2007-06-01

1

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Opracowanie:

Dla BH Karcz sp. z o.o.
Piotr Bajor

Cel szkolenia

Celem szkolenia jest

przekazanie wiedzy niezbędnej przy
organizacji systemu nadzoru nad
wyposażeniem pomiarowym
zapewniającego wiarygodnośd
wyników pomiarów, a także
spełnienie wymagao norm
dotyczących systemów zarządzania
oraz prawa.

2007-06-01

2

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Zakres szkolenia



Wybrane terminy i definicje



Metrologia prawna w Rzeczypospolitej Polskiej i Unii Europejskiej



Nadzorowanie wyposażenia pomiarowego wg norm "ISO"

 Wzorcowanie przyrządów pomiarowych – ogólne zasady i wymagania jakie

należy spełnid dokonując wzorcowao we własnej firmie a także zlecając te
czynności jednostkom zewnętrznym



Prezentacja metod kontroli przyrządów pomiarowych i trening praktyczny,



Przygotowanie do opracowywania własnych instrukcji kontrolnych



Nauka sposobów wyznaczania podstawowych cech metrologicznych w
stosowanych przyrządach pomiarowych



Zapoznanie z normami i przepisami dotyczącymi kontroli przyrządów
pomiarowych

2007-06-01

3

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

2007-06-01

4

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Wybrane terminy i definicje

2007-06-01

5

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Zbiór wzajemnie powiązanych lub wzajemnie oddziałujących elementów
niezbędnych do osiągnięcia potwierdzenia metrologicznego i ciągłego
sterowania procesami pomiarowymi. [PN EN ISO 10012:2004].

System zarządzania pomiarami

Zbiór operacji do określenia wartości wielkości. *PN EN ISO 10012:2004].

Proces pomiarowy

Nakład

WE

Specyfikacje

Zasoby/

metody

Procesy

pomocnicze

WY

Wybrane terminy i definicje

2007-06-01

6

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Zbiór operacji wymaganych do zapewnienia, że wyposażenie pomiarowe jest
zgodne z wymaganiami z jego zamierzonym użyciem.

[PN-EN ISO 10012:2004]

Potwierdzenie metrologiczne

Potwierdzenie metrologiczne obejmuje zwykle wzorcowanie i weryfikację,
wszelkie niezbędne adiustacje lub naprawy i późniejsze ponowne
wzorcowanie, porównanie z wymaganiami metrologicznymi związanymi z
zamierzonym

użyciem

wyposażenia,

jak

też

wszelkie

wymagane

plombowanie i etykietowanie.

Dopóki nie wykaże się i nie udokumentuje przynajmniej przydatności
wyposażenia pomiarowego do zamierzonego użycia (

zakres, rozdzielczośd,

błędy

graniczne

dopuszczalne

),

nie

osiągnie

się

potwierdzenia

metrologicznego.

[PN-ISO 9000:2000]

Potwierdzenie metrologiczne

2007-06-01

7

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

W

zo

rc

ow

anie

W

eryf

ik

acj

a

metrolo

-

gi

czna

D

ec

yz

je

i dz

iał

ania

Wzorcowanie

(techniczne por

ównanie

wyposażenia pomiarowego ze

wzorcem jednostki miary)

Świadectwo / raport z

wzorcowania

Identyfikacja statusu

wzorcowania

Czy istniej

ą wymagania

metrologiczne?

TAK

Dokument / dowód

weryfikacji

(potwierdzenia)

Ustalenie wymagań

metrologicznych

TAK

NIE

Czy wyposa

żenie spełnia

wymagania?

Czy mo

żliwa adiustacja

lub naprawa?

NIE

NIE

Identyfikacja statusu

wzorcowania

Adiustacja lub

naprawa

TAK

Przegl

ąd odstępu

między

potwierdzeniami

P

ęt

la

p

ow

tó

rn

eg

o

w

zo

rc

ow

an

ia

Odsuni

ęcie od

użytkowania

Identyfikacja statusu

potwierdzenia

Wybrane terminy i definicje

2007-06-01

8

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Przyrząd pomiarowy, oprogramowanie, wzorzec jednostki miary,
materiał odniesienia lub aparatura pomocnicza lub ich kombinacja,
niezbędne do przeprowadzenia procesu pomiarowego. [PN-EN ISO
10012:2004].

Wyposażenie pomiarowe

Urządzenie przeznaczone do wykonywania pomiarów, samodzielnie lub
w połączeniu z jednym lub z wieloma urządzeniami dodatkowymi.
[VIM:1993  Międzynarodowy Słownik Podstawowych i Ogólnych
Terminów Metrologii, wyd. GUM 1996].

Przyrząd pomiarowy

Wybrane terminy i definicje

2007-06-01

9

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Wzorzec miary, przyrząd pomiarowy, materiał odniesienia lub układ
pomiarowy, przeznaczony do zdefiniowania, zrealizowania, zachowania lub
odtwarzania jednostki miary albo jednej lub wielu wartości pewnej wielkości i
służący jako odniesienie.

[VIM:1993].

Wzorzec jednostki miary, etalon

wzorzec masy

wzorcowy rezystor

amperomierz

kontrolny

wzorzec grubości

powłok

wzorzec długości,

np. płytka

wzorcowa, wałeczek

pomiarowy

Wybrane terminy i definicje

2007-06-01

10

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Warunki użytkowania przyrządu pomiarowego ustalone w celu zbadania
prawidłowości jego działania lub w celu zapewnienia porównywalności
wyników pomiarów. [VIM:1993].

Warunki odniesienia

Różnica między wartościami odpowiadającymi dwóm kolejnym
wskazom. [VIM:1993].

Wartość działki elementarnej

Najmniejsza różnica wskazania urządzenia wskazującego, która może
być zauważona w wyraźny sposób. [VIM:1993].

Rozdzielczość (urządzenia wskazującego)

Wybrane terminy i definicje

2007-06-01

11

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Właściwość przyrządu pomiarowego dawania odpowiedzi bliskich
wartości prawdziwej. [VIM:1993].

Pojęcie „dokładności” ma charakter jakościowy.

Dokładność przyrządu pomiarowego

Wskazanie przyrządu pomiarowego minus wartość prawdziwa
odpowiedniej wielkości wejściowej. [VIM:1993].

Przy kontroli przyrządów wartość prawdziwą stanowi wskazanie (wartość)
wzorca.

Jeśli wyznaczany jest błąd wzorca – wskazaniem jest wartość, która jest mu
przypisana.

Błąd (wskazania) przyrządu pomiarowego

Wybrane terminy i definicje

2007-06-01

12

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Wartości skrajne błędu, dopuszczone przez warunki techniczne lub
wymagania dotyczące danego przyrządu pomiarowego. [VIM:1993].

Błędy graniczne dopuszczalne, granice błędów dopuszczalnych
(przyrządu pomiarowego)

Błąd przy określonym wskazaniu przyrządu pomiarowego lub przy
określonej wartości wielkości mierzonej, wybranej do sprawdzenia
przyrządu. [VIM:1993].

Błąd w punkcie kontrolnym (przyrządu pomiarowego)

Wybrane terminy i definicje –

przykłady błędów granicznych

2007-06-01

13

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Przyrząd

Wartość błędów granicznych

PN

GUM

Suwmiarka 0-150, dz. el.
0,05mm

50/60 m

50 m

100 m

Mikrometr 0-25, dz. el.
0,01mm

4 m

4 m

4 m

Czujnik zegarowy
mechaniczny
0-10, dz. el. 0,01 mm

20 m

17 m

20 m

Kątomierz uniwersalny,
dz.el. 5’

5’

-

5’

Przymiar wstęgowy II
klasy,
dz. el. 1 mm

-

-

(0,3 + 0,2L)

mm

Płytka wzorcowa 50 mm,
kl. 1

0,4 m

0,4 m

0,4 m

2007-06-01

14

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Metrologia prawna

2007-06-01

15

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Kontrola przyrządów

wg Ustawy Prawo o miarach

do 31 grudnia 2002 r.

Zatwierdzenie

typu

Legalizacja

Uwierzytelnienie

Metrologia prawna

2007-06-01

16

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Kontrola przyrządów

wg Ustawy Prawo o miarach

od 1 stycznia 2003 r.

Zatwierdzenie

typu

Legalizacja

Pierwotna

Ponowna

Jednostkowa

Metrologia prawna

2007-06-01

17

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

ZATWIERDZENIE TYPU

– potwierdzenie w drodze decyzji, że typ przyrządu

pomiarowego spełnia wymagania.

LEGALIZACJA

– zespół czynności obejmujących sprawdzenie, stwierdzenie i

poświadczenie dowodem legalizacji, że przyrząd pomiarowy spełnia wymagania;
pojęcie to obejmuje:



legalizację pierwotną

– legalizację przed wprowadzeniem danego egzemplarza

przyrządu pomiarowego do obrotu lub użytkowania



legalizację ponowną

– każdą kolejną legalizację przyrządu pomiarowego



legalizację jednostkową

– legalizację pierwotną przyrządu pomiarowego w

wykonaniu jednostkowym, skonstruowanego dla określonego, szczególnego
zastosowania

Metrologia prawna

2007-06-01

18

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Prawnej kontroli metrologicznej

podlegają przyrządy pomiarowe, stosowane:



w ochronie zdrowia, życia i środowiska,



w ochronie bezpieczeostwa i porządku publicznego,



w ochronie praw konsumenta,



przy pobieraniu opłat, podatków i innych należności budżetowych oraz
ustalaniu opustów, kar umownych i odszkodowao, a także przy pobieraniu i
ustalaniu podobnych należności i świadczeo,



przy dokonywaniu kontroli celnej,



w obrocie



i określone w rozporządzeniu Ministra właściwego do spraw gospodarki jako
przyrządy pomiarowe podlegające prawnej kontroli metrologicznej.

I.

II.

Metrologia prawna

2007-06-01

19

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Dyrektywa MID

z dn. 31.03.2004 r.

Zatwierdzenie typu

Legalizacja

Pierwotna

Zgodnie z jej treścią paostwa członkowskie powinny zacząd stosowad ją w
praktyce, co oznacza, że od 30 października 2006 r. każdy nowo skonstruowany
przyrząd pomiarowy, powinien byd objęty systemem oceny zgodności, który
zastępuje (w tym zakresie) przepisy metrologii prawnej.

Decyzją Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej 31 marca 2004 r.
ustanowiono dyrektywę o przyrządach pomiarowych, zwaną potocznie MID
(skrót pochodzi od angielskich słów – Measuring Instruments Directive).

Metrologia prawna –

przyrządy objęte dyrektywą MID

2007-06-01

20

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

• wodomierze
• gazomierze
• przeliczniki do gazomierzy
• liczniki energii elektrycznej czynnej
• ciepłomierze
• przetworniki przepływu do ciepłomierzy
• pary czujników temperatury do ciepłomierzy
• przeliczniki do ciepłomierzy
• instalacje pomiarowe do ciągłego i dynamicznego pomiaru ilości cieczy innych niż

woda

• wagi automatyczne dla pojedynczych ładunków
• wagi automatyczne porcjujące
• wagi automatyczne odważające
• wagi automatyczne przenośnikowe
• wagi automatyczne wagonowe
• taksometry
• materialne miary długości – przymiary
• naczynia wyszynkowe
• przyrządy do pomiaru długości
• przyrządy do pomiaru pola powierzchni
• przyrządy do pomiaru wielu wymiarów (nie przewiduje się w Polsce)
• analizatory spalin samochodowych

Metrologia prawna –

dyrektywa MID

2007-06-01

21

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Ocena zgodności wiąże się z przejściem w 1985 r. od dyrektyw „starego
podejścia” do dyrektyw „nowego podejścia” i oceną modułową wyrobów,
opracowaną w latach 1990 – 1993 i odnosi się do fazy przed wprowadzeniem
przyrządu pomiarowego do obrotu i użytkowania.

Ocena wyrobów dotyczy tylko wymagań zasadniczych, a najprostszą
metodą udowodnienia, że wyrób spełnia te wymagania, jest wykazanie
zgodności z normą europejską, zharmonizowaną z dyrektywą.

Metrologia prawna –

dyrektywa MID

2007-06-01

22

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Postępowanie dowodzące zgodności musi być realizowane według
procedury złożonej z jednego lub dwu, spośród kilkunastu modułów
oceny zgodności. Niektóre moduły mogą być realizowane przez samego
wytwórcę, większość wymaga udziału strony trzeciej, zwanej jednostką
notyfikowaną.

Na dowód, że wyrób przeszedł ocenę pomyślnie, na wyrobie nakłada się
znak „CE”, a producent wystawia deklarację zgodności. Kontrola
prawidłowości postępowania producentów odbywa się w ramach tzw.
systemu nadzoru rynku.

Metrologia prawna –

zakres uprawnień służb metrologicznych

2007-06-01

23

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Zatwierdzenie

typu

Legalizacja

jednostkowa

Legalizacja

pierwotna

bez

zatwierdzenia

typu

Legalizacja

pierwotna

z

zatwierdzeniem

typu

Legalizacja

ponowna

Wzorcowanie

kalibracja

sprawdzanie

Prezes GUM

Urzędy Miar

Upoważnione podmioty

Zakład. Izby pomiarów

Laboratoria Wzorcujące

2007-06-01

24

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Nadzorowanie wyposażenia wg ISO

Organizacja powinna określid monitorowanie i pomiary, które należy wykonad,
oraz wyposażenie do monitorowania i pomiarów potrzebne do dostarczenia
dowodu zgodności wyrobu z określonymi wymaganiami.

[ISO 9001:2000]

Organizacja powinna ustanowid procesy w celu zapewnienia, że
monitorowanie i pomiary mogą byd i są wykonywane w sposób, który jest
spójny z wymaganiami dotyczącymi monitorowania i wykonywania pomiarów.

[ISO 9001:2000]

Zaleca się, aby w celu zapewnienia zaufania do danych, procesy pomiarowe i
monitorowania obejmowały potwierdzenie, że wyposażenie jest odpowiednie
do zastosowania i zachowuje wystarczającą dokładnośd i zgodnośd z
przyjętymi wzorcami, jak też obejmowały środki identyfikowania wyposażenia.

[ISO 9004:2000]

2007-06-01

25

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Nadzorowanie wyposażenia wg ISO

2007-06-01

26

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Tam gdzie niezbędne jest zapewnienie wiarygodnych wyników, wyposażenie
pomiarowe należy:



wzorcowad lub sprawdzad w wyspecyfikowanych odstępach czasu lub
przed użyciem w odniesieniu do wzorców jednostek miary powiązanych z
wzorcami międzynarodowymi lub paostwowymi;



adiustowad lub ponownie adiustowad jeżeli jest to niezbędne,



zidentyfikowad w celu umożliwienia określenia statusu wzorcowania,



chronid przed uszkodzeniem i pogorszeniem stanu podczas
przemieszczania, utrzymywania i przechowywania.



zabezpieczyd przed adiustacjami, które mogłyby unieważnid wyniki
pomiaru,

Nadzorowanie wyposażenia wg ISO

2007-06-01

27

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Dodatkowo, gdy wyposażenie okaże się niezgodne z wymaganiami,
organizacja powinna ocenid i zapisad wiarygodnośd wcześniejszych wyników
pomiarów.

Organizacja powinna podjąd odpowiednie działania w odniesieniu do
wyposażenia i wszystkich wyrobów, na które niezgodnośd miała wpływ.

Należy utrzymywad zapisy wyników wzorcowania i sprawdzania.

Należy potwierdzid zdolnośd oprogramowania komputerowego stosowanego
do monitorowania i pomiaru wyspecyfikowanych wymagao do jego
zamierzonego zastosowania.

Należy tego dokonad przed przystąpieniem do użytkowania oprogramowania i
powtarzad, jeżeli to niezbędne.

Nadzorowanie wyposażenia wg ISO

2007-06-01

28

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Wzorcowanie / kalibracja

zbiór operacji ustalających, w określonych warunkach, relację między
wartościami wielkości mierzonej wskazanymi przez przyrząd pomiarowy (…) a
odpowiednimi wartościami wielkości realizowanymi przez wzorce miary.

[VIM:1993]

Wynik wzorcowania pozwala oszacowad błędy wskazania przyrządu
pomiarowego.

Wynik wzorcowania zapisywany jest w świadectwie wzorcowania / kalibracji.

świadectwie wzorcowania / kalibracji – jeśli czynności te są realizowane w
zewnętrznym laboratorium, lub

zapisce (raporcie) wzorcowania – jeśli w całości zostały wykonane
wewnątrz organizacji.

Nadzorowanie wyposażenia wg ISO

Wymagania dotyczące treści zawartej w
świadectwie wzorcowania wynikają z normy
PN-EN ISO/IEC 17025:2005.

Wymagania dotyczące wyglądu, układu treści
oraz dopuszczalnych symboli określono we
wzorze tego dokumentu opublikowanym przez
Polskie Centrum Akredytacji.

2007-06-01

29

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Nadzorowanie wyposażenia wg ISO

2007-06-01

30

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Zapewnienie spójności pomiarowej

Zarządzający wyposażeniem pomiarowym powinien zapewnid, aby wszystkie
wyniki pomiarów były powiązane z wzorcami jednostek miar SI.

Powiązanie z jednostkami miar jest realizowane poprzez odniesienie do
wiarygodnych wzorców.

Wzorcowanie wyposażenia pomiarowego przez godne zaufania laboratoria
wzorcujące, mające własne powiązanie z paostwowymi wzorcami jednostek
miar, jest podstawą zapewnienia

spójności pomiarowej

.

Potwierdzeniem

przeprowadzonego

wzorcowania

jest

świadectwo

wzorcowania.

Nadzorowanie wyposażenia wg ISO

2007-06-01

31

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Zapewnienie spójności pomiarowej

Informacja na temat spójności pomiarowej w świadectwach wzorcowania
powinna

zawierad

identyfikację

wzorca

paostwowego,

albo

międzynarodowego, do którego odniesione są pomiary.

Stwierdzenie takie może byd sformułowane następująco:

„wyniki wzorcowania zostały odniesione do wzorca państwowego jednostki
miary długości GUM poprzez…”

Polityka dotycząca spójności pomiarowej PCA

Nadzorowanie wyposażenia wg ISO

2007-06-01

32

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Zapewnienie spójności pomiarowej

Podstawowym elementem spójności pomiarowej jest niepewnośd pomiaru
związana z wzorcowaniem przyrządów pomiarowych.

Zasady wyrażania niepewności pomiarów zostały omówione w:



EA-4/02 Wyrażanie niepewności pomiaru przy wzorcowaniu



Specyfikacje geometrii wyrobów (GPS)

Kontrola wyrobów i sprzętu pomiarowego za pomocą
pomiarów

Cz. 2: Przewodnik szacowania niepewności pomiarów w
GPS, przy wzorcowaniu sprzętu pomiarowego i kontroli
wyrobów

Nadzorowanie wyposażenia wg ISO

2007-06-01

33

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Niepewność pomiaru

Parametr związany z wynikiem pomiaru, charakteryzujący rozrzut wartości,
które można w uzasadniony sposób przypisad wielkości mierzonej.

[VIM:1993]

Niepewnośd zawiera wiele składników:



wyznaczane na podstawie rozkładu statystycznego wyników szeregu
pomiarów (charakteryzowane odchyleniem standardowym
eksperymentalnym) – niepewności typu A



szacowane na podstawie zakładanych rozkładów prawdopodobieostwa
opartych na doświadczeniu i innych informacjach (świadectwa, normy
itp.) - również charakteryzowane odchyleniami standardowymi –
niepewności typu B

Nadzorowanie wyposażenia wg ISO

2007-06-01

34

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Niepewność pomiaru – zasada obliczania

Obliczanie niepewności polega na oszacowaniu wielkości niepewności

składowych uwzględniających wpływ wszystkich czynników powodujących

zmienności. Łączny wpływ tych czynników określany jest niepewnością

standardową złożoną obliczany jest ze wzoru:

2

2

3

2

2

2

1

...

n

c

u

u

u

u

u

Niepewnośd podawana przy wyniku pomiaru (wzorcowania), nazywana

niepewnością rozszerzoną wyliczana jest ze wzoru:

c

u

k

U

Nadzorowanie wyposażenia wg ISO

2007-06-01

35

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Niepewność pomiaru

Przedstawienie wyniku pomiaru:

x

rz

– wartośd rzeczywista

x

m

– wartośd zmierzona

U – niepewnośd rozszerzona

U

x

x

m

rz

m

x

U

U

DWG

GWG

m

x

DWG

GWG

Orzekanie zgodności ze specyfikacją:

U

U

U

U

Nadzorowanie wyposażenia wg ISO

2007-06-01

36

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Niepewność pomiaru

Im większa niepewnośd pomiaru, tym większe ryzyko, że wymiar rzeczywisty

znajdzie się poza granicami specyfikacji. Podejmowane wówczas decyzje są

obarczone dużym ryzykiem.

T

e

p

)

2

,

0

1

,

0

(

Przy stosunkowo małej niepewności ewentualne przekroczenia przez wymiar

rzeczywisty pola tolerancji, mogą nie mied istotnego znaczenia, a mogące w ten

sposób powstad straty będą niewielkie.

W budowie maszyn (klasy dokładności 5÷18) podstawą doboru przyrządów

pomiarowych jest zasada, aby niepewnośd pomiaru e

p

zawierała się w przedziale:

m

x

DWG

GWG

U

U

U

U

Nadzorowanie wyposażenia wg ISO

2007-06-01

37

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Każda organizacja, aby dostarczyd wyrób spełniający oczekiwania klienta,
musi w sposób ciągły

oceniad i nadzorowad

:



maszyny i urządzenia produkcyjne,



procesy,



wyroby na wszystkich etapach realizacji.

Podstawą oceny są dane pomiarowe uzyskiwane z

przyrządów pomiarowych

.

Nadzorowanie wyposażenia wg ISO

2007-06-01

38

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Od wiarygodności i dokładności wyników dostarczanych przez przyrządy
pomiarowe

zależy

często

trafnośd

podejmowanych

decyzji

i

ewentualnych działao korygujących.

Nadzorowanie wyposażenia wg ISO

2007-06-01

39

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Dla zapewnienia jednolitości miar oraz dla wykazania
wspomnianej dokładności wskazao przyrządów
organizacja powinna:



zapewnid, że wyposażenie pomiarowe jest dostępne i ma stosowną
do zamierzonego zastosowania dokładnośd, stabilnośd, zakres i
rozdzielczośd;



ustanowid

i

przechowywad

udokumentowane

procedury

nadzorowania, wzorcowania i utrzymywania w należytym stanie
wyposażenia do pomiarów i monitorowania.

Nadzorowanie rozpoczyna się od momentu wprowadzenia wyposażenia
pomiarowego do przedsiębiorstwa, a kooczy w momencie jego wycofania
z eksploatacji.

Nadzorowanie wyposażenia wg ISO

2007-06-01

40

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Przykład realizacji nadzoru opisany w udokumentowanej procedurze

2007-06-01

41

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Wzorcowanie wyposażenia

2007-06-01

42

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Najistotniejszą czynnością systemu potwierdzenia metrologicznego jest
wzorcowanie wyposażenia.

Wzorcowanie można realizowad:



we własnym przedsiębiorstwie



zlecad laboratoriom zewnętrznym.

Wzorcowanie wyposażenia

2007-06-01

43

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Warunki prowadzenia wzorcowania

Chcąc realizowad proces wzorcowania we własnym przedsiębiorstwie, należy
pamiętad, że na prawidłowośd i wiarygodnośd wzorcowao przyrządów
pomiarowych mają wpływ następujące czynniki:



czynnik ludzki,



warunki lokalowe i środowiskowe,



metody wzorcowao oraz ich walidacji,



wyposażenie (w tym wzorce powiązane z wzorcami wyższego rzędu),



sposób postępowania z wzorcami oraz obiektami wzorcowao.

Wzorcowanie wyposażenia

2007-06-01

44

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Warunki prowadzenia wzorcowania

Personel

laboratorium powinien mied odpowiednie kwalifikacje i

doświadczenie w zakresie metrologii i procedur pomiarowych.

Wzorcowanie wyposażenia

2007-06-01

45

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Warunki prowadzenia wzorcowania

Laboratorium

powinno:



byd ulokowanie na parterze lub w piwnicy
(wibracja i temperatura),



charakteryzowad się poziomem hałasu nie wyższym niż w zwykłym
biurze,



zapewniad ochronę wzorców i stanowisk pomiarowych od
bezpośredniego działania promieni słonecznych,



posiadad tzw. blokadę powietrzną (jedne drzwi zamykane, zanim
otworzą się drugie)

Wzorcowanie wyposażenia

2007-06-01

46

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Warunki prowadzenia wzorcowania

Laboratorium

powinno:



oświetlenie odpowiednie do wykonywanego zadania (700-1000 Lx),
wskazane żarowe oświetlenie stanowiskowe (wolfram),



temperatura umiarkowanie stabilna



W laboratorium

powinno byd przewidziane miejsce do leżakowania

(sezonowania) wyposażenia pomiarowego w celu wyrównania
temperatur z wzorcami.

Wzorcowanie wyposażenia

2007-06-01

47

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Warunki prowadzenia wzorcowania

Wyciąg z normy PN-ISO 554-1996 Normalne warunki klimatyzacji i/lub badao.
Wymagania.

Normalne warunki

Tolerancje

Wzorcowanie wyposażenia

2007-06-01

48

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Warunki prowadzenia wzorcowania

Wyposażenie laboratorium powinno:



obejmowad wszystkie niezbędne elementy do prawidłowego

przeprowadzenia wzorcowania z założoną dokładnością,



byd indywidualnie oznakowane w celu jego identyfikacji,



posiadad stosowne zapisy dla określenia jego przeznaczenia, historii

konserwacji, napraw i dowodów wzorcowao,



byd wzorcowane łącznie z wyposażeniem do monitorowania warunków

środowiskowych, w celu zachowania spójności z wzorcami jednostek

miar SI (odniesienie do wzorca podstawowego)

spójnośd pomiarowa

,



wzorce odniesienia powinny byd wykorzystywane tylko do

wzorcowania.

Wzorcowanie wyposażenia

2007-06-01

49

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Cel prowadzenia wzorcowania



ustalenie czy przyrząd pomiarowy spełnia wyspecyfikowane wymagania
metrologiczne i użytkowe



ustalenie dokładności przyrządu poprzez wyznaczenie błędów wskazao



potwierdzenie zdolności przyrządu do spełnienia zamierzonego
zastosowania



wyspecyfikowanie błędów jako podstawy do dokonania naprawy,
przeklasyfikowania bądź odsunięcia od użytku



gromadzenie danych dotyczących jakości sprzętu dla określenia
częstotliwości kontroli, potrzeby zakupu nowego sprzętu itp.

Wzorcowanie wyposażenia

2007-06-01

50

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Tok postępowania przy wzorcowaniu wyposażenia pomiarowego



czynności przygotowawcze



określenie stanu ogólnego i cech użytkowych



sprawdzenie cech technicznych



płaskośd powierzchni pomiarowych



prostoliniowośd krawędzi pomiarowych



równoległośd



nacisk pomiarowy



sprawdzenie cech metrologicznych



błąd wskazao



rozrzut wskazao (lub zakres rozrzutu wskazao)



histereza pomiarowa (niezwrotnośd wskazao)



czynności koocowe i opracowanie wyników pomiarów.

Wzorcowanie wyposażenia

2007-06-01

51

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Skąd instrukcje wzorcowania przyrządów?

Do marca 2000 roku podstawą do opracowywania
procedur sprawdzania wyposażenia pomiarowego były
przepisy

metrologiczne

i

instrukcje

sprawdzania

opracowane w Głównym Urzędzie Miar i publikowane w
Dziennikach Urzędowych Miar i Probiernictwa.

Zarządzenie nr 3 Prezesa GUM z 7.03.2000 r. uchyliło wszystkie
dotychczasowe przepisy i instrukcje sprawdzania przyrządów do
pomiaru wielkości geometrycznych.

Wzorcowanie wyposażenia

2007-06-01

52

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

W jakich dokumentach uregulowano zasady wzorcowao?



Normy międzynarodowe, regionalne lub krajowe,



Publikacje renomowanych organizacji technicznych,



Publikacje producentów wyposażenia,



Dzienniki Urzędowe Miar i Probiernictwa.

Zakładowe

procedury

wzorcowao

Powinny one posłużyd jako podstawa do
opracowania wewnętrznych instrukcji

Wzorcowanie wyposażenia

2007-06-01

53

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Instrukcja wzorcowania powinna zawierad:



wykaz przyrządów i wzorców potrzebnych

do przeprowadzenia wzorcowania



warunki sprawdzenia



opis czynności przygotowawczych



szczegółowy opis procedury przebiegu sprawdzenia



zasady dotyczące dokumentowania wyników wzorcowania



opis zasad weryfikacji i oznaczania statusu (jeśli przewidziano).

2007-06-01

54

Opracowanie: dla BH KARCZ - Piotr Bajor

Wzorcowanie suwmiarek

2007-06-01, Slajd 55

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wyposażenie potrzebne do wzorcowania



płytki wzorcowe klasy dokładności 2,



komplet płytek wzorcowych uzupełniających,



wkładki płaskorównoległe wg PN-74/M-53103,



uchwyty do płytek wzorcowych,



liniał krawędziowy klasy dokładności 1,



płaska płytka interferencyjna,



płyta pomiarowa klasy dokładności 3 lub liniał powierzchniowy,



kamień arkansas

 lupa o pow. 8 krotnym.

2007-06-01, Slajd 56

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Warunki środowiskowe



przed sprawdzeniem suwmiarkę należy przemyć benzyną lub

alkoholem etylowym i wytrzeć do sucha,



temperatura w pomieszczeniu powinna wynosić 20 ±5 °C,



suwmiarka i przyrządy używane do jej sprawdzenia powinny

być sezonowane w pomieszczeniu przez co najmniej 3

godziny przed sprawdzaniem.

2007-06-01, Slajd 57

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 1. Oględziny zewnętrzne

Należy sprawdzić:



czy powierzchnie i krawędzie pomiarowe suwmiarki nie są uszkodzone,

skorodowane oraz czy nie wykazują właściwości magnetycznych itp.;



czy suwak suwmiarki przesuwa się bez zacięć i czy nie przesuwa się pod

własnym ciężarem;



czy noniusz i prowadnica posiadają wystarczająco czytelną podziałkę;



czy w suwmiarkach z odczytem elektronicznym wyświetlacz działa

prawidłowo;



czy suwmiarka posiada prawidłowe oznakowanie

2007-06-01, Slajd 58

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 2.

Sprawdzenie odchylenia od płaskości

powierzchni pomiarowych płaskich szczęk
płaskokrawędziowych

Odchylenie od płaskości sprawdzić za pomocą liniału krawędziowego
obserwując szczelinę świetlną, a następnie porównać jej szerokość ze szczeliną
wzorcową.

Szczeliny wzorcowe

2007-06-01, Slajd 59

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 3.

Sprawdzenie odchylenia od prostoliniowości

szczęk krawędziowych

Odchylenie od prostoliniowości sprawdzić za pomocą płytki wzorcowej lub
wkładki płskorównoległej, obserwując szczelinę świetlną, a następnie porównać
jej szerokość ze szczeliną wzorcową.

Szczeliny wzorcowe

2007-06-01, Slajd 60

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 4.

Wyznaczenie błędów wskazań

Błędy wskazań wyznaczyć przy pomiarach zewnętrznych, wewnętrznych oraz
przy użyciu wysuwki głębokościomierza.

2007-06-01, Slajd 61

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 4.

Wyznaczenie błędów wskazań

Błędy wskazań wyznaczyć w całym zakresie pomiarowym suwmiarki i
urządzenia odczytowego.

Przykładowe punkty pomiarowe:

Zakres pomiarowy

suwmiarki

Wymiary kontrolne oparte na stosach płytek wzorcowych w mm

0

÷ 150

0,0

21,3

71,6

126,9

-

-

-

-

0

÷ 250

0,0

21,3

71,6

126,9

200

250

-

-

0

÷ 400

0,0

21,3

71,6

126,9

200

300

400

-

0

÷ 630

0,0

21,3

71,6

126,9

200

400

630

-

0

÷ 1000

0,0

21,3

71,6

126,9

200

400

600

1000

Błędem wskazania suwmiarki w danym punkcie pomiarowym jest różnica
między wskazaniem suwmiarki a wymiarem nominalnym stosu płytek.

2007-06-01, Slajd 62

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 5.

Wyznaczenie odchylenie od wymiaru

nominalnego łącznej szerokości szczęk
płaskowalcowych

Odchylenie wyznaczyć za pomocą mikrometru po całkowitym dosunięciu szczęk
suwaka i prowadnicy.

Błędem łącznej szerokości szczęk
jest różnica między wskazaniem
mikrometru, a łączną szerokością
nominalną szczęk.

Zapiska

2007-06-01, Slajd 63

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie mikrometrów

2007-06-01, Slajd 64

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wyposażenie potrzebne do wzorcowania

 p

łaska płytka interferencyjna klasy dokładności 2,



komplet płaskorównoległych płytek interferencyjnych,



płytki wzorcowe klasy dokładności 1 (przybory do płytek wzorcowych)



komplet odważników stopniowanych od 5 g do 200 g lub przyrząd do

wyznaczania nacisku pomiarowego, lub ceownik i waga o zakresie min.

2000g,

 statyw do mocowania mikrometru,



szalka do obciążania mikrometru,



lupa o powiększeniu ośmiokrotnym .

2007-06-01, Slajd 65

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Warunki środowiskowe



przed sprawdzeniem mikrometr (średnicówkę) należy przemyć benzyną

lub alkoholem etylowym i

wytrzeć do sucha,



temperatura w pomieszczeniu powinna wynosić 20 ±2 °C,



mikrometr (średnicówka) i przyrządy używane do jego sprawdzenia
powinny być sezonowane w pomieszczeniu przez co najmniej 3

godziny przed sprawdzaniem

2007-06-01, Slajd 66

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 1. Oględziny zewnętrzne

Należy sprawdzić:



czy powierzchnie kowadełka i wrzeciona (powierzchnie pomiarowe w
przypadku średnicówek i mikrometrów specjalnych) nie są
uszkodzone, skorodowane oraz czy nie wykazują właściwości
magnetycznych itp.;



czy wrzeciono przyrządu obraca się bez zacięć w całym zakresie
pomiarowym;



czy podziałka naniesiona na tulei i bębnie jest czytelna;



czy grzechotka działa poprawnie;



czy przyrząd posiada prawidłowe oznakowanie.

2007-06-01, Slajd 67

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 2.

Sprawdzenie odchylenia od płaskości

powierzchni pomiarowych

Odchylenie od płaskości sprawdzić za pomocą płaskiej płytki interferencyjnej
obserwując obraz prążków interferencyjnych.

2007-06-01, Slajd 68

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Zasada wyznaczania odchylenia od płaskości

Odchylenie od płaskości

a

b

P

2

i

P

2

lub

b/a

– stopień ugięcia prążków w stosunku do odległości między nimi

i

– ilość prążków interferencyjnych zamkniętych
– długość fali świetlnej (światła białego) równa 0,6 m

b

Wzorcowanie

– 2.

Sprawdzenie odchylenia od płaskości

powierzchni pomiarowych

2007-06-01, Slajd 69

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wyznaczanie odchyłki płaskości metodą interferencyjną

P

Przykłady:

2007-06-01, Slajd 70

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wyznaczanie odchyłki płaskości metodą interferencyjną

P

Przykłady:

2007-06-01, Slajd 71

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wyznaczanie odchyłki płaskości metodą interferencyjną

P

Przykłady:

2007-06-01, Slajd 72

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wyznaczanie odchyłki płaskości metodą interferencyjną

P

Przykłady:

2007-06-01, Slajd 73

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Pomiar odchylenia od równoległości powierzchni pomiarowych polega na
delikatnym zaciśnięciu pomiędzy badanymi powierzchniami szklanej płytki
płaskorównoległej i obserwacji uzyskanych (dwóch) obrazów
interferencyjnych.

Odchylenie od równoległości

)

(

2

2

1

m

m

R

m

1

m

2

– ilości prążków otwartych na poszczególnych obrazach
– długość fali świetlnej (światła białego) równa 0,6 m

Wzorcowanie

– 3.

Sprawdzenie odchylenia od równoległości

powierzchni pomiarowych

2007-06-01, Slajd 74

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 3.

Sprawdzenie odchylenia od równoległości

powierzchni pomiarowych

Odchylenie od równoległości powierzchni pomiarowych mikrometru należy
wyznaczyć kolejno 4-ma płaskorównoległymi płytkami interferencyjnymi o
wymiarach stopniowanych co ¼ obrotu śruby mikrometrycznej (około 0,12 mm).

Jako odchylenie od równoległości powierzchni pomiarowych mikrometru należy
przyjąć największą z wyznaczonych wartości r.

2007-06-01, Slajd 75

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

–

3.1

.

Sprawdzenie odchylenia od równoległości

powierzchni pomiarowych

– metoda 2

Odchylenie od równoległości sprawdzić za pomocą płytki wzorcowej, dokonując
kolejno pomiaru jej długości w sposób pokazany na schemacie.

Pomiar 1

Pomiar 2

Pomiar 4

Pomiar 3

A

B

A

B

A

B

A

B

d

~d/4

d

– średnica powierzchni pomiarowej mikrometru

Jako odchylenie od równoległości przyjąć największą różnicę pomiędzy
otrzymanymi wynikami pomiarów.

2007-06-01, Slajd 76

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

–

4

.

Sprawdzenie zmiany równoległości

spowodowanej unieruchomieniem śruby
mikrometrycznej

1)

umieścić płytkę płaskorównoległą pomiędzy powierzchniami pomiarowymi,

2)

policzyć liczbę prążków uzyskanych na dwóch obrazach interferencyjnych,

3)

unieruchomić zaciskiem śrubę mikrometryczną,

4)

policzyć liczbę prążków uzyskanych na dwóch obrazach interferencyjnych,

Jako zmianę równoległości powierzchni pomiarowych mikrometru
spowodowaną unieruchomieniem śruby mikrometrycznej przyjąć różnicę
między sumą prążków (na dwóch powierzchniach pomiarowych) otrzymaną
przy zwolnionym zacisku a sumą prążków otrzymaną po zaciśnięciu śruby
mikrometrycznej, wyrażoną w m.

2007-06-01, Slajd 77

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 5.

Sprawdzenie nacisku pomiarowego

1)

zamocować w statywie mikrometr w pozycji
pionowej,

2)

obciążyć wrzeciono szalką umieszczając na niej
odważniki,

3)

po każdym zwiększeniu obciążenia pokręcać
sprzęgłem mikrometru,

Jako nacisk pomiarowy przyjąć obciążenie graniczne, przy którym sprzęgło nie
jest w stanie obrócić śruby mikrometrycznej.

2007-06-01, Slajd 78

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 5.

Sprawdzenie nacisku pomiarowego

– wariant II

1)

zamocować w statywie mikrometr w pozycji
pionowej zgodnie ze schematem,

2)

wytarować wagę z teownikiem,

3)

mikrometr dosunąć do teownika poprzez
przestawienie ramienia na statywie, tak aby
powierzchnia wrzeciona stykała się z
powierzchnią oporową teownika,

4)

obciążyć wrzeciono do zrównoważenia nacisku
poprzez przemieszczanie wrzeciona za pomocą
sprzęgiełka

Jako nacisk pomiarowy przyjąć obciążenie graniczne (maksymalne wskazanie
wagi), przy którym sprzęgło nie jest w stanie obrócić śruby mikrometrycznej.

2007-06-01, Slajd 79

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 6.

Wyznaczenie błędów wskazań mikrometru

1)

błąd wskazania dolnej granicy zakresu
pomiarowego f

A

mikrometru równej zeru

należy wyznaczyć stykając bezpośrednio
powierzchnie pomiarowe;

2)

błąd wskazania dolnej granicy zakresu pomiarowego f

A

mikrometru większej

od zera wyznaczyć używając płytki wzorcowej o długości nominalnej równej
wartości dolnej granicy zakresu pomiarowego;

3)

jako błąd wskazania dolnej granicy zakresu pomiarowego przyjmuje się
różnicę między wskazaniem mikrometru a wartością nominalną dolnej granicy
zakresu pomiarowego;

2007-06-01, Slajd 80

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 6.

Wyznaczenie błędów wskazań mikrometru

4)

błędy wskazań w pozostałych punktach zakresu pomiarowego wyznaczyć
przy pomocy stosów płytek wzorcowych;

5)

jako błąd wskazania w danym punkcie kontrolnym zanotować różnicę
pomiędzy wskazaniem mikrometru, a wymiarem stosu płytek wzorcowych.

Przykładowe punkty kontrolne do wyznaczania błędów mikrometru:

Zakres pomiarowy

mikrometru

Wymiary kontrolne oparte na stosach płytek wzorcowych w

mm

0

÷ 25

0,0

5,1

10,3

15,0

20,2

25,0

lub 0

÷ 25

0,00

5,12

10,25

15,37

21,50

25,00

2007-06-01, Slajd 81

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 6.

Wyznaczenie błędów wskazań mikrometru

6)

na podstawie wyznaczonych błędów wskazań sporządzić krzywą błędów
sprawdzanego przyrządu, wg poniższego przykładu:

-3

-2

-1

0

1

2

3

4

5

6

Punkty kontrolne w mm

B

łę

d

y

w

s

k

a

za

ń

w

m

ik

ro

m

e

tr

a

c

h

5,1

10,2

15,0

20,2

25,0

0,0

K=-3

7)

w razie niesymetrycznego rozkładu wykresu, dokonać korekty ustawienia
mikrometru poprzez obrót tulei o przyjętą wartość poprawki „K”.

Zapiska

2007-06-01, Slajd 82

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie czujników zegarowych

2007-06-01, Slajd 83

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wyposażenie potrzebne do wzorcowania



przyrząd (podstawa) do sprawdzania czujników,



głowica mikrometryczna o zakresie przynajmniej 0÷25 mm,



płytka wzorcowa klasy dokładności 1 o wymiarze 10 mm,



waga o wartości działki elementarnej (min) 10 g,



statyw do mocowania czujników,



lupa o powiększeniu ośmiokrotnym.

2007-06-01, Slajd 84

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Warunki środowiskowe



przed sprawdzeniem czujnik należy przemyć benzyną lub alkoholem

etylowym i

wytrzeć do sucha ,



temperatura w pomieszczeniu powinna wynosić 20 ±2 °C,



czujnik i przyrządy używane do jego sprawdzenia powinny być

sezonowane w pomieszczeniu przez co najmniej 3 godziny przed

sprawdzaniem

2007-06-01, Slajd 85

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 1. Oględziny zewnętrzne

Należy sprawdzić:

 czy powierzchnia trzpienia pomiarowego nie jest uszkodzona,

skorodowana oraz czy nie wykazuje właściwości magnetycznych itp.;



czy trzpień pomiarowy czujnika przesuwa się bez zacięć w całym
zakresie pomiarowym ;



czy podziałka naniesiona na tarczy czujnika jest czytelna ;



czy wskazówka czujnika nie jest skrzywiona i czy nie obciera o tarczę
lub o szkiełko ;



czy czujnik posiada prawidłowe oznakowanie .

2007-06-01, Slajd 86

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 2.

Sprawdzenie nacisku pomiarowego

Nacisk pomiarowy należy sprawdzić przy pomocy wagi i statywu do czujników z
drobnym przesuwem.

Opuszczając czujnik (do końca zakresu pomiarowego oraz w kierunku
powrotnym), odczytywać wskazania wagi.
Jako nacisk pomiarowy przyjąć największe wskazanie wagi (przyjmując, że 10g
= 0,1N).

2007-06-01, Slajd 87

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 3.

Zmiana wskazań wywołana naciskiem bocznym

1)

zamocować czujnik w statywie tak, aby oś trzpienia była

prostopadła do powierzchni stolika,

2)

umieścić na stoliku płytkę wzorcową,

3)

doprowadzić do zetknięcia końcówki pomiarowej czujnika z

płytką wzorcową,

4)

przesunąć kilkakrotnie w różnych kierunkach płytkę

wzorcową po powierzchni pomiarowej stolika i obserwować

wskazania czujnika; płytkę należy przesuwać powoli i

ostrożnie, aby nie powodować jej podnoszenia się.

Jako zmianę wskazań czujnika przyjąć największe zaobserwowane wychylenie
wskazówki czujnika spowodowane przesunięciem płytki.

2007-06-01, Slajd 88

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 4.

Wyznaczenie zakresu rozrzutu wskazań

1)

na statywie doprowadzić kilkakrotnie do

zetknięcia końcówki pomiarowej czujnika z

płytką wzorcową.

Jako zakres rozrzutu czujnika przyjąć różnicę pomiędzy największym i
najmniejszym wskazaniem czujnika.

2007-06-01, Slajd 89

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 5.

Wyznaczenie błędów wskazań

1)

zamocować czujnik w uchwycie przyrządu do sprawdzania czujników,

2)

doprowadzić do zetknięcia końcówki pomiarowej czujnika z powierzchnią

pomiarową głowicy mikrometrycznej,

3)

sprawdzić stałość nastawienia zerowego czujnika, kilkakrotnie odciągając

i

zwalniając trzpień pomiarowy,

4)

nastawić czujnik i głowicę na wskazanie zerowe (uwaga ruch głowicą w

kierunku wskazań wzrastających),

2007-06-01, Slajd 90

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 5.

Wyznaczenie błędów wskazań

5)

obracając bęben głowicy mikrometrycznej doprowadzać do pokrycia się

wskazówki czujnika z kreskami oznaczającymi wartości kolejnych punktów

pomiarowych (zalecany krok 0,1 obrotu wskazówki),

6)

notować błędy wskazań w każdym punkcie pomiarowym czujnika (różnica

między wskazaniem czujnika a wskazaniem głowicy mikrometrycznej),

poczynając od wskazania zerowego aż do końca zakresu pomiarowego

(kierunek wskazań – wzrastający)

2007-06-01, Slajd 91

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 5.

Wyznaczenie błędów wskazań

7)

po przekroczeniu górnej granicy zakresu pomiarowego czujnika o
kilkanaście działek elementarnych, zmienić kierunek obrotu bębna i
zanotować ponownie błędy wskazań czujnika w tych samych punktach
pomiarowych co poprzednio, lecz w odwrotnej kolejności (kierunek
wskazań – malejący),

Zasada obliczania błędów przy zastosowaniu głowicy o rozdzielczości
0,001mm.

Wskazanie czujnika

Wskazanie głowicy

Wzór

Błąd

0,9 mm

0,903 mm

-3 m

7,8 mm

7,796 mm

4 m

)

(

gł

cz

W

W

)

(

gł

cz

W

W

2007-06-01, Slajd 92

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 5.

Wyznaczenie błędów wskazań

8)

rysując wykresy błędów lub przy pomocy programu, wyznaczyć błędy
wskazań czujnika w następujących zakresach pomiarowych:

a)

w całym zakresie pomiarowym,

b)

w zakresie 2, 0,5 i 0,1 obrotu wskazówki czujnika.

Błędy wskazań w poszczególnych zakresach wyznaczyć jako

różnicę

pomiędzy maksymalnym i minimalnym błędem przypadającym na dany zakres

dla każdego kierunku z osobna.
Do zapiski wpisać wartość większą wyznaczoną dla każdego z zakresów
spośród dwóch rozpatrywanych kierunków.

2007-06-01, Slajd 93

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 5.

Wyznaczenie błędów wskazań

2007-06-01, Slajd 94

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 6.

Wyznaczenie histerezy

Histerezę pomiarową należy wyznaczyć opierając się na wynikach
uzyskanych przy wyznaczaniu błędów wskazań.

Histereza = 2 m

Jako wartość histerezy pomiarowej czujnika
przyjąć największą różnicę wskazań,
otrzymanych w poszczególnych punktach
pomiarowych dla obu kierunków wskazań –
wzrastających i malejących.

Zapiska

2007-06-01, Slajd 95

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie kątomierzy uniwersalnych

2007-06-01, Slajd 96

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wyposażenie potrzebne do wzorcowania



liniał krawędziowy klasy dokładności 1 o długości 300 mm,



płyta pomiarowa klasy dokładności 1,



płaska płytka interferencyjna,



kpl. płytek wzorcowych uzupełniających,



mikrometry o zakresie pomiarowym 0

÷25, 50÷75,



płytki kątowe klasy II (przywieralne),



lupa o powiększeniu ośmiokrotnym.

2007-06-01, Slajd 97

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Warunki środowiskowe



przed sprawdzeniem kątomierz należy przemyć benzyną lub alkoholem
etylowym wytrzeć do sucha ,



temperatura w pomieszczeniu powinna wynosić 20 ±2 °C,



kątomierz i przyrządy używane do jego sprawdzenia powinny być

sezonowane w pomieszczeniu przez co najmniej 3 godziny przed

sprawdzaniem

2007-06-01, Slajd 98

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 1. Oględziny zewnętrzne

Należy sprawdzić:



czy elementy kątomierza nie wykazują własności magnetycznych;



czy powierzchnie pomiarowe nie posiadają uszkodzeń mechanicznych
oraz śladów korozji;



czy urządzenia odczytowe (podziałka tarczy odczytowej, podziałka
tarczy głównej korpusu, podziałka czujnika) umożliwiają prawidłowe
odczytanie wskazania;



czy elementy przesuwne i obrotowe przemieszczają się bez zacięć;



czy kątomierz posiada prawidłowe oznakowanie.

2007-06-01, Slajd 99

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 2.

Sprawdzenie odchylenia od płaskości

powierzchni pomiarowych

Odchylenie od płaskości powierzchni pomiarowych liniałów kątomierza (również
podstawy) należy sprawdzić obserwując szczelinę świetlną utworzoną między
sprawdzaną powierzchnią a przyłożonym do niej liniałem krawędziowym.

Szerokość szczeliny ocenić wzrokowo odnosząc ją do szczeliny wzorcowej
utworzonej przez przywarte do płaskiej płytki interferencyjnej płytki wzorcowe
oraz przyłożony do nich liniał krawędziowy.

Jako odchylenie od płaskości
powierzchni pomiarowych
liniałów kątomierza przyjąć
maksymalną stwierdzoną
szerokość szczeliny świetlnej
(dla każdego liniału).

2007-06-01, Slajd 100

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 3.

Sprawdzenie odchylenia od równoległości

powierzchni pomiarowych

Odchylenie od równoległości powierzchni pomiarowych liniału stałego i
ruchomego sprawdzać za pomocą mikrometru poprzez pomiar ich szerokości w
kilku punktach.

Różnica między największą i najmniejszą ze zmierzonych odległości między
powierzchniami pomiarowymi liniałów stanowi odchylenie od równoległości
powierzchni pomiarowych liniałów kątomierza.

2007-06-01, Slajd 101

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 4.

Wyznaczenie błędów wskazań

1)

Błędy wskazań kątomierza wyznaczyć przy użyciu płytek kątowych
porównując wskazanie kątomierza z wartościami kątów płytek kątowych. W
tym celu między powierzchniami liniałów kątomierza umieścić płytkę kątową
tak, aby nie było dostrzegalnej szczeliny świetlnej, a następnie odczytać
wskazanie kątomierza.

2007-06-01, Slajd 102

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 4.

Wyznaczenie błędów wskazań

2)

Błędy wskazań kątomierza należy wyznaczyć w niżej podanych punktach

podziałki kątowej:

Wymiary kontrolne oparte wzorcowych płytkach kątowych

15

°10’

30

°20’

45

°30’

50

°

60

°40’

75

°50’

90

°

3)

Błędem wskazań kątomierza jest różnica między jego

wskazaniem a wartością kąta płytki kątowej użytej do

sprawdzenia.

4)

Jako błąd wskazań wpisać największy ze stwierdzonych

błędów w poszczególnych punktach kontrolnych.

Zapiska

2007-06-01, Slajd 103

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie kątowników stalowych

2007-06-01, Slajd 104

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wyposażenie potrzebne do wzorcowania



liniał krawędziowy klasy dokładności 1 o długości 300 mm,



płyta pomiarowa klasy dokładności 1,



płaska płytka interferencyjna,



mikrometr lub transametr,



płytki wzorcowe uzupełniające,



liniał powierzchniowy (wkładka płaskorównoległa),



lupa o powiększeniu ośmiokrotnym,



kątownik walcowy.

2007-06-01, Slajd 105

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Warunki środowiskowe



przed sprawdzeniem kątownik należy przemyć benzyną lub alkoholem
etylowym wytrzeć do sucha ,



temperatura w pomieszczeniu powinna wynosić 20 ±2 °C,



kątownik i przyrządy używane do jego sprawdzenia powinny być

sezonowane w pomieszczeniu przez co najmniej 3 godziny przed

sprawdzaniem

2007-06-01, Slajd 106

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 1. Oględziny zewnętrzne

Należy sprawdzić:



czy elementy kątownika nie wykazują własności magnetycznych;



czy powierzchnie pomiarowe kątownika nie posiadają rys, wżerów,
zadr oraz śladów korozji ;



czy krawędzie pomiarowe kątownika krawędziowego nie są ostre lub
czy ich zaokrąglenie nie przekracza 0,3 mm;



czy kątownik posiada prawidłowe oznakowanie.

2007-06-01, Slajd 107

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 2.

Sprawdzenie odchylenia od płaskości

powierzchni pomiarowych

1)

ustawić jednakowe dwie płytki wzorcowe na sprawdzanym ramieniu
kątownika,

2)

przyłożyć krawędź pomiarową liniału krawędziowego,

3)

wsunąć w miejsce największego prześwitu trzecią płytkę wzorcową o tak
dobranej długości, aby po oparciu powierzchni lub krawędzi pomiarowej
kątownika na trzech płytkach nie było widocznych prześwitów między
powierzchnią a krawędzią pomiarową kątownika, a powierzchniami
pomiarowymi użytych płytek wzorcowych.

A

A

B

2007-06-01, Slajd 108

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 2.

Sprawdzenie odchylenia od płaskości

powierzchni pomiarowych

4)

jako odchylenie od płaskości powierzchni pomiarowych przyjąć różnicę
pomiędzy długościami użytych płytek:

5)

Czynność tę powtórzyć dla każdej powierzchni pomiarowej.

A

A

B

B

A

p

2007-06-01, Slajd 109

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 3.

Sprawdzenie odchylenia od prostoliniowości

krawędzi pomiarowych

Odchylenie od prostoliniowości krawędzi pomiarowych (kątowniki krawędziowe)
sprawdzić w identyczny sposób jak w punkcie 2, z tą różnicą, że płytki układane
są na liniale powierzchniowym, a następnie do nich przykładana jest krawędź
sprawdzanego ramienia kątownika.

2007-06-01, Slajd 110

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 4.

Sprawdzenie odchylenia od równoległości

przeciwległych powierzchni pomiarowych
krótszego ramienia kątownika

Odchylenie od równoległości przeciwległych powierzchni pomiarowych
krótszego ramienia kątownika sprawdzić za pomocą mikrometru lub
transametru, wyznaczając maksymalną różnicę wzajemnej odległości tych
powierzchni w trzech miejscach rozłożonych równomiernie na całej długości
krótszego ramienia kątownika.

2007-06-01, Slajd 111

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 5.

Sprawdzenie odchylenia od prostopadłości

powierzchni lub krawędzi pomiarowych
kątownika tworzących kąty zewnętrzne

Odchylenie od prostopadłości powierzchni lub krawędzi pomiarowych kątownika
tworzących kąty zewnętrzne sprawdzić na długości H dłuższego ramienia
kątownika. Odchylenie to należy sprawdzić za pomocą kątownika walcowego
zamykając szczelinę świetlną, powstałą po przyłożeniu kątownika
sprawdzanego do kątownika walcowego, przy ich umieszczeniu na płycie
pomiarowej kontrolnej wg poniższego schematu.

1

– kątownik sprawdzany,

2

– kątownik walcowy,

3

– płytki wzorcowe uzupełniające

)

(

a

b

h

H

W

z

2007-06-01, Slajd 112

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor

Wzorcowanie

– 6.

Sprawdzenie odchylenia od prostopadłości

powierzchni lub krawędzi pomiarowych
kątownika tworzących kąty wewnętrzne

Zasada sprawdzania jest zgodna z opisem zawartym w punkcie 5 z
zastrzeżeniem, że sprawdzany kątownik należy przyłożyć do kątownika
walcowego wg schematu.

)

(

a

b

h

H

X

W

w

w

2007-06-01, Slajd 113

Opracowanie dla BH „KARCZ” Sp. z o.o. - Piotr Bajor