Zagadnienia składniowe

1. Najczęstsze błędy popełniane podczas budowania zdań
2. Imiesłowowe równoważniki zdań
3. Szyk wyrazów w zdaniu

2

1. Najczęstsze błędy popełniane

podczas budowania zdań

W większości zdań występuje

podmiot

i

orzeczenie

— powinny one występować w ta-

kim właśnie związku i

forma nadrzędnika (podmiotu) będzie pociągała za sobą formę pod-

rzędnika (orzeczenia)

, np. Lokomotywa nadjeżdżała, dziecko stało, kobieta płakała.

Trzeba pamiętać, że jeśli mamy podmiot, w skład którego wchodzi nazwa żeńska
i nazwa zwierzęcia (w rodzaju męskim), forma orzeczenia musi być męskoosobo-
wa, np. Kobieta i kot

siedzieli

na ławce.

Gdy podmiot w zdaniu jest

szeregowy

, orzeczenie musi przybrać

formę liczby mno-

giej

, np. Ela, Ewa i Basia

grają

na skrzypcach.

Budując zdania złożone, musimy pamiętać o

związku zgody

, tu także podmiot w zda-

niu nadrzędnym rozstrzyga o formie wyrazów w zdaniu podrzędnym, np. Nasza

klasa

nie wie, kto z

jej

ramienia zostanie wybrany do szkolnego samorządu.

Najczęstsze błędy składniowe polegają na

sprzecznym z normą składaniu wyrazów

w wyrażenia, zwroty i wypowiedzenia

. Najwięcej wykolejeń popełniamy w

związkach

zgody

— czy wiesz, co to znaczy?

W zdaniach spotkać się można z jeszcze jednym rodzajem związku składniowego,
jest to

związek rządu

. Składnia rządu polega na tym, że wyraz określany wymaga

dla siebie szczególnej formy wyrazu określającego. Słowa w takim związku tworzą
ustabilizowane struktury, np. Czego chciałby pan się dziś dowiedzieć? Zawsze mu-
simy przestrzegać przepisów ruchu.

Najczęściej związki rządu zachodzą między czasownikami a pewnymi formami
fleksyjnymi, przypadkami albo wyrażeniami przyimkowymi, np. mijać (kogo, co),
ulegać (komu, czemu).

Składnię rządu mają także niektóre przymiotniki, np. wyrozumiały (dla kogoś, wo-
bec kogoś, w stosunku do kogoś), konieczny (do czegoś, dla kogoś, dla czegoś).

Składnia

— dział grama-

tyki zajmujący się budo-
wą wypowiedzeń.

3

2. Imiesłowowe równoważniki zdań

Jednym z większych problemów, przed którym stajemy, tworząc zdania, jest po-
prawne stosowanie

imiesłowowych równoważników

w zdaniach złożonych. Musimy

pamiętać, że zdanie główne i równoważnik powinny mieć

wspólny podmiot

(wyra-

żony mianownikiem), np. Pracując bez przerwy dwa lata, marzył o długim urlopie.

Ważne jest, by pamiętać jeszcze o jednej zasadzie —

równoważnik i zdanie główne

muszą odnosić się do tego samego czasu

. Jeśli tworzymy zdanie z imiesłowem przy-

słówkowym uprzednim (-wszy, -łszy), to musi on wskazywać czynność wcześniej-
szą niż czynność zdania głównego, np.

Skojarzywszy

fakty,

zrozumiał

dlaczego sio-

stra mu wybaczyła.

Gdy zdanie składa się z imiesłowu przysłówkowego współczesnego (-ąc), będzie on
wskazywał na czynność (teraźniejszą lub przeszłą) zdania głównego, np.

Oglądała

interesujący program,

siedząc

wygodnie w fotelu.

Pamiętaj!

Używaj imiesłowowych równoważników zdań, mając świadomość, że są

to wprawdzie struktury ekonomiczne (mówisz skrótowo), ale mało precyzyjne.

4

3. Szyk wyrazów w zdaniu

Szyk w polszczyźnie nie jest stały, ale „spełnia w pewnym stopniu rolę instrukcji,
według której słuchacz ma składać informacje, jakie niosą poszczególne wyrazy
(znaczące cząstki wyrazów), w treść całego zdania”. (A. Wierzbicka, P. Wierzbicki,
Praktyczna stylistyka, Warszawa 1968).

Musimy się zastanowić, jak zestawiać z sobą wyrazy tak, by nasze wypowiedzi były
jasne. Mimo że w polszczyźnie brak jednoznacznie brzmiącej zasady, regulującej
umieszczanie wyrazów w odpowiedniej kolejności w zdaniu, to można podpowie-
dzieć, co zrobić, by zakłócenia szyku nie zniekształciły pisanych/wypowiadanych
przez Ciebie informacji:
— buduj zdania tak, by jednoznacznie wskazać najważniejszy wyraz w zdaniu;
— wyrazy określające umieszczaj blisko wyrazu określanego;
— przydawki dopełnieniowe umieszczaj po rzeczowniku, np. liść klonu, okno

domu;

— przydawki przyimkowe powinny stać za rzeczownikiem, np. bluzka w groszki,

wieża z kolumnami

;

— gdy przy jednym rzeczowniku występuje szereg przydawek przymiotnikowych,

umieszczaj je według następującej kolejności:

• zaimek wskazujący, np. to;
• zaimek dzierżawczy, np. twoje;
• liczebnik, np. drugie;
• przymiotnik nacechowany emocjonalnie, subiektywny, oceniający, np. nie-

zwykłe, pasjonujące;

• wyrazy określające cechy zewnętrzne (wielkość, kolor, zapach, barwę, mate-

riał itp.), np. ogromne.

W naszym języku kolejność wyrazów w zdaniu rządzi się prawami wynikającymi
ze struktury komunikatywnej oraz pełni przede wszystkim

funkcję stylistyczną

.