcji pełnionych przez ludzi, wyodrębniających się w życiu społecznym;
każda całość potrzebuje koordynacji
- dwa założenia:
1) przekonanie, że z wł. polit. pojawia się w niej podział funkcjonalny na rządzących i rządzonych (ten
podział ma charakter długotrwały)
2) istnienie narzędzi sprawowania władzy, zwłaszcza przemocy politycznej; bez istnienia przymusu

(bez

przymusu nie byłoby porządku)

•

Władza polityczna istniała przed powstaniem państwa, zdaniem innych politologów pojawiły się one
w podobnym czasie, bo aby władza mogła się realizować musi mieć określony obszar, czyli
państwo. Stosowanie przymusu wymagało jej zinstytucjonalizowania. Instytucja państwa pojawia
się w tym samym czasie co pojęcie władzy.

20

Państwa nowoczesne różnią się od tych pierwotnych: brak tak jasno zarysowanych granic itd. Dopiero
później się to zmienia, wiek XIX - państwo suwerenne.

•

Władza

państwowa

- szczególny rodzaj władzy politycznej

- jest terminem złożonym
- odnosi się do krajowych(centralnych) i regionalnych ośrodków rządzenia

•

Dopiero po rewolucji przemysłowej pojawiają się zorganizowane zbiorowości, rosną formy
porozumień pomiędzy poszczególnymi rządami, np. Kongres Wiedeński.

XX w. Pojawiają się organizacje międzynarodowe: Liga Narodów, a później ONZ.
Pojawienie się państw federalnych: USA to najpierw stany, kantony szwajcarskie

XIII/XIV wiek

.XX w.

-> samorząd terytorialny (różna ilość szczebli) – Malta -1; Norwegia, Szwecja – 2; Francja, Polska – 3.
Nie ma pełnej niezależności!

•

Pojawienie się samorządu terytorialnego- różne szczeble władzy – mnogość poziomów i form władz
państwowej. Nie są to jednak twory w pełni samodzielne, mamy jedynie do czynienia z częścią
samodzielnych zakresów zadań.

•

Władza społeczna

- władza rodzicielska – (szczególne uprawnienia względem dzieci) nie ma charakteru
zinstytucjonalizowanego, określona jest odrębnymi normami społecznymi

Wykład 12.01.2012

Teoria polityki wykład 12.01.2012

cd. władza polityczna

Najistotniejsze ujęcia zjawiska władzy:

1. cel, dla którego jest władza: ujęcie teologicznego, traktowana jako zespół środków dla zdobycia dóbr

materialnych, źródło dochodów (podejście instrumentalne) i bezpieczeństwa materialnego (do lat 60)

-

modyfikacja- nowe ruchy społeczne (K. Offe): przedmiot polityki i władzy uległ rozszerzeniu:
wartości niematerialne (pokój, prawa m.in. mniejszości) stało się to częścią „programów
partyjnych”

-

-działalność autoteliczna- władza celem, polityka jako dobro samo w sobie

-cele osobiste (ambicje polityka) i organizacyjne (polityka to gra zespołowa) są ze sobą

połączone. Przesuwanie się opcji politycznych na scenie politycznej,

świat wartości-identyfikacja partii
-kompilowanie- połączenie celów ekonomicznych, lewicowych z społecznymi prawicowymi
-wymiar doktrynalny, programowy, ideologiczny

proporcje między celami bywają odmienne

2. ujęcie behawioralne- lata 30, lata 50,60- największe osiągnięcia, wraz z pojawieniem się

behawioryzmu. Traktowane wszystkich zachowań politycznych przez pryzmat zachowania (wszystkie
reakcje na jednostkę płynące z otoczenia, bardzo szerokie znaczenie)

-

Podejście ilościowe- wszystkie tak wyrażone zjawiska przedstawione w liczbach, próba
znalezienia elementów zjawiska, z którego zbudowane jest społ.

Suma zachowań jednostkowych- władza (specyficzny typ zachowań)
Między rządzonymi (uczestnictwo konwencjonalne i legalne) a rządzącymi (podejmowane cele,
wystąpienia)
To co jest autentyczne jest dozwolone

3. Ujęcie instrumentalne – zasoby, jakimi dysponują ośrodki władzy realizując ją:

21

-

instytucje- administracja (osiąganie celów cząstkowych partii rządzącej, wprowadzenie
przepisów w życie) policja (utrzymanie ładu publicznego) aparat więziennictwa, sądownictwo
(orzekanie), armia (cele wewnętrzne) sposób reagowania na niepokoje społeczne. Różne formy
uzasadniania istniejącej władzy- legitymizacja
Wizja przyszłość- uzasadnienie (ujęcie teleologiczne? ) Starożytność, średniowiecze- religia
(władza pochodzi od bogów, Boga)
Nowożytność- liberalizm
Wiek XX- środki masowego przekazu (druk, radio)
Teraz: Internet, telefony komórkowe

4. Ujęcie stu mentalne- władza złożonym zjawiskiem

Istota:

-

włądza jako zjawisko konfliktowe: Machiavelli, Hobes, darwiniści społeczni, Marks, szkoła
francuska (szkołą krytyczna), amerykańska szkołą socjologiczna, konflikt jest nieuniknionym,
pozytywnym czynnikiem rozwoju społ.

-

Władza jako przyczyna konfliktu- reakcja łańcuchowa (zmiana kończy inny porządek) władza
rozwiązując jedne konflikty i tworząc nowe podąża za swoimi decyzjami.

5. ujęcie relacjonalne- władza to stosunek społeczny:

-

asymetryczny- władza jest ponad rządzonymi

-

nieprzechodni- relacja jest trwałam funkcje się zmieniają- specyficzna relacja.

6. ujęcie substancjonalne- zjawisko, całość

System polityczny
Rywalizacja różnych stanowisk na temat nauk społecznych

emanacje- zbiory ugrupowań i ich zwolenników
-Podejście kolektywistyczne- intensywność- różnice całościowe

-

podejście systemowe- odległa historia Arystoteles, porównanie społeczeństwa do ludzkiego
organizmu- zbyt puste, w rzeczywistości jakieś zamieszki, zamachy itp. Nie są w stanie
zniszczyć „zagrozić:” państwu ( IRA, ETA) odejście od normy, nie narusza funkcjonowania
całości

Ludwik von Bertalanfly:
Ogólna teoria systemu- porównanie do mechaniki

-

dysfunkcja składniku- dysfunkcja całości

-

model systemów społecznych- lata 60

socjologia, nauka o polityce – Parsons- ujęcie systemowe dla analizy społecznej
4 funkcje:

-

adaptacyjna

-

osiąganie celów

-

integracyjna

-

utrzymywanie wzorców

Każdy system pełni 4 funkcje
-Podsystemy i ten sam podział, tak długo, aż tylko istnieje na to uzasadnienie

-

7 podzbiorów

-

całość integralna elementów (ujęcie statystyczne) zależy od przedmiotu badań.

Easton, Almont: rzeczywistość jednopoziomowa (aspekt polityczności) rzeczywistość jest dwudzielna. Parsons
nie uznawał środowiska, otoczenia, dla reszty ma charakter społeczny i pozaspołeczny:

-

węższe- dopełnienie polityki (dziedziny)

-

szersze system jest w nim zatopiony, system pozostaje w relacjach z otoczeniem

22

Jednoznaczne ..................... nie wyjść systemu na jego wejścia- sprzężenie zwrotne

decyzja- niezadowolenie z niej - zmiana decyzji

elementy systemu:
-interakcja między aktorem a otoczeniem (Parsons) musi być akcja i reakcja, nie mogą być jednostronne relacje
dwa elementy:

-

trójelementowa: system bezpośrednie (orędzie, expose) i pośrednie (wykonanie ustawy przez
administrację)

są konkurencyjne jest to najprostsza postać

element:

-

podejście ontologiczne- ludzie, jednostka w rolach politycznych

-

podejście analityczne- nie konkretna osoba, tylko konkretny aspekt jej

działalności: inne role, inne formy zachować, odmienne funkcje polityczne

interakcje

musi być właściwa kolejność, sekwencja aby był system
związki między elementami-

Kryterium oddzielenia elementów systemy od tego co nim nie jest- granica

Czynnik polityczności- oddziela politykę od jej otoczenia,
jest przepuszczalna

wejście-
wyjście- oddziaływanie systemu na otoczenie

input- ( co wchodzi? Wkład) income- (sposób w jaki przenika? )- formalne, treściowe

Output, outcme

2 rodzaje ujęć Easton:

-

poparcie- zwiększanie zasobów

-

żądania- naruszą stan zasobów

odziaływanie:

-

decyzje

-

działania- czynności fizyczne

Charakter systemu: (Easton)

-

nie można w pełni pokazać systemu bo uprawianie polityki nie ma w pełni charakteru jawnego
(tajemnice państwowe)

-

czarna skrzynka- system przeobraża, wejścia w wyjścia

-

Almond- w każdym systemie relacje międzyelementowe przyjmują proces konwersji
wewnątrzsystemowej

23

Wykład 19.01.2012

Ewolucjoniści:
-społeczeństwa prymitywne/pierwotne, barbarzyństwo
- człowiek wznieca ogień, narzędzia
-społeczeństwo pośrednie
- społeczeństwo nowoczesne
Marks: faza w której dominuje ekonomia w rozwoju społeczeństwa i faza w której nie dominuje
Własność podstawowym czynnikiem które różnicuje społeczeństwo
Stosunek do państwa, posiadania władzy , hierarchizacja pozycji to czynniki uzupełniające do czynnika
ekonomicznego.

Społeczeństwo antagonistyczne – podziały:
- właściciele niewolników i niewolnicy
- panowie feudalni i chłopi
- Marks: świat kapitalistyczny i robotnicy

Dla ewolucjonistów zmiany przechodzą łagodnie, ale dla Marksą istotą jest konflikt właśnie miedzy np. panami
feudalnymi a chłopami.

Postęp – jednokierunkowy
Rozwój – wielokierunkowy

……
Pojęcie modernizacji to co jest współczesne w gospodarce krajów wysokorozwiniętych jest synonimem
nowoczesności dla innych krajów (mniej rozwiniętych).
Modernizacja to proces prowadzący od społeczeństw zapóźnionych pod względem gospodarczym
ekonomicznym do państw rozwiniętych.

Procesy przeobrażeń:

1) Gospodarka, modernizacja w niej oznacza po pierwsze wysunięcie się przez przemysł na czoło trzech

sektorów. W krajach słabo rozwiniętych działa na ogół słabo rozwinięte rolnictwo. Część badaczy
uznała ze najważniejszym miernikiem pozwalającym na ocenę postępu modernizacji jest stopień
zastąpienia ludzi maszynami. Im więcej czynności wykonują maszyny tym bardziej nowoczesna
gospodarka. W strukturach gospodarki: im więcej przemysłu o charakterze nowoczesnym tym sama
gospodarka jest nowocześniejsza. Socjologie kładą nacisk na społeczno gospodarczy aspekt
modernizacji, aby gospodarka mogła funkcjonować musi być odpowiednio przygotowana (lepiej
wykształcona) siła robocza. Rozwój techniczny musi pociągnąć za sobą edukację siły roboczej.

2) Psychologowie, koncepcja cech osobowościowych Alex Ingerex (????) pojecie osobowości człowieka

nowoczesnego – syndrom cech, stanowią czynnik ważny dla procesów modernizacji, dla tych procesów
sprzyja wykształcenie jednostek. Tolerancja, skłonność do zrozumienia ludzi o innych poglądach, religii
czy postawie obyczajowej. Umiejętność uczenia się, samo uczenia się. Te wszystkie cechy wspierają
procesy modernizacyjne.

Trzy modele procesów modernizacyjnych:

1) Model wysp modernizacji/ cech

modernizacyjnych – sam proces nie ma jednolitego charakteru na

terenie całego kraju zazwyczaj zaczyna się w pewnych obszarach. Zwykle są to miejskie ośrodki które
dysponują wystarczającym rynkiem siły roboczej. Albo w okręgach przemysłowych.

2) Model agend

przetrwanie krajów rozwijających się byłoby niemożliwe gdyby nie pewne instytucje które

w tych państwach istnieją i istniały: ARMIA i BIUROKRACJA. Im sprawniejsza armia, tym większe
prawdopodobieństwo utrzymania się u władzy. Armia zapewnia posłuch i bezpieczeństwo, ale także im
bardziej surowa polityka tym większe środki musza być przeznaczane na armie i na unowocześnienie
jej. Coraz nowocześniejsze uzbrojenie natomiast wymaga coraz bardziej wykwalifikowanej kadry
wojskowej. Biurokracja – proces oddziaływania na modernizacje jest inny, b. często elity Polit. Państw

24

rozwijających się chciały z jednej strony efektywności biurokracji, a z drugiej strony nie umieli
stworzyć innej biurokracji niż ta kolonialna. Kolonialna w przeciwieństwie do europejskiej nie była
produktem wielowiekowej ewolucji. Biurokracji bardzo często staje się na terenie krajów rozwijających
się przedmiotem korupcji. (Przykłady: administracja publiczna przechwytuje pomoc i ją sprzedaje
zamiast rozdać biednym tak jak powinno być). W tych krajach nie ma efektywnych mechanizmów
kontrolowania biurokratyzacji, nawet elity polityczne w pewnym sensie są pod kontrolą tej biurokracji i
bez niej tez nie mogą się obejść.

3) Model podatności na proces modernizacji

– jeżeli nie ma czynników adaptacyjnych w społeczeństwie

to żadna modernizacja sukcesem się nie skończy (znowu ta klasyfikacja cech

Alexa Inkel…(???)

) Aby

wprowadzić pewne zmiany w kraju musi istnieć na to odpowiedni klimat społeczny.

25